TADEUSZ WOŻNIAK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1960.01/06 R.28 Nr1/2

ROZBUDOWA MIĘDZYNARODOWYCH TARGÓW POZNAŃSKICH

Powstanie Targów Poznańskich

Teren Targów poznańskich, skupiony wokół Wieży Górnośląskiej pobudowanej na wystawę w roku 1911, zabudowywany był począwszy od roku 1920. Zbyt szczupła na pomieszczenie zabudowań targowych powierzchnia, została poszerzona terenem leżącym w sąsiedztwie byłego Placu Drwęskiego. Poza istniejącą Wieżą Górnośląską, powstały w tym okresie: hala maszyn, pawilon Banku Przemysłowców i pawilon Banku Handlowego, o powierzchni zabudowy 6400 nr, co łącznie z Wieżą Górnośląską wynosiło 11 400 m 2 powierzchni krytej. Dalszą rozbudowę umożliwiło zwiększenie w latach 1924-1925 powierzchni o tereny, na których wzniesiono tzw. "pałac targowy", oraz budynek administracyjny, wg projektu inż. St. Cybichowskiego. Po dwuletniej przerwie, w związku z VIII Targami wykazującymi zwiększone zapotrzebowanie na powierzchnię wystawową, przystąpiono do dalszej rozbudowy, budując tzw. "halę centralną" wg projektu inż. R. Sławskiego.

Powszechna Wystawa Krajowa

Na decyzję zorganizowania w Poznaniu Powszechnej Wystawy Krajowej w roku 1928 wpłynął m. in. fakt posiadania przez miasto uzbrojonych terenów oraz zabudowań Targów Poznańskich. Organizacji Powszechnej wystawy Krajowej przekazano: 1) teren A - Międzynarodowych Targów Poznańskich, objęty wówczas ul. Focha, Bukowską oraz cmentarzami: farnym, św. Marcina i gminy żydowskiej, 2) teren B -. położony pomiędzy ulicami: Wystawową, Grunwaldzką 1 Święcickiego, 3) teren C - obecny Parku Kasprzaka, 4) teren D - zajmujący obie strony ul. Siemiradzkiego oraz Plac Cięty, 5) teren E - otoczony ulicami: Wyspiańskiego, Jarochowskiego, Chociszewskiego i Aleją Okrężną. Teren PWK zajmowały łącznie 600 000 nr.

Teren Międzynarodowych Targów Poznańskich, zabudowany był obiektami różnorodnymi w stylu i charakterze z dominującą nad nimi ciężką bryłą Wieży

Górnośląskiej, które nie posiadały w pełni ani dużej wartości architektonicznej, ani wystawowej. Celem stworzenia jednolitej kompozycji architektonicznej, zaprojektowano zabudową obrzeżną, uzyskując zamknięte wnętrze architektonIczne. Teren wystawy podzielony został jakby na trzy zasadnicze części: a) p o ł u d n i o w a - z domem administracyjnym PWK, halą przemysłu ciężkiego, pawilonami: przemysłu naftowego, S.A. Ursus, Stowarzyszenia Mechaników, S.A Lilpop, Rau i Lowenstein, Ligi Obrony Powietrznej Państwa, restauracją S.A. Haberbusch i Schiele oraz halą przemysłu metalowego; b) ś r o d k o w ą - z pawilonem biurowym łączącym pawilon przemysłu metalowego z Wieżą Górnośląską, pawilonem miasta Lwowa oraz dwoma usytuowanymi prostopadle od ulicy Focha pawilonami, mieszczącymi Biuro Obsługi Publiczności oraz wystawę monopoli państwowych; c) pół n o c n ej - z halą elektrotechniki, reprezentacyjną, włókienniczą i konfekcyjną oraz centralną. Pawilony o charakterze stałym, zajmowały następującą powierzchnię zabudowy:razem

5 518 m 2 4 916 nr 2 600 m 2 4 580 m 2 1 964 m 2 8 668 ma 15 000 m 2 2 500 nr 1 500 nr 1 100 m 2 48346 nrhala przemysłu ciężkiego pawilon przemysłu metalowego Wieża Górnośląska hala elektrotechniki hala reprezentacyjna hala włókiennicza i konfekcyjna hala centralna dom administracyjny Biuro Obsługi Publiczności monopole państwowe

Wartość wyszczególnionych budynków określa SIę wg cen z roku 1939 na 10 min zł.

Równolegle z budową nowych hal i pawilonów, wykonywano prace przy umacnianiu dróg, zakładano instalację elektryczną, wodno- kanalizacyjną i gazową. Architektura budynków utrzymana była, poza budynkami już istniejącymi, w stylu klasycznym - monumentalna, poważna, prosta. Surowość i sztywność form architektonicznych niwelowało wprowadzenie zieleni, która trawnikami, kwietnikami, klombami, ścianami pnących roślin itp. elementami ozdobnymi, wprowadzała akcenty barwne i interesujące. Tak zabudowany teren, ze swymi zasadniczymi budynkami, przetrwał do roku 1939, służąc dwudziestu międzynarodowym imprezom targowym oraz wielu innym wystawienniczym, specjalnym. Autorami projektów architektury i konstrukcji byli: inż. arch. R. Sławski, inż. arch. S. Cybichowski, inż. L. Ballenstedt.

Okres okupacji 1939-1945 r.

W okresie okupacji hitlerowskiej, władze niemieckie przekazały tereny i hale Międzynarodowych Targów Poznańskich na cele gospodarcze oraz na pomieszczenia dla wojska i policji.

W roku 1942 powstaje na terenie Targów, w pawilonach przy ul. Bukowskiej i Focha, oddział Fabryki Samolotów Focke - Wulff. W związku z tym pobudowano na całym terenie szereg umocnień przeciwlotniczych, schronów, rowów strzeleckich oraz specjalny, naziemny, potężny bunkier żelbetowy dla prasy tłoczącej części samolotów. W roku 1943 lotnictwo alianckie, podczas pamiętnego nalotu, zbombardowało północną część terenów, burząc hale i urządzenia. Niemcy nie podjęli próby odbudowy zniszczonych hal i stan taki przetrwał do roku 1945, w którym cofające się podczas walk o Poznań wojska hitlerowskie podpaliły ocalałe dwie hale i budynek administracyjny, dopełniając dzieła zniszczenia.

Odbudowa MTP 1945-1950 r.

Po wyzwoleniu Poznania, przejęte przez władze polskie tereny z ruinami hal i urządzeń przedstawiały żałosny widok. Zburzone lub wypalone hale, rozbite konstrukcje, stosy poskręcanego żelaza Wieży Górnośląskiej, rozrzucone gruzy, betonowe bunkry, rowy, leje, zasieki, zniszczone drogi i instalacje - oto spuścizna po wycofujących się, pokonanych wojskach okupanta. Według dokonanej w roku. 1946 oceny, zniszczenia terenów targowych przedstawiały się następująco: Hala nr 1 (obecnie nr 2) - zniszczona w 750/0. Spalona drewniana konstrukcja dachu, poważnie uszkodzona konstrukcja żelbetowa oraz posadzka. Wyposażenie wnętrza i instalacje zniszczone całkowicie. Częściowo ocalały mury zewnętrzne. Hala nr 2 (obecnie nr 4) - zniszczona w 2SA>. Ze wszystkich budynków targowych najlepiej zachowana hala. Uszkodzone zostały ściany wewnętrzne oraz drzwi i okna. Hala ta, przeznaczona do produkcji samolotów, została odpowiednio do tych potrzeb przebudowana. Przybudówki, ściany działowe instalacje centralnego ogrzewania itp. należało kompletnie rozebrać i usunąć, aby przywrócić hali jej poprzedni stan i wygląd. Hala nr 3 (obecnie nr 12) - zniszczona w 60 0 /' na skutek wybuchów bomb lotniczych. Zniszczeniu uległa cała tylna ściana od strony cmentarza, jak również oparte na niej stropy i podciągi żelbetowe. Spłonęła cała drewniana konstrukcja dachów. Poważnemu uszkodzeniu uległa stalowa konstrukcja środkowych naświetlni. Kompletnemu zniszczeniu uległy wszystkie instalacje, drzwi i okna. Wieża Górnośląska - zniszczona w J/o od eksplozji bomb lotniczych i pocisków artyleryjskich. Zniszczeniu uległa stalowa konstrukcja dachu, zbiornika wodnego oraz dolne partie konstrukcji wieży, okna, drzwi jak również wszystkie instalacje. Dom administracyjny - zniszczony w 6ff/o przez eksplozje bomb oraz pożar. Spłonął cały dach, wszystkie drewniane części konstrukcji oraz drzwi i okna. Zawalone zostały pewne partie stropów masywnych, wyburzone częściowo lub całkowicie mury wewnętrzne, kompletnie zniszczone wszystkie instalacje, tj. elektryczna, gazowa, wodociągowa, kanalizacyjna, telefoniczna, i centralnego ogrzewania. Belweder - zniszczony w 75"/0 na skutek pożaru.

Pozostałe pawilony, tj. kompleks budynków po stronie północnej terenu.

Tadeusz Woźniakzniszczone zostały przez wspomniany już nalot od 70 do 100"«. Ogrodzenie - zniszczone w 65%, tereny - w B6'/0, zieleń - w 20"», drogi i chodniki - w 25°/e. Pomimo olbrzymich zniszczeń, których wartość wg cen z roku 1939 oblicza się na ok. 6,5 min zł, Rada Narodowa m. Poznania w lipcu 1945 r. reaktywuje Międzynarodowe Targi Poznańskie.

Uchwała władz miejskich wydawała się w ciągu najbliższych lat niewyko- , nalna, ze względu na wspomniane zniszczenia, jak również na szereg ważniejszych i pilniejszych problemów związanych z podniesieniem miasta z ruin pogorzelisk woj ennych. Na podstawie decyzji Kolegium Zarządu Miejskiego z dnia 7 lutego 1946 r., przystąpiono do organizowania administracji Międzynarodowych Targów Poznańskich, jednak brak środków finansowych, brak dostatecznej ilości sił technicznych oraz rozmiary zniszczenia - z góry wykluczały możliwość podjęcia jakiejkolwiek szerszej akcji budowlanej. W tych warunkach zdecydowano przystąpić do odbudowy tych obiektów, które stosunkowo nie dużym kosztem i nakładem sił mogły być odremontowane i oddane do użytku. Dla wykonania zadań odbudowy Międzynarodowych Targów Poznańskich, utworzono w lipcu 1946 r. w ramach Wydziału TechnicznoBudowlanego Zarządu Miejskiego - Wydział Budowlany Międzynarodowych Targów Poznańskich pod kierunkiem inż. arch. Stanisława Kirkina. W październiku 1948 r. przekształcono Wydział Budowlany MTP na samodzielne Biuro Odbudowy Międzynarodowych Targów Poznańskich, które z kolei z dniem 1 lutego 1949 r. zostaje połączone z Dyrekcją MTP jako jej Wydział Budowlany, zmieniony później na Dział Techniczny Międzynarodowych Targów Poznańskich. Wobec braku sił technicznych, wykwalifikowanych pracowników, sprzętu, podstawowych materiałów budowlanych oraz wobec ogromu zniszczeń i pilnych zadań, należy uważać pracę kierownictwa i zespołu pracowników w tym trudnym okresie jako rzeczywiście pionierską, wymagającą nie tylko dużej fachowości, ale przede wszystkim ofiarności i hartu. Pierwsza powojenna impreza - wystawa pL "Odzież i Dom", zorganizowana została w hali nr 2 (obecna hala nr 4). W związku z tym halę kompletnie wyremontowano. Odgruzowano całkowicie były Plac św. Marka, częściowo Wieżę Górnośląską, teren wejścia głównego, ogród Belwederu, naprawiono i uzupełniono ogrodzenie oraz częściowo instalację światła, wody i kanalizacji na terenie przyległym do byłej hali nr 2. Równocześnie przeprowadzono inwentaryzację budynków i urządzeń nadających się do odbudowy. Wyznaczenie pierwszych w Polsce Ludowej MTP na rok 1947, wzmogło natężenie i spiętrzenie prac budowlanych, utrudnionych długotrwałą i ostrą zimą. W okresie od października 1946 r. do marca 1947 r. odgruzowano i odbudowano halę nr 1 (obecnie nr 2) oraz halę nr 3 (obecnie nr 12), lewą stronę domu administracyjnego, salę Belwederu, parter Wieży Górnośląskiej, garaże, pawilon poczty, odgruzowano i uporządkowano teren pomiędzy halą nr 1 i halą nr 3. Wyremontowano i uzupełniono jezdnie i chodniki w okolicy tych .hal, sieć instalacji elektrycznej, wodociągowej oraz oczyszczono ciągi kanalizacyjne, jak również uzupełniono zieleń. Pomimo bardzo silnych mrozów, zaplanowane prace zostały ukończone i Targi odbyły się w wyznaczonym termInIe.

Hala nr 1 (obecnie nr 2) została odbudowana w zmienionej formie i konstrukcji wg projektu inż. arch S1. Kirkina oraz prof. inż. L. Ballenstedta. Ze · względu na bardzo krótki termin, roboty wykonywało 25 przedsiębiorstw budowlanych i instalacyjnych. Wystawa "Odzież i Dom" zajmowała 3200 ma powierzchni wystawowej.

Pierwsze powojenne Targi Poznańskie wiosną 1947 r. odbyły się już na powierzchni 20 000 nr. Dały one dowód prężności i zdolności organizacyjnej ówczesnego personelu technicznego. Mając na uwadze konieczność szybkiej odbudowy zniszczonych terenów oraz przewidując żywiołową rozbudowę, Dyrekcja MTP ogłosiła konkurs na plan zabudowy MTP 1946/47 r. W warunkach tego konkursu wymienia się zapotrzebowanie na 100 000 m 2 powierzchni krytej, odpowiedniego powierzchniowo terenu otwartego, parkingu samochodowego na 300 samochodów itp. Pawilony miały być przystosowane nie tylko do celów wystawienniczo-targowych, lecz także dla innych, np. sportowych. Ponadto założenia przewidywały budowę sali reprezentacyjnej, pawilonu obsługi publiczności, restauracji itp. Niestety, nadesłane na konkurs prace nie spełniły nadziei Dyrekcji MTP.

Pomimo braku planu zabudowy, stały rozwój Targów skłonił władze miejskie do udzielenia zezwolenia na odbudowę byłej hali reprezentacyjnej i izb przemysłowo- handlowych. Hale te zostały odbudowane w roku 1947/48 przez Związek Izb Przemysłowo-Handlowych oraz Związek Izb Rzemieślniczych.

W tym samym czasie odbudowuje się drugą część budynku administracyjnego, buduje nową halę przemysłu ciężkiego (obecnie nr 1 , prowizoryczne pawilony dla Związku Radzieckiego i Centrali Tekstylnej. Sektory: państwowy, spółdzielczy i prywatny, budują kilka tymczasowych pawilonów. XXI Targi w roku 1948 osiągnęły powierzchnię wystawową wielkości około 32 000 nr. N owa hala przemysłu ciężkiego wypełniła lukę w zabudowie wzdłuż ul. Głogowskiej pomiędzy dawną halą przemysłu ciężkiego, a budynkami mieszkalnymi przy ul. Śniadeckich. Projekt architektury opracował inż. arch. S1. Kirkin, konstrukcję projektował prof. inż. L. Ballensted1. Architektura hali została dostosowana do najbliższego otoczenia, wprowadzając, tak jak w hali nr 2, pomieszczenia handlowe od strony ul. Głogowskiej. Budynek ten został zaprojektowany jako hala 3-nawowa, o rozpiętości nawy środkowej 32 m (tj. największej z dotychczasowych na terenie Targów) oraz dwóch bocznych po 10m. Jest to największa hala na terenie Targów o kubaturze 67 000 m 3 , powierzchni zabudowy 6 275 m 2 i powierzchni wystawowej brutto 6 400 m 2 . Ze względu na swą przestrzenność i charakter wnętrza, hala ta spełniałaby w zasadzie swe zadanie, gdyby nie brak wewnętrznych urządzeń transportowych, w które nie udało się jej wyposażyć ze względu na ograniczenie środków finansowych. Ażeby możliwie najbardziej usprawnić transport ciężkich eksponatów, doprowadzono do hali szeroką drogę betonową oraz podwójne odgałęzienie bocznicy kolejowej, łącznie z ciężkiego typu rampą wyładunkową. Zlokalizowanie tak dużego obiektu w tej części terenu, zmusiło do pobudowania specjalnej stacji transformatorów. Drugą poważniejszą inwestycją wykonaną na terenie Targów na wiosnę 1949 r. była budowa pawilonu Ministerstwa Komunikacji wg projektu prof.

inż. arch. B. Szmidta. Pawilon ten, o wyróżniającej się architekturze, został

_y ilJi

Tereny targowe, część południowa

usytuowany na terenie byłego cmentarza. Powierzchnia wystawowa pawilonu - 1900 nr. Przy zagospodarowaniu byłych cmentarzy, przyjęto zasadę ochrony drzewostanu, przeprowadzenia dróg w miejscach istniejących traktów komunicyjnych. Umocniono główną aleję nawierzchnią betonową (pow. 8200 nr) oraz wyasfaltowano dwa ciągi piesze. Resztę dróg (3000 nr) umocniono prowizorycznie. Cały teren parku został skanalizowany, założono instalację wody i światła. Na tak zagospodarowanym terenie pobudowano 20 pawilonów średniej wielkości typu usługowego i targowego oraz 94 kioski jako punkty sprzedaży detalicznej. Równolegle z zapotrzebowaniem na powierzchnię wystawową w halach, wzrastał problem zwiększenia terenów MTP, które wg przedwojennych wymiarów zajmowały 97 000 m 2 . Zarząd Miejski w dniu 21. III. 1946 r. uchwalił przyłączenie do terenu Targów byłego cmentarza farnego, św. Marcina, byłego cmentarza żydowskiego oraz parcelę przy ul. Śniadeckich, zwiększając powierzchnię MTP do 225 213 m*. Przyłączenie tych terenów umożliwiło rozwój przestrzenny Targom Poznańskim, stawiając je na jednym z czołowych miejsc w Europie. Tak przebiegała przedstawiona w dużym skrócie odbudowa Targów do roku 1950, którą najlepiej zobrazują następujące liczby: powierzchnia zagospodarowanych terenów odbudowa względnie budowa 10 dużych hal o powierzchni wystawowej budowa 20 pawilonów tymczasowych uporządkowanie, tj. przekopanie, obsianie, zakrzewienie parku MTP o powierzchni rozbudowa i przebudowa bocznicy kolejowej umocnienie nawierzchnią stałą dróg o powierzchni umocnienie dróg parkowych i żwirowych (drogi i place)

225 213 nr

33 400 nr 4 500 nr

50 000 nr

13 O O O ni * 25 000 nr

Poza tym wykonano wiele prac o charakterze porządkowym (odgruzowanie), instalacje elektryczne, wodno-kanalizacyjne, przeciwpożarowe, parkany, itp. Orientacyjna wartość prac wykonanych w latach 1945-1950 wynosi około 110 min zł wg cen z roku 1959 (ceny z roku 1959 przyjęto ze względu na szereg zmian jakie nastąpiły w okresie 1945-1950 r. oraz dla porównania z następnym etapem rozbudowy). Wymienione dotychczas zadania i ich wykonanie nie dałyby pełnego obrazu działalności Biura Odbudowy MTP i późniejszego Działu Technicznego MTP, gdyby nie wspomnieć o 3 poważnych pracach koncepcyjnych, które nie doczekały się realizacji. Pierwszą z nich jest opracowanie programu oraz preliminarzy prac dla II Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w roku 1954. Na pewno godny podkreślenia jest fakt (zresztą nie wszystkim znany), że w okresie znacznych jeszcze trudności na każdym odcinku naszego życia gospodarczego, powstała ambitna i śmiała myśl zorganizowania w Poznaniu II PWK już w roku 1954, tj. w 10 lat po straszliwej w swych skutkach II wojnie światowej i barbarzyńskiej okupacji hitlerowskiej. Dla tej ogólnopaństwowej imprezy projektowano przeznaczyć tereny: Międzynarodowych Targów Poznańskich, Parku

Tadeusz Ważniak

Kasprzaka, byłego Parku Kasprowicza, przy byłym browarze Huggera oraz bliżej nie określony teren pod ludowy park rozrywkowy. Program prac przygotowawczych obejmował okres 1949-1953 r. Preliminarz kosztów II PWK zamykał się kwotą około 2,8 mld zł wg wartości z roku 1948. Drugą poważniejszą pracą, która nie doczekała się realizacji, był projekt hali sportowej na terenach MTP. Hala wg projektu inż. Brzuchowskiego (dla której dokumentacja techniczna została wykonana w 60 0 '0 oraz dla której wykonano w roku 1948 pierwsze roboty przygotowawcze i ziemne) nie została pobudowana ze względu na brak środków finansowych. Projekt przewidywał nowoczesną w architekturze i wyposażeniu halę sportową ze sztucznym lodowiskiem o wymiarach 30X60 m, mogącą pomieścić na zawodach hokejowych około 10 tys. widzów, na bokserskich zaś 14 tys. widzów. Na lokalizację przeznaczono teren przy ul. Śniadeckich. Trzecia sprawa, tj. projekt zabudowy terenu Międzynarodowych Targów Poznańskich, zastanie omówiona w rozdziale następnym.

Dalszej rozbudowie MTP położyła kres uchwała Prezydium Rządu z dnia 14 października 1950 r. odwołująca XXIV Międzynarodowe Targi Poznańskie w 1951 r. Dział Techniczny Targów stopniowo likwidowano. Dyrekcja MTP przekształcona została w Przedsiębiorstwo Wystaw i Targów - Oddział w Poznaniu. W okresie do roku 1954 nie przedsięwzięto żadnych poważniejszych prac inwestycyjnych, ograniczając się do przeprowadzenia robót konserwacyjnych.

Rozbudowa Targów w latach 1954 1959

Powołanie do życia uchwałą Prezydium Rządu z dnia 16 czerwca 1954 roku Międzynarodowych Targów Poznańskich, otwiera drugi w Polsce Ludowej etap ich świetnego rozwoju. Pięcioletni okres dzielący XXIV Targi od XXIII oraz brak poważniejszych kredytów, wpłynął ujemnie na stan budynków i urządzeń targowych. Teren, urządzenia i budynki poddane zostały gruntownej renowacji, celem przywrócenia im pełnej przydatności. Na przełomie lat 1954/55 powstają: nowa hala nr 9 pawilony: górnictwa (nr 31), budownictwa (nr 32) i drobnej wytwórczości (nr 30), nowa podstacja transformatorów oraz przebudowana zostaje była Wieża Górnośląska. Uzupełniona zostaje sieć kablowa i instalacyjna, naprawione drogi i bocznica. Zakłada się' tysiące metrów kwadratowych nowych zieleńców. Hala nr 9 o powierzchni wystawowej 5000 m 2 jest drugą nową halą wybudowaną po roku 1945. U sytuowano ją na terenie parku targowego, ftjż przy byłym Placu Marka, zamykając tym samym obrzeżną zabudowę samego placu. Ze względu na szczupłość terenu, hala została ukształtowana w formie dwunawowej, w konstrukcji żelbetowej z łukowym dachem z pustaków ceramicznych, wzmocnionym stalowymi ściągami. Wybór tego rodzaju konstrukcji został podyktowany ograniczonymi możliwościami wykonania w tym okresie, krótkim terminem realizacji oraz ograniczonymi środkami finansowymi. Halę tę, jak również pawilon budownictwa, pawilon górnictwa ze sztolnią oraz przebudowę byłej Wieży Górnośląskiej wykonało w trudnych warunkach atmosferycznych i bardzo krótkim czasie Poznańskie Przemysłowe Zjednoczenie Budowlane.

III

Realizacją inwestycji w latach 1956-1958 objęte zostały trzy dalsze paWIlony. Dwunawowa hala nr 14 o powierzchni wystawowej 4500 m 2 , wybudowana w latach 1956-1957, o konstrukcji żelbetowej prefabrykowanej i dachu wspartym na więzarach kablobetonowych o rozpiętości 24 m oraz na belkach strunobetonowych długości 12 m. Jest to pierwsza tego typu hala na terenie Targów w dużej części podpiwniczona ze zjazdem oraz dwoma otworami w stropie piwnic do transportu pionowego i centralnym ogrzewaniem z własną kotłownią. Trzynawowa, nowoczesna hala nr 16 wybudowana w latach 1957-58 na skraju terenu przy ul. Śniadeckich, o konstrukcji z prefabrykowanych elementów żelbetowych, więzarach kablobetonowych o dużej rozpiętości (30 m) i podciągach strunobetonowych, łączonych płytami panwiowymi. Podpiwni - czenie dwu naw bocznych daje pomieszczenie kotłowni, nowoczesnym urządzeniom wentylacyjnym, magazynom itp. Hala ta ze względu na swoje rozwiązanie, architekturę i przydatność dla celów wystawienniczych, znalazła uznanie wystawców krajowych i zagranicznych. Obydwie hale projektował zespół architektów i inżynierów z Poznania.

Architekturę: inżynierowie architekci H. Jarosz, J. Leśniewicz i J. Wellenger, konstrukcję: inżynierowie Jankowiak, Mizera i Swigoń. Jednonawowa, z trzech stron oszklona hala nr 15 zbudowana została na Targi w roku 1958 przez włoską firmę Feal z Mediolanu dla ekspozycji amerykańskiej, na miejscu rozebranego kina letniego. Równocześnie z tym pawilonem rozpoczęto budowę budynku administracyjnego USA. który ukończono na Targi w roku 1959.

Stała troska zarządu Targów o polepszenie warunków wystawienniczych, wprowadza szereg usprawnień, np. dla ekspozycji otwartej umacnia się nawierzchnię byłego Placu Marka o powierzchni 12 000 nr, dwie drogi w parku targowym otrzymują nawierzchnię asfaltową. Umacnia się trwałą nawierzchnię otoczenia hali nr 16, wymienia zużyte kable elektryczne, uzupełnia odwodnienie terenu, wymienia sieć sygnalizacji przeciwpożarowej itp. Inwestycje w latach 1954-1959 zwiększyły powierzchnię wystawową o 16 000 m 2 powierzchnię trwałych nawierzchni o 15 000 nr i objęły urządzenie trawników, kwietników itp. dróg ozdobnych na powierzchni 60 000 m 2 . Łączna kryta powierzchnia wystawowa z prowizorycznymi pawilonawi w parku targowym wynosi obecnie 60 000 nr. Orientacyjna wartość prac inwestycyjnych wykonanych w latach 1954-1959 wynosi 55 min zł (wg cen z roku 1959).

Rozwój powierzchni wystawowej w II etapie pOWOjennego okresu rozbudowy

Powierzchnia rok wystawowa w m 2 1955 1956 1957 1958 1959 kryta 42 20 l 47 605 51359 58 893 60 033 otwarta 33 294 34 090 33 961 29 457 29 186 podcienia 480 366 665 572 1272 razem 75 975 82 061 85 985 88 822 90 493

Tadeusz Ważniak

Stan obecny jest wynikiem dziesięcioletniej pracy, podzielonej na dwa etapy: 1946-1949 i 1954-1959 r. Zamierzenia roku 1959 idą w kierunku uzupełnienia i udoskonalenia istniejących urządzeń oraz przygotowywanie trzeciego etapu rozbudowy Międzynarodowych Targów Poznańskich.

Plany rozbudowy MTP

Świetny rozwój międzynarodowych imprez targowych w Poznaniu, stawia przed Zarządem MTP coraz to nowe zadania. Stały wzrost ilości wystawców krajowych i zagranicznych, rywalizacja w świecie poszczególnych organizacji targowych, konieczność utrzymania dobrych tradycji polskiego wystawiennictwa, wzrastająca z każdym rokiem produkcja polskiego przemysłu, zmusza do przygotowania i konsekwentnej realizacji perspektywicznego planu rozbudowy Międzynarodowych Targów Poznańskich. Poza konkursem z roku 1946, który nie dał oczekiwanego wyniku, Zarząd MTP posiada 3 projekty zagospodarowania przestrzennego terenów targowych. Pierwszy opracowany został w roku 1949 przez prof. inż. arch. Bolesława Szmidta, dwa dalsze, obejmujące już aktualną istniejącą zabudowę, przez Miastoprojekt - Poznań i Biuro projektów Budownictwa Przemysłowego w Poznaniu. Wariant J. Praca prof. Schmidta obejmowała wyłącznie teren w jego obecnych granicach oraz wprowadzała podział branżowy pomiędzy poszczególne hale. Założenia obejmowały wymogi Targów, widziane pod kątem rozwoju naszej gospodarki narodowej oraz handlu zagranicznego w okresie lat 19451949. Jednym z mankamentów naszych terenów jest brak hali wyposażonej w sprzęt transportu poziomego i pionowego. Temu zadaniu miała odpowiadać usytuowana przy ul. Roosevelta, na byłym Placu Marka (nr 1), duża nowoczesna hala, oświetlona z góry, z suwnicą i torami kolejowymi połączonymi z bocznicą. Halę łączą dwa pomosty ze zmodernizowanymi halami nr 4, 5, 6, 7 i częściowo 8 (nr 2 i 3). Po przeciwległej stronie byłego PI. Marka, uformowanego w kształcie wydłużonego prostokąta, znalazły lokalizację cztery pawilony z przeznaczeniem dla: Izby Przemysłowo- Handlowej, elektrotechniki, motoryzacji i komunikacji. Rozbicie powierzchni wystawowej na cztery pawilony z naturalnie utworzonymi prześwitami, dałoby wgląd w zieleń parku, jak również wpłynęłoby korzystnie na wygląd samego placu. (Niestety, narzucona potrzebą chwili wycinkowa realizacja rozbudowy, zmusiła poszukujący pilnie powierzchni wystawowej Zarząd MTP do pobudowania jednej dużej hali nr 9, czym przekreślono tę interesującą propozycję). Projektowane pawilony nr 4 i 5 w przedłużeniu obecnej hali nr 8 miały dać pomieszczenia spółdzielczości pracy. Zupełnie innym charakterem odznacza się pawilon nr 6, proponowany jako wielokondygnacyjny, typu dużego domu towarowego. Jego położenie u zbiegu ulic Święcickiego i Grunwaldzkiej pozwoliłoby na wykorzystanie także w okresie międzytargowym na wystawy, kiermasze, lokale handlowe itp. Pawilon nr 23 zostałby przystosowany dla polskiego przemysłu węglowego. Wylot ul. Konopnickiej zamyka gigantyczna hala sportowa (nr 22), o kształcie paraboli w przekroju poprzecznym, przystosowana do celów wystawienniczych. Nieciekawe architektonicznie fasady budynków ograniczających teren odstrony ul. Śniadeckich, zostają przesłonięte pawilonami przemysłu chemicznego oraz mineralnego (nr 19, 20, 21). Nad tym budynkiem, od strony obecnej hali nr 1, dominowałaby wysoka wieża zakończona szklanymi walcami (probówki) napełnionymi kolorowymi gazami. Zabudowę od strony ul. Śniadeckich kończy pawilon przemysłu drzewnego, w którym mają się mieścić także stałe pomieszczenia biurowe (zrealizowany). Istniej ące hale nr 17, 13 i I I a proj ektuj e się zmodernizować i dostosować do ogólnego nowoczesnego charakteru nowo projektowanych budynków. Byłą Wieżę Górnośląską, jako położoną centralnie w stosunku do całego terenu Targów oraz zbliżoną do ulicy Głogowskiej, zamienia się na pawilon obsługi publiczności, w którym znalazłyby pomieszczenia: "Orbis", poczta, "Telex", PKO, Hartwig, PKS, bank, MO, przewodnicy, przechowalnia bagażu itp., jak również pomieszczenia eksploatacyjne Targów i sale wystawowe. (Projekt został już wykonany w fazie koncepcyjnej i przewidywał budynek I -kondygnacyjny w kształcie walca, z kawiarnią-tarasem na najwyższym piętrze). Obecna hala nr 12 - były "Pałac Targowy" - po modernizacji zostałaby częściowo podwyższona od strony parku i połączona z nim szerokim pomostem. W przedłużeniu tej hali projektuje się pawilon nr 15 dla wystaw przejściowych. Poza proponowanymi halami i pawilonami, projekt przewiduje usytuowanie kilku stawów nie tylko ze względów krajobrazowych, ale także dla odświeżającego oddziaływania na najbliższe otoczenie. Naturalną ozdobą terenu byłyby trawniki i kwietniki oraz całe zespoły krzewów i drzew, rozrzucone swobodnie, dające równocześnie tło architekturze oraz pożądane miejsce zacienione zwiedzającym. Projekt wprowadza nowe wejście prześwitem pomiędzy budynkami nr wejścia przy Moście Dworcowym, ul. Śniadeckich i ul. Grunwaldzkiej. Projekt ten nie doczekał się realizacji ze względu na 5-letnią przerwę w działalności Zarządu MTP, zmianę warunków ekonomicznych oraz założeń jakie nastąpiły po tym okresie. Znamienny jest fakt, że w czasie postępującego rozwoju Międzynarodowych Targów Poznańskich, w planach rozbudowy miasta Poznania zaprojektowano szeroką, wielkomiejską arterię komunikacyjną, mającą przebiegać przez sam środek terenów targowych, tj. w przedłużeniu ul. Marchlewskiego, przez Most Dworcowy, tereny Targów, ul. Konopnickiej i dalej na zachód. Proj ekt przeprowadzenia tej drogi przekreślał plan rozbudowy Targów Poznańskich w wersji prof. Szmidta, a także uniemożliwiał dalszy swobodny rozwój Targów. Stabilizacja imprez targowych w Poznaniu pozwoliła na przeprowadzenie przybliżonego bilansu powierzchni wystawowej, na tle dotychczasowych doświadczeń oraz rysujących się wymagań światowego wystawiennictwa. W połowie roku 1958 opracowano ogólne wytyczne do planu przestrzennego zagospodarowania Międzynarodowych Targów Poznańskich, obejmujące zapotrzebowanie na 80 000 nr powierzchni krytej i 40 000 ma powierzchni otwartej. Wytyczne planu obejmują: budowę hali dla przemysłu ciężkiego, przebudowę hal wzdłuż ul. Roosevelta (nr 4, 5, 6, 7, 8) mającą na celu podwojenie ich powierzchni wystawowej, modernizację (od strony ulicy szereg nowoczesnych lokali handlowych) budynku eksploatacyjnego Zarządu MTP jako pomieszczegłówne od strony ul. Świerczewskiego, 3 i nr 4. Rolę drugorzędną spełniałyby naprzeciw Dworca Zachodniego, przy

8 Kronika Miasta Poznania 1-2f***

4} '.

TT

7-'

4 tf - 1\w.p*1«j wc

1\ «

V1S«.

Dwa nowe pawilony (projekt), przewidziane do budowy w roku 1961

nia dla Ministerstwa Handlu Zagranicznego, Polskiej Izby Handlu Zagranicznego, central handlu zagranicznego, Dyrekcji Międzynarodowych Targów Poznańskich oraz obsługi publiczności, przeniesienie wejścia głównego w okolicę ul. Świerczewskiego, pomieszczenia zbiorowego żywienia, urządzenia sanitarne, stałe kasy, maszty flagowe itp., komunikację wewnątrz terenu, drogi, zieleń, stałe dekoracje, małą architekturę, baseny wodne itp., wskazanie naj dogodniejszych terenów przewidzianych dla perspektywicznego rozwoju Targów, rozmieszczenie parkingów samochodowych, propozycję rozwiązania komunikacji miejskiej w najbliższym otoczeniu Targów (wykluczając przejście przez tereny targowe), zlokalizowanie zaplecza gospodarczego Targów. Oto najważniejsze założenia, które stanowiły podstawę dwóch niezależnych opracowań urbanistycznych (warianty II i III). Wariant II. Plan przestrzennego zagospodarowania terenów MTP opracowany przez "Miastoprojekt" - Poznań (prof. inż. arch. Cieśliński i inż. arch. Sternal), podaje rozwiązanie urbanistyczne jak na załączonym zdjęciu. Komunikacja wewnętrzna w zasadzie nie ulega zmianie. Główne wejście na Targi usytuowano w przerwie pomiędzy budynkami od strony ul. Świerczewskiego. Poza tym utrzymuje się wejście przy Moście Dworcowym, Dworcu Zachodnim, ul. Śniadeckich i Grunwaldzkiej. Pomieszczenie na eksponaty przemysłu ciężkiego zostało rozczłonkowane na cztery równe bryłowo pawilony, związane parterowymi pasażami od strony ul. Roosevelta z zewnętrznymi urządzeniami przeładunkowymi (estakada), współdziałającymi z podobnym transportem wewnątrz hal (A 1-4). Plac pomiędzy tymi halami a istniejącą zabudową (hala nr 9 i 10) zostaje zwężony ze względu na poszerzenie na tym odcinku ul. Roosevelta. Przy projektowanym wejściu głównym od strony ul. Świerczewskiego budynek eksploatacyjny w kształcie wysokościowca. Pomiędzy istniejącymi halami nr 14 i 15 projektuje się trzy pawilony (typowe) C 1-3. Podobnie rozwiązuje się teren południowo-zachodni, tworząc zespół niskich, prostokątnych pawilonów (D 1-5). Akcentem dominującym nad tą częścią terenu jest pawilon B, o charakterystycznej sylwetce z przynależnym akcentem wysokościowym. Plan utrzymuje istniejące pawilony nr 13, 24, 25, 26, 27 oraz kawiarnię przy basenie okrągłym, natomiast proponuje zabudować park zespołami budynków typowych o charakterze usługowo-targowym. W miejscu obecnego pawilonu centralnego (nr 11), sugeruje się pobudowanie stałego wysokiego elementu dekoracyjnego. Tereny do ekspozycji otwartej rozmieszczono na placu głównym, pomiędzy pawilonami A 1-4, D 1-3, C 1-5 oraz dokoła pawilonu B. Jako teren ekspansji na przyszłość, przewiduje się obecne Zoo, którego rozdrobniona, projektowana zabudowa stara się jak najbardziej uszanować istniejący drzewostan. Połączenie macierzystego terenu wystawowego z nowym, nastąpiłoby tunelem podziemnym. Projekt przewiduje dodatkowe wejście na ten teren od strony ul. Zwierzynieckiej, celem umożliwienia korzystania z niego i z pawilonów na nim stojących, niezależnie od właściwego terenu Targów. Pomieszczenia gospodarcze znajdują swą lokalizację wg tego projektu na terenach przy ul. Matejki, u wylotu ul. Orzeszkowej. Na place parkingowe przeznacza się okoliczne tereny, np. przy ul. Świerczewskiego i Zwierzynieckiej, pomiędzy ul. Głogowską a torami kolejowymi itp. Wariant III. Opracowany przez Biuro Projektów Budownictwa Przemysłowego w Poznaniu (inż. arch. Domański, inż. arch. Jędrzejczak, inż. arch. Szy

8»

Tadeusz Ważniakkowny), w niektórych rozwiązaniach jest podobny do wariantu II. Podobnie jest rozwiązana sprawa wejść na Targi oraz komunikacji wewnętrznej, poza proponowanym zniesieniem basenu wodnego w głównej alei parkowej i połączenia jej z byłą ul. Wystawową oraz rozbudową bocznicy kolejowej celem doprowadzenia torów do projektowanej hali przemysłu ciężkiego, lokalizowanej na zachodniej części terenu, od strony ul. Śniadeckich. Hala składa się z dwóch części: jednej, wysokiej z torami kolejowymi i suwnicą oraz niższej, rozciągającej się do wejścia od strony ul. Orzeszkowej. Istniejące hale nr 1 i 2, jak również budynek administracyjny MTP, ulegają modyfikacji. Hala na miejscu obecnych pawilonów nr 4, 5, 6, 7 i 8 rozwiązana jest jako dwukondygnacyjna z nowoczesnymi lokalami handlowymi od strony ulicy Roosevelta, przechodzi w ul. Świerczewskiego i poprzez prześwit (wejście główne) łączy się z budynkiem typu wieżowca z pomieszczeniami eksploatacyjnymi Targów. Pomiędzy halami nr 14 i 15, powstaje duża hala o kubaturze około 30 000 m 3 , zamykająca zabudowę ul. Święcickiego. Projekt przewiduje zniesienie wszystkich prowizorycznych pawilonów w parku targowym, zastępując je budynkami masywnymi, swobodnie rozrzuconymi (drzewostan), typu usługowo-targowego. Pawilon centralny zostaje adoptowany ze zmienioną, stałą, nowoczesną wieżą wysokości około 60 m. Przy wejściu od strony Mostu Dworcowego powstają nieduże pawilony typu usługowego, jak kasy itp. Poszukując rozwiązania dla ekspozycji otwartej, projektanci stworzyli dwa zasadnicze tereny - jeden na byłym Placu Marka, drugi na przedpolu nowo projektowanej hali przemysłu ciężkiego. Podobnie jak w wariancie II, pod perspektywiczną rozbudowę przewidziano tereny obecnego Zoo oraz u wylotu ulicy Orzeszkowej z tą różncą, że konsekwentnie wprowadza się większe obiekty, zamiast budownictwa rozdrobnionego (jak wskazuje wariant II). Ciekawą propozycją jest projekt usytuowania parkingów na płycie zbudowanej ponad skarpą i (częściowo) torami kolejowymi wzdłuż ul. Roosevelta, pomiędzy mostami: Dworcowym i Teatralnym. Obydwa projekty, w swojej części dotyczącej prób rozwiązania komunikacji obrzeżnej, wykazują możliwość rozwiązania jej bez naruszenia terenów MTP. Tak przedstawia się w dużym skrócie podana sprawa opracowań planu zagospodarowania przestrzennego terenów MTP, z których dwa ostatnie są obecnie tematem rozważań zarządu Targów i Biura Głównego Architekta Miasta.

Oceniając krytycznie dwa ostatnie rozwiązania, należy stwierdzić, że wariant II, jakkolwiek zawierający ciekawe propozycje, okazał się ze względu na rozdrobnienie zabudowy mniej ekonomiczny w realizacji i eksploatacji. Również tereny dla ekspozycji otwartej zostały podzielone na szereg nie dużych powierzchni, co czyni je mniej atrakcyjne i w niektórych wypadkach trudno dostępne dla zwiedzających. Poza tym wariant ten nie rozwiązuje zadgwalająco lokalizacji hali przemysłu ciężkiego. Zarząd Targów wypowiedział się za wariantem III, który posiada więcej elementów odpowiadających aktualnym potrzebom wystawiennictwa oraz bardziej pokrywa się z założeniami. Dotyczy to przede wszystkim: usytuowania hali przemysłu ciężkiego połączonej z bocznicą kolejową, rozwiązania (zgodnie z założeniami) przebudowy hal przy ul. Roosevelta, wyznaczenia zwartegoterenu pod ekspozycję otwartą, dobrego i ciekawego rozwiązania parkingów samochodowych i usprawnienia wewnętrznej komunikacji. Według aktualnej opinii urbanistów miejskich, sprawa drogi publicznej przez tereny MTP została ostatecznie przesądzona. Stojąca na przeszkodzie dalszemu rozwojowi droga nie będzie przez tereny Targów przeprowadzona. Podjęcie decyzji w sprawie tak poważnego rozwiązania urbanistycznego nie jest rzeczą prostą, jednak żywiołowe tempo rozbudowy Targów oraz palące potrzeby zwiększenia powierzchni wystawowej zmuszają Zarząd MTP do budowy nowego pawilonu względnie dwóch połączonych, na co uzyskano zgodę Głównego Architekta Miasta. Hala (względnie 2 hale) powstanie w roku 1960, pomiędzy istniejącymi halami nr 14 i 15, dając na XXX MTP w roku 1961 dodatkową powierzchnię wystawową około 4000 m 2 . W budynku tym z jednej strony znajdą pomieszczenie: bar, restauracja, kawiarnia, z drugiej - podziemne urządzenia sanitarne. Ma ona być budynkiem o nowoczesnej architekturze i śmiałej konstrukcji, obrazującym postępową twórczą myśl polskiego inżyniera i technika. J ak na tle przedstawionych projektów i planów przedstawia się harmonogram prac przewidzianych w najbliższym dziesięcioleciu? Ustalony harmonogram przewiduje: I etap 1960-1S65 - budowa hali pomiędzy halą nr 14 i 15 (1960-1961) o kubaturze 40 000 m 3 ; przebudowa hal nr 4, 5, 6 (1961-1962 - 60 000 m 3 ; budowa zaplecza gospodarczego MTP, jak garaże, warsztaty, magazyny, urządzenia socjalne itp. (1960-1964) - 20 000 m 3 ; zabudowa parku targowego, stałe pawilony) (1960-1962) - 10 000 m 3 . II etap 1966-1970 r. - budowa hali nr 7 i 8 o kubaturze 60 000 m 3 ; hali przemysłu ciężkiego - 60 000 m 3 ; budynku eksploatacyjnego MTP - 20 000 m 3 ; rozbudowa i uzupełnienie instalacji elektrycznej, wodnej, kanalizacyjnej, sygnalizacyjnej, przeciwpożarowej, radiowej itp.; urządzenie terenu - drogi, zieleń, parkany itp. Zadania postawione przez Zarząd Międzynarodowych Targów Poznańskich są bardzo poważne i wymagać będą wiele wysiłku i środków finansowych. Jednak przykładny zapał realizatorów dotychczasowego okresu rozbudowy Targów, przychylność władz oraz związanie społeczeństwa poznańskiego ze sprawami Targów pozwala wierzyć, że wszystkie zaplanowane prace będą właściwie i terminowo wykonane.

Tadeusz Woźniak

Źródła i materiały: Archiwum Zarządu Międzynarodowych Targów Poznańskich J. Ziółkowski: Międzynarodowe Targi Poznańskie w przeszłości i obecnie.

"Przegląd Zachodni", 5 - 6/1955.