I{RONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1937 R.15 Nr2

Na pl'z'kladarh zaś \, iększyeh miast, jal,; Paznal\ i \Vars1.awa, zauważyć to JIIożna do,'kona,l(', Aptekarzy lJOZ1l>all.,kieit pod kOlIiel' \\'. XV :et waJ'szawskirh na porzątkarh w. XYI z\vizallo orgauizae'jllie z zło,tuika.mł- m.alaJ"zami i z'lł\'ukl('r:ami, H wir.;e zawodami nie ez,'Rto J"z('mioHlnicz'mi, ale o p("wl1'('h a....piJ'al'jal'l\ art'st\'I'zuydJ. (l-twor<:euie howil'm j(',dIlO'",tk<1\'l'g{) ('('dm aptekarz' przeszl,;a<lzała zapewne mala irh liezba w pos7('zeg6111Th miasta"h). Na Zaeh-odzie widzimy id\ w e(>d\:J.d\: chirurgów, kOJ"zenników j piekarz\', Rzaf,'al1iarzy oraz kraluJ:u'z\'. Nied\ęć pl"z'll.ależenia do cerhów z,w\':kh'd\ rZf>'lllieślnikÓw ("7.y pl'ostTh kramarzy oh,;ennljemy w Niemezech. Stosunki, panujące \V Pol"ee, poslużyr mogą. za llowórl, ż(> już \\ ó>wczas, t j. II schyłku śJ'e.flniowif'I'za, zali('za1HJ zawÓd aptekal'ski do rzędu zawodów hardziej poważnyell. Przez kl'6tki jednak okres ezasu należą, ,aptekarzp po!sn" do cechÓw wspÓlnyeh {} w'żej W'll!ipuiollY1łl zei-;'fIole; pozllallsry wyeofują Się już w pie,l"w-:zym dziesiątku, a waro.;zawsry llajpóźuie'j w drugiej p,oł. w. XV J. Niespotykanie ieh dalej na liście członkowskiPj tłll'marzę jako w'rofaHie się ich s.aJnych z żyria cecho,we-go. Nh i'1p'O'sóh Imwiem są(izić, że współrzJonkowif> mieli by ważne p-owody, ahy a;ptplkarz:; usunąć poza ohręh cechu, oraz, że fakt' ta,kie ",ła,śnie z,1!aJ"Z\'ły hy sir.; \\' dwÓI'I\ mim'tach, Powodująeą przyczyuą howipll1 hyła z pewnością ta okoliczność, że a:pteka,rz'O'm nie oifl.pmviadał już ustrój rf'chowy. Jal\O odręIma grupa lllieszezall, Illają,ca swe sipecyfi<czne zajęcia, była ona przez przy:wilejp królewskie broniona i od ina1Th zbliżonych z.awmlÓw odgrodzona; ]lic potrzebowała więc rhr{)nić siQ pod orp,iekr.; oF'ólnyrh prerogatyw r("('l1owyrh. Dlatego też ap,tekarze w I<rakowie, Po-znaąiu i Wan;z.awie nie tWOTZą samodzielnego cedlu apteka.rskiego w rią,gu w. XVI i XVII, ani gl"Olnadnie nie wdwdzą (n. p. w P07uaJliu) da cechów i11'nydl. Poniewa.ż jednak bardzo często ha:l1ldl{)iw.ali ubocznie innymi towarami, przeto owi aJpteka.l"ze - ku<pc' podlegali ustawom zrzeszeń IHl.pieckich - w który('h nie-l'zadku piatują godność stan;:zych - nawet w w. XIX, t. j. wówczas, l<iedy organizalcje te powoli zaczęły traeić swój przymusowy ehara.kter. Zazna,czyć jednak należy, że aptekarze, zajmujący się jedynie pl1acą czysto zawodową, do cechu l\:upieckiego należeć nie

potrzehowal i, Pf'\\'lIym do.ść silllym nawrotem (lo śrerlniowiecz1I'I'h stosulI'kÓw jest postanowienif' pozllallskiej l{o'1l1isji Porządkowf'j z r. 17HO. Aptplmrze howiem, którzy już ocl p,oczątku w. XVI Ilu ;i..adllego ef"rhu lIie należeli a \\ r. 171H z wielkim trudem zdołali pawet utwo'rz'ć O'>o::ohne kalegiułl1 aptekarskie zl1luszelli są o,ltąd wrhodzić w s'kład hral't\wt kupied,iego. \Vr> LwO'wif' lIato'llliast z początkie1l1 w. XVII sp'ot'kalll' si!,' z SH.JllOdzielllą organizacją a,ptekarz'. Z rlot'dH'za.sowych o)JI'al'o," all trudno jf',st wy\\ nioskować, ja.ki charakter organi:H'ja ta posiada !a. J eżpli hylo to pewllego rodz.aju st(}\\'arz'szp.llif' - po-dol'ne do późniejszego o cał' wif'k kolegium paZl1allskip!!.'o to istllif'lIil' koll'gió\\' apte,karskieh w Pol,;;re mo'żua hy zHporzątkować już w \\" ,(VII. Gd'j1V zaś org,alliza.cja lwowska ,nosila I'IlHraktPI' t'lpOW\' dla rf'chó\\ rzemieślnirzych i halldla.

\\)"l'h - h'ł h ta I'Pl'h aptekarski w pełllym tpg'o słowa zllaczeniu. jedYIlY 1111, ziell1iadl polskiell. Kolegia a.ptelmrskie, z!JliżallP swymi eelami do lIlemiorkipgo lwlegium \\' Norelllbf'ł'dze z l'. 11m2, powstają \\' miastach Polski dopiero w wipku następpnn (PoznalI, \Varsza.wa), Jak w pral'\' IliII ipj-sz('j \\ykazałpm, kolegium takie lIif' miaIo już zada11, alli wyraźlIy'ch funu cechÓw IH'zem"slow'ch ('Z' han(lIowych, a.le 1l0'silo chal'atker sHmarzutlleg-o towarz'shn1 zawHdu\Vego.. Istniellip padohll'rh lwlegió\\ a.ptplml's,l,irh n.ależy spod7iewać się również \\' illll'rh \\ i<.'ksz'rh miastaeh Pol,,,,ki, jak w Kra,kowie i WillliE. 01--1'1'" ując na przestrzeni kilku wieków p,rzYllależllość 01'g.anizal'yjnę. a:ptf"ka,rz- poh;;kich, da się w-kreślić linię rozwojową ich staJlo\Vika organizac-jneogo a tym samY'll1 linię ieh poziomu za,wodowego. Pod kaniec w. XV i jeszcze w początkach XVI tworzą mchy wspólne z innymi rzemieślnikami. \V połowie w. XVI o.PUiS'7.ezają szeregi cecho\ve. ahy na początku XVIII stworzyć już odrębne Hwoim fUlllla;mentem kolegia a\ptekm'kie. Prawdopodohnie polowa w. XVI hyła dla Sipteka,rtwa polsluego ezasem wyzwalania się z irady'cji średniowiecznej, przynajnllliej co do przYllależ/]Dści organizacyjnej.

1(jf)

SPIS ŹIIUDEŁ l LITER\ rL'H\.

A. A J' C h i wal i a.

AJ'ehi\\"UIIL l'aiL'sl\nJ\\"l' \\" ]'p711f1niu, 1)l'poz,d' lIIi as ta l'ozuall'ia A frlypkJłLY) tO:), Ada "\dminisJt'atul"ullL et. lIbpenf<atoJ'um 17:JO-17IH, ,Ac1a COl],sularia l5:JR r):J9 (brulion), 1:łt>-i- -153::', 15U:; (hr,), l:)IH -I:,(jl;, 1:)(;7 137U, )(j1-1IJ8. HiR;J-IWH 1711-1711 (hr.), 17l7-17l!J, 17łI l7:!!. 17:! 17:!,\ 17t\O- -17X:?, 17KI 17Xt, ,\da Tl'iulIl OI'(!iIlUlI1 171;)-17:?:1Caku]i 1775 l77D, :\lisepllalłl'a 1 11. 1.;1; \"1]] t: \:1 :!I;; X\' ;!;)!J, :!:!L \'llł'i:1 li (IX;:'), Hi,

H. \\' \' d :! \\ " i I' ! \\' a Ż J' Ó li lo\\" .'.

l\a("llll'lł'l'/. k 1\, .\ktn I'adzi"l'kif' puz"ał-l.,'I],IP II t:H l t70), t. I Kotll. lIi,,1. To\\, I'OZ'Il, \'11, HI'!:»).

Tl'l]żI'. Akta J'adz'ipekil' IIH)ZlIar'Jl-.kil' 1171 I:iOI), t. 11 ("''d, .IIisL To\\' Pozn. \'111 I!J:Jl,l.

hOI'j)ol'aeya kll]JI'Ó\\" I'II\'zl'ścij:, ł-Li-Il,il'h l\ostJ'zeilski L" ,\Iatpl'jah' dn histOJ'ji tl'l\.i poznańskie), Bibl." jad.

\\"yd,

I\nlll.

\\' ] 'o7JlIalliu, l 'nZ'IHU'\ aptl'k \\'ll'lkopnlskil'l\ FarlU, \'11, HJ;!!J).

I!-J,);J.

(t. I.

.\p

C. L i t p l' a j u I' Ił.

.\dllH\,g .\. i l'ldang (;" (;l'lIlIdl'ISS dl'l' C('scllit'h!,' 111'1' dl'lItsl'lłl'll 1'1111\' mazip, BI'I']in I!J:'J0. .\J'lallJo\\'ski 1\., ])ziPjl' '1Jł'zl'nJ's,kidl 1'('I'lIO\\ l'zf'J\!i('ś'IHiez eh \\' !la\\ ll('j l'O],SCI', 1'I'ze!lJl W:H. Uar;l1Io,\\ ::,ki 1., h,Oluisye POl'.lątlkowe (171i5- -17K), Krakó\\ )H07.

BugiI'I '\'., S]JI':l\\"IJ.zdanil' z \'1 ltIiędzynarodo\\I'IW kongl'l'su hiI()I'ii f1ll'dyeyuy- (;\1-l'h, II ist. i h]o-z. lUl'(lyeyuy, lozuail V II, l!J:!7j. Bu,jak F., 1\Iatl'l'yały <In hi"tol'yi miasta Bil'cza 11:161- r.jt). (SprH\\' IIlS, PAL', ]l'akĆJw \"11, HJOli).

TI')JŻI', :\r(l.teIT:1ł do hist()l' j lIIiasta Bi{>('za ];11)1 W:J;!) , I KII. 1',\,1', K I'aków II 1!!I i), Charewic.z()wa L., Llzil',je lILiasla Złol'zowa, ZłoczO\\ W!D, Taż, L\\'ow,.;,kie l)J'ganizaeje 711.\\ od<.,we, ,., Lwóv,' 19:!9.

Erl'ciiLski T" Pmwo lH'zelJl'""łowe m. Poznania w XVIII W., I'tJznai"1 HJ;a li cl'bst " TOIW'lskip e('chy I'zl'mieślnkze, Toruil 193:,t 11i"sch T" lJunzigs lIaudeIs, unl! Gl'\\ I'rbgschicht, ., , Lipsk 13, l\ac7Jual'(',zyk K.. :\Ialal'ze poznalLsc.y w XV wieku i ich cech. (Od/), z IJ'()uiki m. Poznania W'1.),

1\:lI'\\o\\'sł\i S., Handf'! i pl'r,l'Uly,,1 l'ozl\a1lia \\ "a\\'nil'.isz'rh rla-;Hl'h, POZJ1all W 17.

hol'z,\ L., lJr:ipjl' miasta. "'iI'I U';Zo\HI tl'I'1H'P To\\" Mil. Hi,s,t., ł'O'l:J1:t1l mm). Tl'lJżl', )"('('I'.uzja QJł'a{'' Ll'iti!I',hI'H, z dzil'jO\y handlu, . (Rocz, lIi"t. VI.

W:JII).

]\O:"I\d\l':,,!\i B" ł'oll'llIika (\Yiarl. Fal'lll, XLVI i XLVIł, 19HJ i WtUl.

'["IIŻI', Zal'Yo.; I1lstOl'ji łpków, ł'rzT7.YII('k do hi,stol'ji farmal',ji Bih!.

\\"ia,d, Fa 1'11 I. XX", J9:1).

ho"tl'Zl'li....I\i L., \Iall'rjaly :lo hi-,;tol'ii apl('k \\ i('lk0l'0bki('h li, I, ,\p, Il'ki p07I1a{lskil'). (Bill'l. \\'ind, Fnl'lII. VII. 19':W).

TI'IIŻ", \lall"'.I..d do historji aplp-k \Yi('lko}Jolf.\kil'h, I. I r, -\pt('kl ]J!'O\\ IIII'jollalIw. ])0 dl'uku }JJ'zygotO\\'al \Y. ,Y. (ło\\":ld,i :Hihl.

\\"i'\ll. 1";"'111. XX\'II).

La('hs .J., ()aWIII' aptl'l\an;two 1\.l'akO\\s,kil' (Bihl. \\'ia(l. Farm. XIX, W::{I L, it,g"''''!' ,I.. Z d7iejó\\ 11;\'IIdlll : kupiect\\'a pozllailskipg"o za dawJl('j nZI'!',zYl'ospolitl',j l'ol,,,,kiej, l'OZ1IUl1 I, H)n. Tl'lIże, Z d,7i(,.Ió\\' ha,lIdlll i kupil'dwa p.oz1IaJisł\:l";!'o, (:ZI;I<{' 11. Czasy Pnls Pol. i 1\,0;;, \\'ar8z (I\l'ollika Hl, l'o-ZII, XI i Xłl, 1\)::1::1 i HJ:H).

Llllwsz!c'wil'z .L, Ołwaz hi"!0n'ezl1o,,,ta tvst'e7.Jl' miasta ]'0'7.,11<1111,1,.

1'0Z!lal1 I i II, 18:18.

:\Iika \l. .T., Ul'gullizar,ja kupil"('I\\'a pozna{lskil'g"o \\' \\"idweh f;l'l'd.nieh (l"l'onika I". ["ozIlallin XI, 1!t:!:J) l'hz(ll'O Z.. l'l'zn-iO\\ i,' i to\\,;)rzy:<:zC' I'I'dIÓ\\' kl';,kowskiell..., (illllja. III'. 1101. r, z. i, WOO).

l'ohorpe:ki F., 1'l'cC'lIz,ja pl':H' 1\0(,ZI'go, ł!al1dPl I'nz'l1alli:o.,., Ho>rz. His!. VI, 19:JO).

I'laśuik .1., i\Iiasta i JlIipsz(',z;llh,f\\ o \\' d;;\\ "pj Pol SI"" Kra k{lw UtH.

ł'ęeko\Vski .I" Chrwnó\Y ", ChrZ<l"Ó\\' HJ:H. I1iahil1in .T" l\r;)tpr,i;oł do IlIbd"kip!w słownika akto\\'('g-o \\'nl. I'o\\'.

I'l'z'I. '\'Iuk w Luhliuip IV, H)3/).

Sd!('II'II/ II.. (",,('hkhtl' dPi' Phanllazi(', lłPJ'lill l,HI!.i.

S ga{lsk l .J., ks.. II istol':nc1, N O\\'f\g-O Sąl':w.... L\\ ów I, HloJ. II. 1902.

Szanrel' IL, Daut(' Alighif'l'i, !O\ym'zy.sz "zluki lI]Jtpkm",;kh-i \Fal"mllria \Vspólc:zesna, \Val'szuwa IV, HJ:{»)' Świl'żawski Sulimczyk E. i \"pllda 1\.., :\Iat(,l'ya Iy do <Lzil'jo\\ fa 1'11111cyi \V (hIWIl('j Polsee, 'Varsz;1\nl 1. IRg, II. lRH:1, \\'arscl1aul'r A., Dip mittl'la Hp!'1 ich"1I IUlIlll1J<l'1l. ZU POS!'ll (Z. f. (I'sdL Pos. I, 188;-)).

'V('mla re, Czy aptpka,!'z w Pols('(' na]pżal do rl'ehu'! ,"'jarl. Fal'm, XLVII, 1920).

TplJżp, Kartki z życia pry\\atJwg{) ap!pIHlJ'Z' \V da\\'l1l'j Pnl,.;cp, I \\'it1l1 Farm. XLVI, WI9).

Tpl1ż(', re,ccn.zja pracy l\osiko\Vskicgo, R('wizye i 'IJl'zpglądy n.ptf'I".., (Wiacl, FamL XLVI, W19),

4.

L Bihlioteki kościołów ])ozn.ailskil'h \\" r. I/HL

Nowy, od l". 1780, hiskup pnz.uański i wa.1'H,Zaw,s]o, :\nt,()Iui Ouufl'y Ok<;>'cki. natęp('(t hi "'kupa Staui,,.:łwwa i\Lłodziej,m\loego, tuż 1)0 jllgl'esip ",\\'oi)]] do kated!'\' pozuarl'kiej, dnia 15 ezer\\'ea I'. I7H1. lOpOI'Z:;tł \\"iz'tal'jl: tejże katf'(!J''. ,a UkOl1,czył jl! pol(\l'za..: Jlast£;,J!llej 1o,l't.nIJ':"ci ,\\ pj \\' P07>1lauiu, dnia JS \\Tześ>1li,a 1784 1'.

Opi,.: tr'i wiz\ tl\('ji \\''druk(mano w ",\Iateriala.eh" \\\dzialu teo:og:il'zuegu Pozllał-ls'kieg'o T,(»\\ al'z ,.:twa I'I'z'jal'iM Nauk \\" roku Ell., OhejmujP oo'u ;t1'()łl H.

Biskup POIz,n:u'lski a z,arHzem ka'lll'lpl'z \"- ko1'., Okęcki I), pozm;tawil ]Ja sol,ie dohl':;t JJ:uni\,l: i j,a'l{o lodąż<,' [(oś('iola i jako sellatoJ' ol'az llIiuisll'l' Iłl,pJitej, \V IH'ZN'i\\'ieilst,wie do lIiejed!lego z s\\"oil'h POJ)I'zedłlikÓw \\'Iadzy swojej k.alll'lerskiej lIigch' lIie lIaduż'1. Pl'odzou \\' ł'. 1729 na "a:zowszu, dW{)Im hikup{)llll poz,nail,killl, k",i£;'!"iu '/'podnl'owi CzartorY'skieulU, i lIastępcy jego, S'tanisł'11 wo\\ i 11{)dzipjm\ ,SI{łeUlU z aw>dz i I,) ClzaI s" oją !Świet.ną kal"ierę, Jako bisku]) usilnwal poduieść poyiom u)]]y,slowy cluC'/w\\ieilst\\a i ZI'Pf.OJ'lllo'\\"ać Iw!Jożno:>.ć wierllYl'h. Zapl'owadzal cztenlziC'stogndziulIP lIal){)Żel'l'st" a, w'lla wał listy pa,sters'kie, a \\Teszl'ie napisał rOZpIja" <.' o zwalrzaluiu żpIJractwa, naka'zuj:;tl' kierowal się zaw.szo r()lztroplIos('ią w w",lpieraniu uho>g'ich, ahy, jak uezy Pi<.;llIo 8wiQte, "zawsze wiedzieć, komu si£;' pomoe,v udziela". t 'rzą,d ka'ul'lel'!-iki, zapewlliają!"y mu stauowi,sko wszedlwIadue za Stall];,.:lawa _\uguta, uie odpowiadał jego uS\por:3obieuiu. Ok<;>'I',ki bardziej dhal o sj)ra,wy knśl'ielHe, niż o urząd świel:ki. To też w 1', 17R(j z.rzf'kl sit l"iel'zęci wielkiej komn'llej, a w 1'. 1.D:3 umarł. \V {)<h)-;iZel'lI 111 jeg'o :-'-1)l"a\\ozdalliu z wizyta,l'ji, {)odbytej w katedrze po.z.l\ailkiej, znalayjo się także miejsn' dla hihlioteki k.a

J j Zoli, ż l'iol')'" jt'l-'o, pióm J ulialla Bal'toszl'wit:za w "Pamięt, !liku 1'1'IiijIJ 11\ i 1l1OI'lłl!lYII", 10m 215, 1834, ::;tl', nu- -1t13.