JANUSZ DERESIEWICZ

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1958.01/03 R.26 Nr1

Czas czytania: ok. 9 min.

W SPRAWIE PROBLEMATYKI MILLENIOWEJ

W niedawno ogłoszonym imponującym zbiorze "Listów emigracyjnych Joachima Lelewela" czytamy w tomie IV (s. 466 nn.) o obchodzie tysiąclecia wyniesienia Piastów na tron Polski, który animował umysły Polaków w roku 1860. Z samotni brukselskiej, pod datą 10 X 1860, pisał u schyłku swojego pracowitego żywota wielki historyk polski, Joachim Lelewel, do popularnego księgarza, drukarza i wydawcy gnieźnieńskiego. Jana Bernarda Langego: "Wczesno w roku bieżącym zgłosiliście się do mnie z powodu zamierzonego obchodzenia tysiącznej rocznicy wyniesienia rodziny' Piasta do steru sprawy narodowej w Polszczę. Oddalonemu od ziemi ojczystej trafiło to do myśli i do serca". Uroczystości zamierzano odbyć w Kruszwicy i połączyć je z nabożeństwem, które na cztery dni przed oznaczonym terminem odwołał arcybiskup gnieźnieński i poznański, Przyłuski. Gorzko mu to wypomina Lelewel, który się przy tym cieszy, że mimo wszystko dwieście osób zjechało na te uroczystości kruszwickie. Za to 25 września 1860 roku w Krakowie - jak dalej pisze Lelewel - wprawdzie nie zabrzmiał dzwon Zygmunta, jednak tysięczną rocznicę pierwszego Piasta obchodzono niezwykle uroczyście. Dodajmy jeszcze, że u wspomnianego wyżej J. B. Langego wyszła wówczas z druku broszura pL: T y s i ą c z n a r o c z n i c a w s t ą P i e - ni a na tron Ziemowita syna Piasta, pierwszego króla polskiego w roku 860, Gniezno 1860. A więc millenia mają już swoją historię. Mają już także swój rytuał, na który składają się uroczystości, zjazdy i publikacje. Nasuwa się zaraz uwaga, że w zupełnie odmiennych warunkach mogą przebiegać i istotnie przebiegają obecnie przygotowania do millenium. Wcześnie, bo wkrótce po zakończeniu działań wojennych II wojny światowej, powstał osobny komitet złożony z naukowców, który zajął się stroną naukową przygotowań. Rozpoczęto prace z wyjątkowym u nas rozmachem. Potem względy pozanaukowe zahamowały tę inicjatywę po to, by w ostatnim czasie nabrały one nowego wyrazu. Coraz bliżej stoimy lat jubileuszowych. Prasa doniosła o pierwszych krokach organizacyjnych na szczeblu centralnym. Przed niedawnym czasem przewodniczący Rady Państwa, A1e

Janusz Deresiewiczksander Z a wad z ki, przyjął przedstawicieli nauki z Polskiej Akademii Nauk dla zapoznania się z programem uroczystości. Ośrodek poznański reprezentowali profesorowie U niwersytetu im. A. Mickiewicza: dr Józef K o s t r z e w s ki, dyrektor Muzeum Archeologicznego i dr Kazimierz T y m i e n i e c ki, prezes Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, oraz profesor U niwersytetu Jagiellońskiego dr Kazimierz P i war s ki, dyrektor Instytutu Zachodniego. Warszawa i Poznań wysunęły się w tej chwili na czoło w przygotowaniach do millenium. Pisze o tym wyraźnie Ewa R u d z k a w krakowskim Dzienniku Polskim, zachęcając Kraków do zajęcia się tą sprawą na wzór Poznania. Kościół będzie obchodzić tysiąclecie na ziemiach polskich w roku 1966.

Tysiąclecie państwa polskiego oczywiście wyprzedza tysiąclecie Kościoła.

Przyjęcie chrześcijaństwa nastąpiło w chwili, gdy państwo było już zorganizowane. Oznaczenie daty rocznej jest rzeczą trudniejszą i nie naszym zadaniem jest się tym tu zajmować. Przypomnijmy wymieniony na wstępie list Lelewela, w którym znajduje się uzasadnienie rocznicy w terminie o sto lat wcześniejszym. Gdy porównamy warunki, w których sto lat temu. zapewne głównie dla pokrzepienia serc niewolą zbytnio uciemiężonych, urządzano uroczystości jubileuszu tysiąclecia państwa (a także Kościoła), z warunkami obecnymi, w których gotujemy się do takiej samej wielkiej rocznicy, w o ileż lepszej sytuacji się znajdujemy? Toteż powinniśmy zro · bić wszystko na co nas stać, aby uroczystości wypadły jak najokazalej , aby znalazły nas one przede wszystkim przygotowanych. Siłą rzeczy najwięcej do powiedzenia będą miały nauki historyczne w najszerszym tego słowa znaczeniu z archeologią i historią sztuki włącznie (ale także z innymi dyscyplinami historycznymi jak np. demografia historyczna). W odpowiednich komórkach Polskiej Akademii N auk przygotowuje się plan badawczy, plan wydawniczy, ustala się plan ekspozycyjny (wielka wystawa centralna i wystawy tematyczne - z wystawą sztuki romańskiej w Poznaniu). Oznacza się i przygotowuje różne uroczystości. Poznań z Gnieznem muszą w tych organizowanych uroczystościach zająć odpowiednie do swej roli historycznej miejsce. U niwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu najwcześniej powołał odpowiednią komisję. To samo uczyniło Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, przygotowujące pod redakcją prof. dr K. T y m i e n i e c k i e g o duże naukowe wydawnictwo zbiorowe poświęcone historii pierwszych wieków istnienia państwa. Problematyka milleniowa nie ogranicza się na pewno do przedstawienia tylko i wyłącznie historycznych warunków powstania państwa i pierwszych jego wieków istnienia. Prócz tego problematyka ta musi być naprawdę wielka - na miarę tysiąclecia. I w związku z tym nasuwa się myśl urządzenia wielkiego naukowego zjazdu międzynarodowego historyków w Poznaniu o tematyce, która mogłaby zainteresować największe kręgi historyków wszystkich krajów. Ustalenie tej tematyki i jej opracowanie powinno nastąpić po najgłębszym przemyśleniu i wypowiedzeniu się w tych sprawach różnych krajowych i zagranicznych ośrodków historycznych. Nasuwa się naprzód powiązanie początków państwa polskiego z początkami innych państw słowiańskich. Temat tak ujęty wciągnąłby historyków wszystkich krajów słowiańskich oraz historyków z innych krajów zajmujących się historią Słowian. Powiązanie początków państwa polskiego ze stosunkami międzynarodowymi w kilku wiekach najbliższych temu wydarzeniu rozszerzyłoby prawdopodobnie krąg zainteresowanych historyków. N aj chętniej jednak wysunęlibyśmy zagadnienie, które zainteresowałoby specjalistów nie tylko różnych krajów, ale i różnych epok historycznych. Za takie zagadnienie uważać można zagadnienie cywilizacji zachodnio- i wschodnioeuropejskiej na przestrzeni dziejów (przy czym sekcje zajmowałyby się poszczególnymi epokami, a krąg zainteresowanych rozszerzyłby się na wszystkie nauki humanistyczne). Byłby to wkład historyków (a właściwie nawet wszystkich humanistów) do dzieła zbliżenia między Wschodem i Zachodem. Konflikt Wschód-Zachód przy dzisiejszym stanie techniki godzi w podstawy dzisiejszej cywilizacji i może doprowadzić do zniszczenia tej cywilizacji. Zrozumienie między Wschodem i Zachodem, zbliżenie tych dwu różnych, ale nie antagonistycznych cywilizacji, jest warunkiem dalszego istnienia społeczeństw cywilizowanych. Poszukiwanie możliwości zbliżenia ciąży na całym żyjącym pokoleniu.

Można by tu jeszcze uzupełnić, że nawet gdyby do czasu projektowanego zjazdu międzynarodowego, który nastąpi dopiero za lat kilka, ostrze konfliktu się stępiło, problem studiów tu zarysowanych na pewno nie straci na aktualności i pogłębienie związków zawsze jeszcze będzie na czasie. Tak pomyślany zjazd międzynarodowy powinien się odbyć, jak to już wyżej było zaznaczone, w Poznaniu, który razem z Gnieznem reprezentuje najwcześniejsze polskie racje historyczne, jako stolica zachodniego regionu i kolebki Polski, jako miasto uniwersyteckie i miasto Targów Międzynarodowych, najbardziej jest do tego powołany i najlepiej organizacyjnie przygotowany. Czas już też przejść do tego, co Poznań powinien zrobić u siebie i dla siebie. Będzie mowa tylko o zagadnieniach historycznych. I oto nasuwa się wielkie zadanie. Poznań, mimo imponującego, niedawno ogłoszonego wydawnictwa "Dziesięć wieków Poznania" nie ma swej naukowej monografii. Wspomniane co dopiero wydawnictwo uczyniło nawet takie naukowe opracowanie dziejów Poznania wprost palące. Poznań ma wszystkie dane, żeby taką monografię posiadać. Ma nie wykorzystane archiwalia, ma niemały kawał historii za sobą, ma Uniwersytet, który posiada ludzi przygotowanych do wykonania takiego zadania, a ma też za sobą wiele łat zaboru obcego, w czasie którego polskiej nauki historycznej na tych ziemiach

Janusz Derpsiewiczjakby nie było. Poznań więc musi taką monografię otrzymać na tysiąclecie państwa. Zadanie opracowania dziejów Poznania postawiła sobie od początku Sekcja Historii Poznania przy Poznańskim Oddziale Polskiego Towarzystwa Historycznego, mająca swoją siedzibę w Starym Ratuszu. W pierw T - szym okresie działania, Sekcja zajęła się wydawaniem prac zgłoszonych przez współpracowników oraz zainicjowała niektóre prace i przystąpiła do przygotowania pewnych wydawnictw źródłowych. Dzięki współpracy z Wydawnictwem Poznańskim rozpoczęto już prace nad składem pracy o Pałacu Działyńskich (mgr Z. Kębłowska). W najbliższym czasie oddany będzie Wydawnictwu maszynopis "Bibliografii historii Poznania" (mgr M. Szymańska). W ciągu roku bieżącego przekazywane będą Wydawnictwu prace: "Rozplanowanie i zabudowa bloku śródrynkowego w Poznaniu" (dr A. Rogalanka), "Kamienica staromiejska" (mgr I. Jasiecka i mgr Z. Krygierowa), "Ikonografia Poznania" (mgr M. Warkoczewska). Podjęto także prace nad kilkoma wydawnictwami źródłowymi, jak "Kodeks dyplomatyczny Poznania", tom I do 1450 roku (dr H. Ziółkowska), "Inwentarze mieszczańskie", tom I - (wiek XVI) (mgr S. Nawrocki i mgr J. Wisłocki). Podjęcie tych prac ułatwiła Sekcji stosunkowo niewielka subwencja otrzymana w 1957 roku z Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego i bardzo pozytywnie się kształtująca współpraca z Wydawnictwem Poznańskim. Przyznanie na rok bieżący już większej subwencji przez Prezydium Miejskiej Rady N arodowej w Poznaniu, dzięki osobistemu poparciu F. Frąckowiaka, przewodniczącego RN m. Poznania, i mgra E. Krzymienia, przewodniczącego Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego, pozwala Sekcji rozwinąć swój plan, zakładając, że w ramach przygotowań do obchodu millenium znajdą się jeszcze dalsze fundusze. W związku z tym Sekcja zwróciła się do wszystkich pracowników naukowych, o których wiadomo było, że zajmują się przeszłością Poznania, z apelem o zgłaszanie znajdujących się w opracowaniu tematów. Apel ten dał niespodziewanie duże wyniki. Wpłynęło wiele zgłoszeń, wiele zapewne jeszcze później dojdzie, zwłaszcza od tych, do których dotychczasowe apele Sekcji nie dotarły. W Muzeum Historii Poznania (Stary Ratusz) prowadzi się obecnie szczegółowy rejestr tematów znajdujących się w opracowaniu. Następny etap prac nad planem badawczo-naukowym historii Poznania będzie polegał na tym, że w odpowiednich zespołach zainteresowanych historyków po wyjściu z druku "Bibliografii historii Poznania", przedyskutuje się stan opracowań i wydawnictw źródłowych już wydanych i zaplanowanych i wytypuje się nowe tematy, których opracowanie uzna się za niezbędne dla głównej pracy Sekcji, za jaką uznać należy naukowe opracowanie dziejów Poznania. Plan, który na tej drodze powstał i który tu przedstawiamy, nie jest planem ostatecznym. Niektóre pozycje mogą jeszcze odpaść z takich czy innych względów. Niektóre pozycje, jak już była o tym mowa, dojdą, wiele jednak już z całą pewnością się utrzyma i nad wieloma rozpoczęto juz prace. N ad całością planu i nad kierunkiem prac czuwać będzie kilkuosobowy komitet redakcyjny, który wnikliwie dyskutuje i będzie dyskutował każdą pozycję planu i on także będzie decydował o uzupełnieniu planu nowymi tematami. A oto szczegóły planu podanego w terminach rocznych, w których przewiduje się ukończenie poszczególnych prac w maszynopisie. Druk każdej podanej pozycji będzie mógł nastąpić w roku następnym po podanym dla poszczególnej pozycji: Wśród prac zgłoszonych jeszcze na bieżący rok znajdują się jeszcze, poza wyżej w tekście wymienionymi, takie tematy jak: "Finanse Poznania 1500-1650" (mgr J. Kądziołka), "Służba sprawiedliwości w dawnym Poznaniu" (mgr W. Maisel), "Pałac Górków" (mgr T. Jakimowicz), "Ratusz Poznański" (dr A. Rogalanka), "Kościół i klasztor Reformatów na Sródce" (mgr H. Kondziela), "Teatry poznańskie" (mgr R. Foksowiczowa) oraz takie wydawnictwa źródłowe, jak "Lustracje i opisy Poznania w XVI-XVIII wieku" (kustosz M. Mika i mgr I. Radtkówna), "Inwentarze mieszczańskie w XVIII wieku" (doc. dr J. Burszta i doc. dr C Łuczak) oraz "Testamenty obywateli poznańskich" (zast. prof. mgr F. Paprocki) . W roku 1959 przewiduje się ukończenie prac: "Przemysł Poznania w XVIII wieku" (mgr J. Kądziołka), "Przemysł Poznania w XVI i XVII wieku" (mgr J. Wisłocki), "Zakłady Metalowe H. Cegielskiego" (mgr W. Radkiewicz), "Zaludnienie Poznania w XVIII wieku na tle zaludnienia diecezji poznańskiej" (prof. dr S. Waszak), "Kościół Św. Jana" (mgr K. Józefowiczówna), "Kościół i klasztor Franciszkanów" (mgr A. Sławska), "Kościół św. Wojciecha" (mgr T. Ruszczyńska), "Kościół św. Krzyża" (mgr Z. Kębłowska) i "Kościół i klasztor Dominikanów" (mgr E. Linette). Z wydawnictw źródłowych: "Testamenty mieszczan i chłopów podmiejskich w XVI-XVIII wieku" (kustosz M. Mika), "Protokół cechu krawieckiego 1427-1489" (prof. dr K. Kaczmarczyk), "Akta sądów wójtowsko-ławniczych do połowy XV wieku" (prof. dr K. Kaczmarczyk), "Materiały do dziejów szkół poznańskich" (prof. dr Z. Grot), "Kodeks wilkierzy m. Poznania do końca XVI wieku" (mgr W. Maisel), "Kodeks dyplomatyczny Poznania", tom II (1450-1793), "Inwentarze mieszczańskie z XVII wieku" (mgr S. Nawrocki i mgr J. Wisłocki), "Stan zdrowotny Poznania w XIX i XX wieku" (zast. prof. mgr F. Paprocki). Przewiduje się również wydanie I tomu "Szkiców z dziejów Poznania", w których zamieszczone będą prace mniejsze rozmiarami. Na rok 1960 przewiduje się ukończenie następujących prac: "StosunKi społeczno-gospodarcze w Poznaniu 1815-1918" (doc. dr C Łuczak), "Drukarstwo w Poznaniu" (mgr M. Rum), "Zaludnienie Poznania w XIV i XV wieku" (prof. dr S. Waszak), "Ustrój Poznania 1793-1806" (doc. dr

Janusz Deresiewicz

J. Wąsicki), "Powstanie wielkopolskie 1918/1919" (prof. dr Z. Grot), "Kościół i klasztor Bernardynów" (mgr H. Kondziela), "Kościół Bożego Ciała" (mgr Z. Krygierowa), "Zamek na Górze Przemysława" (mgi E. Linette), "Studia nad klasycyzmem poznańskim" (mgr Z. Kębłowska).

Z wydawnictw źródłowych: "Materiały źródłowe do historii kamienic mieszczańskich" (kustosz M. Mika), "Raporty policji poznańskiej o stosunkach i życiu społeczeństwa poznańskiego" (prof. dr Z. Grot), "Akta radzieckie" tom IV (od 1507 roku), "Kodeks dyplomatyczny Poznania" tom III (1793-1918), " Udział Poznania w walkach narodowowyzwoleń - czych" (zast. prof. mgr F. Paprocki). Również i na ten rok przewiduje się przygotowanie II tomu "Szkiców z dziejów Poznania". Na rok 1961 przewiduje się ukończenie następujących prac: "Organizacja prawna jurydyk poznańskich", "Gmachy jezuickie w Poznaniu", "Akta radzieckie" tom V, "Kodeks dyplomatyczny Poznania" od roku 1918 oraz tom III "Szkiców z dziejów Poznania". Do roku tego powinien też być przygotowany maszynopis tomu I "Dziejów Poznania", doprowadzony do roku 1450. W roku 1962 ukończona będzie w maszynopisie praca o kancelarii m. Poznania w XV i XVI wieku (mgr I. Radtkówna), tom IV "Szkiców z dziejów Poznania", "Akta radzieckie" tom VI oraz "Dzieje Poznania" tom II (1450-1793), tom III (1793-1918) i tom IV (od 1918).' Ten wielki wysiłek historyków poznańskich musi być oczywiście uzupełniony nie mniejszym wysiłkiem wydawniczym. Przed niedawno powstała w Poznaniu instytucją wydawniczą, która od początku swej działalności wykazuje dużą prężność, Wydawnictwem Poznańskim, staje bardzo poważne zadanie. Zadanie to powinno być wykonane bez uszczerbku dla innych potrzeb wydawniczych. Możliwe to będzie przy pomocy władz miejskich, które okazują ostatnio dla tych spraw dużo zrozumienia i zainteresowania. Przy wspólnym wysiłku wszystkich powołanych do tego czynników Poznań powinien na polu wydawniczym być należycie przygotowany do rocznicy tysiąclecia państwa. Musi to także odpowiadać randze naukowej środowiska poznańskiego.

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1958.01/03 R.26 Nr1 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry