PRZYNALEŻXO(; ORGAX APTEI\:XHZY W DAWNYI I'OZNA1U

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1937 R.15 Nr2

talnymi, które. w jednym w'padku wplOsiły 12 gl'OSZY 23), zalegali: Wentzke, ",.,tary" apteka 1'1., (hvl1krotlli(' "młod''', trzykl'ot. lIie Madej I - ol'az jeden raz \[aeiej n. Rówllipż i na zgl'oma(Ize-llia ('eeho\\'e, które ()dh'wały 'i<.' z IIP\\ lIośl'ią zaw!-'ze W okresie suc!lych dni, apteka1'e }.,ilniC' nie r-hodzili .), za r'o st.arszy ('echu wyzllaczał im Jwry. \Vpł1tzke lip. musial l1iśeić z tego tytulu pół gr. Po-do,bnE Jwr:; wYZ1!al'ZaIla ..starpmu" aptekarzowi {))'az \Ventzkpmu, który był l<ieohel nT lIa wspólneJ mS7Y wra: z ezeladnikiem. N{»SZPHic- ś"datła w l'zasie nah.ożeI1st\\'a IH'iTpadało w oho\\ iązku zapewne mlodym mi;-:trzolll. Z l,asy howienl eechowej wnJłacoJloo pf'wnegn razu li ' /2 g'!", lIa n;'I'p lIlłotlegu Madeja II dla tyeh, którz- ś',vif'ce nosli i. Nie \\'i(,I11' hl iżej, z jakiego tytułu wypływał- z,ohowiązRlllia "'illl'(\nte'O i :\lacif'ja I. którT ]1rzTzf'kł spł.aeić l'er-1lOwi 44 funtów wos'lm. O I1slug'aeh pi('niężł1'l'h 'Jacieja I lIlaJ1l- wi<.'epj wiadmnoR('i. Hazllstl', 121. ..111'111 hah\1I XII gl'lt (?)", fhps :lpfl'kf'I'''. Stl'. 8H, I\ipl1' K:I.,,;pl'r S,chi,'ml'l' pJ'7.'jąJ TlallNI B]('zl'U'P z Fl'allk, flll"" IIH łl1I1I!({;: ..:\Ialhias :I.ptl']{l'l' S!'Yll hOl'g'p". ':lilka miala .się I'PZ}'oeząć 011 św. :\1 irhala 1:i08sit.. 89. ,liNII oH d' quatuo1'tf'lIIpora LUl"ip haihYII lIid, gph'1I zpdu' gplt.... PI'Óe.z dwÓch WYIlIil'lIil''JIi: ..Tllalhia.s apI,',],;:",," i "lIlalhia..; dPI' jllllg'P II ,pysi 1'1'''. ]>nypuszcza]nif' w l', 150R, 21) 1';I'IIŹI', zoh. }WZVpiHl'k 20, ("tr. Hm.

It" 1:i. ..TlplIl oH l}' quatuort(,l1Jpora IlIieh:łI'] (I:i()i) SI''1I uiehl gnn"I,:j, )TU dpI' z.'('hc". Prócz I"zl(,l'l'ch w.mil'lIiou': ..ma/hias apłl'l{I'I' dpI' jU'JI4-!(' III pn;tPl'''. Zapió\ka SKl'PŚ;]011 a. sil'. W7. "I1pm auslpg'l'hpII fol' dPII :\Ialhias "p/pk"I' dn' jllll:!1'1I ulI'y:-;Il'I' \"1 1}2 g',;; d,\' 11' 1\1'1''7.1'11 hahplI g'f'tI'a,'I'II", ]>1'z'pU>"jf,CZ;dlli(' z r. 1 ;,OR, 22) '\"iCJIlY J'{JwjPlrl ISkqlliw\ll (I{ostl'Zel,ski, L 7:1), ŹI' h.v1 011 ,if'sz('Zl' \\' J', 1;,:11{) wl,,cici<"]l'm domu PI'ZV n'lIkll 11/' U.

23) :\Ialat"7c \\'(',Hug- I{a{'7l\larczvka pJaciJi '1,- I zł ez li lIi"l"o \\ ię"p,j (1 zl 1'0\\'1111.1 się 30 gr), "') Księa cf'chowa, str. 70. "Itf'lTl! Cl('TIIPII1"7 IlIaleI' was JlJoCht iu fl<'I' Zpl"h unII llif' aulIery hel' 1I0l"h auf <lill"la' fol' nmtpl' (?) fraul'll lag 111'1' bIJHS'. l\lię>ll.z' czlcl'yma wymiPllio'llo: .,!tPIlI dPI' :'11'1", 'G) Dlatego wla4ni!' sądzę, :1:1' :\Iaciej I wypoży,czył, chacia;; \\ tekście pa\\'iedziane jl'st, że zapc,'życzają się nawzajem.

oH <l' lJualuol'tclllPOI'a mathl'i (1:i07) lIidll gl'h'1I :\Ii<:tJzy fl\\unJa \\'YllJiI'lIi{)I1' jP,,'t. l'ówui.'ż: .,111:\

'145

pewnego pożyczył on I{,aspl'OIwi SZil'llWrO,wi pielliądz£' lIa uiszcumie w cel'hu o>platy za ucznia; illllpn Z'IlÓW razem \\'Y'Poż'cza zlotnikmvi Szymoll'u:wi 4 grz"w:n', o czym prosi zapisać w księdze cechowej 25). Od:bycif.> trallsakeji tej przed starszym c:whu Złl,pewnia lias o po-wadze wł,adzy telg'oż. Tak Szyman jak i Madej I zOlbOl\vią.zują ię po za I:ech faktu tego nie l'oznoić. Ci\'kawą jest rzeczą, że ,o,bie strony biorą na pewnego rorlzaju ręczyciela o:-:o,hy z innego zawodu. I tak: :\£ ari ej I aptekm'z hiel'z£' Sebastialla złatnika, a Szymoll zlotnik - \\'inl'p'\1tego H,ptekarza.

\VzglQdllie dużo wiadomoś('i posi.adamy o un:niaeh aptekarskich. Pochodzenie ich mam' \\' dwu \\''padkaeh oznal'ZOIlP: z Rusi i z Berlina. \Vyciągauie jednak z tp'h dallTh d.aleko illąc'eh wIliosków () Ó\\TZe,s:nym stalli£' aptekarstw,a pazlJ,al'l,kieg(), byłoby zbyt śmiałe 26). Z chwilą przyjęcia przez właśeiciela apteki ucznia na naukQ, mist,rz musiał zgła,szać to JH"zyję('if' do ('£'dm, \Ventz,ke poci.a.je do wiadomośl' i w r. 1493, że prz,vjął ('lIlopca Fl'an'eiszka, s lIa Piotra Marawessa z Berlina, \Vill celi t y 7gJa'sza \- r. H9lJ Grz£'w>J'Za, w 1497 - l\far'C'ina a w hliżf'-j llieckl'eślO'!lpn cz,asio - [ichała. )[aciej [ zaś przyjmuje do !'-,",\'Pj aptf'ki około r. 1497 Jakuba z Rusi a \V 1498 - 1\1al'ip.j,a, moż" późllie,jszego mis,tl'za Macieja II. \Yanul'ki IIRuki ul'zllio\\'ski('j przedstawia z,alączona t.ahlicH: Nr I Opłata mistrza do I czasokres I Opłata roczna ucznia Uwagi bież. cechu (wiardunek) (lata) za naukę (grzywny) 2 1 2 3 1 3 3 mistrz do, 4 1 starcza 5 1 odzieży 6 1 2"2 2

Opłata wp i so\\'ego, którą pla('ił mist!'z, wynosiła w każ,rlrm wypadku 1 wiardunek l'zyli 12, gr 7), Czas tnvallia mlllki a.pte28) \y p!'zemykirn cechu chirurgow np. spotykamy na początku \\', XVI[ UCrz>lllÓW lównież z zagranicy (Arlaruowski, Z'!i).

27) JVkllarze pJa.cili tyll'ż ',Kaczmarczyk, Ma:!ar,ze, 8). Hozstrz\,ganie, kto mial płacić Wipisn\Ve: 11l>i'strz czy uC'zeil, statuty I:eehów I'Z('m,ieślniczy'c.h różnic rozsądzały. \Vysokooć zaś olpłaty wahala gil; w granicach gr - 2i zł (Erecińki T" PJ'a'\\'o pJ'zemyisło'\\'c Ul, Poznania w XVIII w" Po:znań 1934, 141-4)kar,.,:kiej oznaczono na: 1 l'{)k, 2, 21.12 i 3 Jata. ". dwu wypadkach piC' nHlll1' w tej sprawi£' wiadomości, PI'Z' tl'Z'letnim okrpsie nauki s,pot:.J,am:: \\'al'ur:fI, dOI1atkG\\,,", ('iżą.e\' na mbh'zu: musiał on (I s'tareYać uC7l1iowi od7ieży, o1'l1Iah\T wic l'za..; uauki mOŻ\l>a ustalić na 2 Jata. Bvł to {}kres nauki hardzo ln'ótki; "'.. wipku XVII hmdl'JJl aptel\arz£' krakow'iev nauczali uezuiÓw w df,lgu 3 - 8 lat 28). Za naukQ mU:,Jał ellłopiec' płaei(' mistrzowi 2 -Ii grzywien I'oczuie, eo ,la rałą pl'akt/k<.' 111'zni{)."vl,ą wyno"iło ;) - fj gTz'wien. Z braku ()hsze),lIiej'z('p'a materiału źrÓdł'owego trlHlno orze.c, czy ist\lliał.a zale7.noM w\'sokvtŚri opłaty od wal'unkó\v pmkt"ki '0). :'>JiC' możua ł'Óo\vnip7. twierdzić staHO\\'I'ZO, że tak w'sok()ć op'lat', jak i ezm; nauki z.głasz.ano 7aI\V'..;ze do cf'ochu. ::Stano,wić to mogłl} pJ'Zedmiot ohush,{)'Illlej swoho(lnej umow'. \Vłaś('ieie] a.ptf'ki mÓgł pl'Z'pu;.;zczalnie wzią.ć naraz dwu elllolJ).('Ó',\' na naukI;). \Vi(lzill1' to u \Yin!centp.g'o, ktÓIT, majc jU7. jednego na dwuletniPj JI1'a'kt'ee, rok po.tC'm pl'Z\ juwje drugiegn rJdnpea 3"). B'ć 11107.£>, ż£> pipl'wl"'.zy ul"zf'il porzueil mistl'za po l'O>l'zlIPj nauee. no r('ellu należą rÓwnież ezeladlli(''. \V r. lł92 wspomlli'ul\' ,jpst ('7e.ladnik \Vclltz']{e.g0 3i ), w 1-19-1, - Maeiej, S'II \ViucontC'go 32), a w H!) (;.rzeg-n>i'z 33). Co. do ('zC',Ja,(lllika !\[aeieja, "-'lIa 28) Lal'hs ;!D. \" innych zawo,-łaeh czas pł'1ddyId wahał się w 7.'1' 1/'7.ł,()('i !t(1 wil'lu '('7,vn II iI,ó\\' F m l:1l'zy p07n,111""kich:ł H lat 'Karz Inarrz k. i\IaIal"zl', 8\: w ('l'rh;H'1I IUBko\\'<;kidl 1--!'1 lat rr':IZfII'(' Z" 1 'ezlliowip i tnw:1r'Z "zp cpchów kl"'lk0\V"ldl'h. , (Studia 1'1', pnI. ! 7!'SZ, L 1!!()(), 11): w tOI'ml<'kirh 1 7 (HI'J'hst JH) \\ pI'z('mysIdch 1 I (i\I'I'lłll:l\\''iki, 2(;): w iłlllych pozllaiBIdrh 1 -7, ŚI"'([niowi!'rznyeh fran, 'rłl.Id('h r"dla.dl do 12 (El'cciiISki, 1:>1).

'0) Tak hywa.ło \V I'pcharI, ill11) ch, !:(dzie oplata 1aka. i,s1l1iiJla, .JBk zdolalem 7.aohsl'!'WOW;ł('. IIIa PIHl 11I'7..'\\'a;;lI;e l'vl'zaH(.wa ,l,,:\cznral'(ZyI" I\Ialal'zP, R; EI'cc:ilSki, 164), 30) }),)ZwoIolla li('zh:1 lll'zni{,\\' by\\'ala ł'ozlłIai1't: I' 1I!:lIal'z\' poZlł31i;sikkh 2 (K:1('znHl.l'('7.yl" '\I! lm'H, ,{\; w inll\'rh I'z"lłIi()ładl l -lI E ,'pl'hi,ski, 120), 31) Księga epchowa, :wh. s 11'. H:{, lJl'zypisel, 15 (sll', 3H).

32) Ta.m,żr, ,str. 74 ,,!tOll matteo; fpczl nez gpscl CTPSIS <lpteck"l's;; i,,1. schuId:ig liiI' hoss UIlI(] is,t nicht g'n\'(',sl i 1 l der zrdi apf di" Kati'n1t'I' im de,J1. fasten 1191- ier", Za,piska IskrcśIrn'l. 33) Tam,że, 811'. '2'3, "Gl'pg'01'ius eyn a.pt<'kpl' geselle ist lIieht gl' wesl. in dpI' z('dw oH l'l'mini,scc-r<", Pl'awrlopo.cl.oImie okoł.o 1497.

\Villcentego, można 1IlleC przqnls'zezellie, że jpst 011 S)'lIclll a,ptl'karza \Villl'('lItego a późlliej'szym lIlistrzf'1l1 MaeiejcIII II '''). f)zjl:ki no'tatkom cecho\\'YIl1 zapozllajcmy się \yyłąeznie z zanie.lhy\nu1ielm czelallnikÓw a więc pła,f'ell ielll kar\' wyzlIClezo-lIej ol'al.

lIie{)IJC'ello>ścią na seha'llz:kadl i mszReh. Na tym kończę ,ię wiadomośei a aptekarza,eh i ieh udzial" w życiu e ell'llC'\\Tm, kt61'e da.dz "iI;' w'.cłoh'ć z lak()lIi('z!l ch zapi-ek księgi cedlO'Wej ''') N'ie rzu{'aj {)ue pplnego \\'iatła 1111 (;sohę i pr,Heę a'pteka,rza,. (1l'az nif' dają zupC'łtlego w,thllllae'l:ellia f:tosnnkÓw, pallująe)Th wówezas w a,ptekaJ'stwie, Nip lIat:'afi. liśmy również lIa ż,aclen ślad dOKv'lIywm1ia w'zwol iII, IU.zf'dsięwzięcia wędl'ó>wki i wyl,OII)'\yallia ztU'ki mistl'zowsldpj. !\lad,' wsz'stko z,a"'Ś nie wiemy, !.akim statutom ('e('hOiW'łIl podlegali, \Y każdy,m bądź razie lIie obowiązywały ieh uf:taw malał.z)', 11:1 eo wskazuj lJiektóre odmie-1łlle warnuki nauki uezlIio\\ skiej, Ostatnie zapiski o apteka17,ach znajdujemy pali l'. 150R, uezkvlwie,k ksiQga e('chowa pl'owadw'na je"t llalf'j, Z ja.kieg-o powodu aptekarze późuiej do e('chu llip lIal, e,ż:;J !IiI' wip.lIl'. HeaslllUująe wsz,:-;tko tn, co lIl('żem)- pm"ipdzif'ć o .a.ptp.k;-1,.

rzaeh w ceehu łą('Zll'nl stwii'-rdzann', że a.ptC'kal'z(, zgodllip z uchwal ra(ly miej,skiej z r. 14R9 tWOl'zą (Pl'h z.h i 0'1'0\\ ' z złotn ikami, malarzami i szmuklermni. \V ksi<.'dzf' ep('lum ej untowaui są ,od r. 1492-1508, w któl'\'11l jako p i el'\\'s i od eel'hu 0(1.. p.a(lIi. Obok 7 mi,strz6w (Jil'Zha ta prz' ideutTzllośl'i Idekj{n''('h :I.ptf'kal'zy zmalaJah)' do> ł), wdwd;rili również w s'k l alI ecehu i czeladnicy (lIa :3 za.pisallych - 2 t"lko jest bliżej okre;!O()!lV('h), Tak jedni, ja:k i drud'z' nie wYVf'!niali cZ<.'sto sW)'I'h oho\\'ięzków członkO\vskif'h: zalegali z płarPlliplll i"1{ladpk i kar, zalIiedh'wali dę w w.p{JJilyrh prakt)'kaI'11 l'eligijllTh, lIi, eho(!zili na !'chRdzki eeehowe. DoŚĆ dużo wiadollloei l'osiallalll' o sto

.) O IJlJ\\ illliwadwil' .I1'dnnk na J)t)rloo;lawie wpiscI, CI'ChGWYI'h mówić uie można, ZI'U",ztq ll1il1ego jcszC'zl' O..,ob1lika o illlipniu ,raei"1 sllOtykamy 3 Jata !)Óź'1łil'j, jako ucznia, Ten ewputuahlic 1'<JW11i1'i. mógł by być jlóźnicjszym mistrzem \racipjl'm II (wb. s,tt', !4(i), '5) Stwierdzenie rochodzpnia narodowościowego jes.t ut l'udu i 011<) dlatego, ŻI' prócz dwÓch wypacU{ów aptek,tl'ze oznaczeni :;ą tyllo imionami.