ZAPISKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym miasta Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1939 R.17 Nr2

"Poznań Poznańczycy w oczach cudzoziemców".

(Pokł,)s;a wieków - najdekawsze relacje

Być może, że i wcześniej, w każdym razie trakt od Bramy Morawskiej do wybrzeży Bałtyku, zasobnych w bursztyn, wiódł już od czasów rzymskich przez Poznań. Powiedzieli nam co nieco o tym Pliniusz Starszy i Ptolomeusz z II w. p. C. n.]). Kronikm'z Sarnicki z renesansowym brakiem skrupułów twierdzi np., że Poznań był ową osławioną Stragoną starożytnych. O Stragonie też mówi Ptolomeusz: "In climate vero, quod sub hoc est civitates hae sunt: Asciburgium, e. t. c. Lugidunum, Stragona..." i o tejże Stragonie pisze Tacyt. Można właściwie pozazdrościć Kaliszowi, bo jest on nie tylko jedynym miastem w Wielkopolsce, ale w ogóle w Polsce, o którym zupełnie wyraźnie pisze Ptolomeusz. Bądź co bądź - takich siedemnastowiekowych tradycji kulturalnych nie wykopuje się już dzisiaj co roku... Konsekwentni synowie Romy podtrzymują stosunki kulturalne z Polską nadal w następnych wiekach, choć - stosownie do zmienionego układu warunków społecznych - w innej formie. O Poznaniu mamy zatem wiele wzmianek w obszernych relacjach nuncjuszów papieskich w Polsce bawiących przejazdem lub też zatrzymujących się na dłuższy okres. Na jedną z pierwszych wmzianek, oczywiście poza Marcinem Gallem z XI w., natrafimy w relacjach kolektora Gerarda 2 )

1) Zob. artykul niżej podp. pL ..Czy już Tacyt pisał o p{)znaniu ?"! (Kurier f'07nański, dn. 23 stycznia 1!J38, nr 3;;, str. 1'2 oraz w sprawie stou!1ków z Bzymell1 za :\hcsztm l fpapid Jan XIII rozprawkę w Kr,onicc 1li.nsla l'ioznania. Boczn:ik XIII, 1935: ,.Lf'gcnda oD mi,pczu". 2) ..Belaliones magislri G{'ran1il coUectO'ris deeimc in regllis IIungari-.1O et l'otvniae ,annorUIl1 1281-1286. Ionum. Pol. "a lic. t. Iz roku 1281, nieco później u posła de Montefiore 3 ) z roku 1308 i dalszych. Poprzez rozmaite suplikacje królów i wodzów, ,iak np. ową pisaną przez Karola "Romanorum imperatoris" do Urbana V z 4 maja 1366 r. w sprawie kasztelana "Wirzbenty" i jego żony, albo Piotra W aldenberga, poznańskiego, spolszczonego kleryka o danie mu prebendy, słowem poprzez zatrzęsienie wzmianek o biskupach, kanonikach, daninach św-piotrowych dochodzimy zwolna do ciekawszych relacyj. Już co nieco interesującego współczesnych pisze nuncjusz.A. Caligm'i (w Polsce 15781581), ale i ten raczej o kanonikatach, actach castriensiacb, collegiach i pallatynach więcej kronikarsko i prawie nic psychologicznie lub etnograficznie. Także samo po nim następujący Albert Bolognetti, [w którego listach już o ważnej dzielnicy "Śródka" jest mowa oraz o prepozycie kościoła na Śródce a zarazem rektorze "collegii Lubransciani Posnaniae" (Monum. Pol. Vatic. t. VI.)], niczego nowego nie wnosi. Natomiast dość wcześnie budzi się obca kartografia, kiedy już w r. 1552 mamy krótki opis pióra słynnego Miinstera 4 ), potem rycinę w innym wydawnictwie angielskim 5 ), wreszcie plan i opis w wydawnictwie niemieckim 6 ). Również w szesnastym wieku ukazuje się typowe zresztą dzieło owego okresu humanistycznego, mianowicie Nathana Chitraeusa "Varionum in Europa Itinerum Deliciae" (Herbor., 1574?). Polonica tego zbioru znajdują się na stronach 796 do 816, przy czym o Poznaniu na str. 807-808. Są tam wypisy z pomników poznańskich lub portali, jak np. ów "In arcis Posnaniensis porta" lu b kilka innych.

3) Tamże - leg:ll I;cnląi lIP l\[.'llefiore marszrucie Kraków. Płock, 1',ozl1ań. 4) Sehasliall l\Iiillsl'r: Cusmul!raphiae Univcrsalis. ti'b. \"1. slrona 894; oh. młn. nasI. 5) A new c ;\Ia pl' {Jf Poland done inl{) .hlishcd aHel" 1(;7U. )\.ilarski .bn: (;d:l1)sk.

dokładne źródło, skąll ilusłracje Poznania, na slr. 2;:;(j). 6) ,l'osen, die lIauplsLadl ill Gl'os-Polen. Plan gestochcn von (;.

B{)dellehr Kupfferslccher in .\ugspurl!. "Curios('s Staats Ulul Kriegs Thealrum in Poten'- (slr, 9;;). Augshurg 17119t:{f)R

".sp<Hl1ina o

EIglish hy l. Spcedc, 1ll,IP Pil\\' owa. 1937. s. 1-\ i t':i. oraz Gd..ńska i Krakowa poehodz'l