MIECZYSŁAW PRZEDPEŁSKI

Kronika Miasta Poznania 1951/1956 R.24

Z HISTORII WYŻSZEJ SZKOŁY EKONOMICZNEJ W POZNANIU*)

Początki wyższego szkolnictwa handlowego na ziemiach polskich przypadają na lata poprzedzające pierwszą wojnę światową, względnie na okres dwudziestolecia. W stosunku do pozostałych krajów europejskich stanowi to wyraz znacznego opóźnienia, któie pozostaje w związku z ogólnym zacofaniem społecznym i gospodarczym. Zamierzenia społeczeństwa. Wielkopolski w zakresie zorganizowania studiów wyz-' szych mają swoją tradycję. Już w 1843 roku Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego skierował do króla pruskiego petycj ę w sprawie założenia uniwersytetu. Lata niewoli uniemożliwiały realizację tych zamierzeń. W latach dziesiątych naszego stulecia organizowano w Poznaniu regularne kursy z zakresu nauk handlowych, jak również kursy ekonomiczne dla miejscowej inteligencji ze stałą siedzibą w Pałacu Działyńskich. Dopiero odzyskanie niepodległości stwarza warunki umożliwiające realizację tych ambitnych planów. Do czasu powstania pierwszych szkół ekonomiczno-handlowych kształcenie ekonomiczne prowadzone jest jako poboczne studium na wydziałach prawnych uniwersytetów. Stosownie jednak do rozwoju potrzeb życia gospodarczego wysuwa się coraz częściej postulaty zorganizowania wyższych szkół handlowych o charakterze zawodowym, Brak tego rodzaju szkolnictwa daje się szczególnie odczuć w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, kiedy to wobec społeczeństwa stanęły zadania organizacji od podstaw administracji państwowej, jak również otwarły się nowe perspektywy rozwojowe dla przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych. Projekt powołania w Poznaniu szkoły handlowej wyższego stopnia wyszedł ze sfer Izby Przemysłowo-Handlowej oraz z Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego już w 1925 roku. Wówczas to syndyk dr Stanisław Waschko korzystając z poparcia dyrektora Izby Przemysłowo- Handlowej dr Stanisława Femaczyńskiego wystąpił z inicjatywą utworzenia w Poznaniu szkoły ekonomiczno-handlowej stopnia akademickiego. Pomysł ten był odbiciem potrzeb gospodarczych i życzeń społeczeństwa.

Pierwotny plan przewidywał powołanie Akademii Handlowej z dwuletnim okresem studiów. Rozmowy w sprawie nazwy szkoły oraz jej programu nauczania, jakie prowadzono z ówczesnym Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, doprowadziły ostatecznie do ustalenia, że uczelnia otrzyma nazwę "Wyższa Szkoła Handlowa", zaś czas studiów określono na trzy lata. /Dnia 19 lipca 1926 r. Minister W.'R. i O. P. zatwierdził statut szkoły. Oznacza to formalne powołanie Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu do życia, jako czwartej tego typu uczelni w Polsce. Kierownictwo szkoły powierzono prof. dr Leonardowi Glabiszowi. Pierwsze posiedzenie grona nauczającego odbyło się 10 października 1926 roku, na którym obecni byli: St. Adamczewski, J. Borowik, B. Czajkowski, St.

Czarnowski, A. Denizot. S. Dybczyński, L. Glabisz, J. Hanus, K. Homan, K. Korczyński, J. Langlade, Fr. Magdziarski, St. Marciniak, T. Miłobędzki, M. N adobnik, St. N owa- - kowski, A. Ohanowicz, B. Olszewicz, St. Pernaczyński, A. Peretiatkowicz, C. Podlewski. St. Ropp, St. Waschko, St. Zalewski i St. Żardecki. W dwa dni później w auli Uniwersytetu Poznańskiego odbyła się pierwsza uroczysta Inauguracja roku akademickiego 1926/27 z udziałem min. inż. E. Kwiatkowskiegoy jako przedstawiciela rządu.

*) Opracowano na podstawie materiałów zawartych w publikacji "Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Poznaniu (Akademia Handlowa - Wyższa Szkoła Handlowa) XXX-lecIe Uczelni", Poznań 19S6, str. 210.

lC]

Początkowe lata istnienia szkoły to okres dużego wysiłku organizacyjnego, połą czoneyo niejednokrotnie z pokonywaniem wielkich trudności. Wyższa Szkoła Handlowa w Poznaniu była zorganizowana jako jednowydziałowa, prywatna szkoła typu akademickiego. Absolwenci szkoły korzystali w państwowej służbie cywilnej z praw, przysługujących innym uczelniom akademickim, z tym zastrzeżeniem, że uczelnia nie mogła nadawać im stopni naukowych magistra i doktora. W podobnej sytuacji znajdowały się pozostałe szkoły tego typu w Polsce, z wyjątkiem Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Ograniczenie praw akademickich w pierwszych latach istnienia W. S. H. w Poznaniu wiązało się z brakiem niektórych elementów istotnych dla uczelni akademickiej. Nie bez znaczenia było też stanowisko ówczesnego ministra, który był przeciwny akademizacji szkół zawodowych. Dał temu wyraz na wiosnę 1933 T., wstrzymując urzędowy bieg wniosku o akademizację, skierowanego przez Izbę Przemysłowo-Handlowa w Poznaniu.

Realne szanse pomyślnego załatwienia tej sprawy powstały dopiero w 1936 r w związku ze zmianą kierownictwa resortu. W tym samym roku grupa posłów lwowskich wystąpiła o nadanie pełnych praw Wyższej Szkole Handlu Zagranicznego we Lwowie. Wtedy to minister stanął na stanowisku równorzędnego potraktowania szkół w Poznaniu i Krakowie. Równocześnie sejm dokonał nowelizacji ustawy o szkołach akademickich w wyniku czego , .Akademię Handlową w Poznaniu" zaliczono rlo prywatnych szkół akademickich. W związku z powyższym ówczesny dyrektor szkoły prof. dr Antoni Peretiatkowicz poinformował ministerstwo, w jakim stopniu uczelnia spełnia warunki akademizacji. Pismo dyrektora szkoły zostało poparte prośbami, przesłanymi do ministerstwa przez wszystkich burmistrzów miast powiatowych województwa poznańskiego. W odpowiedzi ministerstwo szczegółowo sprecyzowało warunki nadania W. S. H.

w Poznaniu praw państwowych szkół akademickich, sprowadzając je do zagwarantowania odpowiedniego poziomu studiów przez w pełni kwalifikowaną kadrę pracowników naukowych oraz stosowne materialne wyposażenie szkoły. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju szkoły miało powołanie w 1936 r. "Fundacji W. S. H. w Poznaniu", jako instytucji, zapewniającej szkole trwałe podstawy materialne z jednoczesnym zabezpieczeniem samodzielności organizacyjnej i gospodarczej przez całkowite wydzielenie szkoły z agend Izby Przemysłowo - Handlowej. Ostatecznie przedstawione starania władz uczelni zostały UWlenczone pomyślnym rezultatem, co znalazło wyraz w odpowiednich aktach prawnych w końcu 1938 r. (Dz. Ust. K. P. z dnia 8. 4. 1937 r. oraz Rozp. Min. W. R. i O. P. z 25. 10. 1938 T.). Na mocy wyżej wymienionych aktów prawnych W. S. H. została z dniem 10 listopada 1938 r. przemianowana na Akademię Handlową w Poznaniu. Rok 1938/39 upłynął na pracach nad statutem szkoły, w którym określono ją jako prywatną szkołę akademicką, utrz-ymywaną przez Fundację W. S. H. ( 1 ust. 1). Zadaniem jej było "krzewić nauki i umiejętności ekonomiczno-handlowe przez prowadzenie badań i prac naukowych, dostarczenie młodzieży wyższego wykształcenia ekonomiczno-handlowego, szerzenie wiedzy ekonomiczno-handlowej w społeczeństwie" ( 1 ust. 2). Akademia Handlowa w Poznaniu była szkołą jednowydziałowa z możliwością specjalizacji w różnych dziedzinach nauk ekonomicznych. Grono profesorów W. S. H. i później A. H. było stale zasilane przez Uniwersytet Poznański. Z czasem jednak szkoła poznańska dopracowywała się własnej kadry naukowej, co pozwalało na systematyczne zwiększanie ilości stałych katedr. I tak do roku 1938/39 powołano sześć stałych katedr (Rachunkowości i Analizy Bilansów, Ekonomii Społecznej, Technologii i Towaroznawstwa, Geografii Gospodarczej, Prawa Handlowego oraz, Skarbowości i Polityki Gospodarczej).

11 Kronika Miasta Poznania

Mieczysław Przedpełski

Okres 13-letniej pracy szkoły, pracy dla dobra społeczeństwa i gospodarki Polski, został boleśnie pizerwany napaścią wojsk hitlerowskich na Polskę. Praca szkoły na okres długich i tragicznych lat okupacji została przerwana. Dopiero wyzwolenie Poznania spod okupacji w lutym 1945 r. pozwoliło na wznowienie działalności przez Akademię Handlową. Powojenna działalność A. H. jako akademickiej szkoły niepaństwowej obejmuje okres od wyzwolenia do czasu przekształcenia jej z dniem 1 września 1950 r. w wielowydziałową państwową szkołę akademicką - Wyższą Szkołę Ekonomiczną w Poznaniu. Szczegółowy materiał historyczny, dotyczący tego okresu zawarty jest w szeregu dokumentów, znajdujących się w archiwum szkoły, jak również w "Rocznikach Akademii Handlowej", których pięć tomów opublikowano drukiem w kolejnych latach od 1946 roku począwszy. Okres powyższy to sześć pełnych lat akademickich, lat restauracji zniszczeń wojennych, połączonych z jednoczesnym wysiłkiem nad rozpoczętym dziełem umacniania pozycji szkoły w życiu naukowym i gospodarczym Polski. Uruchomienie wszystkich uczelni poznańskich nastąpiło w oparciu o stan prawny i organizacyjny istniejący w dniu 1 września 1939 r. Gwarantowało to wykorzystanie doświadczeń członków rad wydziałowych i senatów w zakresie zagadnień naukowych i organizacyjnych w pierwszym stadium odbudowy szkolnictwa wyższego, jak również pozwalało lepiej przemyśleć jego dalszą ewolucję celem odpowiedniego dostosowania jej do potrzeb nowego ustroju. Oznaczało to także wykorzystanie na poszczególnych uczelniach i wydziałach przedwojennych planów nauczania oraz indywidualnej inicjatywy profesora w zakresie treści i metody prowadzenia wykładów, seminariów i ćwiczeń. N ie uległy również zmianie przepisy regulujące przyjmowanie kandydatów na studia wyższe, warunki uzyskiwania stopni i tytułów naukowych, zasady tworzenia i obsadzania katedr. Utrzymano również podział szkół wyższych na szkoły państwowe i niepaństwowe. Straty osobowe i materialne, jakie poniosła Akademia Handlowa w Poznaniu w okresie wojny i kilkutygodniowych walk o Poznań, utrudniały niewątpliwie zadanie uruchomienia szkoły. Rozwiązanie tego zadania przypadło prof. dr Józefowi Górskiemu, którego Rada Profesorów A. H. w 1939 r. mianowała zastępcą prorektora. N a tej też podstawie Minister Oświaty polecił prof. dr J. Górskiemu zajęcie się sprawami A. H. w 1945 roku. Zgodnie t powyższym Kuratorium A. H. powierzyło prof. dr Górskiemu tymczasowe kierownictwo uczelni w charakterze prorektora. N a skutek rezygnacji ze stanowiska rektora profesora dr Witolda Skalskiego (wybranego w 1939 r.), który powrócił z oboizu koncentracyjnego, Rada Profesorów dnia 5 września 1945 roku zaproponowała Kuratorium powierzenie tego stanowiska prof. J. Górskiemu. Prorektorem został prof. dr Stefan Rosiński. Decyzje powyższe zostały zatwierdzone zgodnie z kompetencjami przez Prezydenta Krajowej Rady N arodowej i Ministra Oświaty. Ich następcami z wyboru byli prof. dr Florian Barciński (od 13. 12. 1948 r.), jako rektor oraz zast. prof. dr Franciszek Szeląg (od l. 9. 1949 r.) jako prorektor. Niewątpliwym sukcesem organizacyjno-naukowym A. H. w Poznaniu było zorganizowanie w 1946 r. za zgodą władz resortowych, pierwszej wyższej uczelni w Szczecinie pod nazwą Oddziału Akademii Handlowej. Przedsięwzięcie powyższe miało w owym czasie duże znaczenie polityczne i społeczne. Stanowi ono zapoczątkowanie rozwoju szkolnictwa wyższego w tym mieście. Rozwój społeczno-gospodarczy w Polsce po drugiej wojnie światowej, a szczególnie rozwój gospodarki planowej w okresie planu 6-letniego, postawił przed szkolnictwem wyższym, a zwłaszcza szkolnictwem ekonomicznym poważne zadania w zakresie przygotowania kwalifikowanych kadr ekonomistów dla różnych dziedzin i gałęzi gospodarki narodowej. Spełnienie tych ważnych zadań było możliwe poprzez upaństwowienie istniejących prywatnych uczelni ekonomicznych. Dekretem z dnia 28 października 1950 r. (Dz. Ust. R. P. Nr 49, poz. 444) przekształcono Akademię Handlową na wielowydziałową Wyższą Szkołę Ekonomiczną w Poznaniu. Od tej daty studia na W. S. E. są bezpłatne, zaś przy4 ubieganiu się o przyjęcie na pierwszy rok studiów obowiązuje egzamin wstępny. Upaństwowienie szkoły dało podstawę do przeprowadzenia poważnych zmian organizacyjnych. Od 1950 roku funkcję rektora szkoły sprawowali: prof. dr Florian Barciński, doc. dr Mieczysław Fleszar oraz do chwili obecnej absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu doc. dr Seweryn Kruszczyński. Okres miniony stanowi niewątpliwie trudny etap w rozwoju uczelni. Wiąże się to z poszukiwaniem prawidłowych rozwiązań w zakresie programu studiów ekonomicznych. Okres od 1950 do końca 1953 roku to nasilenie centralizacji oraz pogłębienie specjalizacji. Znajduje to wyraz we wzroście przedmiotów specjalizacyjnych, co pociąga za sobą zwiększenie ilości samodzielnych i pomocniczych pracowników nauki. Wzmaga się dyscyplina formalna studiów, a zajęcia studentów dochodzą do 50 godzin tygodniowo. Zajęcia dydaktyczne pracowników naukowych należą do najważniejszych i najbardziej pracochłonnych obowiązków. Od 1954 r. następuje okres rozwoju, który cechuje dążnośo do likwidacji wąskich specjalizacji, zaniechanie formalnej dyscypliny studiów z jednoczesnym zwróceniem uwagi na terminowość składania egzaminów przy większej swobodzie korzystania z wykładów. Zmniejsza się ilość egzaminów i obowiązkowych zajęć dla studentów, co w konsekwencji pozwala pracownikom nauki na rozwijanie bardziej niż dotychczas intensywnej pracy naukowej. W okresie tym odstąpiono od zasady dwustopniowych studiów i wprowadzono czteroletnie jednolite studia, które kończą się po przyjęciu pracy dyplomowej, egzaminem końcowym, uprawniającym do używania tytułu magistra nauk ekonomicznych. Przedstawiony okres rozwoju szkoły należy do trudnych ale jednocześnie bogatych etapów jej życia. W okresie tym źródłem siły i postępu było poczucie odpowiedzialności pracowników za podjęte zadania w dziedzinie kształcenia i wychowania młodzieży, szczególnie zaś przekonanie, że wysiłek ich służy interesom wszystkich ludzi pracy. Uznaniem tego wysiłku w służbie narodu i nauki jest przyznanie Wyższej Szkole Ekonomicznej w Poznaniu praw przeprowadzania przewodów kandydackich.

Akt ten zakończył proces pełnej akademizacji szkoły.

30 lat istnienia szkoły to niewątpliwy wkład w dzieło rozwoju szkolnictwa ekonomicznego w Polsce. Miarą tego wkładu to około pięć tysięcy dyplomowanych absolwentów w tym ponad siedemset osób z tytułem magistra, którzy niejednokrotnie) zajmują eksponowane stanowiska, służąc społeczeństwu swoją wiedzą i doświadczeniem. Trzydzieści lat rozwoju szkoły to trud stworzenia nie tylko ośrodka kształcenia kwalifikowanych kadr dla polskiej gospodarki narodowej, ale jednocześnie to dzieło utworzenia ośrodka rozwoju polskiej myśli ekonomicznej. U zyskane w ciągu trzydziestolecia wyniki w pracy oraz zebrane doświadczenia pozwalają śmielej spojrzeć w przyszłość oraz lepiej wytyczyć dalszą drogę rozwoju szkoły. *)

*} Z okazji 30-lecia istnienia Wyższej Szkoły Handlowe ł . T Akademii Handlowej i Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Poznaniu odbył się w dniach 30. A. i l. X. 1956 r. uroczysty Zjazd Absolwentów szkoły, w którym uczestniczyło z górą tysiąc osób. Uroczystości zjazdowe w imieniu władz szkoły otworzył Rektor doc. dr Seweryn Kruszczyński oraz z ramienia Komitetu OrganizacYjnego Zjazdu Jego Przewodniczący z. prof. mgr Zygmunt Szymczak. W ramach uroczystosci zjazdowych obok części oficjalnej oraz towarzysko-koleżeńskiej zorganizowano również sesję naukową, w czasie której wygłoszono szereg referatów dotyczących aktualnej problematyki życia gospodarczego Polski.

U*