IUWNIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1937 R.15 Nr1

Projektow,ano \\'tedy ró\'\'nież uzupełnienie ieh nowymi bastionami (pl. poz. 15 i ryc. 11 L Jest ten projekt o tyle C'iekawy, ŻP w odróżnieniu od obwarowań dawniejszych, bastiony rozmieszczone zostały mniej więcej równomiernie wokoło miasta z wyjątkiem stron wschodniej. Łącznie składają się na całość, przypominającą układem systemy fortyfikacyjne zachodnie z końca XVII i początku XVIII wieku. Podobnie jednak, jak \V obwarowaniach poprzednich, tak i tutaj rolę we\Vlll;'trZllego pierścienia bastionów spełniały średniowieczne mury. Czystopis planu z r. 1734, który zawiera ten proJekt, podaj( jeszcze umocnienia w przyległych do miasta przedmieściaC'h i miasteczkadl. Tyły realności na. Chwaliszewie, Rybakach i Śródce połączone są liniami, oznaczającymi najprawdopodobniej nasypy lub pa,rkany. a Śródce ulice, w'chodzę.ce z rnku \\ kierunku Zawad i Komandorii św. Jana, za.mknil;,to również liniami, które ,,- tym wypallku oznaczają. bra.my. Przypomina to żywo ówczene umocnienia miast i miasteczek Rzelzypospolitej, obronn'ch więcej z racji swego położellia topograficznego. aniżeli dzięki prymitywnym obwałowaniolll j drewnianym bramom. które 7.abezpieczały wprawd<1:ie pned nagłym napadem, ale nie mogły żadną miarą służyć do dłuższej obrol1,\". Pomijając o\\'e dorywcze prace poza. miastem, ówczesny "tan właściwych fortyfikacji Poznania oznac7a w stosunku do poprzedniego krok wstecz. Poza wspomnianymI uzupełnieniami, nie ohliczonymi \\"!'zakże na dłuższy żywot, .10wego nic pl'flwie nie ma. (Uo kiercwal \\'ówcizas odnową dawniejszych obwa, rowai1 i z C'zyjego rozkazu, nie da się bez wglądu do aktów ustalić. to tylko ppwne, że zajęli się nią Sasi. Na pOlikładzip re,sztek umocniell. szwedzkich i sa,.5kieh wznieśli R o j a n i p \V I'. 1759 i w najbliższych latach następuych cały system ohwarowań (ryc. 12), złożony z szeregu s'zańców i hastionów od pólnocy, 7aC'hodu i południa. opasanych wspólnym wałem i pali"adami. Od północy miejsce r1awniejsZYC'h placów broni zajęły szańC'e, odsunięte eokolwiek więcej. niż tamte, od Bogdanki. B.astion bramy' vVrouieckicj rozszerzono, przy tym jednak luźniej z,wiąza'llo go z samą brarnl;!;. Po obydwóch strona-ch stawu na Bogdance wybudowano dwa małl'

szańce, zaś llliętlzy da wuiejszYlll większYlll ])(1;,;1 ionem z.fll'hodnim a IH"awą '\Tł'(JcJ.awkę nowy ba-,;tio-n lltl'llllnia.ją(" podejś'ei zp wzgól'za ŚW, Mal'l"ina. Bastion hł'Rlll \\ l'ocl:,t\n.I<iej otrzyma' również doclatkową osłon<,' w plI<.;tal'i ,,\\ óch l1Ial ch szaillÓw. apra.\\'i1,Hlo kJ'omlllP już \\ ÓWl'za-.; szezą,tki szaill:a "a furtk.L Ciemną i garbał'skiew i za pomocą w<.;polllniancgo opa.li:-H.dow.anego walu \H'iągnil,'t() jl' \\ o.))1'I:h nt!ości olnHl"o,nu'ł. ZUllellli<' nowe hastioll' i sz,ailce " tTh ob\\'arowauial'h pokrywa.i] sil: " .pewnej wierze z ha.-,;tiouRmi. projektowali' Uli I'l'Zl'Z Sa"ów w 1". 1734 (ryc. 11). Bpzj)O\\'!'otllie znikają, ,'{'duty lIa Warci' i u ujścia Bogdanki. ie hrly to pl'at'C' t1'\vale. \V I. 17.2 I','ua'_' zada\\aluia.ją sic;' na,prH"\\ą, samyeh batiOll"W hram \VI"OIuieekiej i \\ I'()rla\\kipj. sZaIlca 7a furUu,!- Ciemną i garharskiego (pl. poz. 18). Bastion' zachodni" \\ tym kształcie, \\ jakim je pazosta wili Ro"jauie, 70stał' wJ))'awdzie zaznaczone, Hh- hal'ctzo ,;;łaho, jako hPlUŻytecznp,. FJ'HmH'nty, uwzgl<,'dl1ioue na planal'h Gnmda i Kl'zewskieg-o. Sl już tal, skroJ1lIll', że nip wiad(HIlO \\IWos1. jak Je tIHnHl,('7 l' i 7 <'7.'m powiązać. ])() ('ałości Qbwal'o\\'ail 1I0ZlHlllSkil'h należal także z a III (' k, \\ zuiesiony z kOll('el1l piej wste,i J1a]ow XIII \\'. \\. z,ad10dnipj eZQśl'i mia-.ta lIa tzw GÓI'r.e Pl'zf'll1v:-;łan\. B,d to (!o:"p' ol)s7{'rll' i wyniosły pagóJ ek, ł,ształtu mniej wi<,'eej kolistpgo, {)padajll('' trolllo od 7.aiC/lOdu, PÓIJ101'Y j półnol'IH'!W - wschodu i "anlłją" mul ca! 111 llJia!<tl'l}} (n'c. 3, 4, 5). Sytual"ję zamku i iuny('!J zalHlLlowail IW wzgórzu podają zdjęcia 7. lat: W55, 1712-1716. 17:34.1772 - 1773, 'l.a.teJll Sall1l' wojskowe. Z illilJY'dl plall: z r. 1701, (r l' I i 2) l1\vzg'IQLllliaJą t,!ko ogóluy zarys, '" którym zamek nie zotal fJe('jallłie wyodrębniony, lecz zlewa się z resztą hudyuków i lllurem. hrolJląeym wstęP'l1 na wzgórze o.d .strony miasta. Z puśrólł l.tI.ięć cywiln'1"!1 ,plany z Jat 1780 i 17H5 uwzględnia.ją sama ty Iko \\'Zgól'ze: - nslUlek na planie Rzepeckiego z 1'. 1728 pl'ZnJUlUillH ban!zo :-'Z('Z('góły, p<Jdane na widoku Brauna. Tu i tam zamek sklada :-;i<: jak gdyl.J z 4-cl1 połączonych ze subą ]JUdynków, ta.1, sa 111(\ też z,arys \\'zgól'ze ora.z muru jest Ha obydwóch póU\.oli:-.ty.

3.