PRZYGOTOWANIA DO OBCHODÓW

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1959.01/03 R.27 Nr1

Tysiąclecia

Państiua

Polskiego

W dniu 13 stycznia 1959 roku w Auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyta się wspólna sesja Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rad\ Narodowej miasta Poznania poświęcona przygotowaniom do obchodów Tysiąclecia istnienia państwa Polskiego. W sesji uczestniczyli obok radnych WRN i RN m. Poznania czlonkowio Prezydiów rad dzielnicowych i powiatowych, aktyw Frontu Jedności Narodu, posłowie poznańscy na Sejm PRL, przedstawiciele władz partyjnych PZPR, SD i ZSL organizacji społecznych, a także przewodniczący Prezydiów niektórych WRN, przedstawiciele Rady Państwa i Urzędu Rad\ Ministrów oraz konsulpwie NRD i Czechosłowacji w Polsce. Otwarcia sesji dokonał przewodniczący Prezydium Rady Narodowej m. Poznania Franciszek Frąckowiak. Następnie referat ,,0 zadaniach województwa poznańskiego i m. Poznania w przygotowaniach do obchodu 1000-lecia istnienia Państwa Polskiego" wygłosił z-ca Przew. Prezydium WRN mgr Zygmunt Węgrzyk.

Obchody Tysiąclecia - powiedział na wstępie referatu Z. Węgrzyk - przypomną nam chlubne dzieje budowy i rozwoju państwa pierwszych Piastów, ukażą dziedzictwo twórczej myśli politycznej, która w ciągu dziesięciu wieków była czynnikiem umacniającym wspólnotę narodu i jednoczącym jego wysiłki w obronie ojczyzny a później w walkach o jej wyzwolenie. Referat stwierdzał dalej - w obszernym wstępie historycznym - iż powstanie Państwa Polskiego było w historii faktem doniosłej wagi, a jak świadczą wykopaliska, jego początki sięgają czasów wcześniejszych, niż to notują kroniki historyczne. Wczesno-feudalne państwo polskie zaczęło się bowiem tworzyć już od połowy IX wieku a w końcu X-ego było już ukształtowane. Państwo Mieszka I, powstało w kraju Polan i jest faktem znamiennym, że dzisiejsze terytorium naszego kraju jest nieomal identyczne z terytorium kraju pierwszych Piastów. W referacie podkreślono, że przyjęcie chrztu przez Mieszka I w 966 roku było aktem politycznym, a nie ideologicznym i miało podwójne znaczenie. Po pierwsze Mieszko I przyjmując chrzest umocnił młode państwo, gdyż Kościół był wówczas czynnikiem utrwalającym władzę feudalnego księcia. Po drugie - przyjmując chrzest od Czechów wytrącił Niemcom

argument podboju Słowian pod hasłem nawracania ich oraz uniknął podporządkowania państwa polskiego cesarzowi niemieckiemu. W dalszym ciągu referatu zwrócono uwagę na doniosłą rolę regionu wielkopolskiego w rozwoju polityczno-gospodarczym, a później także kulturalnym naszego kraju. W okresie wczesnego średniowiecza Gniezno, a potem przez krótki czas Poznań, były stolicami Polski. N a wiek XIII i XIV przypada szybki rozwój miast wielkopolskich, rozwija się rolnictwo, rzemiosło i handel, ożywia się także handel zagraniczny. Wielpopolan charakteryzuje już w tym okresie wysoki poziom kultury materialnej Ale okres największej świetności Poznania przypada na wiek XV i XVI, a więc na okres humanizmu i reformacji. Prądy te rozwijają się w Wielkopolsce żywiej, niż gdzie indziej, dzięki poparciu takich możnych rodów, jak Górków czy Ostrorogów W tym czasie w Wielkopolsce rozkwita bogato nauka i literatura. Syn chłopa wielkopolskiego Janicki tworzy znane elegie, a wojewoda poznański, Jan Ostroróg daje się poznać w słynnym "Monumentum" jako nasz pierwszy, znakomity pisarz świecki, domagający się reform ustrojowych, a także języka pol skiego w kazaniach kościelnych. Powodem do dumy dla Wielkopolan może być również fakt, że właśnie na terenie Wielkopolski znaleźli schronienie prześladowani Bracia Czescy i Arianie. W Lesznie na przykład działa wygnany z kraju pisarz i reformator czeski Komeński. Prelegent przeszedł następnie do omówienia reform Wieku Oświecenia, w wyniku których powstał na terenie Wielkopolski między innymi - przemysł cukierniczy, garbarski i jedwabniczy. Na ten okres przypada też dalszy rozwój miast. Powstają: Leszno, Rawicz, Swarzędz. W wyniku działalności Komisji Dobrego Porządku zostają zreformowane samorządy: Poznania, Kalisza, Wschowy. Podnoszą się warunki sanitarne miast, rozwija oświata. Dzięki staraniom wybitnego uczonego, astronoma i fizyka, ks. Józefa Rogalińskiego powstaje w Poznaniu Akademia Poznańska. Złotymi literami zapisują się w dziejach Wielkopolski takie wybitne jednostki jak: Ja.n i Jędrzej Sniadeccy, Stanisław Staszic, ks. Onufry Kopczyński - autor "Gramatyki języka polskiego", Jan Kiliński jeden z przywódców powstania kościuszkowskiego, Józef Wybicki autor tekstu Hymnu Narodowego, Wojciech Bogusławski, ojciec teatru polskiego i wielu innych. Kolejny rozdział historii omówiony na Sesji dotyczył rozbiorów i udziału Wielkopolski w walkach narodowo-wyzwoleńczych. I na tej tragicznej karcie naszych dziejów nie brak nazwisk wybitnych Wielkopolan, żeby wymienić przykładowo twórcę Legionów, Henryka Dąbrowskiego czy dowódcę z "Wiosny Ludów", Mierosławskiego. Podkreśla się niesłabnące wysiłki poznaniaków pozostających pod zaborem pruskim o zachowanie własnych narodowych instytucji, zachowanie języka polskiego i utrzymanie łączności z innymi zaborami. Przypomina się walkę dzieci wrzesińskich o szkołę polską, i takich działaczy jak: Karol Marcinkowski, Karol Libelt, Maksymilian J arochowski, Piotr Wa

R. Czamański

wrzyniak, czy wreszcie działacz nowszych czasów rewolucjonista Marcin Kasprzak. Postępowe tradycje znajdowały w Wielkopolsce swych zwolenników także w okresie międzywojennym. W latach 1920-21 powstały tu komórki KPP. W Poznaniu odbyła się stłumiona krwawo demonstracja robotników. Na wsiach wybuchały znane z historii strajki robotników rolnych. W końcowym fragmencie części historycznej referat stwierdzał, że po wyzwoleniu Wielkopolska i Poznań znalazły się w sprzYjającej ich rozwojowi sytuacji. Poznań położony jest bowiem na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych między Śląskiem i Bałtykiem a Wschodem i Zachodem. Stanowi poważny ośrodek przemysłowy i nie mniej ważny ośrodek kulturalny promieniujący na cały północno-zachodni teren Polski. Omawiając perspektywy rozwojowe Wielkopolski mówca zaznaczył, że celem obchodów związanych z Tysiącleciem jest nie tylko historyczny rzut oka w przeszłość, lecz przede wszystkim wygospodarowanie środków na przebudowę struktury Poznańskiego w kierunku przemysłowym oraz uruchomienie wszystkich sił społecznych dla realizacji tego zamierzenia. W tej dziedzinie głównym zadaniem będzie rozwInIęcie przemysłu, w oparciu o miejscową bazę surowcową, a więc: węgiel brunatny, sól kamienną i potasową, gips, wapno łąkowe, glinę ceramiczną, piaski szklarskie i żwiry, rudę darniową, torf, a także runo leśne, zioła, wiklinę, rośliny lekarskie itp. Czołowe mIejSCe zajmie tu rejon konińsko-turecki, którego zasoby geologiczne (jak wykazały badania naukowe) wynoszą ponad miliard ton, w tym, uznane za przemysłowe - ponad 700 milionów ton. Wydobycie węgla brunatnego sięgnie w przyszłości około 20 min. ton rocznie, a jego zasoby wystarczą na 30-40 lat. Rejon ten będzie stanowić jednocześnie olbrzymią bazę energetyczną zaopatrującą w energię elektryczną całe województwo łącznie z Poznaniem, a nawet miasta spoza województwa. W rejonie tym projektuje się ponadto wybudowanie wielkiej gazowni, mającej zaopatrywać w gaz Warszawę, Poznań i Bydgoszcz. W okresie przygotowań obchodów Tysiąclecia powstaną w województwie naszym nowe fabryki, i tak: fabryka płyt pilśniowych w Czarnkowie, fabryka kartonażu w Obornikach, parkietu w Wągrowcu, proszków ściernych - w Kole; ponadto zakład metalowy w Gnieźnie, oraz kilka zakładów włókienniczych i metalowych w innych miastach Wielkopolski. Przewiduje się ożywienie gospodarcze miast i miasteczek poprzez rozwój drobnej wytwórczości. Na Sesji omówiono szczegółowo sprawy bytowe i komunalne mieszkańców Poznania i województwa, rozwój służby zdrowia, oświaty, nauki i kultury. Omawiając przygotowania do obchodów Tysiąclecia zarówno referent jak i dyskutanci występujący później stwierdzali, że istnieje już wiele regionalnych planów obchodów zmierzających do podniesienia gospodarczego regionów, do generalnego uporządkowania terenów, odbudowy zabytków oraz organizowania wystaw, imprez, zjazdów naukowych, planów wydawniczych itp.

Wszystkie te sprawy zawarte zostały w jednomyślnie podjętej przez seSję uchwale referowanej przez radnego Mariana Paluchowskiego. W dyskusji, poprzedzającej przyjęcie uchwały wystąpili: radny WRN Jerzy Kusiak w imieniu Klubu Radnych PZPR, radny miejski Alojzy Łuczak w ImIeniu młodzieży akademickiej. Z ramienia Klubu Radnych ZSL przemówił Kazimierz Fedyk, a z klubu radnych SD Jan Hernig. TRZZ reprezentował w dyskusji pro£ dr Michał Sczaniecki, a Wojewódzki Komitet Frontu Jedności Narodu pro£ dr Józef Kwiatek. Wszyscy dyskutanci wyrazili pełne poparcie dia przedstawionego sesji programu uczczenia Tysiąclecia oraz nadzieję, że społeczeństwo Wielkopolski z honorem wykona ujęte w nim zadania. W końcowej części sesji przewodniczący WK FJN pro£ dr Józef Kwiatek odczytał tekst apelu do społeczeństwa, który wzywa ludność do podjęcia jak naj szerszej inicjatywy społecznej dla godnego uczczenia wielkiego jubileuszu naszego narodu. Apel przyjęto gorącymi oklaskami. Obrady zamknął przewodniczący Prezydium RN m. Poznania Franciszek Frąckowiak. Roman Czamański TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW MIASTA POZNANIA

W 45 rocznIcę zapoczątkowania społecznej opieki nad zabytkami, dziejami i polską kulturą Poznania należy przypomnieć pokrótce warunki, w jakich żyło ' pracowało poiskie społeczeństwo Poznania na początku wieku XX. Wiadomo między innymi, że Poznań był w ty mczasie nietylko stolicą Wielkopolski, lecz kierował całą pracą społeczeństwa polskiego na Śląsku, Warmii, Mazurach, Pomorzu i na emigracji.

Z początkiem XX wieku rząd pruski, podjudzany stale przez organizacja jimkrów t. zw. H. K. 1-, zwiększył wysiłki, aby przyspieszyć germanizację ludu polsk;ego. Wyrugowano naukę języka polskiego ze szkół, wydano ustawy o wywłaszczaniu, zakaz budowy nowych zagród polskich, zakaz posługiwania się językiem polskim na zebraniach publicznych, znoszono pobkie nazwy wsi i miasteczek. Za tajne, bezpłatne nauczanie języka i historii polskiej skazywano na kary więzienia. N a kary więzienia zkazywano też uczestników strajków szkolnych, członków tajnych organizacji młodzieżowych oraz za używanie publicznie barw polskich i przekraczania przepisów t. zw. ustawy "k a g a ń. " c o w ej . Społeczeństw) polskie odpowiedziało na te represje zwarciem wszystkich wysiłków i szerokim rozwojem organizacji. Powstały stowarzyszenia: terminatorów, harcerzy, młodzieży żeńskiej i męskiej, młodzieży kupieckiej, śpiewacze, gimnastyczne, sportowe, robotników, rzemieślników, kapców, techników, przemysłowców, lekarzy, adwokatów i artystów. Organizowano kółka rolnicze, banki ludowe, parcelacyjne, banki ziemskie i przemysłowców oraz Bank Zwią;!u' Spółek Zarobkowych. Uruchomiono bojkot handlu i instytucji pruskich, w myśl hasła: "Swój do swego po swoje". Stworzono polską orkiestrę symfoniczna Powołano do życia wielką organizację: Straż. Organizacja ta w\dala m in. polski wykaz ulic Poznania oraz podręcznik ilustrując) przepisy ustawy "kagańcowej" o stowarzyszeniach. N a skutek klasowej, trzystopniowej ordynacji wyborczej, 3 U radnych miejskich stanowili Prusacy. Opieka nad zabytkami polskiej kultury spadła z konieczności na polskie organizacje społeczne. Propagując tą ideę, odczyty organizowały Towarzystwo Wykładów Ludowych im. Adama Mickiewicza, Towarzystwo Ludoznawcze i inne organizacje polskie. W roku 1913 powstaje w Poznaniu Towarzystwo Krajoznawcze pod przewodnictwem Bernarda Chrzanowskiego i Cyryla Ratajskiego. Towarzystwo to, liczące początkowo 99 członków, organizowało wycieczki nie tylko po

Poji.ar.iu, lecz również i nad Bałtyk, do Warszawy, Krakowa, Zakopanego, Wieliczki i na Śląsk.

Na wniosek Cyryla Ratajskiego postanowiono utworzyć odrębną sekcje miłośników miasta Poznania. Stało się to w dniu 30 kwietnia 1914 roku. Założycielami sekcji by.i znani i zasłużeni obywatele Poznania: Cyryl Ratajski, Nikodem Pajzderski, Józef Kostrzewski, Maria Wicherkiewiczowa, Kazimierz Ulstowski, Roger Sławski, Czesław Leitgeber, Wiktor Gosieniecki, Bronisław Szulczewski, Stanisław Karwowski i Ludwik Frankiewicz. Niestety wybuch i wojny światowej przerwał działalność sekcji.

Liczne audytorium w czasze uroczystego zebrania poświeconego 45-leciu TMMP Samodzielne TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW MIASTA POZNANIA powstaje w roku 1922. W okresie 2 miesięcy zapisuje się do Towarzystwa 182 obywateli. Do pierwszego Zarządu weszli: Kazimierz Ruciński - prezes, Salezy Krysiak, Bolesław Erzepki, Ks. dr Dettloff, Ludwik Frankiewicz, Leon Kasprowiej, Dionizy Królikowski, Roman Leitgeber, Ks. dr Likowski, Nikodem Pajzderski, Ks. Antoni Stychel, Maria Wicherkiewiczowa i Zygmunt Zaleski.

Towarzystwo miało stać się inicjatorem, promotorem działań, które poruszyłyby jakże często drzemiące siły, dla dobra i rozwoju ukochanego miasta. Wytycznych tych zawsze przestrzegano, zarówno w okresie międzywojennym j.-ik i w latach 1945-59. Zmieniały się Zarządy - idea jednak pozostała i trwa. Organem Towarzystwa była "KRONIKA MIASTA POZNANIA. Miesięcznik len - później kwartalnik - obejmował dział historyczny i bieżący. Do wybuchu drugiej wojny światowej opublikowano 450 prac (110 autorów i współpracowników). Wśród autorów znajdujemy nazwiska i obecnych naszych człon

/. Kaczmarek

ków: dr Grota, mgr Miki, dr Pollaka, dr Suchockiego, dr Waszaka, dr Wojciechowskiej, dr Szafran. Wydano pozatem 8 numerów "Biblioteki Kroniki M. Poznania". I tak Nr 4 Biblioteki to praca dr Szafran na temat "Przyczynki do historii badań flory poznańskiej", praca Nr 7 to dzieło mgr Miki na temat: Studia nad patrycjatem poznańskim w wiekach średnich", a wreszcie Nr 8 to praca Zenona Kosidowskiego na temat: "Z okresu złotego kultury Poznania" .

Zarząd Towarzystwa systematycznie organizował też zebrania odczytowe, zrealizował kurs przewodników po Poznaniu i opiekował się zabytkami. Do wybuchu drugiej wojny światowej zapisało sie przeszło 400 obywateli na członków Towarzystwa. Członkami Towarzystwa byli w s z y s c y r a dli i, r a d c o w i e m i e j s c y i kierownicy wydziałów i oddziałów Zarządu Miejskiego. Z pewnym zawstydzeniem zauważamy, iż obyczaj ten nie stał się tradycją. W maju 1945 roku odbyło się pierwsze po okupacji zebranie, które powołało zarząd w następującym składzie: Franciszek Jaśkowiak - prezes, Stefania Czeszewska, Józef Friske, dr irena Hoppe, Leonard Klóskowski, dr Jerzy Młodziejowski, dr Tomasz Nowicki, dr Bronisław Wietrzykowski i Zbigniew Zieliński. Za najpilniejsze zadanie uważał zarząd m. in. wznowienie wydawnictwa "KRONIKI". Pierwszy jej numer ukazał się w sierpniu 1945 r. Zarząd otaczał też nieustaninm zainteresowaniem i opieką ocalałe zabytki miasta, pomagał W granicach możliwości przy odbudowie zniszczeń, organizował odczyty i wycieczki, przeszkolił też przewodników po Poznaniu. Ogrom zniszczeń wojennych poszerzył znacznie zadania i obowiązki Towarzystwa. Na pierwszy plan wysunięto zagadnienia odbudowy zabytków. Zabiegano więc u władz konserwatorskich o właściwy wystrój zewnętrzny i wewnętrzny ratusza. Ogłoszono konkurs wśród architektów członków T. M. M. P. - na projekt odbudowy wież katedry poznańskiej i podjęto długoletnie starania o rekonstrukcję pomnika Adama Mickiewicza, dłuta Władysława Oleszczyńskiego. Towarzystwo zabiega nieustannie o odbudowę Zamku Przemysława i pozostawienie go odsłoniętym od aleji Marcinkowskiego. Oznacza lo także przedłużenie ulicy Franciszkańskiej do al. Marcinkowskiego, urządzenie zielonej oazy pomiędzy al. Marcinkowskiego a zamkiem, mającej połączenie z placem Wielkopolskim. Przy Towarzystwie utworzono SPOŁECZNĄ KOMISJE CMENTARZA ZASŁUŻONYCH. Akcja tej komisji jest szczególnie trudna, mozolna i długofalowa. Aktualnie zakończono przeniesienie prochów zasłużonych dla miasta obywateli z cmentarza przy ul. Towarowej. U rządzamy zebrania dyskusyjne na temat zagospodarowania przestrzennego miasta, lokalizacji budownictwa mieszkaniowego, odbudowy zabytków, regulacji Warty, zwiększenia liczby lokali handlowych i innych aktualnych zagadnień miejskich. Komunikacja miejska, podmiejska i dalekobieżna była przedmiotem dyskusji i wniosków. Starania o uruchomienie przystanku kolejowego POZNAN - WYRAJ nad jeziorem Strzeszyńskim, a dalej otworzenie komunikacji tramwajowej: Sołacz-Jeżyce-Górczyn-Wilda, z późniejszym przedłużeniem do Starołęki przez aleje Żeromskiego, Przybyszewskiego, Hetmańską, wreszcie przeprowadzenie tramwaju przez ulicę Ratajczaka na Wildę nie odniosły jak dotąd sukcesu. W 60-tą rocznicę zapoczątkowania odczytów ludowych im. Adama Mickiewicza Towarzystwo z pomocą Wy działu Kultury Prezydium Rady Narodowej

] 07m. Poznania odnowiło tą szlachetną i piękną tradycję, organizując WYKŁADY O POZNANIU. Wykłady doznały bardzo życzliwego przyjęcia u obywatelstwa i prasy miejscowej, a nawet stołecznej. Tematyka wykładów porusza problemy współczesne i dawne Poznania. Ponieważ Poznaniacy - bez względu na miejsce swego urodzenia - kochają to M i a s t o, więc i frekwencja na każdym "p o n i e d z i a ł k u p o z n a ń s k i m" bywa bardzo duża. Otwarcia WYKŁADÓW dokonał przewodniczący Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Branciszek Frąckowiak w dniu 24 listopada 1958 r. Gospodarz miasta podkreślił w swym przemówieniu, że wykłady te są wznowieniem chlubnej tradycji wykładów ludowych. Następnie Franciszek Paprocki mówił na temat: Udział Poznania i Wielkopolski w walkach narodowo-wyzwoleńczych w okresie 1749-1864. Notujemy stały przypływ nowych członków. Są pomiędzy nimi obywatele urodzeni na całym świecie: w Chinach, w Irkucku, i innych bardzo od Poznania odległych miastach i krajach. Miejsce odchodzących na Pola Elizejskie zajmuje młodzież, co nas szczególnie cieszy i napawa otuchą. Z drugiej strony zazębiająca się współpraca z władzami miejskimi otwiera pełne nadziei perspektywy harmonijnej działalności dla dobra miasta.

Ignacy Kaczmarek