STUDJA NAD DZIEJAMI GOSPOD. ŻYDOW POZNAŃSKICH

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1935 R.13 Nr1

Do handlu żydowskiego między Poznaniem a Czechami i Mora.wami nie możemy przywiązywać większej wagi. W świetle cyfr przedstawiają. się obroty wogóle skąpo, a przedeż pamiętamy, że między Pragą i innemi miastami korony czeskiej krążyło dziesiątki kramarzy i przekupniów i im to właśnie, a nie żydowskim handlarzom przypisać należy nawiązanie stosunków handlowych między Czechami a Poznaniem. Wielcy kupcy żydowscy z Poznania nie zabawiali się handlem z krajami korony czeskiej, mijali też Morawy, aby udać się do Wiednia, jednego ze znamienitych ośrodków żydowskich w Europie. Z Wiednia pochodził Krezus żydów poznańskich Mojżesz Wiener 33), osiedlony w Poznaniu już przed r. 1647 34).

Obroty tego. kupca hurtownika są wprost olbrzymie. Nie szkodzi, że w chwili, kiedy jego interesy załamały się, zadłużony był na wszystkie strony, gdyż to właśnie świadczy o jego kredycie u osób kupieckich i innych 35), Gdańszczanom winien był Wiener 95076 zł. 30), szlachcie 4500 37), a nadto miał do niego pretensje jeden z kupców poznańskich 38). Mojżesz był w bezpośrednich stosunkach handlo.wych z Wiedniem, zawierał tu w każdym razie kontrakt na dostawę towarów znajwiększymi kupcami, o których zaraz będzie mowa, Zelikhoferami 39). Z Wiedniem handlował drugi znany hurtownik żydowski 2; Poznania, Abmham Faibisz. \Viemy o nim tylko, że uwięził go w Przel'Owie na l\forawach znany nam już kupiec gdański Wilhelm Giesebrecht, wskutek czego Faibisz poniósł szkody na

33) Bałaban M. (Dzieje 2ydów krak., I, 217) zna również Mojżeza \Viedeilczyka, kupca krakowskiego z roku 1620. 34) A. C. 1641-3. 533.

35) \Viener dostarczał hurtownie skóry i welnę. "Bankrot" jego nastąpił roku 1617, częścią dlatego. że z powodu zakazu \vywozu skór i jucht z kraju nic mógł dotrzymać kontraktów, król 'Władysław IV wziął go w obronę, ale ta nie uchroniła go oczywiście od całkowitej ruiny (Libri civ. Posn. 1441, 48, 52). ") Libri civ. Posn. 1441, 52; A. C. 1647-8, 803.

37) Gród Poznail. Libri Palat. Posn. nr. 810, 63 V.

28) A. C. 1641-3, 533.

39) Aa. 1643, 18i9.

15000 złp.4ft). Zapewne, że Żydzi poznańscy ścią.gali do Polski kupców wiedeńskich, wiemy w każdym razie, że na jarmarki toruńskie jeździli Józef Pa]k (Fa]k) 41), Żyd wiedeński i Metra,;; Dawid z Wiednia 42). Dłużnikiem kupca gdań!'kiego Jana Sz' mona był też Żyr} wiedeński Samue] 43). Nic tak nie świadczy o stosunkach Żydów poz-ańRkich z Wiedniem, jak zatarg sławnej wiedeńskiej spółki kupieckiej Zelikhoferów 44) z gminą. żydowską. w latach 1()45 do 1G52. Genezy sporu, którym firmie wiedeilskiej chodziło o wydostanie od Żydów poznańskich wierzytelności w wysokości 128000 złp.45), nie znamy. Ponieważ do zatargu doszło w roku 1G45, a zatem przed zawieruchą. szwedzką. i rebe]ją. kozacką., przypuścić możemy, że długi urosI y w stosunkach kupieckich między Żydami poznańskimi a firmą. Zelikhofer jeszcze przed tym czasem 48). Wiedeńczycy dochodzili sprawy głównie w Toruniu, tu też już w roku Hi45 zobowiązała się starszyzna żydowska z Poznania do spłacenia w latach 1651-Hi56 sumy 108000 złp. - czego oczywiście nie dotrzymała z powodu nieprzewidzianych wtedy nieszczęść i o co w dalszym cią.gu toczył się spór 47). Przyszły tymczasem klęski roku 1648 i lat następnych i ruina handlu żydowskiego, tak że Żydzi niety]ko o zwrocie długów, ale nawet o spłaceniu odsetek myśleć nie mogli. \V tych ciężkich terminach udał się kahał do króla Jana Kazimierza, który biorą.c pod uwagę straty ich podczas pożaru na jarmarku w Lukowie poniesione, nadto zawód w kredytach ze strouy nierze

40) Libri civ. Posn. 1438 i 105. Z \Viednia wywoził on 3 fasy jedwabiu (200 kart różnej maści), kitajki, płótna, kolońskie i kosy. Zrujnowancmu przybył z pomocą król \Vład >,ław IV. dając IlIII glejt.

U) Libri civ. Posn. 1438, 278; rok 163u.

42) Aa. 1630-1, 815 (r. 1631).

43) A. C. 1651-1652, 836.

U) Znanych jpst. 5 braci tej spólki: Jprzy, Henryk, Emanuel, ikolaj i :\fateusz (Aa. 1Iji.:, 11.!); A. C. 16:'>1 -2, 162 v. i in.; Aa. 1645, 601). 45) Na ten <Iłu/-{ złożył się kapitał 108000 zł., odsetki i szkody 10800 zł., do tego zakład 10000 zł. (A. C. 1651-2, 161).

") \Viemy, e już w roku 1643 doszło do zatargu kupieckiego między ::\Iojż. Wienerem a Zelikholerem (Aa. 1643, 1849). 47) Aa. 1645, 601; A. C. 1651-2, 164.