MGR FLOTYŃSKA JANINA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym miasta Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1948 R.21 Nr4

MATERIAŁY DO PLANU ZADRZEWIENIA CMENTARZA W JUNIKOWIE

Zarząd Miejski stoI. miasta Poznania, Wydział Ogrodów i Lasów Miejskich zakłada 4 duże cmentarze dla poszczególnych dzielnic miasta: w Miłostowie (dawniej Główna) cZYI).ny już od roku 1943, w Junikowie rozpoczęto roboty w 1947 r., a otwarcie nastąpi pod koniec 1948 r., zaś w Golęcinie i Minikowie są dopiero projektowane i założone będą w najbliższej pr:z;yszłości. Dla racjonalnego obsadzenia drzewami i krzewami cmentarzy, które będą z jednej strony miejscem spoczynku dla zmarłych, a z drugiej strony równocześnie ośrodkiem wytchnienia dla szerszego ogółu publiczności, pragnącej już to odwiedzić groby pogrzebanych, bądź też odpocząć na łonie natury, Wydział Ogrodów i Lasów zlecił botanikom-fizjografom przeprowadzenie badań i przygotowanie materiałów do planu zadrzewienia. W ten sposób teren cmentarza w Miłostowie został opracowany przez dra T. Dominika, ja zaś przeprowadziłam badania w Junikowie. Drugi cmentarz dzielnicowy miejski w Poznaniu znajduje się na przedmieściu Junikowo, położonym w zachodniej części miasta. Granicami cmentarza są: od strony południowej ul. Budziszyńska, od wschodniej ul. Chociebuska, a na zachód płynie strumyk Skórzynka. Badany obszar leży między dwoma strumykami, gdyż na wschód od ul. Chodebuskiej płynie potok Junikowski. Badany teren jest wzniesiony od 77 m do 82 m nad poziom morza. - Najwyższe partie przypadają na środkowy pas, ciągnący się wzdłuż całej powierzchni od poludniowej do północnej granicy, z obu zaś stron zachodniej i wschodniej łagodnie opada ku dwom strumykom (mapa 1). W północno-wschodniej części znajduje się stawek o stromych brzegac4, a na zachód od niego skarpa, sztucznie usypana, obecnie ustalona przez roślinność kserofilną. Cmentarz leży w projektowanym przez Wydział Ogrodów i Lasów Miejskich pasie zieleni, ciągnącej się od Fabianowa do Kiekrza. Na północny wschód już obsadzono wielkie połacie nieużytków w Marcelinie i Edwardowie. Teren cmentarza, wynoszącv dokładnie 68,6936 ha, 5/o5t>'IO(I#S,,2iJ(J c:: -

NAPA 1 1JC1rf4licolJa " z"zn"c!"Dn!lm; prop/"m; yWłJtM.>!lm; O ; 1J;"rc,niami o za wyjątkiem łąki nad Skórzynką, gdzie znowuż stale wypasa się bydło. Z przyczyn wyżej wymienionych powierzchnia ta jest silnie zniekształcona przez wykopane rowy, doły, nas¥py i dlatego w przeprowadzeniu badań tak gleboznawczych jak i botanicznych natrafiałam na różne trudności np. w wyborze miejsca na wykopanie dołu w celu dokładnego zbadania rzeczywistego obrazu profilu glebowego i kwasoty oraz ustalenia typów zespołów roślinnych. Ponieważ zadaniem moim jest zaprojektowanie zieleni, przeto starałam się oprzeć i na badaniach glebowych i fitosocjologicznych, gdyż mając tak zniekształcony teren, nie mogłam polegać albo tylko na jednych, albo tylko na drugich dociekaniach. Wyznaczyłam i opisałam dokładnie 20 profilów glebowych, wykopanych do głębokości 2 ID względnie do poziomu wody gruntowej. Doły są zaznaczone na mapie 1 w postaci kwadratów z liczbą porządkową wewnątrz, a kółeczkami z numeracją oznaczyłam wiercenia, których razem z odkrywkami p. Morawskiego, wykonanymi w 1946 r., jest 77. Zaznaczam w tym miejscu, że moje prace w terenie rozpoczęłam w kwietniu 1947 r. i ukończyłam na wiosnę 1948 r. Poziom wody gruntowej na głębokości l m i 1,5 m, wykreślony na mapie 2 linią przerywaną, został również opracowany przez p. Morawskiego, zatem dane te przejęłam jako ustalone. Najwyższy poziom wody jest nad Skórzynką, gdzie wypadły wiercenia nr 23, 33, 34, 42 i 43. Są to najniższe partie cmentarza. Również wzdłuż południowowschodniej granicy cmentarza poziom wody gruntowej podnosi się do wysokości około 1 m. Kwestia ta jest bardzo ważna ze względu na grzebanie ciał zmarłych, więc trzeba było zbadać ją dokładnie i przede wszystkim WiOSilą, kiedy stan wody jest najwyższy. Na mapie 2 linią kropkowaną, tworzącą jak gdyby dwie wysepki: jedną na południu w pobliżu ul. Budziszyńskiej i drugą na północy przyległą do stawku, wykreśliłam miejsca, dokąd sięga węglan wapnia w poziomie iluwi:1lnym, co ma -specjalne znaczenie ze względu na przeznaczenie badanej powierzchni. Wapno bowiem wpływa konserwująco na pogrzebane ciała, nie pozwalając na ich szybki' rozkład. Z tego względu dobrze byłoby w tych częściach cmentarza wybudować kaplicę, otoczoną dekoracyjną roślin ślinną ujerimy wpływ, gdyż potęguje dodatkowo wysuszanie już i tak suchych piasków. Warstwa, w której występuje węglan wapnia, znajduje się w głębokości 0,5 m do 1 m, zatem przypuszczalnie jego ujemne działanie zwłaszcza w tych miejscach, gdzie podchodzi bliżej' powierzchni, będzie tutaj szkodliwe. Z mapy 3 widać, że te właśnie partie są naj słabiej porośnięte roślinnością i najwięcej na nich odkrytych piasków. Trudno bowiem przypuszczać, aby właśnie w tych miejscach najbardziej uprawiano ćwiczenia wojskowe, lub przeprowadzono specjalne niwelacje, gdyż w pobliskim sąsiedztwie zdołały jednak wykształcić się pewne zespoły. Mapa 2 przedstawia równocześnie i rozmieszczenie gleb ze względu na ich odczyn. Widać z niej, że najbardziej zakwaszone gleby to te, które są najwyżej wzniesione, chociaż wyjątek stanowi mały obszar, zawarty między skarpą a stawkiem. Najmniej kwaśne leżą nad Skórzy.nką oraz na południowy wschód, co należy tłumaczyć obecnością na 2 wyżej wspomnianych wysepkach węglanu wapnia, który zostaje wyługowany przez odę gruntową oraz wody z opadów atmosferycznych i nagromadzony w naj niższych miejscach cmentarza. Jest to jakgdyby naturalne wapnowanie gleb podmokłych, które w przeciwnym razie byłyby silnie kwaśne. Kwasotę badałam dwoma sposobami: w terenie tylko dla poziomu Al kolorymetrycznie przy użyciu pehametru Hellige'a, oraz jonometrem w Zakładzie Gleboznawstwa Uniwersytetu Poznańskiego z dokładnością do 0,01 dla wszystkich poziomów i wszystkich profilów. Wyniki badań odczynu poszczególnych poziomów gleby od wierzchnich aż do warstw leżących 2 m w głębi, wykazują, że różnica zakwaszenia między pierwszymi a drugimi jest dość znaczna, waha się od 0,5 do 3,0 stopni. Najbardziej uwydatnia się powyższa różnica w tych miejscach, gdzie w iluwium znajduje się węglan wapnia. Tak właśnie przedstawia się ta kwestia dla profilu nr 2, 3, 12 i 13, np. w dole nr 3 wierzchnie warstwy mają p H 5,32, a w iluwium w głębokości 105 cm 8,00; w dole nr 13 węglan wapnia występuje 2 razy: w głębokości 100 cm i 180 cm p H wynosi 7,56 i 7,67. ITIIJ

"'D ..:: \0..:.

VI\ .

y -----.---..... * \ \ «ID ... -' ... -- , ... - , I- - - ... ... ... -

R I ,

""..

// 5 ',<\ . I : ' \ ' I I ;:. _ ,I it "-- tL-f r", ,-,---I I : !--t:. - -j \ 1Ir-.. l :=; - '. - ' l (, .., - ,...... .'MAPA 2 ...... --Odczvnll 9/eby, linii IoItJdnej - - -- '........"" i granic: ;cas'fYU IoIf91anu loIapnia ....... y-:::pH .5,0-.5,5tI .j: .., .

.

G

.5,0-6,0

6,0- 6.5

-lL ,o 50 '(OD I

'50 20() Poisson'a i przedstawia się następująco: dla profilu nr 2 poziomu B - 3,%, poziomu D - 1,7% " " " 3 " B - 2,5%, " " "12,, C - 3,2%, " " "13,, B - 2,4%, poziomu D - 2,6%

Specjalne wykonanie mapy glebowej dla badanego terenu nie miało celu, gdyż wszędzie znajdują się głębokie piaski. Według dra Krygowskiego (Iły warwowe miasta Poznania) na obszarze, zamkniętym przez wsie Świerczewo, Fabianowo i Junikowo występują iły warwowe pochodzenia interglacjalnego miejscami nawet zupełnie odkryte, nie dochodzą one jednak do u1. Budziszyńskiej, gdyż ani odkrywki, ani wiercenia nie wykazały gliny lub iłów na cmentarzu. Zaznaczam jednakże, że w niedalekim .sąsiedztwie w kierunku północno-wschodnim już na samym wierzchu obecna jest dość silnie spiaszczona glina morenowa. Na całym terenie mamy niewyraźnie zbielicowane piaski. Jak wszystkie gleby tego rodzaju są one czynne, lecz wymagają zasilenia nawozami, gdyż szybko wyczerpują się ze składników pokarmowych. Warstwy wierzchnie Ao i Al zarówno miejsc wyższych jak i niższych przeważnie składają się z piasku różnoziarnistego, posiadającego większą lub mniejszą zawartość próchnicy, nadającej mu w partiach wyższych kolor jasno-szaro-popielaty często z odcieniem rdzawym, zaś w partiach niższych kolor ciemniejszy aż do czarnego. Wspomniana próchnica przyczynia się w mniejszym lub większym stopniu do wytworzenia struktury gorszej w partiach wyższych i lepszej w niższych. Dla poprawienia przeważnie złej struktury wierzchnich warstw gleby projektuję obsadzenie cmentarza przede wszystkim drzewami i krzewami liściastymi, które wzbogacą ziemię w humus. Na stosunki wodne całego obszaru ujemnie wpłynęło wykopywanie rowów i dołów tak głęboko, że warstwa iluwialna została wyrzucona na wierzch. Z 20 obrazów profilów glebowych, dołączonych do niniejszej pracy i złożonych w aktach Wydziału Ogrodów i Lasów Miejskich, wybrałam 4 najbardziej charakterystyczne, które tu załączam (profil 3, 10, 11 i 16). Profile glebowe nie są

:313 ma innych utworów, jak tylko mniej lub więcej głębokie piaski, więc dla wiernego oddania różnic poszczególnych warstw, obecności zacieków żelazistych, kamyków, żwiru, zawartości próchnicy i węglanu wapnia starałam się przedstawić w jak najbardziej możliwy sposób stan rzeczywisty. Niżej podaję opis warstw poszczególnych profilów glebowych. W poziomie Ao występuje darń tylko w południowozachodniej części, gdzie znajdują się łąki suche lub podmokłe, nad stawkiem i w okolicy dołu nr 7, zaś w pozostałych partiach cmentarza warstwa ta jest bardzo nikła z powodu braku zwartej szaty roślinnej. Poziom A 1 jest przeważnie koloru jasno-popielatego z małą zawartością humusu za wyjątkiem miejsc niższych, w których wzrastająca ilość próchnicy nadaje poziomowi kolor ciemniejszy. Warstwa eluwialna A2 pod względem składu mechanicznego jest utworem różnoziarnistym: wymieszany piasek drobny, średni i gruby z dodatkiem żwiru i kamyków. Kolor tej warstwy jest jaśniejszy od poprzedniej, a odcień żółty, nadany przez związki żelaza, zaznacza się tutaj wyraźniej niż w poziomie poprzednim, zabarwionym próchnicą. Poziom iluwialny B przeważnie jest gruboziarnisty z domieszką żwiru, silnie zabarwiony na kolor rdzawy przez obecność żelaza. W dołach nr 2, 3, 12 i 13 znajduje się węglan wapnia, silnie burzący pod wpływem kwasu solnego. Iluwium rysuje się w większości profilów wyraźnie, lecz w obrębie dołów nr 10 i 17 jest nietypowe, przerywane lub przez przekopywanie terenu profil zniekstałcony, a całkiem żredukowany poziom B tam, gdzie woda gruntowa podchodzi wysoko. Pod poziomem iluwialnym a częściowo i już w samym poziomie B na różnych głębokościach (niekiedy już od 0,5 m) pojawia się piasek drobny równoziarnisty o strukturze jednorodnej, tworząc przeważnie tzw. poziom C. Piasek ten odgrywa bardzo ważną rolę w całym profilu, gdyż dostarcza z głębszych warstw wodę w górne warstwy dzięki bogato rozwiniętej sieci kapilarów. System kapilarny pracuje tutaj bardzo dobrze, podnosząc wodę gruntową na dość znaczne wysokości. Dla przyszłej szaty roślinnej fakt ten będzie miał ważne znaczenie i należałoby żwrócić uwagę na to, aby warstwy tej nie naruszać. Nawiasem chciałabym dodać, że gdziekolwiek w profilu i na jakiejkolwiek wysokości spotkałam się z tego ro .. l . ... '"' . l! .

'ji 'ł ....... m ::-' :.. .... -..ł - 4< .. . b t .. .Hrmf0] WJIDJ i :t

=- .. .. 1>,.. :-: tt :i 'a".

u ' ;::::'-N.;r::,::':.,. ;.-::{L-;.:,''''' <.'1 .....:...,..""0:..' ,,._J '.. . .llf .,q" I PII" ' " :}t:::JigU(/::."j 'li'::Ij:: I 'I.< \ '::: '!;::'"'."':. ..'.. '.- '111 \..d,.ll\,,:', .t 1 l' :.!.,!''.:::.... ';:.:.'. .!.../ t'..V!:::< , '" t.';;-"':,,\"'r..;':iiJ:..(..:I" I J1j : t :iIi-: ;..: :... ::!.:;i-c..:...: ::: ;... -:". ..::.f:L :..'Yr. l <:s..

.:; illłlt r;::IIIIł'';' P t :t h' H 'I ...c 'iI l t!RrI.;X'! 1 ... t.:..:...'.. .'..., _. ".... y .' '\.. ,#D}:f}{}:::.('>.(,:: ': . ',:.:X: ! t "'u wilgotny, w przeciwstawieniu do piasku średnio- lub gruboziarnistego różnorodnego suchego i sypkiego. Jak już zaznaczyłam, wspomniany utwór częściQwo znajduje się w obrębie poziomu iluwialnego, w większości wypadków w podłożu. Obrazy słabo zbielicowanych piasków dają nam profile nr 4, 8, 14, 16 i 20, gdzie różnice pomiędzy warstwami gleby zaznaczają się niewyraźnie tak, że nawet trudno było odgraniczyć jeden poziom od drugiego, iluwium również zarysowuje się niejasno często w postaci krótkich rdzawych plam, poprzerywanych jasno-żółtym piaskiem o strukturze i pochodzeniu tym samym, co utwór podłoża C. Częste wykopywanie rowów i dołów w czasie gdy badany teren był placem ćwiczeń wojskowych (o czym wyżej była wzmianka) oraz usypywanie sztucznych nasypów nietylko przyczyniło się do zmiany mikroreliefu ale znacznie zmieniło strukturę gleby. Na stosunki wodne i poprawę struktury gleby dodatnio wpłynie obsadzenie terenu cmentarza zielenią. Opad liści i igieł przysporzy ilości próchnicy, która poprawi strukturę gleby, a równocześnie będzie on tworzył oGhronę przed nadmiernym wyparowywaniem wody kapilarnej z głębi ziemi. Utracie wilgotności gleby przeszkodzi ściółka jako martwa powłoka, jak również okap z koron drzew i krzewów, bowiem wszędzie zadrzewienie wytwarza swoisty mikroklimat o znaczniejszym zwilgocentu powietrza. Równocześnie należy zaznaczyć, że wzdłuż całej południowej i zachodniej granicy cmentarza tj. w miejscu, gdzie poziom wody gruntowej wznosi się do 1 m lub 1,50 m, projektowane są partie ozdobne z dużą ilością drzew i krzewów liściastych. Transpiracja tych roślin bowiem przyczyni się w znacznej mierze do obniżenia stanu wody, co jest specjalnie ważnym zagadnieniem w związku z przeznaczeniem terenu na cmentarz. Przeprowadzone badania gleboznawcze mają na celu ułatwienie i uzasadnienie racjonalnego projektu zadrzewienia cmentarza. Położenie jego w obrębie pasa zieleni, ciągnącej się wzdłuż całej zachodniej granicy Poznimia, przemawia za tym, aby zastosować w nim naturalne zespoły typowe dla Wielkopolski, o ile to niemożliwe będzie na całym obszarze, to przynajmniej w jego partiach ozdobnych. Na podstawie obecnie istniejącej szaty roślinnej na badanym terenie trudno byłoby zaprojektować zadrzewienie, gdyż jest ona wyniszczona i zniekształcona. ców Junikowa, dowiedziałam się, że na miejscu cmentarza od dawna już nie było lasu, co zresztą naj zupełniej potwierdza brak bielicy w większości profilów glebowych. Ponieważ brak drzew i krzewów uniemożliwił mi rązdział teręnu pod względem ich występowania, przeto uwzględniłam to, co dało się wyróżnić, a mianowicie istniejące zespoły roślin zielnych. Wyróżniłam 10 zespołów roślinnych, które kolejno opiSuję poniżej (patrz mapa 3). Klasyfikację zespołów podaję według Tiixen'a. Dla uproszczenia i łatwego porównania poszczególnych asocjacji nie załączam przy każdej z nich oddzielnie spisu roślin, związanych' z nią, lecz na końcu niniejszej pracy ogólne zestawienie alfabetyczne. Liczby rzymskie oznaczają typy zespołów roślinnych.

I. Corynephoretum .canescentis typicum Zespół ten, pokrywający większość terenu, przedstalviam na pierwszym planie. Jako charakterystyc:zn<1 roślina dla powyższej asocjacji rośnie tu szczotlicha (Corynephorus canescens), doskonale znosząca nasłonecznienie i brak wilgoci, a równocześnie spełniająca. doniosłą rolę utrwalania suchych piasków. Współtowarzyszem i pomocnikiem jej jest turzyca Carex arenaria typowa dla zespołu i perz (Triticum repens), wciskający się wszędzie tam, gdzie inne rośliny nie zdążyły się zaaklimatyzować. Plamy Hieracium pilosella, niekiedy obejmujące przestrzeń do 1 m", w okresie kwitnienia sprawiają nadzwyczaj miłe wrażenie swoim żółto-cytrynowym kolorem wśród jednostajnej szaro-zielonej szczotlichy i turzycy piaskowej. Mamy tu do czynienia z asocjacją otwartą, gdzie pomiędzy luźne skupienia - wciskają się elementy obce, przeważnie ubikwisty jak np. Setaria viridis, Panicum sanguinale, Polygonum aviculare i inne. Powyższe gatunki nie są jedn1łk bez znaczenia, gdyż dopomagają w ustaleniu powierzchni cmentarza. Na wiosnę wolne przestrzenie międzydarniowe porastają w dużej ilości jako ingredienty rośliny jednoroczne takie jak: Erophila verna, Holosteum umbellatum, Myosotis stricta, Veronica Dillenii, V triphyllos itd. W pośród wyżej opisanego zespołu natrafiamy na większe i mniejsze przestrzenie nagich piasków, rozmieszczonych tam, gdzie w głębi ziemi znajduje się wę ./

I- :.: :;.i I1IJTiophlJllpf(7.. t...!J Nupharl'fum

_ Coric,.tum gradl.

5drppfo 7'hraqmitetum ł=====I Jurnetum eltu$i JJrn:ielcsz/QłcDD#

lolieofo - ClJnour..łl/m

F.s!uc,lum O o,,,nał"

Corvn"pbtJrtll-um I agrr?sNdeł-#sl/m lIu'gan5 CDTVn.ph",.,L'N", Lo..........QJ canflsc.n'is I"¥p;cum

F::'V,<j :PiasJci m<th porośmfFt'

U9"rv młodsz., l..1..!...L!.L! z Erig.ron canad,/lsis

1IIJorv 5łOT$Z#' .'lrrm;.ia COl1lpUITi.

C:""""';'H

NAPA 3 .

Rozmit!szc;z.."i ZPSpOłtW mś/innyclł czynia się do tego nikłego pokrycia. Mamy tu przykład początkowego stadium rozwoju zespołów roślinnych, a mianowicie przejście od zespołów roślinnych o nader skąpej ilości występujących gatunków do wytworzonego już Corynephoretum canescentis. Znowu obserwujemy i na tych piaskach wszędobylskie trawy: Setaria viridis, Panicum sanguihale, zastępujące inne rośliny w pokrywaniu piasków. Oprócz tych dwóch traw notowałam tu: Filago arvensis, Scleranthus annuus, Carex arenaria, małe kępki szczotlichy i suchy porost Cetraria aculeata.

II. Corynephoretum agrostidetosum vulgaris Typ ten słabo oddziela się od popzedniego, gdyż stopniowo przechodzi jeden w drugi i trudno ustalić granice zasięgu. Gatunkami, odróżniającymi oba zespoły są: Agrostis vulgaris i Thymus serpyllum, rózścielająca się niekiedy w duże łany. Komponenty pozostają te same, a więc: Corynephorus canescens, Carex arenaria C. hirta, C. caryophyllea, Scleranthus annuus, S. perennis, Filago arvensis i inne.

Dużo wzrokowych przyjemności sprawia obecność w pobliżu siebie słomiasto-żółtych kwiatów kocanek (Helichrysum arenarium) i liliowych plam macierzanki (Thymus serpyllum). Inne urozmaicenie w jednostajnej sza.cie wprowadza także Armeria elongata, skromny fiołek (Viola tricolor) oraz pod koniec lata gdzieniegdzie wyrastająca dziewanna (Verbascum thapsiforme), znacznie przewyźszająca otoczenie swym kwiatostanem.

III. Festucetum ovinae W częściach wschodniej i zachodniej, gdzie teren łagodnie opada ze środkowego wzniesienia, napotykamy dalsze stadia rozwojowe asocjacji roślinnej: z okrytych piasków mało porośniętych przez Corynephoretalia do zespołu kostrzewy . , owczej. Stosunki wilgotności są tu już lepsze, gdyż poziom wody gruntowej jest wyższy, zawartość próchnicy w wierzchnich warstwach nieco większa, przez co woda deszczowa zostaje zatrzymana i nie przesącza się tak prędko w głąb, również wypłukiwanie soli pokarmowych jest mniejsze i korzenie roślin mogą z nich korzystać. Procesy te jeszcze wyraźniej jest głębszy i zasobność w pokarmy większa, toteż asocjacja Lolieto-Cynosuretum tworzy tak zwartą powłokę, że jej komponenty walczą o każdą piędź ziemi. Z gatunków charakterystycznych dla Festucetum ovinae występują: Festuca ovina, Aira caryophyllea, Spergula arvensis, Spergularia campestris itd. Pozostałe komponenty i ingredienty są podane w. alfabetycznym zestawieniu na końcu niniejszej pracy.

IV. Lolieto - Cynosureturn Niemal na całym terenie widzimy stopniowe przeJscla z zespołów kserofilnych w pastwiska, rozciągające się wzdłuż potoku i nad stawkiem. Trawy nie zakwitają tu z powodu stałego wypasania, z trudnością też można było wyróżnić: Cynosurus cristatus, Phleum pratense, Lolium perenne, Trifolium repens, Vicia cracca, Potentilla anserina, Ranunculus acer, Lychnis flos cuculi i wiele innych. W partii przyległej do szosy Budziszyńskiej daje się zauważyć najwięcej roślin przypadkowych i ruderalnych jak: Amarantus retroflexus, Bromus sterilis, B. tectorum, Lepidium ruderale, Galinsoga parviflora, Sisymbrium sophia, S. officinale. W niektórych miejscach łąki są silnie zniekształcone przez ciągłe deptanie i paszenie bydła, co spowodowało podsiąkanie wody tak, że pojawiły się takie rośliny jak: Juncus conglomeratus, i J. effusus, należące raczej do zespołu poniżej opisanego.

V. .Juncetum effusi Jest to jednak na omawianej powierzchni cmentarza asocjacja nietypowa, anormalna; występuje ona oprócz maleńkich wysepek, nie zaznaczonych na mapie 3, w obrębie rozgałęzień, jakie tworzy Skórzynka. Teren ten jest zalewany przez wody strumienia, zatem podmokły z wystającymi dużymi kpami sitów i turzyc. Gospodarka człowieka zawsze wpływa ujemnie na szatę roślinną, a tym bardziej w dużym mieście, gdzie każdy najmniejszy kawałeczek zielonej łączki jest nadmiernie wykorzystywany; stąd też pochodzą silne zakłócenia równowagi w asocjacjach terenów podmiejskich. Z kolei przechodzę do wyszczególnienia niewielkich pod względem zajmowanej przestrzeni zespołów stawku.

Otacza prawie dookoła wody stawku zwłaszcza tam, gdzie brzegi są płytkie i zamulone. Zespół ten tworzy rozległy pas wzdłuż potoku Junikowskiego na wschód od granicy cmentarza, zatem nie jest już zaznaczony na mapie. Wykształca się tam o wiele lepiej niż w wąskich pasach nad brzegami stawku, ponieważ zajmuje szeroką dolinę potoku. Prócz innych gatunków doskonale rozwija się tu Eriophorum polystachyum, ściągając wiosną na siebie wzrok przechodnia t>ielą włosków kwiatów. Towarzyszy mu wiernie: Equisetum limosum, Cicuta virosa, Oenanthe aquatica. Z innych stałych komponentów trzeba wyliczyć turzyce: Carex gracilis, C. pseudocyperus, C. Goodenoughii oraz Glyceria aquatica, Alisma plantago, Rumex hydrolapathum. Ranunculus lingua itd.

VII. Scirpeto - Phragmitetum

Duża część stawku ze względu na płytką wodę zajęta jest przez zarośla trzcinowo-pałkowe. Między gatunki typowe: Phragmites communis, Scirpus maritimus, Typha latifolia wchodzi niewielka ilość roślin z sąsiedniego Caricetum gra:cile, raczej więc należałoby traktować te zarośla jako agregacje. Szybko rozmnażające się wegatatywnie trzcina i pałka, tworząc zwarte skupienia, nie pozwalają rozwijać się innym roślinom. Trzecim z kolei i zarazem ostatnim zespołem roślinnym stawku jest:

VIII. Myriophyl1eto - Nupharetum

Nymphaea alba i Nuphar luteum pięknie ozdabiają stawek nie tylko liśćmi, pływającymi po powierzchni wody, lecz przede wszystkim kwiatami. Również i Stratiotes aloides różyczkami wydłużonych liści niekiedy czerwonawo nabiegłych przyczynia się do urozmaicenia krajobrazu. Pozwolę sobie na tym miejscu podkreślić, jak ważnym jest powiększenie stawku i jego połączenie z potokiem Junikowskim, oraz projekt utworzenia jeziora opodal. Plan ten ma spełnić chnia wody spowoduje większe parowanie, a co z tym się łączy, lepszy rozwój szaty roślinnej cmentarza i okolic; poza tym w miejscu, gdzie mieszkańcy miasta zwykli znajdować tylko smutek i przygnębienie, mając obficie urozmaicony obraz zieleni, niejednokrotnie zwrócą swą uwagę na otoczenie przyrody. -. Przechodzę do opisu ugorów, znajdujących się na pn. od stawku.

IX. Ugory młodsze z Erigeron canadensis

Na północ od cmentarza poza jego granicą znajduje się pole, obecnie już od kilku lat nieuprawiane, na którym rozwinęła się roślinność charakterystyczna dla młodszych ugorów. Obserwujemy tu stopniowe zanikanie gatunków, które niegdyś wiernie towarzyszyły zbożom, a dziś walczą · o pierwszeństwo z ruderalną roślinnością, coraz więcej opanowującą teren. Jako pozostałość po chwastah zbożowych spotykałam: Agrostis spica venti, Raphanus raphanistrum, Papaver dubium, Lithospermum arvense, Centaurea cyanus, Matricaria chamomilla i inne. Po latach nieobsiewania przez człowieka rozgościły się samowolnie gatunki ugorowe, a więc przede wszystkim wyżej wspomniany Erigeron canadensis, poza tym mniej licznie: Berteroa incana, Lepidium ruderale, Ballota nigra, Lamium amplexicaule, Galinsoga parviflora, Artemisia vulgaris, A. campestris itd. Chociaż zespół ten nie leży na omawianym terenie, rozmyślnie umieściłam go na mapie 3, ponieważ stanowi on naturalne przejście od zbiorowisk pól uprawnych do ugorów starszych, które już wchodzą w obręb cmentarza.

X. Ugory starsze z Artemisia campestris

Znajdują się one w bliskim sąsiedztwie z ugorami młodszymi. Erigeron canadensis spełnia tu rolę podrzędną, ustępując miejsca bylicom (Artemisia campestris i A. vulgaris).

(XX XXJ XY' -----------

'11

- --l1

---ł

J\ .

tv( v. , ' '-< '> / ..: .. 5 ' 8 ."",.-..rurefum q Aln . t 1 \!""""I\ " um g'ułino5a _' []JJ "Pinfum cladoniosum m P(1puLtU11J mixfumo $0 100 .,SD flO() --= " -q ł<> '" \> ... lA I I Il (> I

.

... . "" "O'""..e 8.....0MAPA 4 .::-" "' proje/(towQntl zadrzewienie cmenłarzQ r-- często wszędobylskich: Sedum acre, Oenothera biennis, Verbas cum thapsiforme, J asione montana, Myosotis stricta i wiele innych. Silne zdegenerowanie szaty roślinnej podam na przykładzie jednej z dróg, wiodących właśnie przez wyżej opisany zespół z bylicą. Uszkodzenie przez ciągłe deptanie i jeżdżenie wozami danej przestrzeni spowodowało ustąpienie roślin, będących na sąsiednich powierzchniach, a pojawienie się Plantago ramosa, rosnącej wzdłuż drogi całymi pasami, z wyłączeniem innych komponentów.

Wnioski

Badany teren jest . obrany pod cmentarz względnie dobrze, zwłaszcza wyżej wzniesiona partia środkowa i północna, Strona południowa i zachodnia, gdzie poziom wody gruntowej dochodzi latem do wysokości 1 m pod pow., a na wiosnę o wiele wyżej, przeznaczona jest na część ozdobną i gospodarczą, zatem nie ma obawy o zły rozkład ciał pogrzebanych, Jeśli chodzi o konserwatywne działanie węglanu wapnia.

znajdującego się w obrębie 2 wysepek, zaznaczonych na mapie 2, to jedna z nich mianowicie północna będzie zajęta przez kaplicę i obszerny plac nie grzebalny; w drugiej zaś niestety trzeba będzie grzebać, na korzyść jednak wpływa ten fakt, że warstwa z wapnem dochodzi najwyżej do 0,5 m grubości. Na pole uprawne teren ten nie nadaje się jako suchy i piaszczysty, a strukturę gleby pogorszyły jeszcze przekopywania całej powierzchni w czasie ćwiczeń wojskowych, nieraz do głębokości 2 m. Wybór tego miejsca na grzebanie ciał jest zadowalający i ze względu na łatwy dojazd i niewielkie odległości od poszczególnych dzielnic miasta, których mieszkańcy będą tu grzebali swoich umarłych. Zaprojedowanie zadrzewienia sprawiało pewne trudności.

gdyż od dawna już nie rośnie tam żaden las, a w roku 1947 nie było nigdzie nawet jednego krzewu. Projekt mój, przed-stawiony na mapie 4, oparłam na badaniach glebowo-wodnych, oraz istniejącej szaty roślinnej. W niższych częściach jak najwięcej topoli zwłaszcza białodrzewu jako ładnego i ozdobnego gatunku, poza tym w dużej ilości wierzby z domieszką: Prunus padus, Tilia parvifolia, Acer platanoides, Corylus avelIana, Sambucus nigra, Rhamnus cathartica, Ribes alpinum, R. vulgare i inne.

W p8.rtii najbardziej suchej z zawartością węglanu wapnia w poziomie iluwialnym proponuję Pinetum cladoniosum z domieszką przede wszystkim pestkowców jako lubiących wapno w podglebiu, a zatem: Prunus spinosa, P. cerasus, P. serotina, Corylus avelIana, Salix caspica i jak najwięcej róż. Te ostatnie przez swoje miłe pachnące kwiaty i sam pokrój krzewu spełnią niemałą rolę na tym miejscu, dlatego też dobrze byłoby dużo ich posadzić. Zespół Pineto-Betuletum obejmie najznaczniejszy obszar.

Jak na całym terenie, tak i tu najlepiej będzie zastosować przeważającą ilość drzew liściastych dla przyczyn, o których już wyżej wspomniałam, a więc: Betula verrucosa, Quercus sessilis, Q. rubra, Tilia parvifolia, Populus tremula, Prunus serotina, P. spinosa, Robinia pseudoacacia, Salix fragilis, Viburnum opulus, Sarothamnus scoparius, Juniperus communis i w wielu odmianach róże. Na najbardziej podmokłych partiach nad Skórzynką i dookoła stawku pięknie się rozwinie Alnetum glutinosae w towarzystwie Betula pubescens, Prunus padus, Sambucus nigra z dodatkiem topoli, wierzb i gdzieniegdzie jesionu, ale raczej tylko dla dekoracji. Ponieważ w przyszłości cmentarz będzie znajdował się w pasie zieleni, ciągnącej się od Fabianowa do Kiekrza, należałoby zwrócić baczną uwagę na naturalne i charakterystyczne dla Wielkopolski zadrzewienie, zastosować możliwie jak najmniejszą ilość odmtan ogrodowych, a jeżeli trzeba je będzie umieścić, to raczej tylko w częściach grzebalnych, natomiast w częściach dekoracyjnych pozwolić na rozwój szaty rodzimej.

Pozwolę sobie złożyć serdeczne podziękowanie pp. dr. Z. Czubińskiernu, dr. Kwinichldzemu oraz naczelnikowi Wydziału Ogrodów i Lasów Miejskich inż. B. Lisiakowi za cenne uwagi i wskazówki w wykonaniu tej pracy. w Junikowie. w poszczególnych zespołach I. Carynephoretum canescentis typieum.

II. Carynepharetum agrostidetasum vuJlgaris III. Festucetum ovinae IV. Lalieto - Cynosuretum V. Juncetum effusi zniekształcane VI. Caricetum gracile .

VII. Scirpeta - Phragmitetum VIII. Myriaphylleto - Nupharetum.

IX. Ugary młodsze z Erigeron canademis.

X. Ugary starsze z Artemisia campestris .. 'Oznacza występawanie w zespaLecmentarza

.. Gatunki raślin

Achillea millefalium L Agrast;is alba L.

spica v€l!lti L. " vuIgaris With Aira caespitasa L.

Air.a caryophylIea L.

AJuga reptans L Amarantus retroflexus L. ł Alisma plantaga L.

Alapecurus geuiculatus L.

Anthemis arvensis L.

Anthoxantum adaratum L.

Anthriscus vuIgaris Pers.

Arabis arenasa Scap.

" hirsuta Scop.

Arenaria serpyllifaIia L.

Armeria elangata Artemisia campestris L.

" vuIgaris L.

Atriplex hastatum L.

Bellis perennis L.

Berula angustifolia Kach.

Bidens cernuus L.

Bromus hardaceus L.

steriIis L. " tectarum L.

Brunella vuIgaris L.

Calamintha acinas Clairv CaItha palustris L.

Campanu1a ratundifaIia L.

CapselIa ursa pastaris Mnch.

Cardamine pratensis L.

Typy zespołów raślinnych

..

..

I TirTIII I IV I V IVllvIIlvIIIIIX! X I .. I .... I I .. .. I.. .. .. I.. .. .. .. ,t

..

I .. I ..

.. ..

..

..

.. ..

.. ..

.. .. ..

.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

..

" I ..

: I

..

..

: I"

..

..

..

..

..

..

..

.. ł

..

.. ..

.. ..

.. ..

..

..

.. ..

Carex arenaria L.

caryoph.vllea Latour. disticha Lam. graci1is Curt. Goodenoughii Gay.

hirta L. pseudocyperus L. rostrata Stok. " vulpina L.

Carlina vulgaris L.

Carum carvi L.

Centaurea cyanus L.

" jacea L.

CerasHum arvense caespitosum Gilib. " semidecandrum L.

Ceratophyllum dem€Tsum L.

Chenopodium album L.

Cicuta virosa L.

Cirsium arvense Scop.

" palustre Scop.

Comarum palustre L.

Convolvulus .arvensis L.

Corynephorus canescens P. B Crepis tectorum L. .

Cynosurus cristatus L.

Dactylis glomerata L.

Echium vulgare L.

Equisetum arvense L.

limosum L. palustre L. pratense Ehrh Erigeon acer L.

" canadensis L.

Eriophorum polystachyum L, Erodium cicutaium L. Herit Erophila verna DC.

Euphorbia cyparissias L.

Euphrasia Rostkowliana Hajne.

Festuca ovina L.

Filago arvensis L.

Filipendula ulmaria Max.

Galeopsis tetrahit L.

Galinsoga parviflora Cav.

Galium mollugo L.

palustre L. verum L. Geu rivale L.

Typy zespołów roślinnych I II I III I IV ' V I VI 'VIHIIII IX I X : : I I.. I

lis lis lis I

.. I ..

: I :

.. .. .. .. .. .. ! ..

'" .. ..

.. .. .. .. .. .. ..

..

: I :

'"

.. ..

II) II) II) lis

.. .. .. .. ..

.. ..

.. .. ..

..

..

..

..

..

..

'"

I :

..

..

..

..

.. .. I .. .. I ..

..

..

..

'"

.. ..

..

.. .. I

.. ..

.. .. .. .. '" .. ..

.. .. ..

..

.. ..

.. .. ..

... ..

.. .. ..

l · I

Glyceria. aquatica Wahlb.

" plicata Fries Gnaphalium u1iginosum L.

Heljchrysum arenarium D. C.

Heracleum sphondylium L.

Herniaria glaJbra L.

Hieraoium pilosella L.

Holcus Ianatus L.

Holosteum umbellatum L.

Hydroehar.is morsus ranae L.

Hypochoeris radicata L Inula britannica L.

Jasiane montana L.

Juncus bufonius L.

eonglomeratus L. " effusus L.

Knautia arvensis Coult.

Lamium album L.

purpurum L. " . amplexkaule L.

Lemna minor L.

Leontodon autumnalis L.

Lepidium ruderale L.

Linaria vulgaris M;ll.

Linum eatharticum L.

Lithospermum arvense L.

Lolium perenne L.

Lotus corniculatus L.

,. uligmosus Sehr.

Luzula eampestris D. C.

" multiflora Lej.

Lychnis flos eueuli L.

LYfimachia nummularia L.

" thyrsiflora L.

Lythrum salicaria L.

Malva neglecta Wallr.

Matricaria cham6milla L.

" indora L.

Medicago lupulina L.

lVIelandryum album Gke. Mentha aquatica L.

" arvensis L.

lVIenyanthes trifoliata L Myosot.is palustris Lam.

" stricta Lk.

Myriophyllum spicatum L.

Nuphar luteum Sibth.

Nymphaea alba L.

Typy zespołów roślinnych III IV V VI VII 'VIII I IX X

. .

. .

. .

.1.

.1.

. .

.

. I .

..

. .

.

.. . .

. .. . .

.. .

.

I · I

: I : : I : \.

. .

I ·

. .. .. .

. I ·

. .. .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

..

..

.. .

.

.

I I II I mTIVlv VI I VII 'VIII I IX, X Odontites serotina Lam. .. .. , .. Oenanthe Phellandrium D. C. .. I Panicum sanguinale L. .. .. .. .. .. Fapaver argemone L. .. .. .. .. .. " dubium L. .. Peucedanum palustre Mich. .. Phleum pratense L. .. .. Fhragmites communis Trin. .. Plantago lanceolata L. .. .. maior L. .. .. media L. .. .. " ramosa Aschcrs. .. .. .. .. .. Poa annua L. .. .. " pratensis L. .. .. Polycnemum arvense L. .. .. .. polygonum aviculare L .. .. . .. .. .. .. Polygonum convolvulus L. .. .. .. .. .. .. Potamogeton fluitans Rth. .. " natans L. .. l'otcntilla anserina L. .. j .. .. .. arenaria Bork. .. .. " argentea L. .. .. Ranunculus .acer L. .. .. Flammula L. .. .. lingua L. .. repens L. .. " sceleratus L. .. .. Raphanus raphanistrum L. .. Rumex acetosa L. .. .. acetosella L. .. .. .. .. .. " hydrolapathum Huds. .. .. Sagina nodosa Fensl. .. .. .. ,. procumbens L. .. .. .. Sagittaria sagittifolia L. .. .. Scirpus eupaluster Rac l .. .. " lacustris L. .. .. Scleranthus annuus L. .. .. .. perennis L. .. ..' .. .. .. " Sedum acre L. .. .. .. .. .. Seneoio vernalis W. K. .. .. .. .. ,. vulgaris L. .. .. Setaria viridis P. B. .. .. .. .. .. Sisymbrium oHicinale Scop. .. .. .. " sophia L. .. .. Sium latifolium L. .. .. Sparganium ramo sum Court. .. .. Spergula ąrvensis L. .. .. .. .. Spergularia campestris Asch. .. .. .. .. .. 329

StelI aria media VilI.

Stratiotes aloides L Taraxaeum offic.inaie Web.

Thlaspi arvense L.

Thymus ovatus MilI.

" serpylIum Borb.

Trifo1ium arvense L.

" eampestre Sehreb.

" minus Sm.

" repens L.

Tritieum repens L.

Typha latifolia L.

Urtka dioka L.

" urens L.

Verbaseum thapsiforme Schrad.

Veroniea anagallis L.

" beecabunga L " ehamaedrys L.

" Dillenii Cr.

" hederHolia L.

". spicata L.

" scutelIata L.

" triphyllos L.

" verna L.

Vieia eraeea L.

" lathyroides L.

" tetrasperma Mneh.

Viola arvensis Murr.

" trieolor L.

MCHY: Braehytheoium albie ans " rutabulum Cerato don purpureum Cli maci um dendroides Dieranum seoparium Drepanocladus aduneus Mnium affine Polytrichum formo3um " juniperinum

POROSTY:

Cetraria ,Iaeuleata Cladonia fimbriata foliaeea rangiferina

I I

Typy zespołów rolinnych I II I III : IV I V I VI I VII lVIII '-liTX

..

.. ..

.. ..

.. ..

.. ..

.. .. .. ..

..I..

.. ..

.. ..

"I"

..I..

.. .. I

.. .. ..

.. I I" .. I

II) lis lis lis

..Ilis I lis * .. "I" .. .. I :

..

: "/.. li

..

I .. .. I : I.. .. I I" ..

..

..

.. ..

.. .. ..

.. .. .. ..

..

.. .. ..

..

..

.. I

.. I .. .. I

..

..

..

..

..

.. ..

..

..

.. I

..

.. ..

..

..

.. ..

.. ..

..

.. ..

I :

..

..

...

..

.. ..

..

..