KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1927 R.5 Nr3

Rocznik V. - Nr. 3.

ZYGMUNT ZALESKI.

ŚRODA POZNAŃSKA.

Wiadomo, że Poznań w chwili, gdy wystąpLł na widownię dzie1jową, t. j. w ' 10. wieku ery chrześcijańskiej, był już osiedłem stosunkowO' znacznem, skO'ra stanowił siedziibę i książęcą i biskupią. Poznań najs'tarszy wiznosił się bezsprzecznie po pra:,wym brzegu "starei rzeki" Warty, na którym ad wieków już zna1jdawała się osada ludzka. Według obecnegO' stanu nauki przyjąć należy, że gród poznański znajdował się na obecnwn Ostrawie Tumskim a padgradzie leżała po wschadniej: stranie zamku, głównie na terytorjum Śródki. Osiedle to na\zywają żródła Śródką (Szotką), ŚrO'dą, niekiedy Starem Miastem (Antiqua civitas) alba agólnie "miastem poznańskiem" (dviJtas Poznaniensis). Nazwa "Śródka" dachawała się da dni naszy-ch. Nazwę tę próbowana kilkakra1.nie wytłumaczyć. Łukaszewicz (Obraz historyczna-statystyczny miasta Poznania) wywodził, że Śródka zawdz;ięcza nazwę swą p o ł o ż e n i u ś r a dk a we fi u między Ostrówkiem a pr:zedmieśdem św. Jana. Tłumaczenie takie miałaby nalstępujące przesłanki: 1) Że Ostrówek i św. Jan były jednoslkami mniejwięcej równorzędnemi Śród-ce, w tym przypadku: że stanawiły na równi z Śródką -części padgradzia poznańskiegO'. 2) Że asiedla na Ostr6wku i na św. Janie są stars'ze alba od Sródki alba przynajmniej ad naz,wy "Śródka.". 3) A wreszcie, że ludnO'ść padług tej właśnie okaHcznO'ś'ci geograHc,znej asiedle ta na:zwała. Zupełnie padobnie tłumaczano zdawna nazwę miasta (dzisiaj powiatowegO') Śrady, interpretując ją jako "paśrzadeK Wielkiej Palski" (meditullium PalO'niae Ma.\arłs), cO' temwięcej papłacało, że Środa istatnie miała połażenie daść cent'ral!ne w Wielkapolsce. A jednak wyjaśniać nawet nie patrzeba, że jest ta późny wymysł, ba na'zw wsi i miast nie tworzyli znarW'cy geografji' Wars'chauer (Stadtbuch von Pasen) przyjmuje dawodzenie Łukaszewicza, jakkolwiek uważa, że św. Jan nie tworzył części podgradzia poznańskiegO'. Pogląd Łuką.szewicza przyjął się 1klWNIkA tIASTA POZŃANIAagółnie, i tłumaczenie jego datąd daminuje w artykułach sprawę tę paruSlzaljących, narzuca się bawiem sama przez się. KJs. Stanisław Kazierowski (Najdawnieszy Paznań i jegO' akolice) akceptuje również tłumaczenie Łukaszewicza, dO'daje jednak, że nazwa Śr6dka pawstała niezawadnie wówczas, gdy książę Mieszka Stary osadrił w XII wieku kr'zyżawnikó'W na św. Janie, skutk'iem czegO' Śródka stała się środkowem osiedlem podgr'Odzia poznańskieg'O. Przeciwka interpretacji Łuka:szewilcza zwr6cił się dotąd jedynie k's. Henryk Likowski (Mia:st'a książęce Śródka). Ustalamy nalsamprzód, że starszą niż "śród:ka" jed "Śrada"; z formy nie zdrobniałej z czasem powstała drobniała, tak samo jaJk nazwa zdrobniała "Ostrówek" jest młodszą od nazwy "Ostr6w". Bez zna-czenia jest dawniej'sza pisownia, admienna od obecnej, a mianowicie "śrzoda" względnie "Śrz.odka". Zamiana "ś:rz" na "śr"podobria jak np. w .słowaJcn srebro, źródło, źreni:ca, dajrziały - ź'rały itp. Pytamy nasamprzód, c z y O s t rów e k i św. J a n h y ł y jednostkami mniej więcej równarzędnemi Ś ród c e? Łukaslzewrcz uzna'je Ostrówek, Śródkę i Św. Jan jaka części podgradzia poznańskiegO', Warschauer wvłącza św. Jan jaka paza abrębem Paznania leżący, ks. Kazierawski uzne jako oddzielne osiedla padgrodzia: Ostrów za Cybiną, Śródkę i św. Jan, ks. Ukowski twierdzi, że przed r. 1353 nie była oddzielnego osiedla Ostrów i że podg,radzie stanawiła wyłącznie Śródka, łącząca w sobic późnieszy Oslrówek Ks. Likowski kwestjonuje również i s t n i e n i e n a z w y O s t rów d l a g r a d u p a z n a ń s k i e g a, twierdząc, że wyspa tumska na:zYlwać się magla jedynie gradem. Coprawda już WarschaueT wskazał na ta, że w istniejących dokumentach nie za1chowała 'Się nazwa Ostrów dla grodu; kronikarze zaś - zdaniem ks. Ukowskiega - pamylili Ostrów na Lednicy z zamkiem poznańskim i nie stanowią tutaj źródła dostatecznie pewnegO'. Na1stręczają się jednak pawa:żne wątpliwaśd. Magli byl'i kronikarze odnieść myln.ie Ostrów lednicki do ,zamku paznańskiegO' przy apisie przyjazdu cesarz.a Ottana w r. 1000, nie użyła natamiast mylnie oznaczenia "ca1stlrum Ostraw" Kranika Ks. Polskich przy apisie walki Kazimierza OdnawiJcieła z Masławem (kościół Panny Marjil) l) tudzież Kranika śląska skrócona,l) Mon. Pol. Hist. III. str. 447 oraz str. 721.