ZDZISŁAW WRONlAK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1959.10/12 R.27 Nr4

Czas czytania: ok. 5 min.

PADEREWSKI W POZNANIU

Postać Ignacego Jana Paderewskiego \ polityka i wielkiego artysty muzyka jest mocno związana z historią Poznania. Nie doczekała sią ona jednak szczegółowego opracowania. Istnieje tylko niewiele prac w języku polskim o Paderewskim, a dotyczą one głównie jego działalności muzycznej '. Autor niniejszego artykułu pragnie kronikarsko przedstawić szczególnie te chwile, które przeżywali poznaniacy wespół z Paderewskim w dniach od 26 grudnia 1918 r. do 1 stycznia 1919 r. Dnie te pokazane są na tle całego życia i działalności Paderewskiego. Zbliżająca się 100 rocznica urodzin Paderewskiego szczególnie zachęca do opracowania wymienionego zagadnienia.

I. Paderewski - muzyk

I. J. Paderewski to wielki muzyk, światowej sławy pianista. Zanim jednak doszedł do sukcesów, poświęcił się tak w kraju jak i za granicą długim studiom nad techniką muzyczną. Karierę wirtuozowską rozpoczyna od koncertu w Wiedniu w 1887 r. Cieszy się olbrzymim powodzeniem w całej Europie *. Sławę jednakże przynoszą mu dopiero koncerty w Ameryce. Paderewski był najwybitniejszym odtwórcą Chopina. Dla niego Chopin - to symbol polskości. W mowie wygłoszonej w 1910 r. Paderewski powiedział o Chopinie: On odkrył w głębi ziemi polskiej najdroższe kamienie, on Z nich uczynił najcenniejsze skarbnicy naszej klejnoty. On, bodaj że najpierwszY, nadał chłopu polskiemu najponętniejsze szlachectwo, bo szlachectwo piękna. On wprowadził chłopka naszego w świat szeroki, wielki, na zamkowe, przepychem lśniące sale, on postawil go obok dumnego wojewody; obok slawnego wodza sielskiego postawił p os tuszka, obok możnowładnej pani wydziedziczoną umieścił sierotę. On, poeta, czarodziej, potężny Z ducha monarcha, zrównał wszystkie stany, nie

1 I. J. Paderewski urodził się dnia 18. XI. 1860 r. w Kuryłówce na Podolu. U marł 29. VI. 1941 r. w Stanach Zjednoczonych A. P.

2 Niepełny wykaz prac o Paderewskim w języku polskim jak i w językach obcych podaje K. Michałowski w Bibliografii Polskiego Piśmiennictwa Muzycznego, PWM, Kraków 1955, s. 120-123.

3 13 i 15 lutego 1890 r. koncertował Paderewski w Poznaniu. Publiczność przyjmowała jego grę entuzjastycznie, patrz Dziennik Poznański nr 38 z 15. II. 1890 r. i nr 40 z 18. II. 1890 r.

3 Kronika Miasta Poznania 4

Zdzisław Wroniak

tu, na poziomie, na codziennego żYcia nizinach, lecz hen, wysoko, na nXlJwynioślejszYch szczYtach uczucia i . Muzyka Chopina była mu tak bliską, jak by z jego własnych przeżyć duchowych się zrodziła. Tylko w tej mUzYce - mówił Paderewski - tkliwej a burzliwej, cichej a namiętnej, rzewnej a mocnej i groźnej, w tej muzyce, co się uchyla od karności rytmu, co nie znosi metronomu jak znienawidzonego rządu, w tej mUzYce słyszY się, czuje, poznaje, że naród nasz, ziemia nasza, że cała Polska żYje, czuje, działa: in tempo rubato 5. Żaden z muzyków polskich nie przyczynił się do popularyzacji Chopina za granicą tak jak Paderewski. Twórczość kompozytorska Paderewskiego obejmuje niemal wszystkie gałęzie muzyki. Jako wirtuoz i kompozytor zaciekawiał nie tylko grą, ale i swoją postacią, swą mową, swym zachowaniem. Aby odczuć czar bijący od postaci Paderewskiego, trzeba było go widzieć jak grał, słyszeć jak mówił. A tę siłę duchową posiada niewielu ludzi. Przed Paderewskim schylali się w hołdzie wszyscy wielcy tego świata. W czasie swych podróży artystycznych zapoznał się z najwybitniejszymi ludźmi Europy i Ameryki, z politykami i artystami. Nieczęsto w dziejach sal koncertowych można wskazać na przykład, abyukazanie się artysty było witane powstaniem z miejsc całego audytorium. A tak przyjmowano Paderewskiego. Być może, słuszne jest więc powiedzenie Saint Saensa o Paderewskim, że jest to geniusz, który równocześnie przypadkowo gra na fortepianie. To uznanie, jakie zdobył Paderewski w świecie, miało olbrzymie znaczenie dla dalszej jego drogi życiowej, dla działalności politycznej.

II. Działalność Paderewskiego w sprawie niepodległości Polski

Muzyka Chopina wywarła wielki wpływ na światopogląd Paderewskiego. Po sukcesach w salach koncertowych postanowił działać także na polu politycznym. Pierwszym czynem Paderewskiego na arenie politycznej było ufundowanie w lipcu 1910 r. w Krakowie, w 500 rocznicę zwycięstwa nad Krzyżakami, pomnika Wł. Jagiełły. Paderewski wygłosił wówczas wspaniałą mowę. Powiedział on oi. in.: Dzieło, na które patrzYmy nie powstało Z nienawiści. Zrodziła je miłość głęboka OjczYzny nie tylko w jej minionej wielkości i dzisiejszej niemocy, lecz i w jej jasnej, silnej przYszłości. Zrodziła je miłość i wdzięczność dla tych przodków naszych, co nie po łup, nie po zdobycz szli na pole walki, ale w obronie dobrej, słusznej sprawy ZWycięskiego dobyli oręża 6 . Przemówienie to związało Paderewskiego jeszcze silniej z Ojczyzną. Tak samo słynna mowa o Chopinie wygłoszona we Lwowie dnia 25 października 1910 r. Ufundowanie pomnika i mowa z tej okazji przez niego wygłoszona, wstrząsnęły uczuciami całego narodu, nakazały wierzyć we własne siły i nie pozwoliły upaść na duchu 7 .

4 "Ignacemu Janowi Paderewskiemu", Lwów 1935 (Szopen - mowa wygłoszona przez Paderewskiego dnia 23. X. 1910 r. we Lwowie), s. 38. 5 Tamże, s. 33.

8 Kurier Poznański nr 162 z 17. VII. 1910 r.

7 Powstaniec Wielkopolski nr 24 z 1937 r.

3'

Zdzisław Wroniak

Wybuchła pierwsza wojna światowa. Ziemie polskie znalazły się w ogniu największych walk. Orientac'e polityczne podzieliły naród na kilka obozów. Paderewski nie opowiedział się po stronie żadnego obozu poli tycz-ego.

Wojna zastała go w Morges (Szwajcaria). W domu Paderewskich, w Riond Bossen, odbywały się nie kończące się narady z ludźmi różnych przekonań politycznych, jak H. Sienkiewiczem, R. Dmowskim, J. Kucharzewskim, E. Piltzem, Sz. Askenazym, W. Lutosławskim oraz politykami z innych krajów. W naradach tych Paderewski wyraźnie przeciwly był koncepcji operania się na jednym z zaborców, przy wskrzeszaniu Polski. Stwierdzał on, że na łaskę i obietnice zaborców wcale nie można liczyć i wziąć się trzeba od razu do budowania Polski Z własnych zespolonych sił narodu, do budowania Polski dla Polaków .. .8 Pod koniec 1914 r. założono Polski Komitet Ratunkowy z siedzibą w Vevey.

który oddawał krajowi przez cały czas wojny wielkie usługi Na jego czele stanęli: 1. Paderewski, H. Sienkiewicz i A. Osuchowski. Działalność charytatywna nie zadowalała jednakże Paderewskiego. Postanowił udać się do Ameryki, skupiska milionów polskich wychodźców, znajduących się wówczas w dość dobrym położeniu materialnym. Emigranci polscy założyli już wtedy Polski Centralny Komitet Ratunkowy i postanowili współpracować z komitetem Paderewskiego. W Europie, ze względu na sojusze między państwami walczącymi, działalność Paderewskiego nie mogła przynieść większych efektów. Dlatego też 7 kwietnia 1915 r. - przez Paryż i Londyn, gdzie zakłada komitety ratunkowe - wraz z żoną przybywa do USA. W przemówieniu wygłoszonym po przyjeździe do N owego Jorku powiedział, że wszyscy Polacy w kraju i na wychodźstwie muszą się zespolić dla ratowania ziem ojczystych od klęski głodu. Musimy zwyciężyć i wolność odzyskać o. Prasa amerykańska od chwili przyjazdu Paderewskiego zaczęła więcej pisać o Polsce. Wiele pism, mówiąc o Polakach używało określenia naród Paderewskiego. Odtąd przemierza Paderewski wzdłuż i wszerz Stany Zjednoczone dając koncerty, a uzyskiwane tą drogą pieniądze przeznaczał na pomoc dla Polski. Prawie po każdym koncercie wygłaszał mowę propagandową. Z czasem przestał dawać koncerty, a wygłaszał tylko mowy. Przemawiał przy każdej okazji, w uniwersytetach, klubach, izbach handlowych, przed ludźmi różnych klas i stanów. N awiązał silny kontakt z Polonią amerykańską. Bywał na jej uroczystościach.

Wydawał orędzia i apele. W orędziu z dnia 22 maja 1915 r. np. tak mówił: Jestem Polakiem, wiernym synem Ojczyzny. Myśl o Polsce wielkiej i silnej, wolnej i niepodległej była i jest treścią mego istnienia; urzeczywistnienie jej było i jest jedynym celem mego życia. Choć większość lat przeżYtych Spędziłem wśród obcych, nie sprzeniewierzyłem się Jej ani na chwilę i nie sprzeniewierzę nigdy 10. Poza swą działalnością oficjalną prowadził Paderewski prywatne rozmowy z politykami amerykańskimi mającymi wpływ na życie polityczne Stanów Zjednoczonych. Uważajiąc, że poparcie Amerykanów dla sprawy polskiej zwięk

8 J. Orłowski, 1. J. Paderewski i odbudowa Polski, Chicago 1940, t. II, s. 38.

9 Tamże, s. 45.

10 Orędzie Paderewskiego do Braci Polaków z dnia 22 maja 1915 r., patrz J. Orłowski, cyt. praca, s. 66.

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1959.10/12 R.27 Nr4 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry