I"RONIKA MIASTA POZA:\L\fektarz, ołtarzf', \\Tf'szl'ie stall£' \YTzpźhil i w'JlHllował. R 1721 ]1r7'C'z''I1i1 il;' do \\'yta\\'i(,lIia \\ icżyezki z pnlwC'j stJ'on' kDś('iDla z kOiJll!I:.t, hlael1ą miplhiR']1<}, kl'ytą. Jego tf'Ż JH'\\ lIie d'l:ieI('m h'la tegoż r,ku l z<.'ść w 7,S7C1 \Yiel'kipgo oltm'zH aż do gól'lI£'j I'amy ol;razu ŚW, .\lItollif'go nd1l1alowa.l\a, po ('7.<.'śei w'zla(ana i n m o d li m 111 a l' e i p fi n i. Cuko!wipk 'lara,hi.al 111'7.e7.

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1937 R.15 Nr2

swoje pl'a('(', wsz,\"stko oddawal lIa pnzllRlu;\d kOIl\YPIIL Dzięki JliPIl111 SIR'Il<.'I:; hn;'\nu', wodol'ię,g, d\\'ip \\ i('żp, frnlltofJ>ll I,nśl'iola, lIapra.\\ i 0'11 o dal hy, FRcjata kmkiola, ukm'ł('z{JI!R 1'. 17:tl, 11('7.,\'niła 2 ono zł dla mulal'za, w'lIIalował j,! zaś SWRell SCllll. Z t'lll \n.;zystkim hył wiplf'p g-nl'Jiwnll ZH'I\llllllikip'Il1. Nip t'lk'l dlliem ale i lIu(':.t mial sohie za oihowi:p:pk hl'ać uc\zi.al \\ lIahożeilstwie I'h{H'alll-JII, a. jego SUmipłjJIO>śl' służ'ła za lIajl0)1>s'ZY Jll'z-kład. Zal\OIIl'z-1 Ż,\'l'il' 1:1 st (''lilia ['j.t{ 1'. Hk. q,-l'j l'allO, PHgrzeli m'oez's,ty miał i kO':iwellt. po'-'ta:nowił eOI'OeZllle odpl'awia(' zaÓ a'llniwers,al'z. J(l'onika IIR'Zn\'a go najzaslużciłsz'm hl'iltcm, ojl'om się rÓwlIRć IIlOgQ(' III, 1'0 jak 1m laik.a, jpst lIicz\\-'klą poIllwałą. A Rw,al'h zaw!'zf' p-oz{)sta! !))'al';szkiplI1 zakoHII'JII, Ś\\ięC'Cil ża,dllydł lłie lIIiai (k "'3, H, 10f 1 v, lIiI. 351i).

Cokal\\'ie.], późlliejsz- od S\\',adm I)'ł n. Lu'l" il, .\'isk" (pl'o\\'iJlej,ał 1742 5). Po/pl'zedllio h'ł IH'zez lat pit:ć (I.''; Sjp111tP]1I generała w HZ,nnie, to z'mu'z- IJI'zf'dstawirielem pl'o\yilleji ]ło'lskieh, 1'738- i2, UHlal'ł \Y PU l 7.1\H.niu 27 ezel wea 171iR. (Ol'ą('" \yspOlll'niellif' IJ{)świę('ił mu \\ łlaszej kl'olli(,p spkl'etal'z kOnł-\\'e-lltll Pau:ill J:MI'lJ'\wki. I[iktor filazofii Iiske pałożrl wielki! zasługi w zarząd.zif' prowilleji, a 7.\Vłaszl'Za kOiIlWellltU pozllallskipgo. pomllcż'ł znalllif'llieip jego l11ajątf"l<. Dł-llkif'l11 Hg-ło.sił I<ilka kazali, al£' tp świa>lll'Zą () z('J!,'-'Ut-lll lIIaku, co zrC>Siz-t:,1 hrlo O!{ólłJ:.t holąl'ką \yieku, a Jlal('ż' tpż tutaj żałohllH lllD-Wa !HI ZgOlił £\azimiel"za. BielołJa('kie'O J u s t C' d o l e II t i. Podret jC'gn znajduj£' si<.' jeszrze dzisiaj \\' kośl'i£'le poz'lIoailskim (k 43", .fi', lOR, lOR\', 2;.1;\" 25). Teraz 1IR.tępuje w krolliee pl'OI'C>s Piorowil'-za, a I'aezej ostatC('ZIl- wynik (47-50). T plJ>f i I Pi{I)'owi('z, g'wal'dia,1I pozłlall'.;ki, zas:.JdzU'ł1' p,)'ze,z pl'Owillcjala Kalitowil'za (1767 -1/.0) lJa pazhawieuie unędów, więzienie kl,asztol'Jłe itd., apelował do gC1llerał.a, Ten zniÓsł wyrok

i l1akazal PI'ZPI}]'owa(lzir I)OIlO\Y'II' jI)'oees. SkolH'zył si<.' IT'hahilitaejf.l, Pió)'o\\'kza lIa llłOr- ostateez,lIcgo \\'Toku gC"lIerala ;!3 li.stopatia 1/li9. t'),o(,zystC' ogłoszellie i \YJn'O\yadzeilie z po\\ rotem PióI'owiez<t dokopało się 4 styezllia 17;0. Dopełnij tego f11\tu g-\\ a)'(liall p'zdn;ki, Krajf'\Ysk:. Pióro>wirz zo,.;tal póź1Iiej 1))'0\\ ill,'jalelll, 1/N3- -Ii, 11 mIlar! \\' Pozlla.lliu ;W ezerwea 178K Za tTh [lOllowlI'eh rządÓ\\' P ióro\\' il za \\ Pozlla,lIill I'Pg'clltel1l studium h'1 'VłHlTellill .Tul'kie'Wirz. B ł to \V hitll kazllo,17iC'ja, :1 7hiór jeg"O 1,a,zall, UIia'Il\Th w ohe,r,uoś, i tr'1nUla1u w Pozllalliu t/li5 r., \\' dallY 17G(j 1'" ś\Vialll',y o zllakomitl'j poprawie t lu k:1znod"iej'kipfW u FJ'fl.IH'i.wl,an6w. Nie..;tp.ty 11 0 - !Iq jego ó" e'ZlI"'II' \\' kO'l\o\\'e,I!1'ip lIip 7a.pi;-.;uje sil;' do,la.t,lIio \\' kronil'€', ohfitowal ho\\ ipUl \\ kłót,lIip. z g\Hl)'diallelll, SC'lnn i.l[n.wa I !HU w t Ul dl'ugi I f',k t 01', Solwlm\'..;ld Cyryl (k 50 -51 v).

Na t Ul kOIH'z' si<.' wlaśriwy tpkst lo'ollliki. Z daJ:;.zyeh l'Zę'śei dowia(lujeJlł)' il;', żC' I'. 1{j1j i jczrzp lmo gwal'clia"lst\\'O p)'a \YGown ł Hafa 1 Grahia, zakon II jli:, ('.o li 11 Hl l' I w sla,\\ jC' śW1Qtośei (k !Ih - 100), a Z:-l's}użył się około (Jd1JlHl()w' kOl'welltu w \Val'sZ:1wie. K 15H i następlIC' (lajl;l, o.pis piPI'wotlll'go li: Ol 1\\'('11 tu lin (1'IIhli. Sld:ltI1ał sil;' z tr7erll htHł'IIIi:{J\\'. Najdawlliejsz\', "'tawia.ny w pruski mul', zlnlll l;,wa I }Jiel'w"n' !i:OIllisan li:()I\\ ('IItlI BOłJ.aw('llltura T{:1('z l wwslo Dlugi h'} 'IIa ;!(j, s,z('roli:: lIa 17 /olikei.

a partpl"ze zllajdo>\\ ały :i<.' Ska.I'hif'I'. ('pln l d,\\'ip wil;'lkszC' llhikal'jo (atl'it1ln, hpol'austulll); na piQtl'z(, ('pl dW:IIJaśeip, zaop'ltrzo'II)Th \Y stoł-, stołki. lÓżkI!.. Drugi hudnlPk stanowila kallIienil'Zka. .:'IIa do]p lI1ipI'iI' sil;' kuehnm, szafarllia, piekal'llia. kan'e,,', pOld Ilim (lwie piWllil'l', lIa pil;'tl'ze k a 111 p I a gwarcliaJHl, J,ihlio-1('kn i 1I1ipj"'l'f' lIa ]11 zer!lo\YRnie w"'zplkieh I'ekwizytów. Do tej ka1l1ipnil'zki g\\ a1'djn II 1\łal'ri Il l ko\\'sk i d <Yh tHlol\V a I d]'pwn iH.1\' ,pfekta.J"Z, pi<.'kllY ]awntpJ''l: z (''IIY dał zrohir Za\\'alla ':tJ1I1pt f'1II l,Uj zł,,,, '\la kOlliC'c trzpl'i htHlYllek g-O11od:usłi: i, z }lf'WIl-oS('H (IrewniaIlY, \\T"'t,a\\"ił gWhJ'lliHlIl Knmski. Mipśeil 011 \yozo;\\"-lIil;', pich]C'rz, sta.j'ilil;' z górf.l, na iallo. Budnłek tell stallIa'" l'ZpktJ. Za" ada U7updnił tp uhikaeje kuźnią i hrmnu'em a p.oscsję O'g'I'Odził płotPIlI. 13 marca 1655 Sz:\"eo7i s.pa]ili ('ał) kOol1'\ycnt. Dalej mamy opis koeiołka \V, Bodła (k 1 )!.) HiO). Ohj:JI go Za'wada 1', W59, przy"kupił ogród za 140 zł i zhuclO>\\ał kOll

\\ C'lIt W t!,m i nR.:,tQp'lIym roku, za,pe\\'lle cll'eWlliałl'. Prz£,piÓsII'Z- si<.' lIa Podzau]('zp. Franeiszkall z:-tt;-zrmali \\"sZ3,kżp p.Rrafi«: św. ROl'ha. Także parafia \\' Bagrowi£' llalC'żala fl-o Franeiszl{allów \lozllai];kieh. Plehanem hYł k,ażlloJ'azO\n' gwanlian, ktÓry 1IJi:-tno\H11 jedue.go z zakOiullików k(J.l1IP!Il!al'z£'1IJ. Oj('ipi' t(,1I lh'wnif' z kilku sO'l'ju-:zmni mie,szkał u św. Hoeha, I<ipdy to- pl'Zf>dmieśeie zgf1\'zalo. kośeiułf'k si<.' zaelIowa! a pl'zypi...;y\!all() to ewlownej opif'ce świ <.',t ego , Dziś jcsze7(' \\' kJ'ei()/kll można wi(lziel' ohraz, przedstawiająey pożal', ohmz i z tego \\'zgl('d1 eierkHl\\'', z<, daj£' \\''ohrażellio Pcz,nania w \\. XVIII. 1 i kwietnia 1728, podez.as }Johrtu p'rowincjala I\(J.,-sO\\,skipgo (17:!7- 30) w POZ'l1a,J1 iu, \\ iel k i pożal' nawipd;dl konwf'nt ś\\" Alltnniego, O-jCll ZHpn'g':'7'1 P]7C'z n i£'ll'\\,a./-!'I;' jf"llf"n z stud£,"ltÓ,w, \\'o<ly da gaszC'uia nie l)\'j.a. S.p1onąl dal'h, stn'Ch, izhr ua Illlj,\'yższ'm pil;'t,l'z£' wra.z z sprzęt.ami i o-hrazalll i. a szc,zc:'kip lwI'iÓI i kapl iee pozost.a l' niC't kł ięt£' (k lliOv), N" a} JI ':-t \\ ę szk6(1 lJfHlj:;tI tegoż jeszl'ze roku gwa.rdian :'\[iehal Ż'\\ kOl\\'Hld pJ'Z:,' p'0moe' Swacha. I{ 182. Dowiadujf"lII- .się o }JlJ1'ząllkl1 lIaholżPJlstwa, Co !J'()nit'lłziall'k odprawiah' sil;' ROJ'a,t- śpiewalllC' \\' ]\a,pli:' 10r"taJIFkiej luh zamiast nich msza cieha z Litanią LorchlllF1ką, \Vp wtorki i środy na IJ]I'Plllian h \\'aJ' msze śpie'\\'alle hl'al'kie h\'.\\'. Antoniego i Fra,n< i,z,lw. \V piątek z fun<laeji Adama Zielil1s'kie.go 1', Hi78 l11'"za cicha H u m j I i a v i t (o .\I<.'l'e l'aJ]skiej), pndez.a's której studernci odma,\\ iali lita,nię Imi£'uia .Jc'l,u",; W rh61'ze i h'mn P a t r i s S a p i e n t i a. lVI,sza ta O>flhywala się przecl ołtm'zf'm Pkl"Z-Żo\\'allia. \V sohoty ezrtano, a po tym śpipw:J:llo llI'l'zę n Nip,pnkalall\"lll Pocz<,'lciu T))'ZC'lll'udo'\\'II'JIl {).II1'.aZC'llI xfatki Bask iej. .J eośl; na <1,zie]'1 trgollll ia p.rz pada 10 świ<.',to uro.('z".;t(', wted- pOl'zą.dC'k tC'iJI ulegał z,mianom. 011 k 229 21)2 POI',Zq'Wszy kronika za\\,]C'r:l waż,ny Jllalterial <II} dziejÓw już uif' t'IG lJOz'llall'::]dego kOll>wf'rlltu, co całej ]1rowineji. Podaje howif'JIl wyeią.g l' uchwal i ohrad kalpitulnych od ]', Hib2 -1,:) Z lat ty<ll akta IH'0 l wir:cji zaginęly niema.! ral]wwicie. l\'ie je-;t IHl'S,Z wyci:,1g 1'0 prll\\'lla zu:peln', ale mimo to lIostal'cza w-aż'I!\Th dan,nh <lo .hiPjów FI'a'I1cis,z]{a'lIów pol:-;kich tego czau. :\'L i. dowiadujemy się o lladużyGiach w uIJiol'ze, na

gani{)<J1Th pl'7.PZ k:l}JituJ' iJlo\\To'CIawsk:;t r. lIi54: Ka.p'tUł'' JlOszą 7hrt dlugir-, wl;'zly pa.s6w zawiązują pod pien;jami na \uÓr kohiet, uoszą ()'-'ohliwe tl'zpwil<i z nosami, koszule w-"",zrwanp, \\'P7gl-o,\\,in mają na wzór ItHl.zi świeekie!l pnyozdohionc i \Yielp i nnreh fatah1.'-"zków. H. W7:J I'ozgraniezono okl'l;'g kwp"t\' poz,Jlailskiej. "f)gla si<.'ga( rio \VsI'l1O\\'', J{H"', libsIH,wia, \YI'ześ'ni, Nakła Q), Z OImrni,kaJ1li 1Iie h'I{) l'Ozgl'RJliczP.JIia, olJR kla:-o'ztOl'' mogł- lIa tym :-:a,Jl)'1I1 {JhSZal'zP zhiel'al jalmużn-, H. Hi74 komisarz .\ntoni Cassati \\. swoi'ch l'ozpOI'ządzeniaeh mówi z wielkimi po1I1\\ał.Rwi II hist(Jol'ykll zakfJonn'm l{azilniE'I'ZU Bif'l'naekim i wz'\\'a pl'zelożoJlyl'l1 klm.ztorów, ahy mu dopomagali w pl'aeadl.

H. 1Ii9(i pl'owincjał Bi£"licki (lImli 9) w'dal postallo\\ ieni.a, doty!',ząl p tl'ylm ż-cia WmH\<.'tJ'Z'ne.go. O p,ói do pif'l'ws'z!'j w 110I miano hudzić zakoll'ników. O pier'\Vrsz('j o'llprawia,no juU'z:nię, potPI11 oll<'7't'WRlno punkta. 1'07.11l'ślania, nRst0JHH\'al .\nio! Pa11:-:ki. Po kil.l\ugo>ll7j.nu'm SPo('z-nku {)o li-tej ndhy\\'al n sil;' :alllo l'ozm'śJa.nie pl':zez pół go(lzi\l\', za cz'm szla pn'ma. relIlat elo nlf'd,\ I.acji miał h'( \yziC)t, o \Ięee Pailskiej, alho we,dlug pOl'ząd,ku !itUl'g'i('z.\lpw ś\\ ięta, luh o llOJ('śl'iadl N;\[P., o jpj ż('iti, z od»J>fJowied1nimi koronkami, () ta.j('im:11icaeh RÓżaJ'\ea.

". świ<;t.a lII'ocz'stp medytaciQ zastl.',powal,a 1Iauka, w ktÓl'Pj \\'szys('' wi!l n i uI'zestn in;!I, Nip'<:7pnlT IIRJeż.al,o nelp'l'a wial o 2-pj po l){)ludniu, po 1Ii,ch także 1'Q07m-śla'lli(' pólgadzinne, potem śpie\\ C:>II'O autyfo11ly do I'ÓŻnych wię.t'('JI zn;ko.nJlych, v\' U'1'0ezystp święta J.allliast medyta('ji śpiP 1 wa:11O lit.a.JIic. Przed wie(.zel.u.... cdh"wa.la się komplet.a z Jitallią, tY'lll(',zasem s e r v i t aJ' m c II :- a (' ]JI'z'!:!"{)It{Jo\\T'\\ al \\ '''''zYF;tka. Po wier'zf"l'z' latC'1m. r: zimą JJ-1'ze,d nią, h-ła d'sl'r.plina. a obiad każd' za.kollllik mÓgł llostawal- po tJ.,z' por'('je, na "ie('.ze-lz po (lwie, we £lon i pot.ne jed'lIą mIliej. GWHJ'dia.n, ojl'>o-wip pH)lwiul'ji, ł'Pgf"llt studium i kalzHodzieja mieli pm,wo do większ'('h, Prowinejał GÓl'z'ilski znowu wydal 1". lti99, wedlug uchwał kapitul- pintrkow;stkiej, l'U7poJ'ządze'nia w p'l'zellmiode studi6\y zakołl'llTh. Ktll'S filozofii llli,al tr'W,ać lat trzy, te,ologii lIicza

0) ::V"il'lIł'il' kO!l\\'rnt' hyl' l'a,hÓ\\", Kalis>:. P7,dl'Y, I n o \\'1'0 da\\" , I"I'I'JJI, Chrlrnża, Clll'hli'110 Ohm'lIiJd.

woduie też trlc. lkg-Plltnl1l t. j, p!'nfr{)rmu \\''pOl1lilla, że ('z<;,'sto w jeżctżali, 7allil'(lh'wają,r nhowią,l,ki. :'>ia. wyja,zd pozwala h Ik!J p.o'l!czas fpI'ii. IHją h'{- UllliPIJ.lli \\ \\' kłmlarh, kOllfe!'P'łll'j.aeh, d''''.puhH'jal'l\. tudelll'i Wi,ll11i si<.' pilnip IH'7'(:. Nip wolino ieh \\ ''IcH: pOlH klazt()r aui na kwp,st<:,. \Y lm,..,zrzpgólll,n'h kou\\'clltaeh "''ZIln<'ZO>II0 arhit1'ów, l1Iająe'dl aS'sto\\'a{- przy d',put.aeh pr,\"\\ Rtllr('h i pulllil'zn'l'h, lin Po.zllail Fan'-'t'IJa Hihla, OprÓez tego klel':T' mieli i«;- {owin I: \\' l,u,zallia<'ll. IIUJwiQ,(' jp \\' rpff"ktm"zu i \\' km;eip!p, \\' piątki za przcdmiot hiOJ'ł11' :\[<.'k<;, l'a\"lską, Na ri<.'7.ki(' rza' prl'qJHdły rządr I'I'O'\yj,ll!'jala 'Yalt'\'ialla l'l'u'-'kif'Jw (1.00 12.). Są to n:asr wojny pÓ'1I01'1Ipj i tr'a'szli\\'('g-n 11101'11, kj('Ił' knt.l \\''Iurd'n i I. Pi'''Z('' prO\yi lIeja I z Smal'zP\yi(' prał rI. ] malTa 171[ 1',: "Pośród ty!u klł:sk. 1'0 nllwif'dzih I'alt Pol'J'ł: i \\''Z'(' l1eik l'i("\1pim\' nad lIIiar«;-, 7.(' ni(' p,o;lohna IIi" muei(: sit;', lIip tl'\H)Ż'(:, lIiC'pol1ohlJa lIi(' r.ąda{- pomol'' i popar('ia przedp \\ s,z '-'tkim t'lll, na ktÓrrch hal'kadl !'P{}I'Z'\\ u lIajdotkJiw,z' ('i<;'7.f1r l'U;1.rló\\. Cndzienuip 111){)lcwam' liu(l t'm, 7:" prze'Z pół1m'a r().ku I"Z:1rlZQ(' t:;t miłą )JI'O'willeją. dla SI'OŻą('('g'o si<.' moru nie m(:oliśmr \Yszytkieh \\'iz't.o-\\'a{- knu\\'p'IIIÓ\\, £lIIi IWzy hraku hra.ri pO'lllHl'I'('h, pot1'zrh każd('g'o domu zadownl1li(:". PÓ:iui('j. już 7:1 pl'O'\yilleja'a Elhił1!nl, ]71:2 l'., JWII\\,pnt 11'0zlIailsk: l»1':Z'jął J3.a,zrleg-o Nh\'iilskipgo jako .,oj/'a d()lhl"Z1' z<l/'dużonpgo". Ni\\'i]lSild jp's,t (')10]'\, }J.fJtl'zehujp IN'zelnia i oh-:ługi PntHn().\\'inllo IłIP'II'lw'\\ i za,pla"i{- 30 hit eh talar6w ratami z jałlI1Użny kon\y('ntu, a rhlopeu uslugują.ce'lIlu dawać trgo>drniOl\\'o po złotemu. Pcdrzas prwietlzenia ojców kOH\\,pntu wrlirzOll1o NiwiJl,ldp'lllt1 30 t1nfów.

Od J". 1714 "yz'lI1' o wznOowienil1 f:lllJ'"Jd (rohót) lWIH\'f"lItu, l'o-;tan.O\\"i(J'!lo s'PJ'zp'laĆ' ez<:,{- !'I'ehrH. Około tTh prac zaslużd siQ wiplcp O. Ludwik i\łisi.;e, a zehrwII!u definitlwiulll prolwi'lH'ji w }{atlolllku l'. 17J roztl'zą,'-'tUlO zll1odprnizowanie wykładÓw filozofii \Yf'd/ug ż,lai\ główIlego zm7ąclu Zakonu, Okazało sie jednak, ż(' nie można tego pl'zepI'olwHIIlzi{- dla nipdos,tatku mI.JHJ\\-iednio ln'zygoto\\an'('h lIau{'zTiel i Tak nip podohlla W']JI'owadzi{O nauki jc:zrJ,ów gl'el'kiego i hehrajskiego, Podjęto pl'zrnajmllie.i pi kwetii filo/.o

fiezllTII \\'e(lIug IInwoezeSJl eh filozofÓw \\ Luhlillit' i 11:0\\ 1'0l'Ia\\ iu po,.;tallo\\ iOlIO Jlauezw: porllug Jlowej metOldr. \V teologii l'al'zPj tl'z'mallo i<.' llawniej",zego posohu, z tą 1'0 lIajw'ż0j odmiawJ. ż n miano I'oz.hiemr spis kWPslii pOIPlllil'Z!I"('h, HegT'IH'i \\ al'sza.wse mipli pł-ZCdlOrłzif 3-<J i 4-1.1 I,,,,i<.'gę Selltf'IIl'ji LOlllh1!l'da, iuni, a \"i<.'(' i pozllaJ1sey, 1-<J i :!-ą.. n'1 to pl'z'l1ajl1ll1iej pcezą.teJ, JW\\ lIej speejaliLa,eji tI'), PI'Z ehollzi otatllia ez<.'(- 1'l'ouiI<i: Spi S'HÓ\\' I<O.Jl\\'e.ntu (I( !70 n.).

Od koiH'a w. XVI lakże w I'ol,.:('e Fl'al1eiszkan każd'. inaczej niż Bpl"lwrd'ni, na.)pżal do pewu(''o I\On\\'e'lltu, hrł jego ynem, Taku filiaeja Jlakładala \\"l.aje'lll1e ohowią.,zki. Za,kallnik mial si<.' przede \\'sz\''Stkim stan1ć o dan' kOlIwent -- widzieliśm jak Swa eh wywią.i:ywu'l się z takiego ohowię'zInl - l na\\'zajpm kOIl\\ [',nt willieH h I sil.' tl'(».;zeZr(: o zako-llnika, lIP, łożyr na jego nanI,<.' alim opiekować pmll'zas dlOrohy. Oez'wiśl'ip J:ipI«(J'IIipezllip zakollllik musiał [lrzphywar \'" swoim kl.a!"z,tOl'ZP, zwiel'zehnoM mogla i cZl;"'sto powif'rza!a o!JO\\'ią,zki gdzie ill,l7.iej. Ale zwią,ze1k tell za/wsze pozo,stawał. Szezególnie za",lllŻOll'1I1 ,oj('nm da\\'ano t'tul ojeów k{)łJ>\Ve'lltn, Zdał'zalo ię, żp za zglHhJ kapituly i intel'e<';{l\\'u.JI'('h klasztor'Ów. 1J\"zP'1I0SZ0HO filiaejQ I. jedlIego domu do drugiegn, Tak -:\Jiskp I'. 1'/1,5 lH"Ze1niÓo.;ł S\\'oj<J z Starego Są.l'iza do Poz'IHlIIia (l, 25R). \\'Yll1iellialll' tu kilku \\ aż,niejsz);,eh zakonIlików: Ja,ned<i IlIlIoeenty 1\ dl' sztuk i I pnI., YII IIlpd'I\a i I'Hje', \\"",tąpił do ZakOlnu, ma.ją,e lat. HI. h'1 piPI'W-.n'lll I'egc-nfcm sludiuln pOlz'lIaillskie:go, kOllli.a,I'ZPiJll kO'H:\\'clltu kali",'kiego, IOI..;toszem i gWHJ'diaHem I'IlPhniilSkim W51- 1, kaznodzieją WaI'SZfi\\'

10) () Ó\H'z('s,nTh ,.polach \\ pt'zf'{!rllio!'il' IWlI('zani-t i fil'lzofii 1'1'('f''Illiol"\lIn oh",zl'l'ni. mÓwią: \\, SłllOh'ilSld, PI'ZI'\\TÓt. 1I1łl'<;10\\'' \\' POI:-H'I' itd., \Y;II'szawu 1!J;j. B('(lnalski SI.. '-pudek i ollrodzl'nif' slkół Jl'zui("ki:-h, 1,1', Win Ft'aneiszJ,ani nal, żl'li do pil'l'w,;z'eh \\ 1'00Isce za]uI'!1Ó\\, ('O pu"t"I'"I' "iI: lIwzl!'!r:,dnil' 110\\ l' z,loll\ ('Ze' 111',11,,!-:ol!'ii \\' bwoieh sflldia('h, II) H6wnOirzl'śnip zadJOdzi Bernardyn Slanis!:!w .Tanecki, m01!' kn'wlJY, któ)'l'go WU.iPHI b-ł sławn' 1'1lJ(.'t:I I'iol l' )Joznai1ski (Bipli,'I' sk i). 1\ \\ I's,til: rokl'('\\'il'il,sf W<1 111011' wy"wi,'tlą zcz('góJ.O\\.s.z(' po'7ukiw:mja,

skim. P{Jhitr od S.z,\Y('(ló\\ podezas ueicezki, umarł 1li55 r. \V Toruniu, tamże p{JgTzelhan' u Dominikanów. Przyborowski Fra'lIeiszek, ze ehrztu J<.'drzej, wstąpił do ZakOllu j lipea 1074. No\\ irjat odh ł pl'rez rok \\' p, zdl'al'h. H. limo hrł regentem w PozlIa lIiu, lIi93 li jJl'U'\\" ilIejałem, pOlpIlI g\\'aJ'd i a'lIem !J{J'Zna llskilll, Zeles'ki JęllJ'zej uroc]zollr \liliI z Sallll1cla i :\J,arialln' !1zipdzieów łagimnlik, wielkich dohro.(]ziejó\\ Zakollu, :\Iają,c lat I., \\'stąpił do kOllwe.ntu illl"\\ rol'ła"\\ skiego, alI")' wkrÓtl'e J!l'ze-;zClII do BernanlY'lIów, ('() wrwołaJo \\'if'lki(' 11 i I'SIJas'ld. l' llm'lIanl'nf!W w'stał ))"0'\\ illej,ałem 1707, 10, Hlllarł i7H r."). Ofiel'zYllski Piotr, ze ehrztll Jędrzej, w's:tą,pil do ZakolIlI r. lIiH'7. H. wmi h'ł \\'ilwrrm ł){J.zllallsl, im. pl'lźnil'j regl'lItl'm krnkO\\ls:killl. 1718-20 piac-to\\ał gwaJ'diallstwo pozllallS'kil', 1733 !i hrł pl'owillejałem. Na t'lll się koiH'zr !:asza krolli]m, Nasuwa się porÓ\VIlIallie J}o'llliędz' kJ'ollikallli fnJ.lIWis,zkal'lską a he'J'llard'ńsl,ą pO'zaJaJlf:ką. Tu ,"".padllie IJ"H\ icJzic(, że> heJ'nal"drilska st(Ji \\'\'żej nip eo do :,tylu i s:po'-'ohu ujęcia - "0 do tej stro'llY lIic I'óżli:,! się od siebic-alc ('O do ohfito>śei przekazanego ma te'l'ial u. Fra l]l is'z kml:"ka o.g1'a:1l i ('za swoj z.akrcs do JWHWP'l!tu i eo llaj\Y żej })I'OWilH'ji f!'H1Il'iszikailsldej; h(,I'IIa;'d lIska b:\"1Hljm.niej nie zan1Yka si<.' w ohl'Qhie spraw z.akonnreh, alc podaje (lużo da,ll) eh o lIIi Ł'Rd e, nu,wpt o kl1aju. BeJ'łt:U'd'lIi hrli widocz.nie baJ'dziej piśmi(,lllli od Franeiszka.nÓiw i wiQleej pl"/.Pkazali pO.{.Qilll!noś-ei e'z\' to o sobie, ezr to o sprawach postrolllly('h. Ale fralleiszkallfoka kronika, ehll'eiaż tamtf!j ust<.'JHljf', !lic jest przecież hc,z wielkiej wartości, zwJ,asz;('za warto wska.zać Ila IIi:,! jako na źródło do dziejów hudmn' owe'g'o wp,H'lIia:ego dzieła sztuki, jakim jcs't idl koeiół \l'CJ.zmtllski ś\\" Alltmliego.

12) X. [alltak, B(,ł'IIanl) IIi polscy, Lwów 1!J;ł0, I I. ;3, :!!J:!, Hi, 497, :J0<1. O ZpJ('ki('h w Łagil'wnilmeh, l(ało\\'ski 1\1. Illfonna('.'a o l'0czl\tlmch. ., lJJieysctl Ła.g'ie\\ Ilickipgl', l{aJisz 17:a, 55, ::ł

\V i t o I d \Y ł .o d z j 111 l e r z (y ł o \y 3. C k i

PHZ) NALEŻNOśC OIHy,\NIZACY.J,:\ :\PTElC\I1ZY

\\' D_\ \\'NYl\[ POZ_\n *)

Wst '.'p

1. PI'z)'naicżłlośr ('eeho\\'a aptekaJ'z\ \\' lł!ia:it,a('h zal'hoollio - eUl'lIf.lejkieh, Złlal'ZclIie ustroju l'el'ho\"egn \\ ż'ciu salll>O.J'ządow)'1ll gOjJo>dal'Cz'1ll miast \\' IÓI'C(IniowiCoezu i eza.saeh późnie.i'!<zyeh h'lo tak ważkie, że ..;t.wierdzenie stosunku aptekarl'' do lIiego J'zuea pełne światło me t'łkil na poz-'I'jQ pole('Zl1ę. tego zawodu. ale J'ó>wnież char,aktcryzuje jego W"stąpiellia Illl zewJI:.ttrz, Aptekarz śl'f"(lniowjeczny, podoImy zaj<.'eiami do l'zelllieśJ'lika ez;\' kupe,a, wstępmvai do ("edm z }H'\\"ł1olÓeię. ,,- w"z-stikich miastach zachodnio - europej:kieh, ,J.a.(l' jego p'rz'należ,nośei pnt'kalll.r \\' Flol'eJH'ji \V wieku XIII, gdzie hn})'z'ł 011 wspólnie z ehirul'gallli cech łąezIIY ' ), Podohne ugTupowanie wystQ,powało w w. XVI w holenderskim lIIia,..;tec7ku \Vol'kumie '), \Ve Fl'aneji aptekarzy ohowiązywały l'ównież usta,\,,)' ('fdlOWe, na co \\"..;kazuje złąe'zenie ich w l'. 1222 \\' zhiorowy ceeh z ko.rzennikami i pieka,rzami 3). Ial,a ilość aptek średniowieeznych w Niemezech wykluczała lIlożliwośr zakladania własJlydl ccchó\\- aptekal'sldch. Aptekarze, zilIIllszałli do pl'Z;\'!-'tępowallia do już jtll,iejąl'"'h c('chów, cZYłlili to ha,rdzo dl'.'tłlie, gd' należel mieli do ta.k porważrn;\ dl cechów, jak szafl'anial'z' w Baz'lei alho handlarz;\' skórek w Kassei. I{jedy za.ś

*) Pl'aca wykonana \y SC!ł1inII'iulll Jli!<torycznym Uniwersytetu J'oznfl1lski<,?!,'o ;,011 kil'nll1kif'\1J }JI'of din Ioi:azirllipl'ZH TYlllienieckicgo, 1) SzalH'er I r., Da'lltc Alighieri. towal'zysz sztuki aptl'k:u'S'kiej (Ffll macja \\'spó łcz('IS>IJa , \Val'SZl1Wa IV, 19;35. R-9).

') Bugil'1 \V" Sprawozdanie z VI Itłił;((;zrnaradowcgo ko.llIgresu hislol'ji m!'rlyeyny (Al'ch, hisl. i fIlaz Illl'dycyny, PmmalI VII, 1!Jt!7, 272). 3) Schel(lJl7. H., Gesehichte der PharJ1ll/zil', Bl'l'lin 1901, 3)9

1JJ

mieli weh,odzi(; do ("cdm kramal'z'. np, w Heidelhe'J'g'u i El'fUl'('jc - to, <lhająl' o swą opinię, br'O'nili sic: przeeiwko konipl'znnśd wtąpienia. Nawia'sem nll1\\'ią1e, t?kst, statutÓw ('pdlo\,,'('h. l,tÓI'P Iladawal' I'zPIJI1im.;lolll uprawnienia JH'zemys!owe. slllżyl' jako wzory do ukladu tekstu przywilejów aptekarskidL Z (10hl'(lwoln m zrzp,sze.nicm Hptekarz' ..potykamy się dopiero \\ 1'0ku 1fi32 w NOl'nnhcnlze, Za).ożone C o II e g i u 111 P h a I' J1l ae p li t i l U 111 nlialo za z,adanie rcprpze'ntol\\"HI; inte'I'p",' nanko\\'p i go";POIl:U'l'ze SW'dl ezł{)l!J,ów"). :\£ająl' powy7:ISZP na 11\\"1ulzp, można po,wipdzieć. żp na zadlO,dzic aptfkarze tak \\' l'c(llliawip('I'u, ja'l, i później do I'p,,'h{)\\, należeli. Nie t\\ol'zyli jPdna.k cechów pojed'ńl'ZYl"h, tylko zhioI 'o'\\" e z ch 1J'UJ'p;mn i, ]wrzP'II1l j'kami ol'az piekarzami, szafran ianami i krallł><ll'zami. Dopipl'H w \\'. :XVII powstaje w NOI' mbpI'dze pierwsze i"aI1loodzieI11E' kolegium aptekal''-'kie, 2, K '\\" e s t. i a I' c e h {) w () Ś l' i a p t e kar z' w I' o I s I' p, Przynależność cedw,\\ a. apte,kal'z' \\ Po)sec n ip. h' l,fI dot dwzas do:tateeznie wyjaśniona "), Autol'O'\\'ip bowiem, (JOI'uszająey tę kwesti<.', jużto oollrzuwa!i IH'ak odpowie-dnil'h matpl'ialó ' w "), jużto z,alat.\\'iali !'-ię w ten o.:,p,m.;óh, że eo do żYI'i,a OJ'ganizae'jnego tl'al,to\\'ali zawód a.ptekarki aż do w, XIX narówni z zaiwodami I'7.Cmipślniez'mi i kupieekimi. \Venda w pic,rwszej swPj prae', napisanej wp'Ó'lllie z Świpżawskilll, stwiel'flza. że alptekarz do (crhu nalc'żeli 7). Nie odróżniał 011 wtedy takirh pojęć, jak: III e 1'l'ator, jlstitor, aromatarius i ap ot hec aliu s, \\' któlT('h (lomyśla się jednozlla,ezllośri 8), Z tego p,n1wollll dużo miejse,a poświęea O'mówif'niu eerh6w kupie(kieh i kramar:<kieh, mimo, ŻP \\' statutach t'ełlże o apteikal'zar'h ezasem żadnej wZllliallj,i niema (liP. ('e.eh kuprów i kra'll1arz' na Kamie11cu PoIlolskim). \" pracach późlliejsz'{'h zlllieni,a jedna.k \Venda zda

'J .\dlullg' ,\, i Ul'llung- G" GrUlllh'i!'s ell'1' r,('('hi( htl dpI' t!1',11;;1'111'11 Ph:n'B!,IZil', Bf'ł-łill 19a:J. :.'J7 -R, ") "'('nela K. I\al'tkl z życia ]11 'wHh1ł'gu a]lll'kal7Y ,\' (1:l\\"Iwj Poh.'cf' ,\\'i.uloJl1o!:<l'i Fal'nH1rl'ul'('zlll', \\'al'"ZH\\a XLVI, IHI!I. ,f2).

6) Tamże, 2!-i, 7) Świeżay,!,.,I,' ::-;uli\lJ(z k E. i \\'(,I101a K.. :\lal:'I,ytdy ,Ili Llzlt'jo\\ farlllacyi w dawllt'j l'e,);;ee, \\'an'Z<lWH, I 1, :11. 8) Tamże 42.

nie, w raza'Jąr pOgląll, że aptpkal'ze h'li l',apisywalLi do eeehów nutlał'zy, złotników, piwnwHI'ÓW i kupców jedy'nie z powodu »\\'Yl'h uh{H'z.łl'eh zajl,'ć" Co 110' 1'('ł,hÓw zaś aptekarskich st\\ ieJ'liza, ŻP \\ Pobre takich nit. hyło. DoknlllPnty z \\'. XVIII mówią !lawet \\'lJł'<Jst, że a:ptpl,arze da L«,hll nie należą. Pmnle natomiast ślad żyria korlpamr jHl.'ga dadzą "i w\'rzuć już w \\'ieku ,XVI ["). InHrzPj h \\ e»t i l;' tę ujmuje Ko:<ko'wski w polemi<'p /. \\"enillą. Na padstawip matcl'i,ałów, zehl'all\'dl prze,!. VVPłlllQ, t\\"icl dzi Ko,sko\\ ski, że aptpkHl'ze do I'eehów nalpżeli ze wz,ględu IJa kO'I"zyri {)I'!.?'anizae'jne. Ci z nid}, kt{II'z' lll'z'g-otawywali tylko leki - wstl,':l' 0\\ ali do reehów l'zl'lIIleślnil'z'eh, iUlli za';, halHl1ująl'Y eu gl'os - do redló\\ kupieckich III). stulIowi,dw to 11:110 powód dO's'lwualcmu ZIUł\H'Y hitol'ii aptl'kal'stwa w 1><)1:-;('/', \\,pudzie, da \\ 'pawiedze1Jia s\yego ostatniego zdania. Ki lIalmfi\\'sz' llawet na ślad usta\\ ', I'eg'ulująrej metody wyzwalania luh ua wzmiank<.' o sztuce ntistl''l:owskie>j dla aptekal'z', o,I'.az nip mająr żadnTh innych poz tywnye); do'\\"odów, stawia tez<.', Ż(> rZ'ste alptf'kal'stwo nie godzi/o si\, I' pojęrie,m eerIJOIwośei czy I i i n n liIi sla\\ a,mi: eechO'\\'o\Ść aptpkal'za w POI'I'p \yynikaf,1 z jegO' zad.ał] nipapteeznych, a wypma]](''p(Jwalla fm'maeja ohl'oIIY S\\ tli intcre'sÓw w utawaeh <:edlOw eh sz,ukar nic patl'zeh{J\\'ala U). \V d'skusji paw'ż's7ej zan\\ażyć trze,!ta !trak dwÓe!1 kry1l'I'i{I\\'. Pl'zp,dp \\ sl'ystkim nip I'ohiano żadnegO' z.astl'zer.enia eo (lo l'zaSll. Aptp'karst\\ 11 sredniowieczJJego Jl'ie można p'l'zeeież zesla\\ ia(' z aptplHlI'st\\'em w \\'. '- VIU I'ZY 1Ia\\'e't XVII ze wl.ględu na -ug'lnmłlY jegO' rozwój. Po\\'tó)'(: przynależnaść ('echO'wą apte. karzy \\ lIliastaeh wil,'kszyeh trakta\\'allo na I'ówni z takąż (JI"ZYłlal(,żllOeią w mal'('h lLIiastp\'zkaeli, \\' ktrJrTh istnienie i liczha ('ed[()\\, zależ'na hyla 0(1 odmiElIIlr"h warunków,

9) '\'l"1IIIa, Hp(,(,'I17ja iH'fH' 1\(1<;]w\\'"kil'f.?,"O, HI'\\ iz'(' i przl'g-Iąd\' aptek,.. (\"iall Fal'lIl. XL\'I, 1!J19). Tl'niip, Ial'tki, :!1-2-;1. III) Ios]"'\\",.ki B,. l'oll'Tllika ("'iw!. l<'al'lIl XL"] i XLVIl, 191!1 i m20) , J1) '''e1ll]a, Czy aptl'I<:aI'z \\' i'o]sc(' na]eżaI 1]0 cechu'l ("'iad.

Fa 1'111. XLVII, 1!.J:20) ,

3. D o t c h c z .a s () w p z a p a t r wall i a II a -o l' go a - p. i z a c j p a p t e1k a l' z y p o z n a 11 oS k i c h. Kwestię (Jo)'gallizat'ji cc('howej apteł\arz' w Poznaniu pGrUSZao1lO nie,jpl!lnlJlI\TotlIip. PieJws,7.' histol'iogra.f Puzllania, ŁukazP\\'i('z, podaje, że aptekarze jJGłąoelli hyli z bractwem kupie{'kim; nie l'az,lJaeza jednak, w któr'm ezasie połączenie Grganizac'jlle istniało. Przytoczone pl'ze'z niego statuty otrz"lIlali ,aptekarze od l1Ia,gitratu w r. 1718 i od KGmisji DGhrego Porządku w r. 170 12). Z'llani0 powyż!",ze, co do. \\'Chod,7.ellia a.p'tekarzy w "klar} ee>ehu kupil'f'kiego., pOI\vtarza Kar\\"ow.ki 13). \Vał',-,c'haup!' poraz pier\\'z,\' 11<1.tl'afia na \\,pólJl" eedl ł-nalarzy, ZlOt.llików, pasomonil:ów l a,pte'ka,rz\ z r, 1489 "). Orgmd;>:a,cją, jegr i mlzinlpl1I w nim l1Iala,)'zy zajmuje siQ hJiżej KHezlIlHrczyk. Ja,1;o datQ odpad'1liQ'ei,a aptekarzy Gd cf'ehu łąezllc'go prz'jmuje on l', 15()4, w którym utworzyli S{l,Hlodzielm" ee'ch l.'j, Leit'ehcr w prHey u hfłn',!lu i Iw" IJieetwie \'Ii d.a\\'II\"llI P07.lla.niu 'H) J)()świ,ca rozdział hra;-twLl tl,ptekarsl\.1emu, któn" - zdaniern ](oczego 17) -- na.le'ży do. lIajeenniejszych rozdzia!ów, dlOĆ pod nieJC'thl\"m wzglC:i(leHl W,\'il1tlC'a uzul}1Płnip11. Otóż Lpitgeher, przeehod7ąl' cd \y"pólnego ee('hu do prz"należnośei organizac'jnej apteka,rzy w \\" XVII i XVII[, wątpi w twierdzenie Łuka:-;zewicza; przeeiwnie stwierdza, Źf) na podstawie :tatlltu z r. 171 .aptekarze tWf).)'z'1i samodzielne I))'a"two. DGpiero nGwa ustawa Komisji Boni Onlillis z 1'.1780 wslwzuje na ląez.noiŚĆ aptekan.y z hr:H'twem kupieekim; ale i wtedy a,pteikm'ze mieli pe\vnego I'odzaju hral'two w hractwie. Dai;;: P'lj,wstania samodzielnego hl'actwa a,pWkarskiego usilujf' ustali I;

12) łukaszewi{'z .T.. OIJJ'HZ historyczno-"tHt -:t'('zIlY miasta Po, z:ul1Iia. '" 1'07.u:tll I. lR38, :117-9, 1") Km'wows,ki S., lIa1J101l1'1 i [l1'zI'IJIy:.;ł Poznania \\ dawllil'jszy('h cZ8"-:wch, Poznał-l W17, S. H) \\,(.JiSch:Hler A" Dil' mittclaltl'rlIchen 111l1UIll'n Zll P[)SPIl ,(Z. f. Gl'dl. Fos. I, 188;), :"?1.).

15) I\'lczmal ezy'k 1\., l\lalm'Z{' }Joz,nallsey w X\' \\'il'lm i h li l,,'('h, (Mb. z luoniki 111, Poznania I!J}, ;)-10).

16) Leitge;lwr .T., Z clzil'jow handlu i kupicetwa pozllall.ski,-go za cla\\'Ill'j nzeezYlpo,politej Pclskil'j, J 'ozlHui l, HI:!!J, 2:>9H, 17) Koczy L" Hl'cellzja pnley Lcit.gl'ln'a, Z d:r.j('jó", I "IIHII u , " (Hocą., Hist. VI, HJ:tO, 121),

1J{jl{os'trzelH;ki. W przywileju Zygmunta Augusta z r, 15łi4 żadnej wzmian!ki o I'ontuherniunl pharmaco,polal'u11l nie lila. l!żyeie zaś tego wyrazu poO raz pierwszy w potwieJ"{lzelliu tegoż poJ'Zy,wileju w r. 157fi - choć jedyne aż do 1712 - pozwHla Ko>stl'zellskicll1u ull1ie,śI('ić !latQ z.ałożenia eeehu a.p,tei],aJ'ski<:>gu Jlo l'. 1)f:4, ale przed 1571i t).

\Viarogodllośl'ią niektórych zdań, t'czącyeh siQ pl'zYllalf'ż.

Ilości eedlH\\ej aptekarzy p.oz,nalls,kidl i eechu oRptekal'skil'go, z,ajlllę się między inl!ymi w nilliejszej Jlrac)', &.. '\ p t e kar z e w c e c h a c h m ia s t 11 O> I s k i (' h, <:11'1''1,1' P1"ZY l'oz1JatrywaH iu przyna]eżnoś"i organ iz.acyjn('j :1pt£'l\ćll'zy poznallskieh posług'iwać się ana!ogiami z OhSZiJl'1l ziplII Jl'O'lsl,ieh, należy z ]iteratmy monog'raf,cznej wy'dohyć j'()}:wiąza II ie tej kwestiiH). Aptekarze] u h e I s c y osohnego eeełm nic twany.Ji 20). Nil' \\ ia!lo>lllo jedllak 110 jakiego z istnif'jąeyeh l'eehÓw należeli. PDdoJmie na terenie ohecnego miasta G d a 1'1 <: k a .aptekarze, występujący na początku w. XV, nie mają oddzielnej reprezcntacji cechowej w czasie lządów z,akolI1ych (1308-1454) aui w pra\\ ym, aJli w Iłowym l1lie:"cie 21). \V C h r z a n o w i c apteJmrz Ma,zurkiewicz, żyjący na poezątku \\. XVII; h,vwa zaliczany do karczmarzy 22). Że ClJp'tekane kra k o w s y nie twon:y:]i własnego celchu, przcmawiała by ta okoliczność, iż .ani w księgach racizieckirh nie wymieniona jClst w f',pis'ach cchów organi?:.acja aptekarzy, ani też rada miejsk.a nie z.atwienlzała nigdy t.m'szego ('eehu. \" spi!o;ie zaŚ I'zemieślników krakowskich, ułożonym dla pohier,ania szosu w r. L653, wyraźnie zaznaczono o .aptekarzach jako o stojących e x t r a c o 11 t u b e r n i u m. Dlatego Lach. odróżniając korzenników od ,aptekarzy, pierwszych zalicza do

18) Kostrzeński L., Materialv rio his-t)rii aptpk wwlko,pvl,,'!{ic!l (Tom I, Apteki pmmailskie) (Bih!. W'ia,d, Farm, VII. 1929, 63).

19) \Vykorzystana dotychczas przeze mnie literatura m'o!HJ.g'raficzna miast jest niewyozel"pująca. 20) Riahinin J" MatPliały do luhe}'kiego słownika aktowego.

\WYd, Tow. Pmyj. Nauk w Lublinie, IV, 193i, zah. contuberni.um).

21) I:Iirsch T" Danzigs lIandels und GeweI'hsg"(,slchichte.. " Lipsk lb58, 209. 23) Pęckow;;ki J" Chr7anów.. " Chl'7anów 193" 1%,ceehu krama.J":,,kiego, drugich do kOllgl'egacji kupców 23). Takie uj<.'l'ie 'PJ'awy liiI' w:\'daje siQ brr zwlowalajQce dlatego, że aptf'karzf' I \\ o 'w S e y prz pominają ohie ukoło r. lIi09 (} swych dawnyeh prerog'atnvaeh, które pOosiadali na WZÓI' al'o1llatal"iuz' krakawf:kich; układają je więc w kanDIIY cechowe. Art"kuły te zastały zatwierdzDllp w r. lIill, W12 i Hi!H. f:eeh a.ptekarzy hyow:-:kich, któr"ch liczha hyla d{).ść pokaźna, grupował tylko katoliików. \Y okresie wyhorów na zarządzenie rady \\ hieral i aptekanI' f\pośrÓ'd sie-hip inpekt{).l'I'!\\ ( i 11 S P e c t o r e s ,.; e u Ul o II e l' a t () r e s), który'('h zadaniem h'la lustraej,a ofieYIl a.ptekm"skich 2'). \V ki-'i<."gad. Cedl'OWTh koś e i a ił s k i e g o l'e('hu kramarzy wspominani są. a:ptf'karw od r, 1;')7(;, -lIi1i, p'rze\HłŻnie jako w,\'pe!niająlY ohowią,zki l"ZłOllko\\':-.kie. Cfeh tp,l) w 1'. 1720 przemin11'nwano 'Ha hraetwo kupie('l\.ie 25). Usta,w' ])J",actwa kupieckiegO' w B y d g o s Z e z v z r. 1;-,(i potwie)'rLzon p przez Stef:ma Bat,orego w r. 1581, wh.ll'Yają aptekarzy do tegoż eechu 2"). POll;o,l)]]ie l'zeez wiała sic;> w l. Q c z y l' Y w w. XVI 27) i \Y ą g l' Ó W c u, }lod kOłIJec w. XVII "8 Nieeo odmielInie praw,a przedstawiała się w \V a l' 'S Z a w i e, Oto rada miejska poląezyła w 1', l;)Hi sZlHuklel'z', małarzy i aptelml'zy z ceehem złotlliezym, Post.anowienie toO hyło przez kl'ólÓ\\ trl' krutnie potwie'rdzaue. \V r. 175 lłJtPl\.arze jednak do ceehu złotHil,ów i juhiler6w nie należą 20), Przeciwnie, aptekarza AntOoniego. Andl'ydlo1wicza, który zajmował ,ię uboeznie handlem różnych tDwarów, wybiera hl'a,ctwo kupied>.ie od 1', 1740 kilka,krotnie na s\"'ego seniora :<0). \VplIda wyraża powątpiewanie, czy p>()Sta.10"') Lacl1s J., Dm\"lJP aptekar"two krakowskie (Bi'h], \\'ir,.L Fa 1'111.

); IX, l!J3J, 11-2, 17-9).

>') Clurcwiezowa Ł., ł.\,"owskic ol':.!'allizaeje Zl\\'Ol'OW('. ., Lwów \J21.). 1G5-6.

2") KostrzclI:ski L., :\Ialcrialy do historii aptek wielkopoi5ldl'h (t, II, Apteki pl'owincjonalnc), Do druku przygotnw:ll CII'\\':lCki \V \\', (Bibl. Whd, Farnl. XXVII, 193(ł, w druku).

26) Tamże, 28, 27) Ś\\leżawki i \Venda, \Iatel'yały, I, 34-7.

28) \Vedług rc!acji p. Nożyi".'kiCigo T,. który opral'O\\ uje histOl"i;: c('chów wągl'ówicckich, 20) Świcżawski i ""puda, :"fa.wryał', I, 82---2.

"") \Veuda, Czy apt('kmz lHt;leżal do cechu? i.

\\'ienie mdy z r. 151G było stosowa'lle w pł'arkty,ce, vV r. 1397 howiem wynikł sp6r cel'hu złotniczego. z aptekarzem Pa\włem Marianill1 o wynajęcie w jego domu mieszkania nierp,l'!lOwemll zlotnikowi "1). Mari.ani -- w przyp.adku należenia do tego samego cechu - u,>tawę ohowiązującą wszystkich członków zna{by musiał, tym wi <."1' ej , że od rOiku już byl ławllikie,m mip,j..;k i '11 l , Późniejsze dorpie1'o wZllli.a,urki z r. 1793 i l/mi wyrażają si<.' wmźnie o aptekaJ'zalCll, któlZY cedm nie posiadają 32). vV m ieji,we tego w stępuje hliżej l1'ieznana konfrateruia a'1Jtekarz'. .Jako stał'szego tejże ,.kon.fJ'.aterlli aIJtekarzy wolnego miasta Rzeczyllospolitej \Vm,sza,wy" ,..-idzimy Efraima Oszelewskie,go, siklad.ająl'ego \\'ój pVllpis na p'l'o>śbie do Konfederacji Targowil kij dnia 8 lutego 1793 S3) Członkostwo ceclwwe, zmienial i trz'lo'otnie a,p{{,"k.arze g 11 i e ź n i e 11 s c y. W r. 1535 i 1;)7f; siPot'.. ka'IllY alptpkarza l\fa1'eina w cechu ogólnym. Po pożarze za, miasta księ!d ef''l'ł1U piwowa,rl:\kieg-o i mydlarskiego \vspominają \\' 1". Wit o ezłuJl'ku, aptekarzu. W k0l11'U w 1'. 11137 ,aptekarze Chmlzicki i Biel'lIaclki wy'stępują jako starsi hr,actwa kupiel'kiego M). \V N o w y Ul S ą C Z u a;ptekarz \Vol,ski wchodzi w skła.l wspólnego hractwa ku,picl'kiego, składają,cego się z wszyistkich tych, kt6rzy towary swe mieJ'Zyłi łokciem. funtem i kwartą. Ustawy tegoż cedlu zostały potwierdzo'llp w r. 1604 i Hi39 "").

\V K.a l i sz li I:\p{)ty,k.amy w r. 1690 l'edllnistrza piwo'warów.

.aptekarza \Via.lentowicza S"). Żadnych wiadomośl('i o I'echowości aptekarzy nie znalazłem w monogr.afiaeh historycznych: Bipcza 37), vVieruszowa, SS ) i ZłoczO\va 39).

:11) \Veuda, I{£I,l',tki, 242--3, 32) Tenże, Czy aptekm'z Ha.Jda! drr 'I'pclm'!, 95, 9r., "") Tenże, Kal.tki, l. c, 3) Kosh1ZI'Il'S,ki, (), c" II, -16--8, 35) Sygańf;ki J" l,s., His.torya Nowco Sącza..., Lwów, l, 19m, 5. 41; II, 1902, 39, 140, :!6) Wenda, Kartki, l. c' 37) Bujak F., Matl'l'Y:1ly do his1toJ'yi miasta Bi"cza (l.)tj] - 1;)741.

(:::;pJ'aw. K J-I, 8., S.!', A. U. l\:raków, VII, 1906). - Tcnże, l\faterya1v do historji miasta Bic,Clza (1:361-Hi32) ::-:pl'a w, l\:, I L S" 1-'. A. (T., Kct!,ó\\, II, 1914).

36) Koczy L" Dz,ic'je miasta Vi'icrus,zowa, (l'I':lCP Tow, Mil. libr., Poznań 1930), ;j9) Chal'ewiczowa Ł" Dzieje miasta Zloc;zowa, Zloczów 19'2i},

2'lJ!)

KHONIKA MIASTA POZNANIA

Apiekarze więc w miastaeh poł--;kich do cechó\\' Jła.I'że.\i.

\\ JIlał"eh miasteczkarh ce'ch6\'. jeDnostkowych nie tw-oJ'zy]i (jak również w miastaeh ta,kich jak: Lublin, GdaJ1sk) zape'Wuc z pO\"adu znikomej ilośei,lecz uzupelniali je(l'n I'el'h agMn\ (Gniezna w. XVI), I'ZY handlowy (Nowy Są,cz), alba wchodzili w skł.ad e('rhu innyeh ł'zernieślników: piwowarów (Kalisz), piwowarów or.az l1I'dlarzy (Gniezno \\. XVIL) i hamllująl'r('h: kramaI Z)" (Kościan) oraz kuprów (Bydgo-;zcz, ŁQrzyr.a, \Vęgrówiee, (;niezHo w XVII). Z zest.a,wienia wyuika. że a.p.teka,l'ze przeważpje byli ('z]ankami rerhów ]Hłnldlo'w ('h. \V większyrh mia3tac'h k\\p'stia ta przedshmiala się inaczf'j. \V \Varszawie aptekarze, włączeni z sZJlluklprzami i malarzami do eei'ilu złotniczego., niedlugo da lIiego należą. \V \"ieku na",tępllY,lIł zaś W) stępuje we L \\ (»Wil', i p'ra wdopado,])]]ie \\ Rrako\\'ie, sani.odzielny reeh aptf'karski. B'ł,a to może już wtedy O'rganizarja o innym l'Imnlktc!'Ze, liii eerhy rze.Jl]iel'I\it'ze j kupieekie \V Krakowi", ol'gaJIizacja ta lIie figuruje W szcregaeh illJ1yrh re,chów tp.k, ja.h w wieku XV III wa.r-;zawska konfrater)) ia aptcka,rska. £łównocze,śnie z,aś aptekarza warsza \Vski 0'Q'O, uIJOI'Z'1l ip, hau d] ująrego, s;potyk:lmy w cpchu kUJwÓ!w.

Rozdział I.

Aptekarze \V e('chu zhiorawym Pierwszą wiado-mośrię, a należPlliu a1)tekarzy poznail,.;kieh lIn cedm jelst u.chwala ra(ly nif'jskiej z dnia 9 lutego UR9 1'.1),

J) Jaczmal'czyk 1\:" Akta rarlzi('rkip pO!,;lHlilSkil' (1471 -1;)01).

(\\"yd, Kom. Bis L Tow. Pozu, \"111, w:n, II. nr 1:)1'2). "Intrr allrifahr()l, JJidorcs, !:'eritextores, UpOt.l"1 arios. Domini lip consuJatu dccl'everunt, (tuoel aUl'ifahri, pictol'l''S, serilextores et appntt-J'carii insilllul fraLcrnitatem haJwre ddmnt terrLporihu'j perpctuis suh pena decem mrc. pro fabrica civitatis soIVelldal"l!m, qui huic decreto cOlltravenerit. ncJwl1t niehilammus quiliJwt illOJ'um iuxta ip::;ormll statula, prou\. ad ips()rum spectat artificiulU in penis et aUis, prout eI,csu)er lH'ivile,gia confecta habent, illese et invioJ£lbiliter perm<1nere omni iIll'pediuwIlt.O semoto et de quoIibet ilIorum iP'efato pf.r dominos de consulatu eiligi et £lIii ad thabulam pro sedenda diffel'encia intel' ipS0S. i\ctum ut supra".

Na POdst<lwie tf'.g'o pO'st:1l1o\\'iel1ia zł01'11iey, maku'ze, hafciarz,... i a,pte1karze lJ)aj! tWQ-J'zyć odtąd w;::.pól'ł\' ceeh. Ni") "toOsUjf!(T :-:ię do tego z.al'Ządze1lia, lila pla.cić 10 grznvien kary ua ecle odhudowy miasta. Każde rzemioslo. ('0 co kar i i1llJyeh spraw, ohowiązywal: mają dalej wła"'l1e statuty, o ile jp poOsiadają. P\\'a.. g-a ta tyczy, zdaje sil.'. jef 1 Yllie zlo,tników, ktÓ1'Z' wy',;tęPUjf! fllJ'.. gauizowani już w r. 1453. PJ a.wdop-odohllic tł'Z' PoOz'o>st.ałe zawod' połączono z istniej!>eYlJl c(,I'I1(,JIl złotllicznn, ah' ezło'lIkowic irb podlegali odtąd jur'.s(1\'kcji eedlOwej. DoOwody występu,wania aptekal"z' prze'(l fOJ'Lł111 nH1\ p'o'Hailsl,iej - (lotnhczas Jlaj\HzelIiej-sze - pOlsiadalll' z 1'. 14 ili ), Cn' aptekal'ze, p'l'zed wejśeiplIl do ('('{'hu łą(,zlI(,g'o. należe] i do inIl('go e('chu luh t'\\'QI'zyli od(lzif'lną organizal'ję, lIi(' wiadn,mo, Przeszkodą (lo za,wią,zallia l'e"hu salJlo"lzielll<c'go h la JIloże SZ('ZUp]a iloM aptekarzy; i]o;:;r a!)tp,k bowieJll na pI'ze]0l1lie w. XV i XVI HlOŻIlR \V POZłla1liu ustalić do. 3 "). \Vzgl:,ul tell jednak nie mógł h'ć de(Tdujący, alhowif'-1II ZlIalll,\' wn>adki \V TOl'un!u, że liczhą. wYllla,gallą do utwarzellia l'e('hu I>yło :3 l'zlonkÓ'w; w okresaeh u.p.a:dku gospo'lla.l'rzpg-o ef"('II' przet,'wah lIawet z : iezhą, 11111 iejszą ). Mika \V pl'a(' o OI'gałlizaej i kuprów \V śrcdlliowipl'z,lI Hl Pozl1alliu, wTażająr "i<.' ogólnikOowo, zalieza aptekarza da c('('hu l{1'anlaJ'kie'go O). Jeżeli r'lwdzi o stosulIki »()_ znallskie, to żadllf'p.'O na to. dowodu lIie 1J\a.lIIy. Lstawy cechu kJ'alllar7' z J'. 119f1 zarząd.zaj}- wp>nt\nlzie" wTaźJ1ie, ahy aptekarze tOWRI'U, \\ I'll0dzące1!'o \V oh]'<.'] , handlu kl'aJllarskif'gu. !lic

'J l";aczIlHI1'cz'k K, Akta l'ad ' 7i!'ekil' lJO'ZlIal,\skil' (14:31, H711).

1\\ .,[, 1\0111, f1isl-. Tow. Pow., "lI, 19D, I, III' ;?9), - Kostrzełl,ski, I. I:>:: ") H:os'tr71'1'lSki 1!stala i"tnil'lIil' \Y Ir!łl l'zasie dwóch apt!'k; III II i.. lilia lo się w-l\r'(' \\'j:u 1 ol1lof:f o jpsZ('zp jpdn!'j. !\ więc: pipl'\\ -.Z:1 ,1];Ipka (I', 1485) przy d:zi!":-iejsIZPj uL "'il'lkil'j (K:),czl1lat'cz'k, \kh, n, III' Ht!) , Ilt'ug'a (r. l;i}) przy u1. "1'OIIil''('kil'j (I";oóitl'zeliski. 1. l;!i), C:J rio h'7,(\('iPj - to nip pOllo-hna liiI' pl'zyjąf L-.;nil'nia jej lIa H'l\ku (Knstrzl'fl!"ki, I, Cf.).-70). Aptekarzy w r. 1508 było JW!pC\\ 110 trzl"r'h (wh sil'. 111' ) llerbst. ::;" TOl'uńskic ceehy l'zcmi6dniczr, Torm'\ 1!);, H.

5) Mika r., OJ"p:anizacjn kupil'etwa poznafJskiego w wiC'ka,e!l śl'eu,nich. (Kr:mika m. PozJwnia, XI, 1933, 3,15),

prO\yad7i1i pod karą 5 g'rzywip'1l 8). Nie był by to jednak argument na niemożliwość czl,onkostwa aptekarzy. De 11O'V{)I:;tder. kif'go cechu ogólno,kupieekiego apteikarz należy, choci,a,ż jeden 7. punktów ustawy i"akazuje um ln'7pdi:!'Wal; rzel'zy knuuarskj.") po skollezollym jarmarku O), EWf'nhlaJI10ŚĆ ta jednak w Poznaniu pod k{""uiec w. :XV nil' 1I1>nŻe miel: miejsea, ponieważ wiemy z ('ałą PPWlJoO>Śc1ą, że wf'hHdz oni w szeregi ce('hu ląezlwgo: zlot. ników, llla,l.arz', h3.f('iarz i aptekarzy. Dla'ezep;o wlaś'nie ze'''pfi!ollo a<pt!'karzy L takimi a Ili(' ili"'mi z,awoda nli - thu118,eLollo sohil' różnif'. "',iH'sl'haul'l' do'p-atrujl' :-ię wspólnej w8zystkim a tak trudnej tedmiki artystTziH"j S), KaeZ:lllarrzyk zaś pYZ"!1u!'z<"za, że prz\' t.wo'rzeniu eedlU zhiorowPgo ,aptpł{arZ(, lwaII! h'1 i J1(Hl uwaf!'f.! jP("h'!I j.. ze wzg-I<.'dn lIa sWQ IIltel ige'lloeję i relltc,.\V'n' zawód C). \V PIPla. opraeowują.l' i nWf'lItarzo aptek. znalazł \v nieh farh', uŻojwalle pl 'zez malarzy. oraz l\\\'as' i d1Plllikalia. którl' 7 ppwlIOL4"ią z.akupywali zlot!lit'Y. \Vspóhwśrią interesów p'rz' ".przedaży - kupnie tyehże 1')\\"[1rów IIlil.'(lz' a,ptekar:zami a ma lan'ami i zlotIIikam! - thl'H1,u'z,\' on fakt pOclnlJllPgo ze"polu eel'lwwego w \\'arszawie 10). \Varlo tutaj zazlla,l'zyć, że, dot'chcZHiS uif' zORtal' \V literat.urze w\'jaśHioll£' kn'teria, lla mQoe' któnTh różne rzemiosła ląlZOIlO \\' ('C't'h' zIJim'o\"e (e {)o II t u h ".1' U i a c n 11 II e x a) 1L). \V myśl uchwał' rad' l1liejkjej ;tarsz'm ('e('hu zo'stalłi lu'zez radQ w'hran' ,('zlonek je<lllp,"w z rzeJ1l io1 na f!l'Zpmia n, po(]>(ll'zas gd' z pozostalyl'll z.otaną \\"'zna('zel1i ludzi do 1'070st1'z'gl1ięcia SPOll'ÓW wzajf'nl'll"('h. ŻC' aptelkal'ze żadne,go z t"('h t1l'zQdów nie pim4o\\'ali, "kazuje brak <1anyeh w s,pisach eedlmist1'zÓ" \V ,aktal'll radzip'I'kieh ono w zal'llnwal1e.j k:-; i ę,d Z" ('<,

8) KaczIIIHrczy,k, _\kta, 11, III' 172,2, "lJl,tiwrułłl st.ł1Ula d onli nacionps, .. Iteln cuch sal kpyn aptekiI' in S f'y.n 1'1' aplekp vO\'kp",ffill. das do dp)) cromem ZCUg'P}Wl'ct, llCy busse funff marg-k", 7) Sn!'aIliSki, II, 41.

") \Va1's,chaueJ, l. c.

U) I\:acnnal'czyl{, :\Ialarzc, 6, LO) zob. J)ł"zr.pisf'k 9. 811'. 1;:;.

H) Arlamow!o;ki Ii.. DziEj!- ln'z,el\np'kich cechów rZl'łłli('ś,l.niczTh w dawnej Poli!ce, PuemyśI 1931. 9.

ehowej 12). Ta ostatnia jednak claje możnoś{- hliższego za,poznania się z udziałelll aptekarzy w życiu I'f!l'ho,wym, jako też (10:o;tarcza kilku cen'lIyeh - ho pnnvie j('dY'll'('h - wi,adomol'i D :o;to:o;ulIkarh , pauujących w ieh aptekach.

Zapiski księg-i, p'l'owacIzolle przez sta'1'szych eeehu -olI 1'. l492, rozmieszczone są ehaot'cznic, ezęsto hez dat 13). Ma.jf,tl' już zrC'IW'il'"truowanq, Ol gall iz.a,ejl;' ('C"cho'\VQ" któroj dO/kolia! KaezlllHrezy'1\:, zajm si jed'nie pDzTjal11i, tTzą,e-mi się aptekarzy'"), Do ceehu należą, H,ptf'karze: vYf'ntzke (notatki znajdujelJl' od 1192-1494) 1'); a:pt!'karz ,,:o;tary" hez podanego imiell ia i nazwiska (H93) 16); aptekarz "l11].od''', ł'ówn ież hez imienia i lIazwiska (1493) 1"); bliżej ni('określollY aptekarz "z starej a:pte,ki" (11,9i) 1"); \Vill'centy (okolo 1494, na,pewll'o o.d 149(i ,1497 cwen

12) I\:si!:a cechlJ'wa (ArelL P:U'IFt.W w PrZ!Hllliu, Varia Pa"ll li'I,).

13) Brllkującl' dal) s,tm niPIII "ię podal' l'Ill>Ć w pl'z'iJliżelliu, ,Jf)I'ÓWllywUjąr. chal'akter ]J,ism:J, oraz \\-ykor7.yslując zapis,ki datJWalle, iektÓJ'(' miejsca, /.J'll>llniejsz(' ]Jc(1 \\'7.f!'lę<ll'IlI pa)c>ogl'aficz1IYIll, [w',nógł mi ]'o7.wiąznć p. kus,tosz i\dnm I{alctka, za co sld:tdam mu sel'dl'cz-Jl1' podziękown II il'. Hi Z księg-i ll'j ),;ol'zy..lal już h:osil'ZPllSkl (I, (jli fi) Opl'nc!Jwa' nil' jl'dnak jP'!l'() ,kst lIiedotatecznc a wrniki l'zaSI'IIl ollmiplIlII 0.1 1110lCh.

",} J{sil:"ł (,I'I'lIp\\'a, !-otJ', :16, ..11<'111 "'"mzkó> 'I[))P),;('J' i,;l sl'htlldi' J{aiPIIII'!' I!l'iJt uf wi-łlaehiplI H!J:! io\' ist nd in dpI' TIIl''''''; Illit samt siTl('n /('e';;(1111'11". Znriska ,k1'l'ślonn, dopisano: "zalt lIas gelt", stł-'. 5, "II(''fYI \V(,Jltckc aptl'ckf'l' hot zu im gCIIOTU('ł\ fl'hlll'l'l'),;" retor I1H\I'H,Wp<;'s SOli fon hl'rlin lI\1>rł sol h' ilu 1(,I'('n e]1I iOl' UIl,1 ([Pl' iong sol im /('("}I<'n VI fil (IPI' zit H92 ior nus (lpl' f,,-.t mat'ck". !'iti', ;-)(i ..111'111 \\'ar.-; de1' Zl'I:h l;. "IU (I,lIdCI' auf sonta,g' f(}I' sallt IIHu'/u'('la lHH im' 1/2 g'R )()s". Próc,z malarza: "ltl'm wnl<;';.; (!l'I' apoIpl,('I' WI'lItz,lw ]tPIII dl'I' <ll1l1el' n.pleckel' - in deI' a !tel! aple(Jwn".

Zapiska skJ'e'ślonn.

16) 'fnm'że, s1l', 71. ,.Hem der nl<lo aptpckpr !'iiIId IIlJ'ch 11(>[ gl'Wl'st hy dcl' 111(""" Iłoch rlll dcl' zeche noch dl'S>.'5 Kn l!'fll l' I' elt 111'1 g('heH auch auf <liI' ]{ntelIlel' 14!1:1 fol' \Yinachteu". 17) 'faUl:i:c, Sil', li9. "Ilem auf sant mal"gre!:t lHJ:1 im'" (lIużllr JJ'ł IlIiędzy illllymi: "deI' iWł:g aptecker". Znipil<.;lm skJ'elolln, ."h' 70, .,ltl"lll d('1' iong' npteckl'l' ist schulrlig <lic hm;.., auf sall1 michcl dag 1493", '"i 'faUle, zoh, pl'zyp,isPk 15 (str. :Jli).