LESZEK PROROK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1960.07/09 R.28 Nr3

NAJ STARSZE CZWARTKI

Przed wojną czwartek, "dzień obywatelski" rzutkich restauratorów znaczył się w Warszawie porcją tradycyjnych flaczków. W Poznaniu - sławetną "nogą" alias golonką. Sublimacja gustów wyróżniła po wojnie czwartki obu miast inną, bardziej wyszukaną potrawą, choć nie zaginęły tradycje restauracyjnych jadłospisów w Warszawie i w Poznaniu dzień obywatelski zwraca na siebie uwagę przede wszystkim czwartkami literackimi. Czwartki naj chętniej na dni spotkań z autorami obierają też inne ośrodki, specjalną biesiadną tradycję tego dnia ufundował przecież w XVIII w. swymi pamiętnymi obiadami król Staś. Czwartkowa tradycja spotkań odczytowodyskusyjnych z ludźmi pióra naj dawniej sięga w Poznaniu i wiąże się z Pałacem Działyńskich, XVIII-wieczną budowlą przy Starym Rynku, którego okazała fasada neoklasyczna jest obok renesansowego ratusza Jana di Quadro znamieniem i chlubą poznańskiego starego miasta. Tutaj to w dobie kulturalnego ożywienia Wielkopolski przed Wiosną Ludów, w r. 1841 grono naukowców i działaczy rozpoczęło popularne odczyty. Znany filozof Karol Libelt wykładał estetykę, historyk Jędrzej Moraczewski mówił o dziejach słowiańszczyzny, doktor Małecki o fizyce i chemii, zaś adwokat Jakub Krauthofer (Krotoski) wprowadzał w zasady prawa. Tutaj odbył się głośny koncert Marceliny Czartoryskiej, uczennicy Chopina, tutaj również koncertował Paganini. Właściwe "w;eczorki czwartkowe" zapoczątkował w wielkiej sali pałacu w r. 1898 prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk, prof. Heliodor Święcicki, późniejszy twórca i pierwszy rektor poznańskiego uniwersytetu. W odczytach naukowców i dyskusjach czwartkowych można się dopatrzeć zaczątków pierwszej akademickiej uczelni Poznania. Spotkania te trwały kilka lat, po czym znów nastąpiła dłuższa przerwa. Wznowione w 1934 r. staraniem zrzeszenia związków artystycznych, dotrwały niemal do wojny. W tym okresie przeważał już literacki charakter imprez choć nie brakło odczytów wybitnych naukowców-humanistow, a nawet wieczorów kompozytorskich z ilustracją muzyczną. Obok Marii Dąbrowskiej i Zofii Nałkowskiej widnieją w kronice czwartkowej tego czasu nazwiska Ewy Szelburg-Zarembiny, Karola Irzykowskiego, Wacława Rogowicza, Jana Wiktora, Gustawa Morcinka, Kazimierza Wierzyńskiego, Michała Choromańskiego i innych. "Pion" profesorski reprezentowali Kazimierz Ajdukiewicz, Wacław Borowy, Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Kotarbiński, Bogdan Suchodolski, Tadeusz Sinko, Karol Górski, Konrad Górski, Henryk Ułaszyn, Czesław Znamierowski. Z ciekawym wieczorem wspomnień wystąpił w r. 1937 Wojciech Kossak.

Prezentowano także młodzież miejscową i przyjezdną. Do pierwszej liczył się wówczas Sztaudynger; Bąk, nade wszystko zaś młodziutka poetycka grupa "Promu". W pamiątkowej księdze czwartków, ciekawym dokumencie przedwojennego życia literacko-umysłowego w Poznaniu, wydanym staraniem ówczesnego prezesa oddziału Związku Literatów Polskich, Zenona Kosidowskiego, nad relacją z wieczoru młodej prozy warszawskiej w r. 1938 widnieją bardzo młodzieńcze zdjęcia Jerzego Andrzejewskiego, Stefana Otwinowskiego, Tadeusza Brezy i Stanisława Piętaka, podówczas już laureata Akademii Literatury. Czwartki poznańskie miały swych entuzjastów, krytyków a także maniaków dyskutantów wielkiego i lżejszego kalibru. Omawiano je stale w radio, bywały często przedmiotem recenzji prasowych i to nie tylko poznańskich. Liczba ich do wojny sięgała setki i stanowi też osobliwy rekord trwałości efemerycznych na ogół zjawisk tego typu w środowiskach pisarskich większych miast. Wojenne koleje Poznania pogrzebały siedzibę czwartków, Pałac Działyńskich, lecz Feniks czwartkowy odrodził się wcześnie, nie czekając na odbudowę zabytków. Już 22 marca 1945 roku odbył się pierwszy powojenny czwartek literacki w sali Teatru Polskiego staraniem popularnego gawędziarza poznańskiego Stanisława Strugarka, obecnego prezesa Zarządu Oddziału Związku Literatów Polskich Tadeusza Kraszewskiego i młodego poety Czesława Kubalika. Data wspomniana zapoczątkowała najdłuższy i najbogatszy jak do tej chwili ciąg w zrywanej na dziesięciolecia tradycji czwartków literackich w Pałacu Działyńskich. Piętnaście nieprzerwanych lat spotkań pisarzy i publiczności oraz imponująca liczba 268 spotkań to dorobek najnowszego okresu poznańskich "dni obywatelskich". Przez kilka lat spotkania nosiły charakter imprezy wędrownej, iście waganckiej, jak za rybałtowskich czasów. Wieczory autorskie przesunęły się bowiem przez wiele różnych sal śródmieścia mniej lub więcej gościnnych, by wreszcie przed półtora rokiem powrócić do swej dawnej siedziby, dzięki życzliwej gościnności jej właściciela i dysponenta, Biblioteki Kórnickiej. Piętnaście minionych lat nadało czwartkom poznańskim charakter najbardziej stałej imprezy tego typu w kraju i to imprezy o znacznej wadze gatunkowej. Galeria prezentowanych tu warsztatów i sylwetek twórczych - to bowiem jest głównym celem spotkań w sali malinowej Pałacu Działyńskich, obok odczytów na tematy kulturalne - liczy nazwiska przodujących przedstawicieli polskiej literatury i katedr humanistycznych. Poza literatami niewielkiego miejscowego ośrodka, którzy z reguły zjawiają się na czwartkowej trybunie po każdym nowym osiągnięciu, poczesne miejsce na afiszu zajmują przyjezdni pisarze z Warszawy, Krakowa, choć nie brak oczywiście wizyt łódzkich, szczecińskich czy wrocławskich. Ostatnio wzrósł procent czwartków pisarzy reprezentujących ośrodki naszych Ziem Zachodnich. W ramach czwartków odbył się jesienią 1954 r. jeden z ostatnich bodaj, jeśli nie dosłownie ostatni większy wieczór autorski Zofii Nałkowskiej, którą Poznań przyjął szczególnie gorąco. Tutaj też publiczność poznańska witała znów po latach wojny Marię Dąbrowską, Jana Wiktora, Magdalenę Samozwaniec, Konrada Górskiego, Gustawa Morcinka, Jerzego Kollera, zawierała bezpośrednią znajomość z Lucjanem Rudnickim, Władysławem Broniewskim, Mie

6 Kronika Miasta Poznania 3

Leszek Prorokczysławem Jastrunem, Igorem Neverly, Jarosławem Iwaszkiewiczem, Julianem Przybosiem, Antonim Gołubiewem, Jerzym Zawieyskim i z wieloma innymi.

Wśród czwartkowych gości -nader liczny jest gatunek recydywistów, szczególnie oni skłaniają słuchaczy do gawędy po autorskiej części wieczoru, gawędy pełnej nieraz obustronnych wspominków. Wśród publiczności, której krąg powojenny poszerzył się i obejmuje w znacznej mierze nauczycielstwo, młodzież akademicką i szkolną, przeważają stali bywalcy, miłośnicy żywego słowa i autorskich wyznań, nieraz łowcy literackiej anegdoty, wszyscy skłonni do poświęceń, do wytrwania na stojąco godziny czy dwóch, gdy na szczególnie atrakcyjnych zebraniach zabraknie miejsc siedzących. A brakowało ioh nieraz, zwłaszcza w odległej już o dobrych kilku lat czwartkowej epoce komicznotragicznych "walk o krzesła", gdy literaci z poznańskiego oddziału i to nie zawsze najmłodsi na swoich, dosłownie barkach dźwigali co tydzień do Sali Odrodzenia Starego Ratusza · dziesiątki krzeseł wypożyczane na jeden tylko dzień i każdorazowo odwożone po wieczorze do ówczesnej rady miejskiej czy innych zasobnych w ten prozaiczny sprzęt instytucji. Temat godny współczesnej hilarotragedii, która niestety nie powstała. Publiczność interesuje się żywo programem czwartków i często zgłasza własne życzenia. Nieraz trudno je spełnić, gdy autorzy innych miast pozostają nie czuli na zew z nad Warty. Interesuje się również żywo czwartkami poznańskimi Dom Książki, a w szczególności jego sympatyczna i ruchliwa przedstawicielka, p. Basińska, przygotowując na większość spotkań kiosk z wydawnictwami zapraszanego autora. Niejeden warszawski prozaik i poeta miał tu okazję otrzymać egzemplarze pozycji, które zniknęły już z półek księgarń wielkomiejskich, a do czwartkowego kiosku ściągnięte zostały z mniejszych miejscowości Wielkopolski. Uroczysty 268 czwartek literacki, który odbył się dnia 24. III. 1960 r, niemal dokładnie w piętnastolecie pierwszej imprezy powojennej wypełniły wspomnienia pierwocin poznańskiego życia literackiego po' wojnie oraz poetycka parada miejscowych twórców. W rysie historycznym literackich zasług Pałacu Działyńskich znalazły się jednak również dane sumujące szerzej dorobek poznańskiego środowiska literackiego w powojennym piętnastoleciu. Przy średniej frekwencji czwartkowej 140-150 słuchaczy liczba gości Pałacu Działyńskich oraz innych sal, poprzez które wędrowała trybuna pisarska po wojnie, wynosi około 39 tys. osób. Niezależnie od czwartków literackich autorzy poznańscy zorganizowali w tym czasie 1830 spotkań z publicznością miasta, regionu, oraz innych okolic kraju. Ilość książek członków oddziału Związku Literatów wyniosła w piętnastoletnim okresie 118 pozycji, co w przeliczeniu na jednego autora, stosownie do obecnego stanu liczbowego oddziału, wynosi ponad 4 książki. Liczba ta przewyższa odnośne wskaźniki dla szeregu innych pisarskich środowisk kraju. Nie odrodziła się natomiast przedwojenna tradycja stałego recenzowanIa spotkań z czytelnikami w radio, a zwłaszcza w prasie literackiej, co uznać trzeba za mankament; sala Pałacu Działyńskich w dni czwartkowe to ciekawy teren penetracji problemowej, a także interesujące łowisko spostrzeżeń z zakresu socjologii życia literackiego. Być może, iż w roku przyszłym, stodwudziestym od pierwszych literackich spotkań w pięknej rokokowej sah uda się również i tę tradycję ożywić.

Leszek Prorok 30.10.

13.11.

27.11.

11.12.

22. 1.

29. 1.

5.

19.

26.

12.

19.

9. 4.

16. 4.

30. 4.

7. 5.

21. 5.

24. 9.

1.10.

15.10.

22.10.

5. U.

12.11.

19.11.

26.11.

10. 12.

17.12.

11. 2.

25. 2.

10. 3.

17. 3.

24. 3.

31. 3.

7. 4.

Najstarszeczwartki

CZWARTKI LITERACKIE W PAŁACU DZIAŁYŃSKICH

Sezon 1958/59

Jerzy Andrzej ewski (Warszawa) Eugeniusz Morski (Poznań) Tymateusz Karpowicz (Wrocław) Mieczysław Lepecki (Warszawa) Ireneusz Gwidon Kamiński (Szczecin) Wanda Karczewska (Poznań) Zenon Kosidowsk1 (Warszawa)wieczór autorski wieczór autorski wieczór autorski gawęda o pobycie w Brazylii wieczór autorski wieczór autorski gawęda o stosunkach literackich przedwoj ennego Poznania prelekcja o Indiach Poznania Aleksandrem Rogalskim wieczór autorski wieczór autorski z Instytutu Węgierskiego - odczyt pt. "Polska

1. Wojciech Zukrowski (Warszawa) 2. Spotkanie z laureatem nagrody m.

2. Karol Bunsch (Kraków) 3. Jan Huszcza (Łódź) 3. dr Istvan Csap1aros (Warszawa) w literaturze węgierskiej" Jerzy Ficowski (Warszawa) Jerzy Pomianowski (Warszawa) Władysław Dunarowski (Bydgoszcz) Prof. dr Lesław Eustachiewicz (Kraków) Mieczysław Jastrun (Warszawa)wieczór autorski odczyt o M. Gogolu wieczór autorski odczyt pt. " O dramatach wackiego" wieczór autorski

Juliusza Sło

Sezon 1959/60

Tadeusz Breza (Warszawa) Stanisław Jerzy Lec (Warszawa) Bogusław Kogut (Poznań) Roman Karst (Warszawa) Jan Maria Gisges (Warszawa) Wieczór poświęcony poezji Andrzeja Młodej Poezji. Słowo wstępne: Julian DrygaIski (Poznań) Tadeusz Kudliński (Kraków) wieczór autorski Edwin Herbert (Poznań) wieczór autorski prof dr Zygmunt Szweykowski odczyt pt. "O Potopie Henryka Sien(Poznań) klewicza" Wilhelm Mach (Warszawa) wieczór autorski J an Józef Szczepański (Kraków) wieczór autorski Spotkanie z laureatką nagrody m. Poznania Wandą Karczewską Lilian Seymour (Wrocław) wieczór autorski Spotkanie z laureatem nagrody WRN Bogusławem Kogutem Uroczysty 268-my czwartek literacki po wojnie - XV-lecie powojennych czwartków Poznańskiego Oddziału Związku Literatów Polskich Prelekcja "Historia 1 tradycja poznańskich czwartków literackich" Prorok Gawęda "Literackie wspominki z roku 1945" Strugarek Proza Kazimiery Iłłakowiczówny oraz wiersze poetów, członków Pozn. Oddz.

ZLP: Ryszarda Daneckiego, Edwina Herberta, Wandy Karczewskiej, Bogusława Koguta, Franciszka Kłrło-Nowaczyka, Eugeniusza Morskiego, Jadwigi Popowskiej i Józefa Ratajczaka Recytowali: Irena Maślińska i Henryk DrygaIski prof. dr Czesław Znamierowski odczyt pt. "O Stefanie Kołaczkowskim" (Poznań) Spotkanie z laureatem nagrody m. Poznania Józefem Ratajczakiemgawęda pt. "Wspomnienia włoskie" wieczór autorski wieczór autorski odczyt pt. "Franciszek Kafka" gawęda o pobycie w Mongolii Bursy (Kraków) w ramach Festiwalu Przyboś (Warszawa), recytacje: Henryk

Leszek

Tadeusz Kraszewski i Stanisław

Prorok

Kazimierz Bieroński (Poznań)

Gawęda pL "Godzina szczerości - dlaczego napisałem "Stenogramy Anny Jambor" odczyt pL "O 'Ulysseysie' Jamesa Joyce'a" wieczór autorski gawęda o zawodzie pisarza odczyt pL "Aladyn w poszukiwaniu lampy czyli o eksperymencie w prozie XX wieku" Gospodarzem czwartków literackich w sezonach 1958/59 i 1959/ffi był Leszek Proiok, poprzednio przez 3 sezony Adam Dubowski.

Egon Naganowski (Poznań)

Mieczysława Buczkówna (Warszawa) Eugeniusz Paukszta (Poznań) Hieronim Michalski (Warszawa) (wyjątkowo w sali PTPN)