MĘŻCZYZN!iOOO 3000

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1960.01/06 R.28 Nr1/2

200D

W f. 1950

<000o o

Ludność ID. Poznania w/g płci i wieku

KOBIETY

MĘŻCZYZN!

1.001

2000* -KXJ)o o QUID

KOBIETY

« 00

T a b l i c a VI II Ludność Poznania w latach 1950 -1958 w podstawowych grupach wieku 1950 1955 ludność zameldowana Grupy wieku na na zamieszkanie zamieszkanie i pobyt okres. Ogółem 223 670 374 475 385539' 398 920 mężczyźni 148 450 174 876 180 453 188 447 kobiety 175 220 199 599 205 086 210 473 Dzieci w wieku 0-6 44 644 55 314 56 055 55 335 chłopcy 22 755 28 037 28 738 28 363 dziewczęta 21 889 27 277 27 317 26 972 Młodzież w wieku 7 -13 27 199 39 791 51725 52 040 chłopcy 13 722 19 941 26 475 26 623 dziewczęta 1347 19 850 25 250 25417 Młodzież w wieku 14 - 17 19 432 18 817 14 972 17 173 chłopcy 9 669 9 311 7 601 8 926 dziewczęta 9 763 9 506 7 371 8247 Dorośli w wieku produkcyjnym 194 176 213 065 208 988 220 236 mężczyźni 18 - 59 90 648 103 933 102 431 109 257 kobiety 18 - 54 103 528 109 132 106 557 110 979 l Dorośli w wieku poprodukcyjnym 38 219 47 488 53 799 54 136 mężczyźni od 60 lat 11656 13 654 15 208 15 278 kobiety od 55 lat 26 563 33 834 38 591 38 858

l Dane z rejestru mieszkańców podwyższono w grupach wieku O, l i 2 o 516 osób dla mężczyzn, o 486 osób dla kobietzatrudnienie w 1950 r. na podstawie spisu (jako czynni zawodowo) wynosiło 141 tys., tymczasem w 1958 r. wzrosło do 155 tys. Łącznie z dojeżdżającymi zatrudnienie na koniec 1958 r. wynosiło wg bilansów sporządzanych przez Miejską Komisję Planowania Gospodarczego - 179,3 tys. Liczbę dojeżdżających podaje się w dwóch wielkościach: 21 tys. i 26 tys. Własne badanie przeprowadzone według stanu z lipca 1956 r. i lutego 1957 r. za pośrednictwem DOKP na poszczególnych stacjach sprzedających bilety pracownicze do Poznania, wykazało liczbę 22 tys., a zatem można uważać, że w 1958 r. liczba dojeżdżających do pracy w Poznaniu była w każdym razie wyższa niż 21 tys. Ponieważ potencjał siły roboczej, przedstawiony w tab!. VIII nie równa się zatrudnieniu, lecz z natury rzeczy jest wyższy od zatrudnienia, co szczególnie jaskrawo występuje u roczników młodocianych, spróbowaliśmy ustalić szacunkowo ten stosunek dla 1955 r. Otóż w tym roku zatrudnienie wynosiło około 149 tys. (bez dojeżdżających), co stanowiło 39,8% ogółu ludności, przy tym u mężczyzn ten procent wynosił 58,2, a u kobiet - 23,7. Na grupę młodocianą (14-17 lat) wypada tylko 21,4%, natomiast na dorosłych w wieku pro

Stanis-law Waszak

Ludność ID. Poznania w r. 1958 przewidywana i rzeczywista

M ĘŻCZVŹN I

KOBIETY

Z'..... .;;Jl.':. ,.'.;ii.

YYĄYY /yĄ YYYYY /Y}

.m Ą,H'

Bill rss

" /\

L _ Laż,

22222Z2 2 )K"IU/ . 5u A_ YIIL , :::;;;32=" .

_ _ - J TI'i"_. ?-h A ,1. t 2 .r.r77 7 y y y y

WIi;yyy

III -- y W )K)J; łuIMK , 4- 2 e ll1fll7l-J\:==3

3D

-3pbg%p% '4

% » = KJI-.WV A Y/lI III JI » - m - ]!Y m A A Am , KJ m - A :::-- A ;: );ff1ylJIy5ft fl' Mf

-I--i-l4000 3000 o o

- 1-.-1-.-1-. - I - -1000 2000 3000 4000

.(000

Ymm{ -1950 1: C (tpr.resuniciy" no. /\956r

31\5Br.

stan rlCC/\yNLStydukcyjnym wypada 61,r/o, przy tym dla mężczyzn ten procent osiąga 86,2, a dla kobiet 37,1. Wreszcie w grupach wieku uznawanych jako "poprodukcyjne", ogólny procent zatrudnienia wynosił jeszcze 31,1, w tym u mężczyzn 73,1, a u kobiet 14,5.

Ogólne dane nie dają jednak pełnego obrazu zróżnicowanej aktywności zawodowej w poszczególnych grupach wieku. Pełna bowiem aktywność zawodowa występuje po 20 roku życia, lecz i tu, ze względu na trwające jeszcze studia, czy odbywanie innej nauki w zawodzie, następuje znaczne zróżnicowanie zależnie od rocznika i płci. Dlatego publikacja danych spisowych o zatrudnieniu powinna uwzględniać specyficzne właściwości tego zjawiska w zależności od mniejszych grup wieku i płci. Tymczasem dane spisu z 1950 r. pozwalają tylko na poniższe rozróżnienie współczynników aktywności zawodowej i to Poznania łącznie z miastami województwa poznańskiego. Na 100 osób danej grupy wieku było czynnych zawodowo:upy wieku razem mężczyźni ko biety ogółem 41 59 24 14-17 19 21 17 18-24 64 78 53 25-34 63 96 33 25-49 65 99 33 50-54 59 97 30 55-59 57 93 26 60 i więcej 41 81 13

Współczynniki te zdają się mOWIC, że pełna aktywność zawodowa zaczyna się około 25 roku życia, kiedy u mężczyzn zatrudnienie osiąga relację 96 na 100 żyjących, u starszych roczników podnosi się ona prawie do 100, by po pięćdziesiątce znowu opaść na 96. Charakterystyczny jest stosunkowo wysoki jeszcze współczynnik aktywności zawodowej po 60 roku życia. U kobiet najsilniejszą aktywność zawodową wykazuje grupa wieku 20-24 lat, tzn. ta grupa, która decyduje zarazem o liczebności małżeństw. Toteż zrealizowanie małżeństw, a następnie macierzyństwa powoduje w konsekwencji wycofanie się pewnej ilości kobiet z życia zawodowego, co wyraża się spadkiem współczynnika aktywności z 53 na 33, który utrzymuje się na tym poziomie aż po rocznik 55, kiedy obniża się na 26, a po sześćdziesiątce na 13.

3. Poznańska tablica wymieralności 1955/1956 W kolejnej tablicy (IX) zamieszczamy pierwszą tablicę wymieralności dla m. Poznania za lata 1955/56, jaka ukazuje się drukiem. Dotychczas Poznań takich tablic nie posiadał 4 . Tablica wymieralności, stanowiąc - jak już powie

4 W Zakładzie Statystyki WSE w Poznaniu trwają prace nad poznańskimi tablicami wymieralności z innych okresów czasu. Pierwszą próbę tablicy dla lat 1931/32 wykonał w ramach pracy magisterskiej asyst. Stefan Abt. Do publikacji przeznaczona została jednak nowa wersja tej tablicy, sprawdzona metodycznie oraz oparta na poszerzonym materiale statystycznym, dotyczącym zgonów.

Stanislaw Wasz ak

dzieliśmy na początku - najbardziej precyzyjny instrument pomiaru stosunków i warunków wymierania wśród badanej ludności w określonym czasie, wymaga do swego opracowania trzech ważnych rzeczy: a) dobrego materiału statystycznego o stanie liczbowym osób żyjących w danym czasie w szczegółowym podziale na płeć i wiek, jak również pełnych danych o wieku zmarłych; b) przyjęcia trafnych założeń metodycznych, które by równocześnie pozwalały pomyślnie przezwyciężyć istniejące braki w materiale podstawowym; c) przeprowadzenia szeregu złożonych i żmudnych działań rachunkowych. Najbardziej wiarogodnym materiałem podstawowym dla liczbowego ustalenia ludności żyjącej wg płci i wieku są wyniki spisu ludności. Dla naszego jednak celu, jakim jest prognoza ludnościowa na lata 1960-1980, wyniki spisu z 1950 r. okazały się tylko częściowo przydatne, jako zbyt odległe; dlatego tablicę wymieralności dla tamtego okresu opracowaliśmy również, lecz pełniła ona w pracy analityczno-badawczej rolę pomocniczą i kontrolną. Natomiast za okres wyjściowy przyjęliśmy głównie 5-lecie 1955-1959, tym samym i tablicę wymieralności trzeba było oprzeć wprawdzie na mniej pewnym materiale podstawowym, jakim był odpis z rejestru mieszkańców według stanu na koniec roku 1955, ale spełniającym lepiej postulaty wynikające z podstawowego celu. Najistotniejszą zaś przesłanką dla opracowania tablicy wymieralności w oparciu o dane z lat 1955/56 było omówione już zjawisko poważnej obniżki zróżnicowanej stopy zgonów między latami 1950/52 a 1955/56. Kilkakrotna kontrola i ocena krytyczna rozporządzalnych materiałów statystycznych z lat 1955/56 pozwoliła - mimo stwierdzone braki w materiale - na opracowanie tablicy, o której można powiedzieć, że w sposób dostatecznie poprawny przedstawia stosunki umieralności, a zatem pośrednio i stosunki zdrowotności wśród ludności m. Poznania w latach 1955/56. Opracowanie tablic wymieralności dla m. Poznania biegło równolegle z opracowaniem takichże tablic dla województwa poznańskiego, ogólnych oraz oddzielnie dla miast i wsi. Tablica wymieralności podaje równocześnie kilka podstawowych charakterystyk umieralności, które nazywać się zwykło również funkcjami biomemetrycznymi. Funkcje te oznaczamy zwyczajem matematycznym pewnymi skrótami - symbolami, które stanowią zarazem tytuły poszczególnych szeregów liczbowych. Są to: qx , Px , Ix, d x i ex. Ich znaczenie jest następujące: qx - oznacza roczne prawdopodobieństwo zgonu dla osób płci męskiej i żeńskiej w kolejnym wieku od O do 100 lat. Px - oznacza roczne prawdopodobieństwo przeżycia od wieku x do wieku x-l dla osób płci męskiej i żeńskiej. Łączy ją ścisła zależność z funkcją poprzednią. Ix - oznacza liczbę osób dożywających kolejnych lat wieku, wychodząc od wyjściowej liczby generacji, którą przyjmuje się jako 10 000 albo jako 100 000 (dla celów porównawczych). Możemy również powiedzieć, że funkcja ta oznacza stopniowy ubytek osób żyjących na skutek ich wymierania w miarę przybywania lat życia. d x - oznacza liczbę zmarłych między wiekiem x--1, czyli stanowi uzupełnienie do l . x

Tablica IX

Tablica wymieralnosci miasta Poznania 1955/56 Mężczyźni

Wiek <J* p* ]x i, < O 0/0582 0/9418 10 000 582 64/5 1 0/0031 0/9969 9 418 29. 67/4 2 0/0015 0/9985 9 389 14 66/7 3 0/0010 0/9990 9 375 9 65/8 4 0/0009 0/9991 9 366 8 64/8 5 * 0/0008 0/9992 9 358 7 63/9 6 0/0008 0/9992 9 351 7 62/9 7 0/0007 0/9993 9 344 7 62/0 8 0/0007 0/9993 9 337 7 61/0 9 0/0007 0/9993 9 33 O 7 60/1 10 0/0006 0/9994 9 323 6 59/1 11 0/0006 0/9994 9 317 6 58/1 12 0/0007 0/9993 9 311 7 57/2 13 0/0009 0/9991 9 304 8 56/2 14 0/0010 0/9990 9 296 9 55/3 15 0/0012 0/9988 9 287 11 54/3 16 0/0013 0/9987 9 276 12 53/4 17 0/0015 0/9985 9 264 14 52/5 18 0/0016 0/9984 9 250 15 51/5 19 0/0016 0/9984 9 235 15 50/6 20 0/0016 0/9984 9 22 O 15 49/7 21 0/0016 0/9984 9 205 15 48/8 22 0/0017 0/9983 9 190 16 47/9 23 0/0017 0/9983 9 174 16 46/9 24 0/0017 0/9983 9 158 16 46/0 25 0/0018 0/9982 9 142 16 45/1 26 0/0018 0/9982 9 126 16 44/2 27 0/0019 0/9981 9 110 17 43/3 28 0/0020 0/9980 9 093 18 42/3 29 0/0020 0/9980 9 075 18 41/4 30 0/0021 0/9979 9 057 19 40/5 31 0/0022 0/9978 9 038 20 39/6 32 0/0022 0/9978 9 018 20 38/7 33 0/0023 0/9977 · 8 998 21 37/8 34 0/0023 0/9977 8 977 21 36/8 35 0/0023 0/9977 8 956 21 35/9 36 0/0024 0/9976 8 935 21 35/0 37 0/0025 0/9975 8 914 22 34/1 38 0/0026 0/9974 8 892 23 33/2 39 0/0028 0/9972 8 869 25 32/3

Stanisław Waszak

Tablica IX (c d.) Tablica wymieralności miasta Poznania 1955/56 Mężczyźni

Wiek Qx p* ]x dx e" 40 0/0030 0/9970 8 844 27 31/3 41 /0/0033 0/9967 8 817 29 30/4 42 0/0037 0/9963 8788 33 29/5 43 0/0042 0/9958 8 755 37 28/6 44 0/0047 0/9953 8 718 41 27/8 45 0/0053 0/9947 8 677 46' 26/9 46 0/0059 0/9941 8 631 51 26/0 47 0.0065 0/9935 8 580 56 25/2 48 0/0073 0/9927 8 524 62 24/4 49 0/0082 0/9918 8 462 69 23/5 50 0/0093 0/9907 8 393 78 22/7 51 0/0106 0/9894 8 315 88 21/9 52 0/0117 0/9883 8 227 96 21/2 53 0/0125 0/9875 8131 102 20/4 54 0/0131 0/9869 8 029 105 19/7 55 0/0140 0/9860 7 924 111 18/9 56 0/0151 0/9849 7 813 118 18/2 57 0/0163 0/9837 7 695 125 17/4 58 0/0183 0/9817 7 57 O 139 16/7 59 0/0206 0/9794 7 431 153 16/0 60 0/0234 0/9766 7 278 170 15/3 61 0/0268 0/9732 7 108 190 14/7 62 0/0306 0/9694 6 918 212 14/1 63 0/0336 0/9664 6 706 225 13/5 64 0/0360 0/9640 6 481 233 13/0 65 0/0384 0/9616 6 248 240 12/4 66 0/0408 0/9592 6 008 245 11/9 67 0/0435 0/9565 5 763 251 11/4 68 0/0464 0/9536 5 512 256 10/9 69 0/0496 0/9504 5 256 261 10/4 70 0/0531 0/9469 4 995 265 9,9 71 0/0570 0/9430 4 730 270 9,4 72 0/0613 0/9387 4460 273 9,0 73 0/0661 0/9339 4 187 277 8,5 74 0/0715 0/9285 3 910 280 8.D 75 0/0774 0/9226 3 63 O 281 7,7 76 0/0838 0/9162 3 349 281 7.3 77 0/0907 0/9093 3068 278 6,9 78 0/\0981 0/9019 2 790 274 6,6 79 0/1058 0/8942 2 516 266 6,2

Tablica IX (cd.) Tablica wymieralności miasta Poznania 1955/56 Mezczvznł Wiek q* p* ]x d < x 80 0/1138 0/8862 2 25 O 256 5,9 81 0/1221 0/8779 1 994 243 5,6 82 0/1309 0/8691 1 751 229 5,3 83 0/1401 0/8599 1 522 213 5,0 84 0/1498 0/8502 1309 196 4,8 85 0/1598 0/8402 1 113 178 4,5 86 0/1702 0/8298 935 159 4,3 87 0/1811 0/8189 776 141 4,D 88 0/1923 0/8077 635 122 3,9 89 0/2039 0/7961 513 105 3,7 90 0/2160 0/7840 408 88 3,5 91 0/2286 0/7714 320 73 3,3 92 0/2416 0/7584 247 60 3,1 93 0/2552 0/7448 187 48 2,9 94 0/2693 0/7307 139 37 2,8 95 0/2840 0/7160 102 29 2,6 96 0/2994 0/7006 73 22 2,5 97 0/3156 0/6843 51 16 2,3 98 0/3326 0/6674 35 12 2,2 99 0/3506 0/6494 23 8 2,0 100 0/3696 0/6304 15 6 1,8 Kobiety O 0/0425 0/9575 10 O O O 425 70/4 1 . 0/0025 0/9975 9 575 24 72/5 2 0/0017 0/9983 9 551 16 71/7 3 0/0011 0/9989 9 535 10 70/8 4 0/0009 0/9991 9 525 9 69/9 5 0/0008 0/9992 9 516 8 68/9 6 0/0007 0/9993 9 5 O 8 7 68/0 7 0/0006 0/9994 9 501 6 67/0 8 0/0005 0/9995 9 495 5 66/1 9 0/0005 0/9995 9 490 5 65/1 10 0/0005 0/9995 9 485 5 64/1 11 0/0005 0/9995 9 48 O 5 63/2 12 0/0004 0/9996 9 475 4 62/2 13 0/0004 0/9996 9 471 4 61/2 14 0/0004 0/9996 9 467 4 60/3

Stanisław Waszak

Tablica IX (cd.) Tablica wymieralności miasta Poznania 1955/56 Kobiety

Wiek Qx p* ]x d* < 15 0/0004 0/9996 9 463 4 59/3 16 0/0004 0/9996 9 459 4 58/3 17 O 0005 0/9995 9 455 5 57/3 18 0/0006 0/9994 9 45 O 6 56/4 19 0/0007 0/9993 9 444 7 55/4 20 0/0008 0/9992 9 437 8 54/4 21 0/0609 0/9991 9 429 8 53/5 22 0/0009 0/9991 9 421 8 52/5 23 0/0010 0/9990 9 413 9 51/6 24 0/0010 0/9990 9 404 9 50/6 25 0/0010 0/9990 9 395 9 49/7 26 0/0010 0/9990 9 386 9 48/7 27 0/0010 0/9990 9 377 9 47/8 28 0/0011 0/9989 9 368 10 46/8 29 0/0012 0/9988 9 358 11 45/9 30 0/0014 0/9986 9 347 13 44/9 31 0/0015 0/9985 9 334 14 44/0 32 0/0016 0/9984 9 32 O 15 43/0 33 0/0017 0/9983 9305 16 42/1 34 0/0017 0/9983 9 289 16 41/2 35 0/0018 0/9982 9 273 17 40/3 36 0/0018 0/9982 9 256 17 39/3 37 / 0/0019 0/9981 9 239 18 38/4 38 0/0020 0/9980 9 221 18 37/5 39 0/0021 0/9979 9 203 19 36/5 40 0/0022 0/9978 9 184 20 35/6 41 0/0024 0/9976 9 164 22 34/7 42 0/0026 0/9974 9 142 24 33/8 43 0/0028 0/9972 9 118 26 32/9 44 0/0031 0/9969 9 092 28 32/0 45 0/0034 0/9966 9 064 31 31/1 46 0/0037 0/0963 9 033 33 30/2 47 0/0041 0/9959 9 000 37 29/3 48 0/0045 0/9955 8 963 40 28/4 49 0/0049 0/9951 8 923 44 27/5 50 0/0054 0/9946 8 879 48 26/6 51 0/0059 0/9941 8 831 52 25/8 52 0/0065 0/9935 8 779 57 24/9 53 0/0072 0/9928 8 722 63 24/1 54 0/0079 0/9921 8 659 68 23/3

Tablica IX (c. d.) Tablica wymieralnosci miasta Poznania 1955/56 Kobi et y

Wiek q* Ps ]x d* < 55 0/0086 0/9914 8 591 74 22/4 56 0/0093 0/9907 8 517 79 21/6 57 0/0101 0/9899 8 438 85 20/8 58 0/0110 0/9890 8 353 92 20/0 59 0/0120 0/9880 8 261 99 19/3 60 0/0131 0/9869 8 162 107 18/5 61 0/0143 0/9857 8 055 115 17/7 62 0/0157 0/9843 7 940 125 17/0 63 0/0174 0/9826 7 815 136 16/2 64 0/0194 0/9806 7 679 149 15/5 65 0/0216 0/9784 7 530 163 14/8 66 0/0240 0/9760 7 367 177 14/1 67 0/0266 0/9734 7 190 191 13/5 68 0/0293 0/9707 6 999 205 12/8 69 0/0320 0/9680 6 794 217 12/2 70 0/0348 0/9652 6 577 229 11/6 71 0/0380 0/9620 6 348 241 11/0 72 0/0417 0/9583 6 107 255 10/4 73 0/0461 0/9539 5 852 270 9,8 74 0/0514 0/9486 5 582 287 9,3 75 0/0576 0/9424 5 295 305 8,8 76 0/0647 0/9353 4 990 323 8,3 77 0/0/\24 0/9276 4 667 338 7,8 78 0/0803 0/9197 4 329 348 7,4 79 0/0883 0/9117 3 981 352 7,0 80 0/0964 0/9036 3 629 350 6,6 81 0/1047 0/8953 3 279 343 6,2 82 0/1131 0/8869 2 936 332 5,9 83 0/1218 0/8782 2 604 317 5,6 84 0/1308 0/8692 2 287 299 5,3 85 0/1403 0/8597 1988 279 5,0 86 0/1502 0/8498 1709 257 4,8 87 0/1605 0/8395 1452 233 4,5 68 .0/1711 0/8289 1219 209 4,3 89 0/1820 0.8HO 1010 184 4,[( 90 0/1933# 0/8067 826 160 3,9 91 0/2048 1 0/7952 666 136 3,7 92 0/2165 0/7835 530 115 3,5 93 0/2285 0/7715 415 95 3,3 94 0/241)8 0/7592 320 77 3,2

Stanislaw Waszak

T a b l i c a IX (dokończenie) Tablica wymłeralności miasta Poznania 1955/56 Kobiety

Wiek Qx Px ]x d e* x 95 0/2535 0/7465 243 62 3/0 96 0/2667 0/7333 181 48 2/9 97 0/2805 0/7195 133 37 2/7 98 0/2950 0/7050 96 28 2/6 99 0/3103 0/6897 68 21 2/4 100 0/3264 0/6736 47 15 2/3e - oznacza przeciętne dalsze trwanie życia - oddzielnie dla płci męskiej i żeńskiej - od każdego osiągniętego wieku x. Szczególne zainteresowanie wzbudza zazwyczaj długość przeciętnego dalszego trwania życia dla niemowląt, czyli dla osób poniżej 1 roku życia. Poznańska tablica wymieralności z lat 1955/56 przedstawia na tle porównawczym bardzo korzystny obraz stosunków wymierania wśród ludności m. Poznania, które wykazują stopniową dalszą poprawę. Przypuszczać więc należy, że nowa tablica wymieralności, oparta na wynikach spisu z końca 1960 r. oraz na danych o zgonach z lat 1960/61, przedstawi obraz jeszcze korzystniejszy. Chcąc przeprowadzić porównawczą ocenę tablicy wymieralności z lat 1955/56, posłużymy się dwoma najbardziej wymownymi charakterystykami, do jakich zaliczają się: liczba lub procent dożywających danego wieku życia (x) oraz przeciętne dalsze trwanie życia dla danego wieku (x). Jeżeli chodzi o procent dożywania danego wieku, to różnicuje się on dość znacznie w zależności od płci. Tak więc dla płci męskiej wg tablicy z lat 1931/32 pierwszy rok przeżyło 86%, gdy w latach 1950/52 już 91 %, a w latach 1955/56 - 94%, Tymczasem dla płci żeńskiej w tych samych okresach wskaźniki procentowe wynosiły: 89 - 93 - 96. Do 15 roku życia dożyło mężczyzn: 79-89 - 93°/», kobie/t: 83-91 - 95"». Do 60 roku życia dożywało, w świetle tablic z trzech omawianych okresów, spośród mężczyzn - 51 %-65% i 73°/», u kobiet - 60%-75% i 82%. A 70 roku życia osiągnęło spośród mężczyzn: 33%-44% i 50%, gdy u kobiet 45%-59% i 66%. Jak więc widzimy, w okresie międzywojennym tylko 33 % mężczyzn z każdej setki żywo urodzonych, a 45 % kobiet miało szansę osiągnięcia wieku 70 lat, gdy obecnie osiąga ten wiek pełne 50% mężczyzn i 66% kobiet. N ato miast ewolucja przeciętnego dalszego trwania życia przedstawia się następująco: na podstawie tablicy z lat 1931/32 przeciętne dalsze trwanie życia dla rocznika zerowego (O) wynosiło u płci męskiej - 51 lat, u płci żeńskiej - 56 lat, w świetle tablicy z lat 1950/52 już 60 i 66 oraz w świetle tablicy 1955/56 - 64,5 dla płci męskiej i 70,4 dla płci żeńskiej. A więc przedłużyło się życie ludności Poznania po stronie męskiej o 13,5 lat oraz po stronie żeńskiej o 14,4 lat między rokiem 1931 a 1955. Dla osób w wieku 20 lat relacje te przedstawiają się w omawianych trzech okresach następująco: dla mężczyzn - 44 - 48 - 50 oraz dla kobiet - 48 -

53 - 54. Dla osób w wieku 50 lat: mężczyźni mieli względnie mają jeszcze przed sobą lat przeżycia: 20 - 22 - 23 oraz kobety: 24 - 26 - 27. Dla osób w wieku 65 lat: mężczyźni - 11 - 12 i 12,4 lat oraz kobiety - 13 - 15 i 15 lat. Korzystne zmiany w warunkach wymierania ludności poznańskiej, wyrażone prawdopodobieństwami zgonu (q»), najbardziej obrazowo i plastycznie przedstawiają załączone dwa wykresy, z których jeden odnosi się do mężczyzn, drugi do kobiet. N a siatce logarytmicznej zaznaczono przebieg linii, obrazujących w zaznaczonych okresach czasu różne natężenie prawdopodobieństw zgonów zależnie od wieku. Im niżej interesujące nas krzywe opadają, tym warunki wymieralności dla danych grup wieku są korzystniejsze.

4. Założenia wyjściowe poznańskiej prognozy ludnościowej

Rachunki hipotetyczne odnośnie rozwoju demograficznego wielkiego miasta na okresy przyszłe (1965-1980 r.) można przeprowadzać w różny sposób. Najczęściej spotykamy się z szacunkami globalnej liczby ludności na podstawie tempa rozwoju w okresie minionym. Rzadziej natomiast - ze względu na trudności w obliczeniach - spotykamy się z prognozami obejmującymi przewidywane zmiany w całej strukturze ludności według płci i wieku. N asza prognoza jest właśnie prognozą obejmującą przewidywane zmiany w całej strukturze. Jest to konieczne, jeżeli chcemy śledzić zmiany w potencjale siły roboczej oraz w potencjale dzieci i młodzieży pod wpływem ruchów ludności 5 . Jak już we wstępie zaznaczyłem, rokiem wyjściowym dla prognozy poznańskiej stał się rok 1955, ponieważ dla tego roku dostępna była przy podjęciu obliczeń naj aktualniejsza piramida wieku dla m. Poznania. Przedstawia ją w grupach 5-letnich tab!. X. W tej samej tablicy zamieszczone są przewidywane dane o strukturze ludności wg płci i wieku na koniec 1960 r., stanowiące pierwszą alternatywę liczb możliwych. Wyprowadzenie danych na 401,6 tys. opierało się na założeniu, że w okresie 1956-1960 r. nie będzie żadnego salda wędrówkowego na skutek zamknięcia granic miasta. Tymczasem nowe dane o strukturze ludności wg płci i wieku z końca 1958 r., a dostępne dopiero w 1959 r. pokazały, że jednak ten ruch napływowy istnieje, szczególnie w grupach młodzieżowych, i dlatego w tab!. XI podano dwie dalsze alternatywy liczb możliwych na koniec 1960 r. Przyglądając się uważnie obydwu tablicom, stwierdzić łatwo możemy, że różnice zachodzą głównie w grupach wieku od 20-34 lat oraz w grupach 45-54 lat. Te ostatnie, dające wyższe dane dla alternatywy III, nie są jednak przekonywające. Może to być wynikiem różnych niedokładności. J ak jest w rzeczywistości, okaże dopiero nowy spis ludności z końca bieżącego roku. Podstawowe rachunki prognozy składają się z dwóch części: 1) z oszacowania liczby osób dożywających do danego momentu czasu dla roczników żyjących już w roku wyjściowym, a więc ile z tych roczników pozo

5 W opracowaniu prognozy współdziałali mgr St. Abt i mgr T. Rybarczyk z Zakładu Statystyki WSE oraz mgr A. Kozłowicz z Zakładu Statystyki UAM w Poznaniu.

M Skala logarytmiczna CI) 07 Ub - 05 04 A O:i MĘŻCZYŹNI Y* a2 A & III 00 i fm:j r "" f.){)f) ifIt r.ro 006 * I 1 1 Oj ? , 006 ::JiK 00:i W o nn? 3 lA / In W)-J \ r Itt i QOO9 \ -1-H r* 1 """O nnn7 \ o hi / nnnR \ :=J " - * /YAt i ; \ e 1\ -'> I , o.oo - ; \ / . y 0004 / - \ , i/i r 000:i / o Poznan W-1j32r n\ o' ?s2:' Por-nan -1950j52r Om? Pn"nnn "Q55j5fir Miasta woj poznańskiego qpoł <955j56r "nf'YY) W NI A Miasta PoUUi -1955j56r.

00007 OOOOR OOOO!=) 00001 nnnn'ł OOOO? OOOOl ( 40 2 ) 3 <.3 bO 6D 73 83 9111 ' 1 O ,

Skala Logarytmiczna

4 Kronika Miasta Poznania 1-2

-100

Stanisław Waszak

Tablica X

Ludność m. Poznania w 1955 i i960 r.

stan na koniec 1955 r. stan na koniec 1960 r. Grupy według danych rejestru alternatywa I: 401,6 tys.

wieku I mężczyźni I kobiety I mężczyźni I kobiety razem razem w tys ącach ogółem 374,5 174,8 199,6 40 l ,6 189,2 212,4 O 8,2 4,2 4,0 8,0 4, l 3,9 l 8,1 4 4,0 * 8,0 4,1 3,9 2 8,3 4,2 4, l 8,1 4,2 3,9 3 7,9 4,0 3,9 8,1 4,2 3,9 4 7,8 4,0 3,8 8, l 4,2 3,9 0- 4 40,3 20,5 19,8 40,3 20,8 19,5 5- 9 39,2 19,7 19,5 39,9 20,3 19,6 10-14 19,7 9,8 9,9 39, l 19,6 19,5 15-19 26,2 13,0 13,2 19,6 9,8 9,8 20-24 34, l 16,9 17,2 26,0 12,9 13, l 25-29 34,1 16,6 17,5 33,9 16,8 17,1 30-34 32,9 15,4 17,5 33,8 16,4 17,4 35-39 20,1 9,3 10,8 32,5 15,2 17,3 40-44 25,3 11,5 13,8 19,8 9,1 10,7 45-49 25,9 11,9 14,0 24,9 11,3 13,6 50-54 22,4 9,7 12,7 25,0 11,4 13,6 55-59 18,3 7,0 11,3 21,4 9,1 12,3 60-64 13, l 5,1 8,0 16,9 6,3 10,6 65-69 10,0 3,9 6,1 11,6 4,3 7,3 70-74 6,3 2,4 3,9 8,4 3, l 5,3 75-79 4,0 1,4 2,6 4,8 1,7 3,1 80-84 1,9 0,6 1,3 2,5 0,8 1,7 85 i więcej 0,7 0,2 0,5 1,2 0,3 0,9stanie przy życiu za 5 lat, za 10, za 15 i za 20 lat, czyli na koniec 1965, 1970, 1975 i 1980. Roczniki te równocześnie co każde 5 lat dorastają lub się starzeją.

O dorastaniu mówimy o rocznikach od 0-20 czy 25 lat, natomiast o starzeniu mówimy o rocznikach od 20 względnie od 25 lat do 100 i więcej. Przy wykonaniu tych rachunków posługiwaliśmy się odpowiednimi współczynnikami przeliczeniowymi dla 5-letnich grup wieku, które opracowano na podstawie poznańskiej tablicy wymieralności, podanej w tab!. IX; 2) z oszacowania liczebności najmłodszych roczników, które w wymienionych 5-leciach dopiero mają się urodzić. Przy oszacowaniu urodzeń na okresy przyszłe posługiwaliśmy się danymi o liczbie kobiet w wieku zdolności rozrodczej (15-49) oraz współczynnikami płodności z okresu wyjściowego, które

Tablica XI Przewidywana liczba ludności w Poznaniu na koniec 1960 r.

Wiek alternatywa II: 406,2 tys. alternatywa III: 410,9 tys.

razem I mężczyźni l kobiety razem I mężczyźni I kobiety w tysiącach ogółem 406,2 191,7 214,5 410,9 194,9 I 216,0 0- 4 40,1 20,7 19,4 39,9 20,6 19,3 5- 9 40,0 20,3 19,7 40,6 20,8 19,8 10-14 39,5 19,8 19,7 39,5 20,2 19,3 15-19 20,7 10,3 10,4 21,8 11,3 10,5 20- 24 27,5 13,6 13,9 31,4 15,7 15,7 25-29 34,6 17,2 17,4 32,7 16,5 16,2 30-34 34,3 16,8 17-5 32,2 15,9 16,3 35-39 32,9 15,5 17,4 31,4 14,4 17,0 40-44 19,9 9,2 10,7 19,6 9,0 10,6 45-49 24,9 11,3 13,6 26,6 12, l 14,5 50- 54 25,1 11,4 13,7 27,1 12,3 14,8 55-59 21,4 9,1 12,3 22,5 9,5 13,0 60-64 16,9 6,3 10,6 17,2 6,4 10,8 65-69 11,6 4,3 7,3 12,2 4,5 7,7 70-74 8,4 3,1 5,3 8,2 3,0 5,2 75-79 4,7 1,7 3,0 5,0 1,7 3,3 80-84 2,5 0,8 1,7 2,1 0,7 1,4 85 i więcej 1,2 0,3 0,9 0,9 0,3 0,6zostały podane w tab!. III. Ponieważ płodność kobiet w okresie wyjściowym zaliczamy do stosunkowo wysokiej, zatem zrodziło się od razu pytanie, czy płodność kobiet pozostanie przez wszystkie okresy przyszłe na tym samym poziomie, czy też się obniży. W związku z tym powstają trudności w obliczeniach często nie dające się przezwyciężyć. Dlatego istniejąca prognoza ogólnopolska zakłada płodność kobiet na całe 15-lecie perspektywicznie nie zmienną. W poznańskiej prognozie przyjęliśmy dla płodności kobiet dwa założenia: raz niezmienną, drugi raz obniżoną do poziomu lat kryzysowych 1931/32. Oczywiście chodzi tu ciągle o pewne założenia hipotetyczne i śledzenie następnie zmian ilościowych, jakie pod wpływem tego założenia wystąpią w okresach przyszłych. Jak wielkie mogą być zmiany dowiadujemy się z tab!. XIV i XV. Poza tym zastosowano poprawkę we współczynnikach przeliczeniowych, jeżeli chodzi o zgony niemowląt. Mianowicie zjawisko stale postępującego i zarazem znacznego spadku śmiertelności niemowląt w okresie wyjściowym musiało być również uwzględnione w okresach przyszłych, żeby uniknąć powstania zbyt dużego błędu, gdy chodzi o przewidywaną liczbę pozostających przy życiu niemowląt na koniec każdego roku kalendarzowego. W tablicy wymieralności zastosowaliśmy następującą poprawkę: do roku 1965 dalsze obniżanie się q dla rocznika O o 2%, a od roku 1965 aż do roku 1980 dalsze obniżanie się q o rio rocznie.

4*

Stanislaw Waszak

T a b l i c a XII

Szacunkowo przyjęte salda napływu ludności do Poznania

Okresy 5 -letnie Okresy 5 -letnie 5 -letnie saldo napływu 5 -letnie saldo napływu I wariant II wariant 1956-1960 1956-1960 1961-1965 10 000 1961-1965 10 000 1966-1970 15 000 1966-1970 30 000 1971-1975 20 000 1971-1975 30 000 1976-1980 20 000 1976-1980 30 000

Tablica XIII

S truktura ludności napływającej do m. Poznania wg płci i wieku (w procentach)

1 okres 1961-- 6 5 okres 1966--70 okres 1971-75 Wiek razem męzcz. kob. razem męzcz. kob. razem męzcz. kob.

ogółem lOOVo 53,6 46,4 100»/» 53,6. 46,4 100»/0 53,6 46,4 0- 4 3,0 1,5 1,5 6,0 3,0 3,0 6,0 [ 3,0 3,0 5- 9 2,0 1,0 1,0 5,0 2,5 2,5 5,0 2,5 2,5 10-14 8,8 3,8 5,0 7,5 3,5 4,0 7,5 3,5 4,0 15-19 21, l 10,8 10,3 19,5 10,0 9,5 19,5 10,0 9,5 20-24 29,2 14,9 14,3 28,4 14,5 13,9 23,5 12,0 11,5 25-29 14,3 7,7 6,6 13,0 7,0 6,0 17,9 9,5 8,4 30-34 10,2 6,9 3,3 9,0 6,0 3,0 9,0 6,0 3,0 35-39 7,5 5,0 2,5 8,0 5,0 3,0 8,0 5,0 3,0 40-44 1,6 1,0 0,6 1,4 1,0 0,4 1,4 1,0 0,4 45-49 0,6 0,3 0,3 0,7 0,4 0,3 0,7 0,4 0,3 50-54 0,5 0,2 0,3 0,4 0,2 0,2 0,4 0,2 0,2 55-59 0,3 0,1 0,2 0,3 0,1 0,2 0,3 0,1 0,2 60-64 0,3 0,1 0,2 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 65-69 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 70-74 0,2 0,1 1,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 75-79 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 80-84 t .

] l

Wartości qx dla wszystkich innych grup wieku pozostały dla całego okresu perspektywicznego bez zmian, tzn. na poziomie tablicy z lat 1955/56. Z tego założenia wyniknie niewątpliwie pewien błąd niedomiaru, lecz trudno dziśprzesądzić poziom poznańskiej tablicy wymieralności na lata 1965-1970, czy też na lata 1975-1980. Często prognozy ludnościowe poprzestają na tych dwóch czynnikach biologicznych. Powstaje wówczas prognoza biologiczna, nie uwzględniająca istniejących stale ruchów wędrówkowych ludności. W naszych obliczeniach stanowi ona niejako rachunek pierwszy, który daje dobrą podstawę porównawczą dla następnych alternatyw. Dalsze alternatywy uwzględniają salda napływu ludności do Poznania. Przyjęte szacunkowo salda przedstawia tab!. XII. Salda przyjęto w granicach bardzo ostrożnych, zważywszy, że obejmują one okresy 5-letnie. Saldo napływu dla okresu 1961-1965 r. może okazać się za niskie po otwarciu granic miasta. Tym niemniej uwzględnienie tych sald pokazuje nam na wynikach, jakie powstają od razu, różnice liczbowe w poszczególnych grupach wieku. Prócz sald globalnych trzeba było opracować ich strukturę wg płci i grup wieku, co przedstawia tab!. xv. W tym celu musieliśmy podjąć dodatkowe badania i studia nad strukturą ludności, będącej w ruchu wędrówkowym.

Tablica XN Przewidywana liczba kobiet w wieku rozrodczym oraz lic »ba urodzeń w Poznaniu w końcowych latach 5-letnich okresów prognozy Alternatywa I: płodność z poziomu lat 1950/55 Alternatywa II: płodność z poziomu lat 1931/32

VVyszczególnienie

Wg prognozy biologicznej 1. liczba kobiet

2. liczba urodzeń: alternatywa I II Wg prognozy z I wariantem napływu do Poznania 1. liczba kobiet

2. liczba urodzeń: alternatywa I II Wg prognozy z II wariantem napływu do Poznania 1. liczba kobiet

2. liczba urodzeń: alternatywa I II

100,9 99,0

8,5 8,3

100,9 99,0

8,5 8,3

100,9 99,0

8,5 8,3

Końcowy rok 5-letniego okresuw tysiącach

104,2

112,6

114,2

114, l

7,4 6.0

9,0 6,0

9,7 6,4

8,0 5,4

108,0

122,0

131,4

140,2

7,9 6,3

9,2 6,1

12,3 8,1

11,0 7,2

108,0

127.6

141,0

154,0

7,9 6,3

14,0 9,1

9,8 6,9

12,0 7,9

Stanisław Waszak

Tablica XV Przewidywane liczby ruchu naturalnego w Pomaniu (sumy z okresów 5-letnich)płodność kobiet płodność kobiet Alternatywa I: f 1950/1955 Alternatywa I I: % bl i m m bl Składniki » AE » ID Okresy fr* » ClI N <l> ruchu N 9 II O -e N -w 2'g cS o c 5 -letnie cf C « c CD naturalnego C C ł-\ S 1 2 « * P* o 2 i P g? arb g > " 1 «?B I w o SP" 1 S?B I a 1. £ li. T ro f 1 ? N C {) '" T "" 000 ;t 1 L "-' , v 1"1 £ 'Sw tysiąca eh w tysiąca ch urodzenia 38,3 39,9 39,9 33,4 34,4 34,4 1960- 17,3 17,3 17,3 17,1 17,1 17,1 1965 zgony przyrost nat. 21,0 22,6 22,6 16,3 17,3 17,3 urodzenia 38,6 42,7 44,0 27,6 30,7 32,8 1966- 20,0 20,0 19,3 19,6 19,6 zgony 19,7 1970 przyrost nat. 18,9 22,7 24.0 8,3 11, l 13,2 urodzenia 43,3 51,7 56,0 28,9 33,3 37,3 1971- 22,4 23,0 23,3 21,8 22,3 22,6 1975 zgony przyrost nat. 21,1 28,7 32,7 7)]; 11,0 14,7 urodzenia 47,0 60,0 66,0 31,0 39,0 43,0 1976- 25,0 26,0 26,0 24,0 25,0 25,0 1980 zgony , przyrost nat. 22,0 i 34,0 40,0 7,0 14,0 18,0

W wyniku przedstawionych założeń powstały dalsze tablice, przedstawiające właściwą prognozę ludnościową miasta Poznania do 1980 r.

5. Przewidywane stany i struktury ludności ID. Poznania w latach 1960-1980

Wyniki omówionych założeń metodycznych oraz przeprowadzonych obliczeń przedstawiają tablice XVII-XIX, jak również tablice bilansowe XX-XXII.

Pierwsza grupa tablic podaje przewidywane stany liczbowe ludności według płci i 5-letnich grup wieku na koniec następujących lat: 1960, 1965, 1970, 1975, 1980. Dane dla roczników od 0-4 lat podano oddzielnie dla każdego rocznika ze względu na szczególną sytuację biologiczną tych roczników, którą najlepiej wyjaśniają tablice wymieralności. Tab!. XVI podaje dane liczbowe według tzw. prognozy biologicznej, która zakłada rozwój ludnościowy miasta w oparciu tylko o dwa czynniki biologiczne, a mianowicie o porządek wymierania według załączonej tablicy wymieralności (tab!. IX) oraz o niezmienną płodność kobiet z lat 1950-1955

25.

20.

<5

10_

5_1

Urodzenia w Poznaniu w latach 1950-1980prognozo biclogiczna (od I955r'proanoza Z I Hariantem ruchu HCllroHKoHc.n:o (od «SSri

. x:.IIR> prognoza z « Htmantem ruchu lle)],roHKoHe.n:o (od 11955r)urodzenia H.n: płodności z (at -1950- H955urodzenia H.IJ: płodności z lal -193-1 · -1932

Miasta HO] poznańskiego 15

.. :' L""_ .._

.,ł-IIIft llłllll::ii! l!II "" .....A...- - -,_,.".,_. _

05Q

-1955

I i I - i960

I i I I -1%5

I i I I '970

I I I I -075