KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym miasta Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1948 R.21 Nr4

Czas czytania: ok. 4 min.

Rocznik XXI

Numer 4

DR ZDZISŁAW GROT

POWSTANIE WIELKOPOLSKIE

Chronologiczne zestawienie wypadków

Powstanie wielkopolskie nie doczekało się dotąd w nauce polskiej syntetycznego ujęcia i nie doczeka się go zapewne w najbliższej przyszłości. Na przeszkodzie stoi zarówno niedostateczny zasób materiału źródłowego tak archiwalnego jak i drukowanego, oraz brak naukowych opracowań analitycznych. Dość zaznaczyć, że niektóre problemy jak społeczny czy gospodarczy tych czasów pozostały zupełnie nietknięte, inne jak polityczny a nawet wojskowy nieopracowane w dostatecznej mierze. Te same zresztą braki wykazuje nauka niemiecka, która również nie zdobyła się dotąd na syntetyczne przedstawienie dziejów tego okresu. Przed nauką polską stoją zatem na odcinku badań powstania wielkopolskiego poważne zadania. Winno się dążyć przede wszystkim do pomnożenia zasobu źródeł. Zniszczone archiwa państwowe i prywatne mało zapewne rokują w tym względzie nadziei, ale bądź co bądź zachowane mimo zniszczeń szczątki należałoby czym prędzej publikować, względnie inwentaryzować, żeby nie zaginęły doszczętnie. Trzeba by również zachęcić żyjące jeszcze osoby z tych czasów, zwłaszcza te, które w wydarzeniach ówczesnych czynny brały udział, do spisania swych wspomnień, bodajby w zwięzłej formie notat lub relacji. Wdzięczne tu pole do działania dla Związku Powstańców Wielkopolskich, który winien wpłynąć na swych członków, aby o pracy takiej pomyśleli. Ileżby tym sposobem wpłynęto nowego materiału, powstańczych, które dotąd milczały. Pewnym jak gdyby namiastkiem syntezy powstania wielkopolskiego staĆ- się może chronologiczne żestawienie faktów owej doby. Pozwala to bądź co bądź na zorientowanie ,się w ówczesnych wydarzeniach i na ogarnięcie całokształtu zagadnienia. Takimi zestawieniami posługują się .zazwyczaj historycy w odniesieniu do badań nad zbyt świeżą epoką. Nauka niemiecka posiada je nawet do dziejów powstania wielkopolskiego. Wykonał je gorliwy badacz tego okresu H. J. Schmitz w swej pracy "Zeittafel zum Posener Aufstand und zu den Grenzschutzkampfen 1918-1919", ogłoszonej w 12 roczniku (1936) czasopisma Grenzmarkische Heimatblatter. Polska literatura naukowa teo rodzaju pozycji nie wykazuje. Ażeby więc lukę tę wypełnić a każdemu, który interesuje się dziejami powstania wielkopolskiego umożliwić choćby ogólną orientację co do jego przebiegu, sporządzone zostało niniejsze polskie chronologiczne zestawienie wypadków wraz z ich krótkim omówieniem. Rzecz jasna, że praca ta nie rości sobie pretensji do czegoś wyczerpującego i definitywnego. Jest tylko skromnym etapem na drodze do syntetycznego ujęcia dziejów owego wielkiego czynu narodowego, któremu na imię Powstanie Wielkopolskie. ,

I.

Przewrót listopadowy 9. 11. 1918. Wybuch rewolucji w Berlinie. Upadek cesarstwa i ucieczka Wilhelma II do Holandii. Do rządu dochodzą socjaliści większości (Mehrheitssozialisten) z udziałem niezależnych (Unabhangigen). Na uboczu pozostali komuniści, którzy w ciągu listopada stworzą Związek Spartakusa z Karolem Liebknechtem i Różą Luksemburg na czele.

10. 11. 1918. Przewrót w Poznaniu. Powstaje Rada Robotniczo-Zołnierska z większością niemiecką. Na czele jej stanął dawny cesarski generał von Hahn. .

Wiec wyborczy Narodowej Partii Robotniczej.

Wyłania się polska Rada Ludowa oraz przy niej Komisja Wojskowa. prowadza reorganizację, lecz nie występuje aktywnie. Do Warszawy powrócił z Magdeburga Józef Piłsudzki i objął władzę.

11. 11. 1918. Zawieszenie broni w Compiegne nie zawiera wzmianki o zaborze pruskim. W Poznaniu powstaje Straż Obywatelska, przemianowana wkrótce na Straż Ludową. Jest to rodzaj milicji obywatelskiej, do której mieli dostęp Polacy, Niemcy i Zydzi. Większość stanowili jednak Polacy.

Zmiany w kierownictwie poznańskiej Rady Robotników i Zołnierzy, gdzie w miejsce reakcyjnego generała von Hahna wstępuje socjalista Twachtmann. Prezydentem miasta zostaje Jarogniew Drwęski. 12. 11. 1918. Powstaje w Poznaniu Prowincjonalny Urząd Zywnościowy, który miał nadzór nad gospodarką żywnościową i będzie również zaopatrywał w żywność Berlin. Z czasem stanie się on narzędziem nacisku politycznego strony polskiej w stosunku do Niemiec. Pierwsi kontrolerzy przy Prezydium Policji w Poznaniu. 13. 11. 1918. Zbrojny zamach i opanowanie przez Polaków poznańskiej Rady Robotniczo Zołnierskiej. 14. 11. 1918. Powstaje tymczasowy (złożony z 3 osób) Komisariat Naczelnej Rady Ludowej z pełną władzą w sprawach polskich w zaborze .pruskim. Nakazuje on zorganizowanie na całym obszarze polskim rad ludowych oraz zwołuje na 3 grudnia Sejm Dzielnicowy do Poznania. Niemcy tworzą również w Poznaniu a następnie na prowincji swoje rady ludowe (Volksrate). 15. 11. 1918. W Berlinie powstaje Heimatschutz Ost. W Poznaniu ustanowieni dalsi kontrolerzy przy Naczelnym Prezesie oraz Komendzie Generalnej V Korpusu. Powstaje niemiecka Rada Ludowa. 17. 11. 1918. Komisariat Nacz. Rady Ludowej nawołuje społeczeństwo polskie do wstępowania w sze oddziały Służby Straży i Bezpieczeństwa, złożone z peowiaków i powracających żołnierzy frontowych. Odezwa Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w sprawie podatku narodowego. 18. 11. 1918. Pierwszy protest Komisariatu z powodu Heimatschutzu. Również poznańska Rada Robotników i Żołnierzy interweniuje w tej sprawie na korzyść Polaków. 19. 11. 1918. Podsekretarz stanu H. v. Gerlach w Poznaniu obraduje z Komisariatem na temat Heimatschutzu. Zdaje on przychylną dla Polaków relację o sytuacji w Poznaniu i wywiada się przeciw Heimatschutzowi. Dezyderaty polskie w sprawie używania języka polskiego w 'administracji i szkolnictwie. 20. 11. 1918. Telegraficzny protest Rady Robotniczo-2oł nierskiej do Berlina przeciw nasyłaniu do Poznańskiego oddziałów Heimatschutzu.

21. 11. 1918. W tej sam.ej kwestii protest Komisariatu u Gerlacha. 23. 11. 1918. Telegraficzna odpowiedź Gerlacha, że dalsze transporty ustaną. Ustalony plan organizacyjny oddziałów Służby Straży i Bezpieczeń, - stwa.

24. 11. 1918. Odezwa niemieckiej kwatery głównej zachęcająca do wstępowania w szeregi Heimatschutzu. 25. 11. 1918. Zjazd w Bydgoszczy delegatów rad robotniczych i żołnierskich z terenu regencji bydgoskiej. Pozorne ustępstwa w dziedzinie językowej dla. Polaków, ale równocześnie podporządkowanie się władzom wojskowym i ostry atak na polskie rady ludowe. Powrót pierwszych oddziałów frontowych. 27. 11. 1918. Odezwa wydziału wykonawczego poznańskiej Rady Robotników i Żołnierzy w sprawie tworzenia Służby Straży i Bezpieczeństwa. Interwencja polska w Berlinie w kwestii szkolnej. 29. 11. 1918. W Berlinie konferencja przedstawicieli Komisariatu i Rady Robotniczo-Żołnierskiej z rzą

'260

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym miasta Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1948 R.21 Nr4 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry