KRO:'\IK.\ I\IIASTA POZX.\XIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1937 R.15 Nr3

\'" dziale III (przedsi{'hiorstwa komunalne) OI'aZ X (popieranie rolnictwa) \V 1', HJ;35'8(i wydatków nie hyło, 1'07.0 :tałYIll 1:1 działom przeciwstawit' możemy!) (nip lllllllf'I'OWHnych \V alitach J{, J), P,) głównych tytułów rozchodowych l', 17RO:

Tal)('lIa rocznych wydatko\\' "Hasta J I\: 1', "[ci Poznania zł gl"

I. Prowizyi y czyn!'\zow od !'\UIIIIII duehownyeh p o pół c z war t a o d s t a l' a c h u i li e 12303 9' 2 II. P l' o w i z y i o d !'\ U m m ś w i e (' k i (' h p o P i ę ć zł ot y c h o d s t a r a (' h u i ą (' 4 113.12 III. O d d u k t u w o d y d z i e d z i c o m w s i S t ,. z es z y n k II 100, - IV, P lł ł p o d y mil e g o z a w s i e s w o i e p ł a I' i !VI i II S to c o l' o C Z II i e 794 15 V, N II r e p e 1'11 (' Y ą b r u l, o w, m o!'\ to w, g m II e h o w ITI i e y !'\ k i c h y b r II m p o d ł u g r e z o I u (' y i K o mm i s s y i 7 000,VI. P e n !'\ y e M II g i s t r II t u y i n II y c h o f i (' Y a I i s t o w zł 1. Szlachetn. P-II P,'ezydentowi 1500,2, Vice!'\-Pl'ezydelltowi 1 200,3, Woytowi 600,4, " Administratoł"Owi . 6005, PP-om Radl'om trzem a a fI 600 1 BOD - 6. Sławetn, P-II Kassyerowi 600,7, " " Kwatermistrzowi 600,8, Szlachetn, P-om Pi!'\lIrzom radzieckiemIl i woytowskiemu każdelIIlI a fI. 700 1400,9, P-u Seluetlll'zowi 800,10, Sławetn, " Subdelegatowi 100,11. .. Ekonomowi z ławników 20012, z dwunastu mężow 150,13, TrybulIowi 80.14, r nstigatorowi 200,11), Od expedycyi w Kaneellaryi Grodzkiey roczlley kapitualacyi su!'\ceptantowi 136.- 9 9t6 - VII, P e n s y e d I a s ł u g m i e y s k i c h 16. Zegarmistrzowi pellsyi, Za komom e y oliwę do smarowania zegara 17, Trębaczowi ratuszowemu strawnego, lIa harwę y ohuwie, drzewo

340,

340lK Hutmano\\'i nil hllr\\'ę, stra\\'ne, zllsługi, ohu\\'ie. dl'ze\\'o I!L Hugom prezydentl'ldemu, \"iI'es-pl'ezydentddemu y \\'oyto\\'sldemu strll\\'uego, zasług, ohu\\'ie 20, Słudze I<\\'atel'mistrzo\\'skiemu strawnego, zasług i ohu\\'ie 21. I'a('hołl<om ratusznym ośmiu, z ktol,yt'h jeden u Vi,'es-PI'ezydenta, dl'\lgi II administratora nM zll\\"ołanip hydź ZIl\\'SZP po\\'inien. na stnl\\"ne, ohuwie, hlll'Wę, zasługi 22, Hurmistrzo\\'i stra\\'nego, zasług, za pomies.ł.I<auie, ohuwie 2H. Młynar('zylwwi \\' młynie Hogdanka z\\'anym strll\\'nego, ,wsług 24-, Mistrzo\\'i y ,iego parohku stl'lł\\'nego, 1.11sług, na drzewo y siano 25. Hynsztol<o\\"emu strll\\'nego y zasług 2(;. Woźniey słody do młyno\\' \\'ożll'emu strawuego y zasług 27. Woźnilom dwiema, ,jednemIl IIdministratOl'skiemu z tl'zenHI korllui, drugiemu Vi('es-Prezydenta z panl korllui do \\'Y\\'ozu z miastll hłota, str'awnegu. zasług, na ś\\'illtło pod l'zas zimy, S\\'iętoiankę, 2H. Na swieee dlll ;} porządko\\" podl'zas puhlicznydl pro('essyow przez okt\\'ę Hożego Cillła 29. Na obrok dla fi koui: H administr'atorski('h, a 2 Vi('es-P,'eJlydent('kich, nil .ieden tydzień rll('hllią(' żytll \\'ierteli \\"111'sZIl\\"sl<iI'h !i, ('zyłi \\'ierteli 2110, Wiertel 1'lIl'huiąt' I<ażdy po złoty,'h trzy 2) I'zyni na I'ok

340

706,24

232.

2 253,2 '/2

470, -

208. -

332,260,

204.

641.12

160.

780.

2) Z te,i pozy(',ii \\'ydlltkó\\' możem) IIstali poznańską l'enę zbożlI eżytll) \\' 1'. 17HO nil mim'ę \\'zgl. \\'agę 1 centnIlI'II dzisiejsul, Okl'eślenie "wiertel \\'lIrszll\\'ski" należy wpierw krótko \\'Y.illśnić, - Od roku 1765 wejść miały \\' żyeie w myśł ustll\\'y sejmowe.i z I'. 17IJ4 1\0\\1' miary i wagi, i to \\'arszll\\'skie, Do tego czasu gló\\'ną dlll zbóż miaJ'ą nil rynku poznańskim hyła ć\\'iel-tnia ol'az czwllrta je,i część ,,\\'ierteł", [Jlllczej 1111 rynku \\'arszawskim, Tam był korzec warszawski, rówuy muiej więcej 2 wiertłom poznańskim, shld też wiertel nllzywano małym kOl'cem, "kor

30, Na słomę, tali do podesłania pod kOllie iako y "ief'zkę lIa tydzie!'l dla tychże koni "IWpOW 20, czyni przez I'ok SllOpOW 1140, I'al'huiąl' snop o groszy tr'zy,I'zyni na rok 114,31. Na spl'awullek y I'epel'llf'yą wozow, ślow y innYI'h porządko,," 200,VII£. N a e x t I' a o r d y n II r y i n e e x p e II s a, i a k o t o: p o d I' o Ż e, p r o l' e s s a. k o n d e s e e n s y e, K o m is s y e, h o n o I' a I' i a y i n n t' n i t' P I' Z e w i d z i a II e W y d a t k i, n a k t Ó I' e k w i t Y d u k a s s )- e I' a M agistl'at wydll\\'al' będzie z wymienieniem n II l' 11 Y d la k o g o n a z n II (' Z a K o m i s s y II IX, N II o p ł a I' t' n i e l' o I' o I' Z n i e k a )J i t a ł o w w [J i e 1'w s z e ń s t w ie ś w i e I' k i I' h, p ó ż n i e ,i d u e h 0w II Y I' h, z II (' Z ą W S Z Y o d n a y d a w n i e y s z y l' h P o fi ł u g I' t' Z o I u (' y i w y ż e y p I' Z ep i s a n t' y

7.581.8 '"

2,000,zł

6,000 49888,15

I'zykiem". Po roku t 765 w dalszym ,jednak I'iągu używallO określe!'l dawnYf'h mial', a przy taksal'h nawet stosunek nowYI'h do dawnyl'll jest uwidol'zniony. N. p, IrI (sd!. miesil1") 1765 I', I'wiertnia żyta t2 zł, a (i groSZOWy f'h leh - 5 ' 1, funta II!. t767 I'. 2 koree 10""" 5 X. 1768 I', t korzel' 6 " " " = 5 ".

X, 1777 l'. t kOl'zec (i = 5 1 .4 X. 177H 1', t korzec 7 = 4 ,., (Patrz Varia PO!iI\, nr H passim, Taksy).

Pisarz Komisji D. P. w' takim samym przeto zl"O.mmieniu, jak wiel'tel pozna!'u;ki w stosunku do tute,isze.i ćwit'l.tni, użył terminu "wiertel wal'szawski" w stusunku do podwó.inego kOl"l'a wal'szawskiego. Ho jeżeli czytamy, że w 1', 17HO (\I, X.) korzel' żyta Iwsztowllł 12 zł, a 6 groszowy chleb ważyć millł 4", funta, to mógł to by{- tylko Iwrze,' podwó.iny warszawski, zbliżon' do miary starej, używanej \\" Poznaniu, ezyli ćwiel'tni, II zatem pojedyńczy korzee (warszawski) kosztował w tym I'zasie () zł, Jeżeli teraz Wiel'zbowski (Vademeculll str, 216) podaje, że kOl'zel' warszawski zawierał t20 litrów (ca), II waga l(JO I żyta wynosi 70 kg, (Noback: Vollstiindiges Tasl'henbuch dei' Miinz- Mass - und Gt'wichtsverhiiltnisse, t, l, str, 884), to nie trudno już obliezyć, ilt' by przy ówezesnej cenie 6 zł wzgl, IHO gl'oszy '1.11 kOI"zee warszawski zytll pładć było trzeba za obeeny f'entnar tegoż zboża. i to za pomOl'ą lIastępnjleYI'h relal'ji: 1 I = 0,7 kg; t kOl'zec = 84 kg (liO I 0,7 kg); przy ct'nie 180 gr za korzec warszawski 1 kg Iwsztuje 2,14 gr, a 50 kg, ezyli e e n I n a I' t07 gr, czyli 3 zł 17 gr owezesnych, a 3 zł 57 gr dzisie,jszych, - W chwili gdy to piszemy, cena 1 eentnara żyta w Poznaniu wynosi ca 11 zł 75 gr,

Z powyższych 9 tytułÓw połczyć możemy t.ytuły I, II i IX jako odpowiadające naszenlU działowi VI (spłata i amortyzacja dlllg-ówL Tak samo można połączyI' tytuły VI i VII (hez poz, 17, 18 i 21) jako odpowiadającp naszemu dzialowi I (zarząd ogólny), Tyt.uly III i IV odpowiadają najlepiej dzialowi XlIa (świadczenia na l'ZPCZ innych związków kOnJllllalllych) oheellej rachunkowości. Odpowiednikiem dzialu XIII (różne) to dawniejszy tytuł VIII.

Tytuł V odpowiada naszym dzialom II lmająt('k komunalny) i V (drug'i i placp puhliczne) łączni.., a tytuł VIł poz. 17, tR i 21 wreszcip naszelHu działowi XIł (hezpiecze(lstwo publiczno), Tak połączonp tytuły wydatkÓw da wniejszycł I odpowiadaly hy wic 7 dzialom teraźniejszym (I, Ił, IV, V, XII, XIła i XIII) z ich sumą. wydatków 10 3tH 2H,(i8 zł. Kwota ta na miarę odmiennych warunkó\\" populacyjnych miasta i siły nahywczej pieniądza w 1', 17RO, t. j, podzielona przez 25 >< ,i, dała hy 103192 zł 13 gr, a wit:c smllt: wydatków przeszło dwa razy tak wysoką jak faktyczno wydatki \\" r. 17HO. przy czym wprawdzil' wydatków obecnego działu XIII (różne) nie w całości mt!eży braI' pod uwag, gdyż tkwi w nich wydatek zwrotny (na kwat<'runki wojskowe), ktÓrpgo dawniPj lIie było. \Vydatków, podpadających pod całą reszt{' ollpcnych działów, a mianowicip działów Va, VI, VII, VIII, IX i XI (działy III i X, jak już poprzednio zaznaczono, i w r, I!ł35 3fi wydatkÓw nie wymagały) dawniej analogicznych \\ ogóle nie było. A w nich właśnie tkwi cały szel'eg dalszych wydatków zwrotnych tak, że dział IV (zwroty) po stronie dochodÓw, dla naszych celÓw tam wyeliminowany, tu po stronip wydatkÓw w działach, )'I'l\\"nież wyeliminowanych, ma częściowo s\\"e ollpowiedniki. Po uzasadnionym poniekąd wyeliminowaniu szeregu działów tak dochodowych jak i rozchodowych z budżptll \\ SpółcZfsłlego, a po sprowadzeniu pozostałej reszty do odmiennych wanmkÓw populacyjnych i walutowych miasta dawniejszego, udało si zrÓwnać choć do I)('wnew stopnia hudżety lat I7HO i W:1;1';{(i, w 1Il1liejszym stopniu ich strony wydatków. w wiekszym stl"Ony dochodÓw, PrÓha zaś dopl"Owadzenia do takiej ich równowag-i, jaką wykazują przed wyeliminowaniem niektÓrych działÓw, nie udaje się, Dlatego też i dalsza na tej tylko podstawie prÓba porÓwnawczej analizy odpowiadających sobie działó\\ chybiła by celu. zwłaszcza

I\:TIO:",'IKA :\IIASTA POZ:\'A:'IiIA

za pomocą liczb abwlutllych, Tym niemme.l porównanie niektórych chociaż działó\v będzie można jll'zf>jlrowadzić, posluguiąc się budżetem roku 19:-3:) :-3(;, naprzemian tak komplf>tnym jak i zredukowanym, i to za pomocą liczb wzg'lęl:nYl'h, \\'Tażają.c ch stosunek" procentualn' działów do całoci dochodów wzgl. wydatków:'a), przy czym nie potrzehujrmy hra(' pod uwag\, alli zmirnionej pod względem liczby mieszkalIców \\ ielkości llIia..;ta, ani siły nahywczej pieniądza ówczesnego w stosunku do ohrcnego. Płatwią nam to zadanif' zf'sta wif'nia na str, 277 i 27H, Po stroni f' docllOdóv, roku 17HO (kolumna 1 i 2) występuj trzy zwłaszcza działy tJ, II i X), składające si{' na całkowity prawie dochód miejski. A jeżf>li dochód działu li (przedsif.'hiorstwH komunalne) llważlf' hędziplIlY jako odllliellm,l t.'lko forllll,' działu I majątek komunalny), to pozostaną dwa główlIP źródła docJlodowe: mają,tl'k kOlii lina lny, który dał (i2,1:Jon OnJZ podatki. które dały ;J3,7)o6 całego dochodu, raZPIlI 9:--),RW;, \V ten salll sposóh JJotraktowal' możlla także' zredukowane dochody roku 19:(> ;{(i (kohlllllla ;-1), I tu nłamy ;{ wzgl. 2 glówllI' pozycje dochodowe, skladają.ce sil;' na 9(i,1O'J całego docJlOdu. \Yysokos(' liczh wzgl{'dnych ka7.dej z tych pozFji je..;t tu j('("na!';7.(' inna, niż w odpowiedllicll l)oZ)"cjach kolumny 2, ;\Iająt.l'k kOIl:Łlnalny mianowicif', do którf'go zaliczamy dział I i II. daj!' tu H;),!I;I'h, podatki zaś tylko 10,1;1°0 cah-'go docllOdu, Z tego wrllikalo lIy, że dochód z lIIajątku komunaltl('go jest. ohrcnie wY7.szy lIiż hył dawniej, a dochód z podatków ni7.szy, \V I'z!'czywistośf'i jl'dnak7.c tak nie jest. Aby sprowadzić o ile m07.ności oddzielolH) półtora wiekowł,l IH'zl'strzenią czasu Imd7.ety lIa hanlzif>j jednołity POZiOlIl, wyeliminowaliś!llY coprawda z dochodu rokl; l!l;J;-I<J(; dział IV (Z\\Toty), dla którego nie znaJeźłiRmy w dochodach roku 17HO 7.adnf'j odpowiedniej pozycji, Ale w rzeczy samej zwroty, to przeważnie' wracający ratami kapitał, il1\\ estowallY w łatach I'0pl'zpdnieh \\ I'l'zp(lsięhiorstwa mif'jskie, czyli w majątek komunalny,

2::} Rocznik tatp,;tyczny st, 1\1, Poznania za lata t93fi'tH'I6, !-Iti'. 100 n" tab/. t84, t8fi,

,,, ' o , m . .g '"m Q),- Q) 0'; g,]'5 '" VJ o c g,o..c: = 0'1:1 0'1:1 [/) ..... I ",<'..c: o..c: g, -'" o"'" Q) .g Q)-;5.50 ; - . o o c ii5'5.g

'" . t-') '11) t-') O'>

... to/) N

I .00 'l- I ,.....

'5g,;:I 'c "Q)""t:I Q).50 C o o '0 ..c: "";i;gn;5 ..E oN c ""t:I (fJ "'"

... bIJ N

... o :z:: u o ot-')

""

DZIAł. BIEŻĄCY

M '" '" r.... M '"

'" r'" oc o 0co co łti' co ,l"!

r 0 r...... M ro '"

>c lO C ;:I E o -'" -'" Q) -:o.

'iO

.....;

'" ar-: ...... M arl"! M

.::; ...... '"

r..... o o ...... ..... ......

Q) c lO c ;:I E o -'" lO VJ ... o ..c CI)' 0;j) Q) N ... a.

::::

"'" ...... o '" M ......

<:; ';:;-E o '1:::1

<:; '..... .... t: <:; i:!: .Q ::s CI)

....: .... ....

'" M l"! '" co rN

'" co M

-Q o .. i:!: N ....

r...... M ....;

rrłti' co N

...... o '"

...... ...... o

.::; ...... ..r5 '"

Q) c .>: <J lO ... .

c E lO >] co :>

't: <:; {jo t:>' ..., <:; .. t: ::s ..., .... .:.::: <:;.Q '_ ::s ..., '" .. .Q .. o 0'1:::1 -:Ci:!: 'o "''1:::1 -Q}; -:c .... ..., 0,_

....: ::::.

'"

a""If' .... '" M N o r

-Q }; o CJ

....: .... ::::.

'" .... ......

...... ..r5 o M '" l"! '" l"!

,,; o :k '" 't:

..s:: .... -:c ..., '1:::1 o i:!:

..... 't:; '1:::1 ::::J

....: .... .... ::::.

""! l"! l"! M

...... co M '" .::; 00 M

,,; o '" 't: i:!: 'o -:c '1:::1 o o '1:::1 "t; '1:::1 o CJ :..: ....

'" ...... =>l"! rM

rM .... co co M '"

'" rM Ml"! ..; al"! r......

Q) c VJ o E lO VJ :x -:; '> a. x

M o r- o ci ci S

.::; o l"! o o o Sa- o li'!. a-_ ...... co r- M '" M """ o M r......

......1 0 o o .... g ...... ..r5 '" '" """ o l"! N ...... '" 'o to/) o

Q) C oN 'o er.

>: :>.::"=:=: ;z:J N Cf)- c::I a N :>; <: o UJ -o 3: ,-.I o. II> o o '1:::1 t: '" o .. "'C .. Ol Ol N. .Qj' _, N '1:::1 '1:::1 _. .." ;:;:. 3 o .... N -, .. g. . . ' !; Ci' '5' cr.9. g;-- g.

o. Q ' Q Q -, . Q. II>N::S::S", _. ,,"'C,(1) o ::I1I>'''1:::I'1:::I -.-c:"'(]Q '" -, :I. o t: '" Ol (]Q o o o.

cst o35" 3:1"""';:;' Q ....C:'< c:",o:;:;:;.Q ą-g. 5: -oą....QII> ..,,. ;;-g..", n' 8"'< g. : i : . II> 53 2.. '" ::r '-"

.... «: 3

Q.

N o .. o ""

-o Ol n II> -O c: n N :I II>

.... '" 00 00 00

IV o 00 o '" O.... I Ul O O c '000 O O O O' O O"w co O' _ 00 - _ Ul.... o-- IV_ 9 ..,

- - WO O O IV Ul C wc O O Ul g w-..J C u.-:':' O 0

IV ..o J::I IV

IV IV .... I I IV

I I I

I 00

.... I -b I O

I I

00 IV .., O' Ul'::; .., o IV _ .., 00 '0\0 0'0

IV- .... -.JO U'1-.J-\O 00 w........ Ul 00 Ul IV o\-.J\oO-.JU1U1lwtS Ul'::; IV 00'::; 000 oo"i..nOo;"'",ow Ul Ul 0''::;''''0'00

IV .... IV IV O' IV.... I .., .., -;"00 UlO

Ul _ A'" Ul ..,

- w Ib-E;-:I ..::..rvtv.....U1U1N IV .... """0--'0 w.::;

_00 w w

.... Y' 00 ....

- IV W - }:J * '-"

..,:;;: 00' 09 lO' *

- IV .... '" 6", t,..J \O

:E

-<

;t:o

:x

]Q ...

.....1 ...., co O

I>:>g-£!1 c; "':I '" II> o, '< '< o. '" g.g.:E"'''.

:'

CI>

"" ..

....

o Q. £!1 "< rIQ CZ" c... C. A"'.....« c: Ol ;- o. o' CI> :I '< II> o' g. Q.:e r;' '" :E O"<:::::r" , ,

I;;; CI> '" CI> en

:'

I........ o.."'CS -< (f) I oo;:o ::r,g . 2:. O CI> I "' I ; -. :x- ::I :I -, II> I o."< o. :r;o, n ::r O o'CI( , ::r?

PodolInip I'ZP.CZ l"'zpd:;;tawia się z podatkami. Płatnika podatku intpl"Csują ostatel'znie nie tak tytuły płaconych IIa l'zecz gminy poszczególnych podatków, jak 1.1czna ich wysokość, Odpowiednikipm doellOdl\ z podatków I' a III o i s t n y c h w roku 1780 (innego rodzajll podatkÓw komunalnych nie hyło), są w !"Oku HJ:3:); :Ii takież same podatki. które dały tylko :3.'72 "o całego dochodu (kol. :3 i 1,), Za to dały udziały w podatkach pailstwowych (dział VII) oraz dodatki do tychże podatków (dział IX) 3(i,H2'. a razpm z podatkami samoistnymi 1.0,li,1. '1; całego d(,chodu wohec ::,7f1"h \\ l'oku 17XO. Takim sposobem można ująć i odpowiednio zgrupo\va( wszystkil' główne dzialy docllOdowp roku 1935':3(;' A zestawiwszy je z odpowiednimi działami dochodowymi roku 1780, przekonamy si{', że olwcllY dochód z majątku komunalnego (kol. 3 i 4, dzial l, II i IV) w I'orówllanill z odpowipdnim dochodl'll1 dawniejszym (kol. 1 i 2, dział I i II) wykazuje pewien spadek, czyli że masa majątkowa miasta w ciągu półto:a wieku doznała ppwnego (względnego) uszczupll'nia, (;):3,81°" wohec 1;2,13°/ 0 w rokll 1780), \VyżSZ) jl'st natołlłiast ołJPl'ny dochód z podatków (kol. 3 i 4, dział VIII, IX i X) \\' porównaniu z dawniejszym z podohnego źródła dochodem (kol. l i 2, dział X), czyli Że obciążenie mieszkaJlców podatkami IW I'zecz miasta jest ohecnie wi{'ksze. niż dawniej (40,li4% \\'0l)('c :J;,75') w roku 1780), POl'l')\\ nanipm pozostałych działów: Ul (subwencjp i datacje), V (opłaty administracyjnl'), VII (opłaty za korzystanie z urządze6 i zakladów dobra publiczngo) Ol'aZ XI (l'óżne) roku 135/:1i z działami V i XI roku IX70 hliżej zajmować się nip potrzehujemy, ponieważ cz{'ścio\Vo IIrak im właściwych wzajemnych odl)OwiNlników, a łączny ich udział procentua/ny \\' odpowiednich ogólnych dochodach jPst tylko mały i obustronnie prawie równy (5,55"ó wzgl. U2';), Podczas gdy wszystkie prawip działy dochodowe roku 1935'3łi można hyło w celach IJOrÓWmtwczych zespolić tak, żp przedmiotowo odpowiadały mniej więcej dwom głównym działom roku 1780, a inne, cz{'ściowo nip odpowiadające sohip działy, ze względll na stosunkowo niskie ich sumy, wożna było nie brać pod uwagę, to strona w y d a t k ó \V w celach porównawczych nastręcza poważne

trudności. \Vydatki roku 1f>13(i zawi('rają howif'lIł ty/p nowocZe'snych działów, lIie majl;lcYl'h wcalp odpowiedników \Y czasach dawni"'j ;zych, o tak wysokiej łę.cznej kwof'ie, że )lorówlI<urif' innych, wzajełl1nie sohL' odpowiadajC,lcycJl ohustrollllil' działów, tak IW podstawie liczh brz\\'zg"I{'(;nycll jak i wzgll.'dnycll, zl'zwala na wysnucif' \\"niosków o ]lf'wnYIll tylko stopniu pl'awdopodohi('I"lstwa. \Vśród wydatków roku 17RU wYSt.elmję ta!< samo, jak )10 sh'onie dochodów, dwa zwłaszcza działy odzllaczające sit;' tak wysokością, liczh hezwzg"l{'dllych jak i wzgl{'dnych: z a l' z ą d o g ó I n y oraz s p ł a t a i o h s ł u g a d ł u g ó w. Tymi dwoma chociaż działami zajmif'my si{' nif'co dokładniej, ]lOl"lh\'nuję.c je' z ich od)lowienikami roku 1:J5 \/i, \Vydatki na zal'zą,d ogólny wyno,,;jły \Y I"'U I'. 2\1,2\1' wl'oku 19:\Y:J(i zaś tylko H,09'j., ogóln-eh wydatków )Iomimo, Zl' ich sumy absolutne, )lo dokonanej adaptacji tj. po zastosowaniu do wydatków 1', 19:J:I':3(i dzielnika 100, wykazuję odwrotny pl'awif' stosunek (14 (i14 wol)('c 22 (i42), Do tak lIiskiPj liczhy wzgl{'dnej dla wydatków działu I roku 19:\j 3(i przyczyniły sil.' oczywiścil' znaczne wyda Ud w illllych tegoż roku dzia!ach, tak Ilowoczl'mych jak i odpowiadajC,lcych nif'którym dawniejszYIlI działom, Tym nieumiej, jeżeli przyjrzymy sit;' kolullmif' ;), w której uwzględnia si' tylko działy, mają,cf' odpowi('<łlliki w l'. 17HO (kol. l), to PI'Z.\' wydatkach na zal'zą,d ogólny mamy łiczht;' wzgłt;'dną \\'IIl'a\\'([zip w'ższą" niż w kol. 4, ale zawsze jeszcze bardzo odległą od 29,29, ho tylko 21,:12. A i ta liczba zdaje si{' hyc: Ili(' rpalnC,l, za wj"sokl,l, hO<' Ilip uwzgłędniają,c całego SZf'I'f'm (\ziałó\\ Wl'az z Ilależącyllli do lIir!1 agendami. zatrzymujemy jednak w pełlli wydat.ki IW całkowit aparat adlllinistl'acyjn'. Przyczyny dysproporcji tl'zeha hy zatf'm szuka(' gdzie indziej, a zwłaszcza w wysokich naprawd{' w)'datkacll nowoczesnych na spłat{' i obsług{' długów, \VYllosiły one w roku 193j / 3fi liczbą ahsołutnę" slll'owadzollC,l do warunko\\ r. 17HO ]II'ZI'szło dwa razy tyle, co \\' tymże roku (MI2W wohec 22 HI)), Pomimo to pod wpływem stosunkowo wysokich wydatków w innych, nif' mających odpowiedników \\' 1', 1780 działach, pm'\.yc) pujC,l one tylko 30,021; \V ogólnych wydatkach. Ka""f't]lo wYf'liminowalliu nowo,czesnych działów odnośna liczba względua wynosi tylko nil'co ponad odpowiednią, w r, 1780, tj, 45,84'i (kol. 5), Dopiero idę.cniewła.4ciwie jU7. na,$.dQtym sposobem. jeszcze l1alej i zastQpując niektÓre działy wydatków roku 1!J3:):\fi k\\"otami odpowiednich działów roku 17O, dO)lrO\nHlzonymi do warunkÓw 1I0woczcsnych. a zat.rzynlUjąc wydatki lIa zarząd ogólny i lIa spła.tt;' długó\\" takie, jakie rzeczywiścip były, otrzymamy po nietrudnym przeliczeniu liczby \\"zd{'dne dla wydatków na zarząd ogólny 27,O(i%, na spłatt: i obsług{' długów :J7,(i:!'$;, I tu okazuje si{', ŻP mI wet po zastosowaniu takiego sztUCZllPgo niejako SPOSObll, po którym należało by oczekiwać wysokiej liczby wzgl{'dnej dla wydatków na zarząd ogólny, nic dochodzimy do liczby takiPj, jaka wn.ada d/a faktycznych tego działów wydatków w 1'. 17HO, DoŚĆ wysoką otrzymujemy coprawda tym sposobem liczb!,' wzgll;'dną dla wydat.l{Ów na s)lłat{' i obsługt: długów. Nasuwa sil;' też l1Iil1lO\H>1i pytanie, jak pod tym wzglQdem Ill'zl'dstawia si{' spl'awa w innych miastach polskich. co do ich \\ ielkości w przybliżeniu takich, jak Pozna\} n, (>, \\" I\:rakowip /uh WP L\\ owif', I tp lłliasta Illają powa7.ne nowoczP,..;nf> wydat.ki na: oświatt:, na kultur!,' i sztllkl;', na zdl'Owip )llibliczne. na opil'k{' s(>ołpczną,. Mają rÓwnież znacz Ile wydatki na sp!at{' i olJsłllgę długÓw. cho(' Ilie \\' takiej wysokości, jak Poznań, Na podstawi!' wyda wnietwa Głównf'go l 'l'z('du Statystyczncgo H. P p, t. ..statystyka salllOl'ządu terytorialnegu" ł) do takich, według zamkniQ(' rachunkowych za rok 1!J34/3;1, dojM możemy wyników: Kraków miał w l', 1 !J34 35 wydatkó"v' (w tysiącach złotych) na zarząd ogólny 441;) czyli 27,9%. na splatę dlugów 2 (iO(i cz'li Hi,;»/) ogólnych wydatkÓw (1;) H24); LwÓw na zarząd ogólny 4, :JIi!J czyli 2(i,7/)0, na spłat!,' długów 3 (;81 czyli 22,ti', ogólnych wydatków (lIi 307): PoznalI na zarzą,d ogólny 2148 czyli 11,:>%, na spłat{' długÓw li (i75 czyli :J:J,R ''r., ogólnych wydatków (1 fi (;34), Z powyższych liczb, tak ab'..;olutnych jak i wzgll,'dnych, można by wnioskować, że istnieje pewien związek przyczynowy pomiędzy wydatkami na spłat!,' i obsługę długów a wydatkami na zarząd ogólny, że czym wyższe wydatki jednych, tym niższp wydatki drugieII. Do pewnego stopnia niewątpliwie tak jest. Twarda konieczność wypełnienia przej!,'tych wysokich zohowiązai1 dłużniczych zmu",za w pif'rwszyl1l rzędzie jeżeli nie do obniżenia, to do utrzymywania wydatków na

..) Statystyka Polski, Seria C, zeszyt 43, str, 21, 23, 25.

administracjr;, czyli na zarzą,d ogólny na poziomie jak najnizszym tak długo, jak niewystarczające dochody tego wymagają,. O tym przekona'; sir; można także, posługują,c si{' powyższymi przykładami Lwowa i I{rakowa pod innym je3zcze ką,tem widzenia: gdybyśmy na wet za ;tą,pili wydatki Poznania na sp!atę i obsług{' długów kwotami wydatków tego działu raz I{rakowa a powtńre Lwowa. uwzględniając każdorazowo tę zmian' w ogólnych wydatkaell Poznania, to otrzymalibyśmy dla(l liczbę wzdędną, dla wydatków na zarzC,ld ogólny na podstawie Krakowa 14,7-1-"", na podstawie Lwowa 13,7:3", Otrzymalibyśmy więc liczby w przybliżeniu dopiero takie, jakie mamy u nas dla wrdatków t('go działu w roku HJ3f) 31i, który przyniósł \V trybil' ustawowego oddłużenia sallIOrzą,dów miejskich Poznani owi zniżk{' jego wydatków na obsługę długów o 1 R53 3,1, zł. - Dużo w każdym razie brak jeszcze Poznaniowi do faktycznych liczb wzglr;dnych Krakowa (27,9%) i Lwowa (2(i,7), A z tego chyba wniosek, że dochody tyell miast zezwalajC,l na wyższe, niż w Poznaniu, mIotowanie działu I zarzą,d ogólny), nie przesą,dzają,c kwestii, że ich \V ydatki i \V niektórych innych działr.ch nie są, możl' stosunkowo tak wysokie, jak w Poznaniu. Na zakoilczellif' naszych rozważań porównawczych warto zastanowić się jf'szcze krótko nad tym, czy w ogóle miało sens porównywać gospodarkI;' finansową, miejskC,l. półtora wiekową przestrzenią, czasu rozgraniczoną" \Varunki przede wszystkim l'konomiczne i społeczne dawniejsze, to zasadniczo innf' niż obecne, \Vysokość sum budżetowych, tak działowych jak i całkowitych, to zależłrie od okoliczności rzecz tak zmienna, że porównywanif' budżetów, kilkuletnią, nawet tylko IIl'zestrzenią, czasu oddzielonych, połą,czona być może z poważnymi trudnościami. Próba zupełnego doprowadzenia, za pomocą, naszych sposobów adaptacyjnych, sum budżetowych roku 1935:3fi do sum roku 170 zawiodła, Ale do pewnego przynajmniej stopnia udała się, Przekonajmy sir;, czy uda się ona w takim samym chociaż stopniu w stosunku do niektórych miast wielkopolskich o ilości mieszkmlców w przybliżeniu takiej, jaką, miał Poznai1 w l', 1780, Przy redukcji sum budżetowych tych miast odpadnie oczywiście liczba 25, odnoszę.ca się do ilości mieszkaJlców, a pozostanie jako dzielnik tylko liczba 4, wyrażają,cao tyle mniejszQ, siłę nabywczą, złotego polskiego obecnego w stosunku do dawniejszego,

---- -- Wydatki , Dochody Liczaa Wydatki Dochody zwyczajne zwyczajne zwyczajne zwyczajne mieszw r. 1935 36 w r, 1935,36 kańców Nazwa miasta w r. podzielone w r, podzielone według 1935 36 przez 4 1935 i 36 przez 4 spisu zł r zł I r zl I zl z r. 1931 I!r r er I 142580 1 35 I I I 39 130 1 5 1. Kępno 35 645 3 156 520 65 7182 I 88458 1 20 I 10 275 2. Kości"n 3797CO 67 94 925 5 353 834 70 I 1282771 5 3, Krotoszyn 531 352 59 132838 4 513108 (6 12 969 I 4, Nakło 255 116 66 63 779 5 248029 87 62007 1 14 tO 303 444012 1 29 I 5. Rawicz 111 003 2 518742 53 129685 19 10827 I I I 6, Szamotuły 262262 21 65 565 17 215682 99 53 9£0 22 8307 Srem 1 I I 7 184467 51 46 116 27 174483 82 43 620 29 7652 I 1 I 8 Wągrowiec 175264 15 43 8Il 1 168705 88 42 176 1-1 7555 I I 1 9, Września 509 642 91 12741l 22 321548 32 f O 387 2 8148 I I .

l'mieszczone powyżPj ze3tawienie obl'jmuje 9 mia<;t wielkopolskich z liczbą, lIIipszkai1ców według spisu ludności z r, 1931, a z wydatkami i dochodami według zamknięć rachunkowych r,IH3;)'3(i, Jl'st to pewna nil'ścisłość, spo\\"odo\\ ana jedynie brakiem danych co do ilości mieszka6cÓw nowszycII czasów, ale zresztą sprawa wagi podrzędnej o tyle, że ilość mieszkarlców tych miast \ ma wskazywać' jedynie na przypuszczalną, ich wielkość w r, 1935/3(i. w przybliżeniu równą, Poznani owi w r. 1780. A jako miasta takie uważać można zwłaszcza te, które \\' 19:31 r. miały poniżej 10000 mieszkaiJców (I(ępno, Szamotuły, Śrelll. \Yą,growiec, \Vrześnia), a które do roku 1935 / 3(;, za który wykazano ich zamknięcia rachunkowe, wzrosły pra\vdopodobnie do liczby mieszkai1ców mniej więcej 10 000, a więc takiej, jakQ, przyjęliśmy dla Poznania w r. 1780, I tu okazuje si{' frapujQ,cy szczegół, że wszystkie te miasta, z wyją,tkiem Wrześni, miały w r, 1935'3(;, po dokonanej redukcji za pomocą, dzielnika 4, wydatki wzgl. dochody prawie takie same, jak POZl1all w r, 1780, niektóre z nich nawet niższe, Przyjęta

28Jprzez nas liczba 4, jako wskaźnik zmienion->j w przE'cią,gu półtora wieku siły nabywcz2j złotego polskil'go, zdaj:' sit: być trafna. O wzrości!' wysolwści budżetÓw, nie zaw,;z!' wprost pl'oporcjonalnym do \\"zrosu wielkości miasta, świadczą natomiast przytoczone w zesta \\"i "rdu IJrzykłH!ly r<szty miast. Im \\"i{'ksze miasto, tym szybciej dostosowuje ono się do warunków wspÓłczp nycll. wskutek czego wydatki i dochody doznają anormalnych nip raz IIl'zemian. To też zdaje się być przyczyną, dla której nie udało si{' spl'Owadzić naSzymi sposobami adaptacyjnymi wydatków i dochodÓw Poznania roku 1!}35/:(j do wysokości i równowagi takiPj, jaką wykazuje jego rok 17RO,

Dr B. \" i c t l' Z Y c h o \\' S k i,

TOWAHZYST\YO IIŁOŚl'\II(()W MIASTA I'OZI\ANIA,

1. Dnia :n maja 1:17 r. o godz, H).:() odbyło si' w sali }lof4iedzell Hady Miejskiej w Hatuszll "'allu' Zphranil' I'owarzystwa pl'ZY obecności:->O osób. Przewodnictwo \\'. Z. powierzono p. radcy Z. Zalpskiemu, pl'P7.fsowi Towal'7.ystwa, a na sf'kl'ptal'za powołano Mariana J, Iik<,', Sprawozdania z dzia!alności Towarzystwa za ubieg'lą kadencj{' złożyli: s!'kI'etarz dl' Hl', Wietl'zycllOwski i skal'bnik dyl', ,1. I\uglin. \V okn-8ip spnnvozdawezYlI1 organ '1'0\\ arzystwa "J\ronika m. Poznania" wychodzi!a regularllie jako k\vartalnik, a ponadto wydano 3 pozycje bibliograficzne jako dal'Sze numel'Y Biblioteki "l\,nmiki lll, Poznania", to : Ks, E. Majkowskiego o Belowie, IlIPflalierze pozn,. T, Terleckiego o Hyszardzie Berwii1skim. i NI. J, Miki "studia Ilad patJ')'cjatem poznallskim w wiekach średnich", Po sprawozdaniu I\omisji Hewizyjnej, które odczytał radca Berkan, oraz dyskusji, udzil'lono ustępującemu zarządowi pokwitowania, Na wniosek radcy Nowickiego wybrano pOllownip zarząd dawny w poprzednim składzie, a mianowicie: dyr, Z, Zaleskiego jako prezesa. inż, K. Hucillskiego (v-prezes), dr, B. \Vietrzychowskiego jako sekretarza, dyr, J. I<.ugIina (skarbnik) oraz prof. dr A, \Vodziczkę, dyr, dr, K. Kaczmarczyka, radcę SI. owickicg'o i inż. Czarneckiego, Do Komisji Hewizyjnej weszli l'adca \VI. Berkan, nacz, A, Chybillski i K. Gadebusch,

Interesujący referat pt. ..Do walki o estetyczny i ku/t. wygląd miasta Poznania" wygłosił arcbitf'kt st. I\:it'kin. Prelegent przedstawił szereg nif'donlOgów miasta, a elemelIty, składające się na całoM wyglądu, podzielił na :3 grupy. Do pierwszej zaliczył budynki o niesharlllonizowanej architekturze i kolorycie, w drugiej pl'zedstawił anal"Chi{' l'uchu ulicznego i plag{' hałasu, a wreszcip w ostatlliej części omówił kwesti{' zadrzewienia i zieleni wmieścip, Nad referatpl1l, któl'y poruszył 'najhardziej intpresująef> społeczeilstwo naSZf> zagadnienia, wywiązała sit;' żywa dyskusja, w którpj udział hrali: radca Zaleski, dl' Grossmanówna, dyl'. I\:aczmarek, dl' (rocl\(J\\ ski, dl' Rł'Oss, pl'Of. \V odziczko, mlCZ, Chybi6ski, inż, Czal'npcki i inni. - \\' woluych glo,.;ach poruszono kilka .spraw, odnosJfąl'ych si{' do salllPg-o Towarzystwa, a mian, 1) 1)]wi{'kszy(' ilOśf: zf'hra(1 do lO (co mie.'\iąc, za wyjątkiem mie;.;ięcy wakacyjllych lipiec i siprp1E'11), 2) wyznaczyć sały dzieł-ł w mif>siącu na zehra:lia, 3) koniec,mJś(' dl'ugiego wydania Mottego - Pl'zpchadzl-'k lUI llIif'śc1p Poznaniu, dziś zupełnie wyczerpanych, oraz 1,) po\\"iększy(: liczbę ahonentó\\' ..J{roniki m, Poznania" i zaintf'l'PSO\\';H' szerszy ogół pracami Tow, Miłośników m, Poznania. 2. \\ poczpt członków wpisalli zostali: 2ji-. .\'Igr Stpfall Bemacki; 2:>3, Antoni Bel"11at; 23(i, El"azm Bl'ano\\"ski; 2)7, Hanna Budzikowa; 25H. [\'IgT Lpch Cyfmwicz; 23H, Jan Drogowski; 21iO, i\larian Fl'ąckowiak; 21;1. Zbigniew Geneł'Owicz; 21ii, J{1Z('f J{'śko; "l1i:t Al'Ch, Stanisła\\' I{irkin; 21i4, Marian l\:allli(lski: 21i;), Krystyna KI{'skówna; 21ili, Józef J(/uj; 21i7, Józpf l\.onlasif>w1ez; ;WH. \lieczysła w KOl'llOwski; 2li9, Maria I{o1>akowska; 270, Feliks l\: osakowski ; 271. Bogdan Kozłowski; 272, Adam I{rólak; :a:!, stanisław \Iarszałkiewicz; 274. Mgr Marian J, Mika; 275, I{azimiprz O(/l"Ohny; 27H. Mikołaj I'alczewski: 277. .Jerzy Pipchocki; "l7K Jf'rzy Plf'wczYllski: 27!J, Witold Powel; 280, Bibianna Hadlikówna: 2HI. Zygfryd Hadojewski; 282, Henryk Hybacki; 28:t Stanisław ste/lllaszak; 284, \Vauda Strauzówua; 285, Hpnryk SZYll1allski; 2H(i. Wawrzyniec Tomiak; 287, Nikodem Tomkowiak; 28K Władysław Trzehuchowski; 289. stanisław TUl'ski; 290. Homan Wiśniewski; 291. Aleksy Ziętkiewicz - wszyscy z Poznaniag85