KRONIKA MIASTA POZNANIAzdaniem nauki niemieckiej, spełniły rówlIlież rzesze Niemców, którzy, czy to jakO' rzemieślnicy i kupcy, czy też jako. rolnicy, kolonizowali w wiekach średnich Pol,skę i uczyli wykO'rzystać ukryte zasoby jej ziemi. Ta ostMnia spraiwa jelst zbyt dobrze znana, aby się szerz,ej o niej rozpisywać. Przedwko tej toorj,i, mianOlwilCie żydowSikioj, podnieść możemy mnóstwo zaf:, trzeżeń oczywiście z tego bądź co bdź da,,nego punktu widzenia, jaki nam d.a:je rozpa:trzenie dziejów jedne go., chO'ciaż najwięks,zego śr()idowis!ka żydowskiego w Polsce XVI wieku. Najpierw z.apytać się trzeba, z,e względów metodyrznych, skąd powyższe poglądy czel'pię, s'woją siłę dowodową i na czem się za,;adzaj. Przecież prac poświę.conych dziojom

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1935 R.13 Nr2/3

Juden den Edf'lleuten schr zu stattcn, j'a mm mehr hing die Fra.ge wer die Krone Polens trag en sollte, auch von den Judcn ab..." Czy słys.zał ktoś coś podobnego. Autor, oczywiście nie obeznany z historja, Polski, nie wiedział, że szlachta i możni mogli najwyej brać pieniądze podczas elel{cji od agentów ubiegających się o tron kandydatów. (Selma StC'rn, - J)as Juclcnproblom im Wandel der Staatsformen, ZtsClhr. f. d. GesclL. d. Juden in Dent"chland, II (1930), 9 - powiada, że .,Finallzjuden", Ikrend Lehm.;.llll z lIalbel'stadtu pornógł Kurfiirstowi sasl{iemu swym kapita,łem posiąść koronę polską i, e szlachta pożycza,la Żydom polskim grubp sumy pieniężne. Dla braku miejsca, potrzebnego na inne wa.żniejsze rzeczy, pomijam inne poglądy Kapl'lln Ko.gana. Znacznie powściągliwiej wyrażają się inni pisarze, jalk GałJr. Arie (lIi.stoire juive dcpuis les origine<; jusqu'a a nos jours, Paris 1923, 2,28); "La presence etait tres utile a la Pologne oli ils formaiCillt la cIasse intermediail'e cntre la noblesse et les serfs s'occuppant du commerce et faisant valoi!" les resol!l'ces du pay!'!". S, M. Dubnow (His tory 0f the .rew;; III Hussia auu Poland from tnl' -.earlies times untill the pre.sent day. Transl. from the russian by I.

FriedUi.nder I (Phalidelphia 1916), 43: ".... the JeW's llaturally represented the "third estate" acting as the pioniers of trade< and finance". Por. też artykuł w ,.Jiidi'sches Lexicon, II (Berlin 19:28), 1075 i J.

Meissla, Geschichte der Juden in Polen und Rus.sla'lld, I (Berlin 1921), 3. Ostatni pogląd w sprawie znaczenia Żydów dla dziejów gOS1}odarczych Polski przedstawia się następująco: "Den zwei Schichten der BevtHkerung, dem Adel und den Bauern, musste sich nunmehr ein dritter Stand, das Biirgertum, hinzugcseHpn. ;\Iangel cines polnischen Biirgerstandes traten an dessen Stelle die deutschen und jiidischcn Einwanderer". Marcus Breger. Zur I1andelsgesehicht£' der .Juden in Polen im 17 Jahrhundert. Berlin 19:12, 1.

gospodal'czym Żydów polskich je,st truk mało, że z wysuwaniem ogólnych wniosków i z przymJie,rz,aniem im tych czy inny"h zasług w rozroście ekonomicznym naszogo kraju należałoby i należy się długo jesz,eze powstrzymać. A powtóre: czy ktoś .przekopał nasze a.rchiwa miejskie, gdzie leżą źródła do dziejów Żydów? BO). Czy ktoś u"ilował porównać skromne dane, z,nane llam ze 7.ródeł drukowanych i dostę,pnych ze stanem rzoczy na zachodzie? Pytamy się wresze ie rzy owe kDnstytucje, uni.wf'rsały i edykty, których taka moc do Żydów się odnosi, odpowiadają rzeczywistości, aby lJa ich podstawie odtworzyć sobie można było istotny stan rzeczy? Wystarczy wet!k.nę,ć głowę w pierwszą lepszą księgę miejskę. lub rejestr celny, aby się prze;kOl1.aiĆ, że rzeczy wyglądają nie tak szumnie, jak to się ogólnie wydaj.e. \V dziejach gospodarczych Zydów pozna.ńsidrh odróżnić trzeba koniecznie dwa okresy. Pierwszy między nadaniem im przywileju przez Bole-sława Pobożnego a rozbidem gminy żydowskiej w roku 1464. Drugi od tego cz,aISU, m,czej od początkó;\v złDtego wieku poczynając, po wojny szwedzkie. Przez pl'zeciąg dwu wieków pierwszego okresu zajmowali się Żydzi poznańscy, jaik to sła,ra.liśmy się udowodnić, wyłę,cznie pożyczaniem piC'niędzy, albo jak to się móvvi, lichwą, niema natomiast najmuiejc;zej podstawy do przypuszrzenia, żeby Żydzi już w tym czasie zabawiali się handlerm albo zatrudniali ,ię zgoła rzemiosłem i rolnictwem. Pole ich działalnoś'ci gospodarczej ograJlliczone było do jednej przeto dziedziny, którą kościół zalmknął b)'ł własnym wyznawrom. Nie możemy zalprzeczyć, że Żydzi poznaliscy posiadali w tym czasie kapitały i to dooć zna,czne, byli jednak biedakan:ni, jeśli ich fortuny porówna.m' z l)Ogactwami Ź)"dów zachodnich; skromnę, też wyda,wać sil;' hędzie i'eh zamożność, nawet jeż,eli na uwadze mieć hędziemy słahę, siłę gTOspodar{'zą naszego kraju, gdzie pieniądza było mało, a każdy

BO) Słusznie powiada M. Bała.ban (Dzieje ydów w Krakowie i na Kazimierzu, I (191.2), str. XVII), e żydzi byli w Polsce elementem miejskim, należy tedy przede'Ws,zystkiem opracować dzieje żydów w miastach zanim się przystąpi do wysnucia wniosl{ów rłD ustawienia, konstrukcji dziejowej, do przedstawienia całok'sz,taH!U dzipjów Żydów na tej ziemi.

19S