BRACTWO KRAWIECKIE CHWALISZEWSKIE 25

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1927 R.5 Nr1

Jacje itd. Aby utrzymywać zgadne i uczciwe współżycie, cech nie pazwalał naruszać gadnaści stanu. z tegO' też punktu widzenia zabraniał nabywania nie całych pastawów. zbytniego opilstwa. kłótni. chodzenia bez trzewików. Kary i apłaty stosawane v: cechu miały powszechną tradycję. Ważny przedmiot stanawił wask potrzebny tak da kościoła jak da gospody brackiej. Najzwyklejsze kary składano w wasku. Karę jednegO' funta wasku nakładana za przewinienia młodszych w posługach brackich i za uchybienia przeciw godności stanu i mirawi brackiemu (chodzenie baso. zabieranie broni, kłótnie. wyjawienie spraw cechowych. noszenie cudzych ubrań), gdy uchybienie ta było nieprzyzwaitością (ciężkie opilstwo) brano 2 funty. Cięższa już kara 6 funtów groziła za pracę świąteczną i za przyganę. a padwajała się. gdy wskutek przygany brat paniósł stratę. Poważną była kara kamienia wasku. stosawana przeciw nieuczciwej kankurencji i nieuczciwości zawadowej (odwabianie czeladnika. utrzymywanie więcej niż 4 pracawników. przyjmawanie cudzegO' sukna. padkup brata. szturawanie. praca oszukańcza. wyzysk ze strony postTzygacza. dodatkowo także: sprzedaż ubiarów podszytych i kupno niegatawego postawu). Kary pieniężne stosowana za naruszenie podstawawych abowiązków tak w dziedzinie eligijnej. jak w dziedzinie pasłuszeństwa wobec starszych. Kara zwykła wynosiła 1 grasz (apuszczenie mszy. pogrzebu brackiego. nie przybycie da bractwa), a zwiększała się przy uporczywem niepasłuszeństwie do 4 groszy. W stosunku do pokrzywdzonegO' brata zobowiązany był winny do zwratu szkady wyrządzonej. O więzieniu szturarza decydował urząd miejski. Zresztą karana według uznania starszych (wywieszanie sukna w dni świąteczne) lub bractwa (uraz cielesny. zniewaga, krzywdzenie klientów o resztki i w sprawach niewymienianych). Bractwa stosowało kary hanorawe (asadzenie na. astatniem miejscu. zawieszenie w prawach. wykluczenie). częsta zaś z'agrażała w poszczególnych wypadkach karami prahibicyjnemi (5 grzywien). jak np. przeciw zdradzie nieprawnej uchwały cechawej przed 1595. przy wyrakach rozjemczych; przy ostatnich akreślała tak karę dla bractwa jak dla miasta (równą). Znamienną jest rzeczą. że bractwa chwaHszewskie nie stasowała w agóle <kar w piwie (w przeciwieństwie np. da cechu poznańskiego). Piwo (3 beczki) stawiał jedyn,ie nowy mistrz. Opłaty mistrza nowotnega obei

KRONIKA MIASTA POZNANIAmowały ponadto stawki w wasku i w pieniądzach, w wosku i pieniądzach opłacał swój zapis w cechu także uczeń (wniesienie sądka piwa przez ucznia skasowano). Taki można w całości przedstawić obraz O'rganizacyjny bractwa krawieckiegO' w Chwdiszewie na podstawie statutów. Wyjaśnienie w niektórych kwestjach nieporuszanych da przegląd dziejów cechu, o ile można go dać po zbadaniu szczupłych źródeł. 4. p o c z ą t k i B r a c t w a.

Rzemiosło krawieckie należało do zawodów znanych w miastach już przed założeniem Chwaliszewa. Nie może ulegać wątpliwości, że rzemieślnicy tego rodzaju byli w Chwal1szewie w XV. wieku, wątpliwą wszakże, a w każdym razie niewiadomą jest rzeczą, czy istniała organizacja cechawa już wówczas. Najstarsze ślady pochodzą z XVI. wieku. Należący do znaczniejszych obywateli chwaliszewskich krawiec Jakób Łagódka występuje w r. 1502 i 1512 w aktach kapitulnych 31). W roku 1510 żali się Kapituła na magistrat poznański z powodu krzywdzenia rzemieślników chwaHszewskich, król przykazuje radzie poznańskiej. aby nie ważyła się krzywdzić rzeźników. szewców, k'ra'WcÓ'w, kuśnierzy i innych rzemieślników Chwaliszewskich. Wymienione rzemiosła należały do najstarszych, wiadomo np., że cech kuśnierski istniał w r. '1516. Można by ta wyraźne padanie krawców przyjąć jako podstawę do przypuszczenia. że istniał ce'ch kra'Wie<c:ki. Skądinąd ednak, gdy niema pewnego dowodu na istnienie jakiekolwiek cechu w Chwaliszewie przed rokiem 1510, można na odwrót sądzić, że brak cechów ułatwiał Poznańczanom walkę z Chwaliszewianami. i że ci może. aby nie uchodzić za luźnych, poczęli się niebawem łączyć w bradwa. Pewien przyczynek stallowić może dalej zapiska w aktach Kapituły 32) z r. 1521. wymi.eniająca Tomas7a krawca wójta w Chwaliszewie. Wiemy z statutu później (w r. 1558) dla Chwaliszewa wydanego, że wójtostwo chwaliszew skie nabywały zespoły (communitates) 3 3 ), t. j. cechy SI) Ulanowski Acta Cap. 1502 I nr. 935. "Jacobus sartor de Chwalyschewo filius Baltazaris" - Tamże 1512 fI nr 1668: .Jacobus Lagodka sartor in Valischewo" Ulanowski op. c. II nr. 1751: ..Thomas sartor advocatus in Wal.

schewo". OOj Ulanowski. Akta Kapituł z wieku XVI nr. 530. .Circa quam communitatem seu plebem proprietZls advocatiae per eam empte existit" .J

albo pospólstwO'. Mógł więc wówczas być właścicielem wójtostwa cech krawiecki. W cztery lata potem (1525) król Zygtnunt Stary nadaje krawcom chwaIiszews,kim przywilej swobadnej sprzedaży Jarmarcznej 34). Czyni ta na skutek skargi krawców chwaliszewskich ("ex que.rella Sartorum oppidi WaIiszewo"), ponieważ im bezprawnie w niektórych miejscowośdach ("non nuIlis in lods") częstokroć zabraniano targowania i sprzedaży wyrobów właJsnych. "Nos igitur volentes concessianes nostras progressum suum habere, nec per quempiam aretari ipsos sartores oppidi WaIiszewo speciaIi praerogativa et privilegio remunerare eis amnibus et singuHs, tam praesentibus quam futuri's, cum tunids sa;rtis cuiuscumque et de quacumque panno, siye exatica, sive in Regna elabarato sarta fadunt, et cuiuslibet colaris, ad civitates et appida tam nostra quam subditorum nOlstrarum, prO' nundinis et mercatibus annualibus duntaxat inferre, inachere, vendere, cammutare et in beneplacitas suas usus, praut eis melius et expeditius vi'debitur canvertere concedimus amnhnadam facultatem prohibentes arbitria poena pe'l" nos punienda: per hanc autem cances'sionem et admissionem nastram valumus iuribus et privilegiis per quoslibet legittime habitis praeiudicare". W nagrodę za wyrządzane im krzywdy nadaje król krawcom chwaliszewskim bardzo wyraźny i rozległy przywilej, aby ich od podobnych krzywd na przyszłość ochronić. Statut stwierdza, że utrudnienia takie wyrządzano krawcom chwaIiszewskim częstokroć w niektórych iejscowościach. Wynika stąd, że krawcy d stanowić musieli zespół dO'ść znaczny, od dłuższego już czasu istnieiący, i o tyle pOlna'd lokalne potrzeby produkujący, że często obsyłał jarmarki różnych miast. Przywilej z r. 1525 nie zawiera określenia "cech krawiecki", a używa ozn():czenia "krawcy miasteczka Chwaliszewa". Ale cech krawiecki dokument ten posiadał i dalsze starania OIkoło utrzymania pełnej ważności jegO' później czynił, a gdy się spalił, prosił o wydanie zatwierdzonego. wypisu z kancelarji koronnej. Udzielając wypisu olkreśla król Stefan Batary dokument z r. 1525 jako wydany na korzyść c e c h u krawieckiego w Chwaliszewie 35). Na zasadzie świa

34) Areh. Państw. Pozn. Grodzkie Libri civium 1581 k. 612.

55) "Ad utilitatem eiusdem eontubernii praedieti speetantes (se.

literae)..

KRONIKA MIASTA POZNANIAdcctwa tcga z r. 1577 przyjmujcm}' tcraz już jaka pewnik, tc bractwa chwaliszcwskie i'Stniałc w r. 1525. W roku 1543 posiada bractwa już statut, pap1"zednia przedstawiany. Statut ten wyraźnie zatwie'rdza dawną .,ordynację i kanstytucję" bractwa 36). Dla Śródki zachował się taki statut z roku 1531 a i ten zdradza, że krawcy śr6deccy jeszcze dawniej mieli statut, cech w Chwaliszewie nie był pewnie now'Szej daty, skora na jegO' statucie wzarawana w r. 1543 nawy statut dla Śródki. Z roku 1544 znajdujemy notatkę w aktach Kapituły a Błażeju krawcu z Chwalisz ewa, który darawał pallę da kaściała 31). W r. 1555 razsądza król Zygmunt August spór między krawcami chwaliszewskimi i kaliskimi, wniesiany przez Chwaliszewian. panieważ Kaliszanie nie dopuścili ich na jarmark, apierając się na przywileju Zygmunta Augusta, mocą któregO' jedynie krawcy kaliscy mieli prawa sprzedaży w swem mieście pewnych ubiarów. Prace s a "wyższe" prawa razstrzygnął król na karzyść krawców chwaIiszcwskich, panieważ mieli przywilej starszy i z wyraźną prerogatywą 3S). Prawa pO'lityczne cechów, m. i. także krawieckiegO', akreślił statut dla ChwaHszewa z. r. 1558. Z statutu wyczytujemy, że da r. 1558 nie zagwarantawana cecham pełnej swobady w wyborze starszych i że w tym roku oparta arganizację miej-ską na cechach rzemieślniczych i kupieckich. Kandydatów da urzędu miejskiegO' stawiały cechy, i tylkO' z paśród proponawanych mógł mianawać prokurator burmistrza i rajców. Gdy np. w Paznaniu stary zespół władz miejskich wybierał nawy i podawał dO' zatwierdzenia starO'kie generalnemu, gdy narmaInie w ogóle w wybarze rady brali udział prócz starej rady i ławy tyl'ka przysiężni czyli starsi cechowi, w ChwaHszewie wybór ten dakanywał się przez całą spałecznaść cechawą, i ta nie wspólnie, lecz w dradze częściawych prapozycyj paszczególnych cechów z asobna. Przyznana w Chwaliszewie statutem raz na zawsze wybór burmistrza i rady spasobem paśrednim całemu agóławi.

36) Statut 1543 nr. l. "Juxta eius antiquam ordinacionem et constitucionem unIIcum ipsis dictae fraternitatis constitucionibus et ordinacionibus infrascriptis. . 8i) UIanowski, Akta Kapituł, nr. 227.

38) Ob. powyżej notę 34. Je.dynie kosztów procesu nie ponidli Kali.

szanie, ponieważ nie powiadomiono ich cile o przywileju chwaIiszewskim