KROII\A HASTA POZXAXIAtość pieniądza połskiego spadła w XVI stuleciu o znaczną częsc swej wartości. Zmieniła się też forma transakcyj handlowych. Kupiec nie jeździ po świecie jak uawniej. \Vielcy hurtownicy żydowscy z Poznania wyjeżdżają najwyżej na "kontrakty" do Torunia, zawierają tu umowy, poruczając ich dopełnicnie płenipotentom i faktorom. Faktorowie gdailszczan i Żydów poznailskich poruszać się muszą zwykle między Poznaniem 21), Lublincm 22), Toruniem 23) i Gdal1skiem .'), które miejscowośei, rzec można, są. prawie zawsze miejscami zawierania umów, spłaty długów i dostawy towarów. Obok tych emporjów, acz w mniejszym stopniu, jako rynek kupiecki i to wyłącznie do dostawy wełny, występuje Gniezno. Żydowscy hurtownicy z Poznania, handlujący z Gdailskiem, dostarczają pewnych tylko towarów. Na pierwszym miejscu wśród towaró\v stoi wełna i wosk, dalej ,skóry, wreszcie chmiel 2;;), lell i saletra. Odsunęli się natomiast Żydzi i to całkowicie od dostawy ziemiopłodów, jak zho,ża i towarów leśnych, które przecież, od wieku XVI poczynając, stały na pierwszem miejscu wśród towarów wywożonych z Polski na zachód przez Gdańk. Nie udało nam się przyłapać ani jednego żyda poznailskiego na handlu, czy to drzewem lub popiołem, czy też zbożem lub smołą. Żydzi poznańscy są też zwykle tylko dostawcami a nie odhiorcami, choć l\ilka wiadomości przekonuje nas, że i oni zaopatrywali hurtownie nasze rynki w towar zachodni. \Vśród

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr4

21) Aa. 1517-80, f. :i87 V., Libri civ. Posnan. 1438, 387 V.

22) Aa. 1346-19. 45 V., A. C. 1:')70-72. 409-410; Aa. 1:)17-80, li8lj.

23) Aa. 1534-1558, 1557; Aa. 1517-1580, 68li; A. C. 1598-1608, :W v.-Zł; Libl'i civ. Posn, 1438, :19; Aa. 164:3, 19:33; Lihri civ. l'osnan.

1441, 48.

2'1) Libri civ. Posn. 1434, 70 v.

2') Jest to towar specjalny, wywożony, jak jedna z zapisek ,poucza, z okolic Brześcia Litewskiego (Por. Aa 1517-80, 587 v.). Towarem tym handlowali naj więksi hurtownicy żydowscy, dostarczając go masami na rynek gdailski. (Aa. 1580-2, G08, 68i-7; A, C. 1:182-i, :1gv.; A. C. 1580-82, 322). W jednym wyparlku mieszczanie z Bl'ze.,,;cia Lit.

dostal'{''aj[j, 31'0 .,1unnas lapuli .\Jo,ni et Ilon llI-ixti, alias solanky dic1as...". (Aa. Hm-80, 587 v.).

towarów importowanych przeważają oczywiście różne sukna angielskie i towary łol,ciowe. Nie ulega wtp1iwości. że w dziejach handlu Żydów poznailkich w okresie między rokiem 1559 i 1060 stosunki z Gdal1ldem zajmują miejsce pierwszorzędne. Przyciągał ich wprawdzie z równą siłą Lipsk i Franldurt nad Menem, jednak naj\Vikszych grosistów znajdujemy zatrudnionych w handlu z Gdańskiem, z którym w uwzględnionym tu odcinl,u stu łat utrzymuje stosunki nie mniej i nie więcej jak 90 hurtowników żniowskich z Poznania, Prz toczyłem, gdr tylko było można. szereg różnych cyfr, choć ieh znaczenie pozostać musi względne. One mówią nam wiele, je,lnak istot, a do pewnego stopnia i rozmiary stosunkó\\ handlo\\'('h mi('dz' Ż\ dami z Poznania a Gdańskiem, od"łaniają nam wyjątkowe oł{olicznośd. I tak zatarg międz mia"tallli pruskiplIli a Ży(lall1i kOl'onn'mi groził tym ostatnim "tratami w \\''sokośd 100.000 złp.2"). Chodzi tu prawdopodohnic o w'sokoM \Vierz telnośd i wartość tO\\ arów, któl'e na skutpk walki miast pol'-'kieh z Ż'dallli wsią.kł' w Prusaeh. Przedew."zystkiem jednak klęski z roku 1Ii48 i lat następnych prze)-\\\'iadez'ć nas JIIogą, jak zaz('hiollt, h'!' stosunki halHlIowe międz' Ż'dami poznańskimi a kupiel'twem gdańskiem \\ okresie poprzedzając ch wojny szwedzkie. Licznie wiadomośd świadczą. ŹP Ż (Izi poznaJ'l('' prz'I)J'a\\'ili hurtownikó\\ gdailsldch o 01hrz'mif' stra t., pra wdopodohllie z powod u n if'dostarczenia towal'ów i niesphu'f'nia długów n).

2") LiJlI'i l'iy, I'mm. 11:H, 7>:JH, ();!X. (i:!X \'.

,,) Lilll'i ci\. I'o>,n. t HI. -iX: 1I'ól \\'ład slaw IV lIIusi WZI:\l' \V ..hroIH: ZIHIIH'i.m hlll.tO\\"Iłika 'Ioji.. \\,ienpl'a, klon' jJozawipJ'1I I kontrakty z rÓi.IllIIi kll/lcalni lla ((ustawę skol' i jucht, których jednak z "f)\\(Jdu zakazu I'k"IH)rIU Ireh towal'ó\\ dostal'czyć nip h'1 w stalli... :'\ i.. rłoslal'l:z\'ł t..i. w..llI kupcowi "-ilIl. .Tallsl'lIowi \'011 ytta I'tl'n (Libl'i ei\'. I'mm, IHI. IX). \\'il'nl'l' hł \\inil'll kupeOlIl gdailskirn \\' 1'0ku H>i-X ai. U;",.7()(i złp. (Lihl'i eiv. I'OSII. HU. ;",:!). kal'gę o niedostal'<'Zl'lIil' towarÓw (,H-IIIY) \\,.toczyli Ż dom /lozlJailskillł Hl'I'l'lIt Hesl1lall (.\, C. 1(i1.7 x. :!59) i III I'Inan ehełll' 1,\. C. 1fi-1-7 H. 61-.7 \'. i II. 649; 1101'. lIo tl'g-o ł.ihl'i ei\. I'OSII. ltil. ;"J!J \. X:J \.. Lilll'i l'iv. POSil, 11,.i,2, "!.';!7y., "!.:!H; Lihl'i ei\. POSil, t H:!. 17, IX, "!.I -"!.. (ii ,'., H; 1'0zllall--GI'ód, III'. klO, I.ihri palat. 1'0s/1. :!;! v.).

Przywodząc tu cyfry i olwlic;f1lOŚCi. które świadczyć mogą o rOLwoju stosunków handłowych międz) Poznaniem a Gdailskiem, nie 1ll0Żem} się pOSUlląĆ do twierdzenia, że Żydzi poznańścy opanowali ten haudeł calkowicie. chociażhy w zakresie pewnych tylko towarów. Z drugiej strony atoli zaprzeczyć musimy stanowczo mniemaniu. że w zakresie importu towarów z Gdańska do Polski lIie znać udziału Ż <łów. jaJw że (;dańsk odnosił się do nich hardzo nieprzychylnie 28). Jak wielkim wogóle h.ł udział Żydów Jwronnych w handlu z GdailsJ\iem, powied7ieć si nie da. \Viemy, że \V sporze o 110stJI i wolll handel \V miastach pruskich występują z\Vareie wszyscy Żydzi królestwa polskiego, z czego wnosićby można, że i oni zatrudnieni hyli w handłu pru:5kim. Przemawia też za tPI1l regf'st da \\'odnf'go włocławskiego, wykazują<'Y, że przez komorli' tamtejszą posUll1i się ku Prusom Żydzi ze wszystkich .zalwtków Polski 2U). \Vypada dalej zauważyć, że oprócz gdailSZl'Ztłll i kupców koronllych trudnili się wywozem przez Gdailsk kupc)' obcy, jak o tem świadczą edykty króla \Vładysława IV z rq'ku 1G33 30 ). \Vynika z nich, że handlarze cudzoziemf>cy mieli "conintelligeucją" z kuprami gdańskimi, że się podszywali pod ich prawo miejskie. aby potem OIpłacać niższe cło. Do takich kupców należeli braeia Hortenzjuszowie z AugslJUrga i Bal't!omiej Broki z (;ellui. ktcil'zy lIarazili skarh pailstwa na "tratę (iU.OOO grzyw.. ('Z'li, jak to z odpowiednich obliczeń wynika, wywieźli towaru z Polski za 4,800.000 złp. 31).

28) R. Rybarski, HandcI i polityka. I, 2<26.

29) Reg. thel. aquatici Wiad. ed St. I-\:utł7cba i Fr. Duda, 2.t<i.

4GD, 74, 421, 424, 448, 426, 448, 237, 134, 350, 3 i in. II alHk I lIa Wile był jednak w rękach chrzef;cijan (Hybar,.;ld, Handel i polityka. I. 2'24). 30) ReI. Posn. 158, 1052; r. 1633.

31) Szkoda wynikła stąd, że kupcy zamiasl i zlp. od sla pIaciii 2 zlp. od sta cwekty. Jcśli szkoda wynosiła l)O.UOO grzywien rocznie = 90:000 złp., to wartość wywiezionych towarów byla (I razy wip'ksza, czyli wynosiła 50 X96.000 zlp., co daje w sumie i 800.0(}O zlp. 2(> kupcy i firmy obce wywoziły towar z Polski 11I'1.CZ (;r!ailsk i O..n''':UlHl. Hlamy clowody: Archiwum Pa liStwO wc w Kopenhadze zawiera m. i. dokument: Intcrcessio )'I'gis 8igbmundi I .pro FUl'taris... FUl'cH.ri fl'1'8 Aug. Vindelicorum... cum in l"e-gno nostro plurima et ampla ncgol'ia ex er

J50

Byli w handlu z Prusami zatrudnieni oczy\HS('le kupc)" chrześcijanie z Poznania. Dość wspomnieć, że jeden z nieh. Teodor Poein zostawił w chwili śmien'i (razem z 1ikołajem Iarievallem) 35.000 złp. długu u kupca gdańskiego Dawida Darrasa. Kiedy w roku 1577 przyszło rto wo.jn) lIIidz Połką. a Gdańskiem, nakazał król Stefan Batory areszt wszystJddl towarów gdańszczan, tudzież wien:yteIIloś('i ie]} u ku])('ów koronnych. \V Poznaniu, jak \Viem', !-<pisano rÓwnież dlugi w osobny rejestr, z którego wynika, że w chwili zerwania stosunl,ów z Gdańskiem 44 mi£>szczan poznańkirh zadłużonydl hyło u kupeów gdańskich na łączną sumę 22.łi02 złp. 1 V2 gT. 1 S.32). Wśród nazwisk dłużników poznańsldch widnieją przedewszystkiem imiona l\Upcow, potem budnikÓw i sukienni.ków. S7koda, że władze miejskie, które w tym wypadku przeprowadzały rewizję, nie mial y możności zliczenia wierzy teJ ności i długów lmpców gdal1skich i Żydów poznańskich, wi('dzielibymy bowiem jak wyglę.dał w cyfrach stosunek mięllzy ohrotami ('hrześcijan a Żydów z Gdal1sJdem w pewnym okreie. \Yypadłhy ten stosunek ed.le wszelkiego prawdopIXłQhieństwa na niekorzyść naszych mieszc7an, ktÓrzy Ha żadnem illJH'm polu ni£' OIInuwali tak dotkliwie konkurent'ji handlu żydowskiego, ja], \\; stosunkach z Prusami. Nawiasem można tu zwrócić u\Vag na pewne okoliczności, które już nietyłko Żydów. ale kupców wogóle pchaly ku Gllańskowi a odsuwały od dróg łądowych do zaehodnich Kiemiec. Z jednej stTony nie mogło być kupcom polskim obojętnc postę

c!'nt., quo sit CUIII I'tialll CUIII nOlllluIIi.:,; Isuhil'ctis nos.tl'is mutua ('OIllIllCrcia habcnt...". Między innemi jest t.o Michał ;\'[aydel, sen. ord. Crac. (Arl'hiwum I'.lilstwawe \\ I{apenhadze, TyskI' KaliI', Pi\rllI. Affl., PoJrn, A. 1, nr. 1). Podobne inte/'\vencje Zygmunta II Augusta na I'ZCCZ Ulryka Linek'n. Inl]JI'a z Augsburga. któI'Y prz!'z PolslH wywuzi lIIicdi; a w I{rakowie ma ::;kład miedzi, (Riksal'kivet \V Kopcnhadzf', Tyskc ]{allc. UdenI. Afd. I'olen. A. 1, n.'. .i). ;\!OŻI' do t!'j ł'Zl'czy orlllcsi się uchwała sejmiku w Środzie z I'oku w:n \V Sj}rawir grlaJlszczan, aby kupcó\v obcych nic "ag;negowaIi" (Hel. PDS", ](j;!, I] '1111.). 32) Por. odpow. tabl. Pokazuje OJW \Vi(,ł'zyt.clnoci i wylwz towarów kupców gdańskich u mieszczan w Pozlmniu zlożonydl. Acta iud. ban. 15G1578, 259-2{J2.

2*powanie ksicia sasl\iego, który nadzwyczajnemi cłami trapił kupców, zmuszajc ich do szukania innych, dog-odniejszych dróg na zachód 33). Zapewne, że tej okoliczności zawdziQczał Poznai1 nawię,zanie stosunków handlowych z Hamhurgiem, ta okoliczność też wplynęła na ożywieuio handlu z Gdal1skiem. ZIIO\\'ll zahif'gi kOllfraternji kupieckiej z Poznania 3') i Żydó\\ poznailskich 3') o przewód i tranz't przez IVlarclJję s\), najlepszym dowodem, że i na Śłąsku kupie,c polski nie czul :-:ię bezpiecznie, ohierając dluższą, ałe mniej uciążłiwą drogc przez Brandenhl1rgj, Do(lajmy do tego. że w pierwszej połowie XVII stulel'ia "dla za\\ zida się wojen w krajach niemieckich, kupcy ('udzoziemscy i koronni handlów swoich hezpiecznie odpl'awować nie mogli" ""), a zrozumiemy, że ten stan rzf'Czy wychodził na kOl'Z'ŚĆ Gdailskowi, przez któr morzem łatwo hylo dostać się na wielkie' targowiska zachodnie. \V dnlgiej polowie X\ I stulecia miełi Ż'dzi poznal1scy wyrobione stosu liki \\' Gdal1sku, zdoh'li tu lo'edyt i stal'ch odhiorców, tak że każde zatamo\\'a,1łie ruchu w t'llI kierunku mu,.;ialo pOl'iqgnQć poważne dla nich f<kutki. Tak h'lo niewątpliwie pod('za,.; wojny \\' roku 1577. \"iemy, że gdailszczanif' opo\\iedzieli się podczas elekcji po ucieczce Henryka za l\Iaks'kSYl1liljancllI aush'jackim a przeci\\' Batoremu. którego po. elekcji nie l'hrieli uZllać królem, Chcąc' ukarać hutne miasto, }}rzelliósl król Stefan emporjum z l;'dailska do Elhląga.

ró\nw('7eśllie nakazał ko.nfi:-:katę mienia grlailskiego w Polsco ;"). Konfiskat<;- dobytku zarzqdzollo ,'ównież \\ Poznaniu,

"") .Już. \\ I'oku 1{j1) PI'Zestrzpga!a rada lipska k,.;ięria sw,;ki('go, swego palla ZWit'l'zchllil'{!:O, że jt'żPli utrzyma na!oż(JIH' lIa kupco\\' do od '''\HłrÓ\\. kl'IJl.\ ]u'z(,lIiosą się z Lipska do illll)"eh IIlia,.;1 i opu,.;to,.;z(',;1\ dl'O;d p"z('z 1Ik,.;nllję (Archiwum 1'1I6,.;1\\'0\\'(' \\ J)I'('źllip. 1.01', 1!J;")tt lI. f. 9).

"') ,\, C. I);J) , 1.;! v. Hit'del. Cod. Diplolll. Hl'arlll. C. III, h'.

;JH7, -tJ; A. C. 1;);j-1 li. HO.

":;) .\a. 1JKJ 7, Ij7) \'., An. 158K- t:J!AJ. ;i;!.

"") HI'1. l'oslIau. tlil. 10-2,4.4-5. Tak \\' latal'lI t{);!O 16;1l. [loil,.;k, kOI'. i ('plllik gell. 'lik, ))alliłO\\'icz nil' llIó/d zapłaeit IJI'Z('\\'illziaIlPj koutraktl'1lI ,,;ulur z ('pl ,,(lIa \\'ojt'1I lIit'lIlipckieh". ,17) ,\eta i LIII hall. l;)li- 1371), ::!J!J-:W:!.

.35a zakaz handlu z gdal'lszczanami przerwał zupełnif' stounki handłowe naszych Żydów z Gdańsldem; nie przeszkadzał im jednak w handlu przez morze, gdyż rów.nocześnio Stefan Batory otwierał drogę na morze przez Ełbłąg. Miasta to nawiązało stosunki ze znanym konsorcjum angielskiem t. zw. East Company, której celem było utrzymanie handh'. między Al1glją. a I,rajami na. wschód o.d Orel'Ulldu i Odry. Plan nie powiódł :-:ię całkowicie, ale butnym mieszczanom dał się b1,tdź CD bQdź we znaki, stał się te.ż zapewne jedną. z przyczyn rychłego. zakończenia wojny i przenif'sienia. Eaf5t Company da Gdańska. A szkada to wielka, bo przez skierowanie handlu palskiego na Gdallsk. kupcy gdallscy mogli znowu dyktować ceny i przenya,ć stosunek krajowców z Anglikami, co przedtem było niemożliwe S). Działalność H:ompanji śłedzić możemy również na gruncie paznańskim \\ latach 1593 i Hi1fi 39). Rzecz Ilziwna, że faktorowie angielscy z Elbląga nawiQzali stosunki handlawe właśnie z Żydami a nie kupcami chrześcijallskimi. Najwyhitniejszym Jll'zellstawicielem East Company \\ PDznaniu był JakM, Pick "Angłus, civis et mercator Elblingensis", który z Żydami po

3S) \V roku 1G37 podnosi zebrana na sejmiku w :SJ'Qllzie szlachta: ,.A co sil: tyczP sOrict:1Il1 Anglicanam lubo to II'g"p publica z Elhląga i z inszych miast do GdaJlska ,przeniesiona jest, jednal" iż TI.lplita nie dala tego w moc panom gdańszczanom, aby oni pod pl'f'tekstcm cechowania sukien nowe contributie i cła in relll suam pro arbitrio suo stanowić i kU]J c ó w li g g r c g o \V a ć midi, !!dyż by to prr indirf'ctum była species vectigaJis na stan szlachecki " ,przeto zlecamy to panom posłom, aby zabieżdi temu, aby ex occasione IlUim; sociptatis ludzie aggregowani nie byli..:'. (RfI. Posn. 162, 11 a.). Wojna gdańska znana. jest dobrze z pracy St. Kutrzeby, Gdań,,,k (Praca zbiol'Owa, Lwów 19'28); TIybarski, Handel i polityka. I. 33;) in.; W. .sobieski, Walka o Pomorze, Poznali 1928, 108 i n.). Z Elbląg!em królowie polscy utrzymywali dobre stosunki. \V roku 1643 po2yczaj:\ oni ""ladysławowi IV sumę 213.110 złp. (Rel. POSil. 1G8, 26Oc---2(H). , 30) Jednak już w roku 1543 odbierają nasi rajcy na pro£;!Ję rady z Elbląga zeznanie od Izaka, 2yda pozn, co jest do\\"odl!lll, że ju w tym czasie, a wiĘ'c przed pOjawieniem się u nas faktorów I\ollJjJanji \\'seho-rlniej, 'Próbowali 2ydQ:i n::nvi:\za(- BtOSUllki 11alllllo.\VI' z Elblągiem (A. C. 1535-45, 265). Przed r. 1593 brak jednak jakichkolwiel{ w tym względzie śladów.

znailskimi handlował w latach 199 do !lUO'''). Halltłel był wymienny, gclyż Ż'dzi byli dłuinikami Picka i odwrotnie 41). Z inll'('h kupeÓw Kompa,nji Wschodniej uwija.li się po Poznaniu lub utJ"Zymywali stosunki z naszymi Żydami \Vilhelm .\JOI' '"), Fl'aneiszek Cortes "'j, \Vilhelm FouglC'r z Londynu n), \ViIhellll Bnlsteor, Ryszard Lewess i Ryszard Pekess "5). Dłużnildelll Żydów poz.nailsld('h był też Anglik TonlUsz \Vilkox, osiadł' jednakże \\' Gdailsku 4ft). Za faktol'ami Kompanji Pl'ZYbyli do Poznnnia i utrzymy\vali stosunl,i z tutejszymi Żydami kupl') niemieccy z Elbląga, którz jednak nic rozwinęli tak żywej dzialalności 'u nas jak Anglicy 47). Ilandeł między angielską East Company z Elhląga a Żydami pmmailskimi połegal na wymianio to\'mru. Żydzi dos tar(,7ali hUl'towllif' wełnę 4H) i to \\''łąeznil', IJdhiprająr \\'zamian za nią sllln\ll angiclsldo. ktoryeh I(ompanja dostarczała także wyłąf'znio na rynki haltyekie. \V dziejach gospodal'czych Poznania hyły stosunki handłow0 Żydów naszyeh z EltJl:;tgiem krótkotrwalym epizodem,

.,,} .\a. 15f)-[J-l(){}(}, :!O; Aa, toOG-i, ::1:31, iU'5; Aa. 1U11-Wl1, 31. ::114; A. C. to(YJ-L'>, 201 V., 171-, 20::1 V.; Aa, 1615-17, IO:JG; Lihri civ. PlIsn.

1BG, 5G7; Aa. WUl :!, }:!2; A. C. 1591-5, ::!;JłJ v.

'H) '\\'Ii<:kszl' Slllłl ohrotowe: 1200 zlp, (Aa. HiO::!-4, -105).; 2(H-O zł.. (Aa. 1G1l 14, :.14): MI:II zł. (Aa. 1011-14, :H 1); A. C. 160H--15, Ol v.

'") 1I0-;taJTza ,,"plny 1f,O;? Iwrnienip za sukIJ<ł ang. (;!77 postllwaWÓ\\'). tlłłHl m)(J(I 71. (Lilu'j ch'. l'o"n. H:!i, JJ7; .\a. lIil1 lli17. 1II,ti; r. 1Gl;). "', .\, C, 1,m- -5, ::I{i8, ::I7:J; r. 159;:1; J.:npujC' welnę.

Hi ip jpst I.azwan' jak inni "mercatol' Elblingensis". UpplnoHIfJl'l1ia ,.lwhilc'lII lfmfn,i.l1I11I \'('('el' Al1ghll1ł c'olll'in'lIl ,,1111111 fUl1IlIlum clomi"i althali" \\';Ll1gTO\('C'(,I1,,,is" \ spl'awal'h kupil'C'ku'h z :l:y<lami poznailskimi (Aa. 1;'j!JJ--4, 5 v.). "") A. C. lIm!l- Hil5, :{O; l'. HiO!). Chodzi o wydostani p SUIII}" Gt:!G zł. Otl 2ydow pozn. A. C. Hi09-15, 17.\ <°l Aa, t(i(lI-, 522; Aa. 1:J!I1 -l(j{JO, ;)::18.

47) .\a. WU;! -1, ;?li4; .\. C. 1J!J:i-8, 2m}; \a. 15!J1- -Ii, )::I.

ts) ipktÓI'l' erf!"y: lII)O kam, C\a. 1I}!);]- -1., :!(j4), 1077 kałU. (Lihri eiv, I'on. 11.;{li, :,1i7} , 1)n kam. 1 funt (Au lIil)-17, lO:)li). Ponieważ (Jrzpei.tlla ePIJa we/nr wynosi 9 zł za kicmicl1, przeto wartość tych trz(,l'h llosta\\' wynosi :J:!.O(lO zlpktóry kołłczył i na\\ pt pl'zPcI kasatą Kompanji \\"3chodniej \V l"Oku J(i28. Podważyły one w czści handel Gdai1ska, jednakże po zalagodzeniu antagonizmu między gdai1szczanami a Rzeczypospolit:;t wróeili Żyuzi poznai1sey na star' trakt, wyżłobiony przez kupcó\\' mid7.Y Poznaniem a ujściem 'Wisły już w pierws.zej połowie XV stulecia.

.\Iówiqc o hanulu Żydów z Poznania z Prusami, wspomnieć musiHl. o jf'tlnf'm jf'SI.<'Zf' mif>śl'ip, które już )\ietylko \\' dziejach halHlIu ż.do\\'8kiego ale \V dziejach gospouarczych północno-zachodniej Polski wybitną odegrało rolę w stuleciu XVI i nastpnf'Tn. l\Iiastem tem jest Toruń. Mówi się, że po pokoju \V roku 1Milj dawna ;.;tolica Prus i najważniejsze po J(rakowie €mpOJ'jullł handlO\\'o Polski śrf'elniO\\'ieeznej upadla i straeilo zupelnie swe znaczenie na korzyść GdaI1ska. Być może. Jest jednak rzeczą, niebe7piecz,ną, \\TęCZ zawoduą, pisać dzieje handlu prwnego miasta, na podstawie przywilejów i konstytucyj, któremi nasi 100ólO\de szczodrohliwie obdarzali municipja ś)'euniowif>cz,ne. PamiętajnlY bowiem, że władze wykonawcze w dawnej Hzplitej byly nader słahe a mieszczaństwo zbyt silne, ahy ponad P)'z'\Vi1ejami nie stworzyć warunków, które wielkiemu ha'nellowi hyły istotnie potrzebne. Jeżeli 'chodzi o Toru!l, to rozpaczliwa walka o skjad w pierwszej pojawie stulecia XVI dowodzi lliedwuznacznie, że z miastem dzialo się coś zlego; mamy atoli z drugiej strony dowody, że mimo wojny o skład, \\ ojny niewątpliwie przegranej, zostało Toruniowi wiele z dawnf'j świetności. ie z przywilejó\\', ale na podstawie niezliczonej ilości za.pisów księg miejskch stwierdzić musimy, że, I'oaynając od drugiej połow. wieku XVI, Toruń był olbrzymiem targowiskiem na wosk, futra i 8ukna zachodnie, choć ró\\ nocześnie zauważyć trzeba, że nie dorównywał Poznaniowi, przedewszystkiem zaś nie posiadał tak łicznego kupiectwa i zaopatl'zonTh w kapitnj hurtowników, jak POZna!l, GdaiISk i \\'roclaw. \V Toruniu odbywały się spotkania wzystkkh wieIldeh kupco\\ litewskich, połskich, żydowskich i niemieckkh. tu uhijano targi, zawierano kontrakty handlowe, tu też dustawiano towary. niekoniecznie na jarmarki. \Vprawdzio

o nich słyszymy często D), ale wielcy eksporterzy żydowscy ha.lldlowali i między jarmarłmmi. Potrzebne były one natomiast kupcom mniejszym, którzy w większe ilośd towa,ru zaopatrzy(: się mogli jedynie na jarmarkach u hurtowników 60). Toruń ,nie miał nigdy bardziej oiywionych stosunków wewnętrznych z Poznaniem. Wielcy kupcy omij.ali mimo. zakazów sklad toruński i zmierzali wprost do Gdańska. \V Toruniu spDtkać ich zato było moina na jarmarkach, gdy upadaly wszelkie ograniczenia handlowe. To samo rzec możemy o Ż'dach poznai1skich. \V czasie "łwntraktów" przenosili się oni do. Torunia, aby tu się porozumiewać z gdailszczanami, zawierać umowy, dostarczyć towar, który, jak naprzykład wosk i futra, skupo.wane w całej Polsce, przez Poznail do Gdailska wy\vo.zić było. nie'Poręcznie. Żydów poznańskich, handłujących z kupcami toruńskimi policzyć możemy na pałcach jednej ręki. Są to. Abraham Salomonowicz 51), Mojżesz \Viener 52), Józef Sa

9) Libri civ. Posn. HU, 97 V.; Aa. 153G-37, 38 V.; A. C. 1598-100R, 20-24 v.

50) 2Ydzi pchali si do Torunia już z początkiem stulecia XVI, jak o tern świadczą wilkierze. Najstarszy z nich, z czasów po r. 1523 pochodzący, przewidywał w s,prawie handlów żydowskich co następuje: "Es solI fortmehr kein Burger oder einwQhner mit Iudcn hanu('111 Iłach mit Sticlwn noch .1'11dern bctl'iegcl'cy iJmw zu guthe was kauffen oder verkauffen unndt der gemeinen Burgel'schaft zu scharlen; unndt sa eincr dal'ubcl' hcfundcn wUl'dc des solI l1ach des Erbaren Hats el'kenntnis darum hel'tiglichcn gestraffet werden...".

Do wilkierza tego dopisano z powołaniem się na cap. 04, w r. 1523: "Itcm kein Jude .solI fortmehr im Jahrmarkte noch au:-;serhalb dcs Jahrmarktcs... in dic stadt zu kommcn... solI au ch nicht in der stadt halldeln mit kauffen und VerliQufen, damit dcl' gcmeine burgcr Ulul kaufman durch ihre betriegliche W'uchcl'ey und listige Handlung... betrogen und in gemeiner Stadt zu schaden gefahret werde...". To postanowienie skasowano w wilkierzu (Arch. :\1iasta Torunia, I, 4. A. f. 27). Wilkierze z czasów następnych zawierają te same, zdaje' się jednak nie.przestrzpganc postanowienia (Arch. l\Iiasta Torunia, I, 5, f. 70,- -72 (wilkicl'z z czasów ole )'()ku 1:1:19, mnie./więccj) i XIV, :.'1;, f. 2-1-, z roku 1553). 51) Libl'i civ. PO'-'Ił. 1 1-:(j, ;,2; .\. c. 1(;09-1;). :3:ł i n. (ma wicrzytplllości u lolll'. Za'drllllcycra \V wys. -H70 zł.). 52) A. C. 1641-1643, 533; Libri civ. Posn. 11-40, 156 v.

lomon i Hirsch (Jele,i1) :\Iendlowie 53), Marcus Meier 54) i inni drobniejsi 55) W eksporcie towarów poł:skich przez Bałtyk na zachód nie starali się Żydzi nawiązać stosunków z I{rólewcem 58), aui z Pomorzcm Nadodrzal'lskiem, gdzie Żydzi, wypędzeni w latach 1492-3 i 1510 57 ), choć znowu powrócili, nigdy większcgo nie mieli znaczenia 58). Jest jeszcze jedno miasto, które nieznane by lo kupiectwu poznańskiemu prawie że do końca \vieku XVI, a z którcm przedpwszystkiem Żydzi w drugiej połowie tego stuleda nawi.zali stosunki handlowe. "Hammaburg nobilissima quondam Saxonum civitas" ginęła przez całe średniowiecze w cieniu królowej Bałtył,u, Lubeki, i jako emporjum handlowe nie miała większego znaczcinia w porównaniu z innemi, miastami hanzeatyckiemi. Naplyw uchodźców nicderlandzkich i kupców angiels:ldch spowodował nadzwyczajny rozkwit Hamburga, który już w roku 1597 uchodził za "florentissimum emporium totius Gennaniae..." 50). Różni pisarze zgodnie stwierdzają, że wielką zasługę w l'ozr{)ście Hamburga przysądzić należy Żydom, którzy po wypędzeniu ich z Hiszpanji i Portugalji udali si na północ

53) Kupiec toruilsld Samuel Szenig ma z nimi sprawę o to, iż kont/'ilktu postanowionego między nimi a Adamem Świętocholvskim ::dll1inistrMorem ceł na przP\\";Jżenie tO\HlrÓW z jrmjrc albo Ślqskl do Torunia dotrzymać i uznać nie chcą (Libri civ. Posn. laO, 2RR). 8) Aa. 1554-58, 397.

55) Aa. 16f4, 885; A. C. 1615-1622, 1066; Aa. 1512-74, f7; A. C.

1653-55, 90.

58) l\lamy tylko jedną wiadomość \V tej sprawie. :\1ianowicie bracia KieH z I\.rółewca zalmpują od IIirscha l\Iendla 1300 kamieni wełny za 129'54 zł. Wełna ta miała iść pl'zez Toruń do Gdmiska (Libri civ. Posn. 1438, 936 v. A. C. 1641-1643, 554; r. 1642; por. też Libri civ. Posn. 1438, 934 v. (Józef Szaja Żyd poznailski i KicH o 3000 zl.).

57) U. Grottefend, Ge;;chichte und rechtliche SteHung der Juden in Pommern, DaIt. Studien, nowa serja, t. 3'2 (1930), str. 137-R. 88) A. C. 1623-5, 576, 379-579 V.; Aa. 1575-77, 7;',9; A. C. HHl-3, 330 V.; Aa. 1597-8, 202.

50) E. Baasch, Hambur:gs Schiffahrt und \Vaarenhandel vom Ende des 16. bis zur Mitte des 17. Jahl'hunder1s. Ztschr. d. Vel'. f.

Hamb. Geschichte, IX (1894), 300.

i stworzyli z Hamburga najsiluiehze i najludniejsze po FrankfUl'cie osiedle żydowskie \V Europie 80). Nie wiemy na czem polegała działalność kupiecka Żydów hamburskich, do Poznania. \v każdym razie nie kwapili oni się wcale 81). Dopiero \\' r. 1(j(j3, a więc w samym koilCU okresu, którym się tu zajmujemy, spot}'kamy u nas wybitnego coprawda przedstawiriela gminy żydowskiej z Hamhurga. Jest uilu ,.Lazarus iudeus Hamlmrgensis et negotiat01' (tem mianem oznaczano zawsze najwikszYl'h hurtownil,ów), który zamierzał osiedlić się w w}'łudnionym i 1i\-yłudniającym się weiąż kahalp poznailskim. :Mając na uwadze biegłość jego w sprawach handlowych, postanowili Żydzi starsi przyjąf go do swego grona, jednak Łazarz zasłyszawszy o liczn}Th długach gmin)' żydO\vskiej w Poznaniu, osiedłił się między nimi dopiero wtedy, gdy mu zaręczyłi, że wołny będzie od wszelkich ciężarów, jakie synagoga z tego powodu ponosi, zobowiązał się natomiast płarić Żydom corocznie 100 talal'ów 82). :\fusimy o tem pamiętać, jako że w przedwieI1stwie do /Jraku Żydów hamhurskich u nas spotkać możemy \V Poznaniu cały szereg ehrześrijańskich hurtowników tamtejszych, którzy utl'zymują stosunki handlo\ve z Pozuaniem i to właśnie z Żydami. Jest ich sporo, i to wielkich hurtowników, co w Poznaniu handlują przez dłuższy okres czasu, i takich, co się tu pojawiają przelotnie i IN dl'Obnyeh sprawach. Do picrwszych zaliczyć możemy Jana Hassego, uwijającego f';ię po Poznaniu, handlującego z naszymi Żydami w latach 157(j do 1;-}93, a więl' przez lat 17 83). Halldłuje on nietyłko z Żydami, ałe również z kupcami z \Vilna, dostarczając im za

80) Fl'yd. Bothes, Beitl'iig-e ZU!" \Virtschafts- und Sozialgeschichtc dł'r Heichsslarlt FI'ankflll'l, Frankfurt l!}O(j, str. 1, 70; E. Baasch, lIamhul'g's Schiffahrt, 300. 81) A. Feilchenfelcł (Uic iiltcste Geschichte dCl' dPlltschell Judell itI Hamburg, :\Ionatsschrift, n. s. VII, :271) stwie,rclza. że przed ostatnią ćwiercią XVI stulecia o 2:Ydach \V HarnJJUrgu nic słyszymy wcale. 8") Liłn'i civ. Posn. 144:3, 195 v. (r. 166(;).

8.1) A. j. 1;)m-7R. 29ii; .\a, 1577-80, 37:> \"., 7:29, 5W V.; A. C. 1578 --"O, 70-73; A. C. lj91-5, 48i \,.-j.

futra B'J sukicn angielskich BJ). Hasse to kupicc ruchliwy, hogactwami jednak utępujący innym grosistom z Hamburga BB). Hurtownikiem w całem tego ło\Va znaczeniu jE'st Henryk Ro10\\"50n 07), hałldlując" prawie wyłącznie z Żydami poznańskimi.

któr-lI1 głównie za wosl, dostarcza pieprzu i sukien angielskif'll D'). \Ypólcześnie z HelllTkiem Holowsonf>m sJJotyl,alny w Poznaniu Jana Sawke'a z Hamburga, który jak tamten dostarczał sukien i wywoził prócz inn'ch towarów saletrę (8 vasa nitd puri) BO) przedewszystkiem wosk i skóry, w czcm Żydzi nasi narazili go na olhrzymie szkody 70). Z Ż dami jJoznall..;kimi handlują oprócz w'mienionyeh już kupców Engelbrecht Benke 71), Jan Schauk 72) i Hf'nryk Miller 7J). Sporarl'czuie w'stępują \\' Poznaniu i handlują tu z Ż'

B) \Vśród towarów, któremi handluje Jan Hasse spotyl,amy 1'0\nJicż "color('1ll indich (sc. inuigo) vulgo dictum...." 31;)v. (Aa.

1577- -HO, :!51, 7!J v.) Towar szedl do Lublina a przeznaczony był ula Luk. ':\Iamono\\ icza z \Vilna.

D;) Libl'i civ. Posn. 1131-, 5:16 v. Aa. 1:17:J-7, 85; Aa. 1:177-80, 4:a.

BB) Niektóre >iumy obroto\\'p: 180 zł. (Aa. 1571-8n, 271-, 280), 1:JO zł. (,\. C. 1;)",N- Nn, 7U). 2'!1 zł. (.\a. 1;)7;') 7. HU), l;!(i zł. (.\a. 1;,1;0 2, 38). :!(}D zł. (A. C. 1::i87-90, 493 \'., 5UO zł. (Aa. 1::i77-80, m,\, v.).

B,) \\" POl.mmiu spot}kamy go \\' latach 1591-2; Aa. 1::'91-3, 170. 279, :RG \C.; A. c. 1591-5, 147, 88) .\. C. 1;:'87. flO. 79:!, 810 V" 813-81:J v. \Ia dostarczyć do spółki z \\'ilh. Fcugl('J'('1Il z HamlmrgJ. I!JOn kam. piPI)f'ZU lub HiS postawawo\\ ,;ul,na i to\\'. lokeio\Yydl. \\ illll łIl \\' padlul lIIial doslal'czyć IJic]JI'Zll za gaD zł.. 100 postawó\\ harazji, postawa 12 zł. (Aa. 1:191-3, 279). Illllym l'aZf'IH proCl'sujp się Zf' "pólką 2: dów ]JOZIl. o 130S zł.

i :WOII zł. (.'\a, lS!Jl -3. :9n. :19;\ i A. C. 13!JI ), 147). Takżc z kupcami )JOZIl. zawarł \\ J', 1J!j;! u/!,ofh: ..l'atiollc IIIPI't'atlll'1IP" (.\11. l;)tll-:, ;);!Ii).

Bil) .\, C. 1)7-90, 57 v.-8; 5O v-381 V., GOi v. Aa. 1;')91-3, 2, 16(;--9; .\.. C. 15!Jl -:J, 39:? V., 393 v, G29, Itł.l v. ..-\a. 1,,K-nn, ;)H:J, R:?K 10;)2 v., tom, 10no.

"') .\a. 1:J-90, 10;)2 Y., lO;)i v" lOCO. \\' aktach zowie sit; czaBcn Hau!';p, Sehauke.

71) \\' latach Fi7!J-l;')Hl. An. 157i-SO, GC8, 372 v., 438 v. 6:J); A. C. 1:J78-xO, 2:2; .\a. 1580-8:2, 122 v.

7) Aa. r)7J.-7, ;17; Aa. 1577-HO. WG. 246, 104.

7.1) -\a. 117;j-i. (iW V.; .\. C. 1:173-7, 15:!; Uhl'i civ. Pos. H:!4. 2;)8.

Halldluj" tf'7 z kll)lcami e!ll'z('śdja{lsl,imi: :\11. 1;)73 -7. Gl,J \', (i:!:!, (;25 (s7kfHI) OOo talarów) 7(iI \'. .\a, 1;)7'.--80, li:!, :!80 \'.; .\. j. 1;)(;-18. :!!J().

dami Jakób Holmes 74), Teodor Ehlers 75), Jan Bichler 7B), Jan Schmidt 77), Jan Drohowil 7), Cornelius 79) i Jakób BO), tudzież Dietrich Peterson 61), z których Holmes prowadził nawet bardzo znaczne interesa kupieckie B2). Jeden z 1,upców hamburskich, Jan Peterson, (może to. brat wymienionego poprzednio Dietricha) osiedlił się w Poznaniu, nazwany jest bowicm "mercator et civis Poznaniensis et Hamburcensis..... 83). Żaden z wymienionych kupców hamlmrskich nie miał tak rozgałęzio.nych stosunków z Po.lską, z Po.znaniem w szczegółIlOści, co dwaj hurtownicy mianowicie Dittle.f syn Michała 84) i Tomasz Hendersoł). PiCI'wszy utrzymywał stosunki wył,cznie z Żydami poznai1skimi i to największymi. Znamy tylko dwa kontrakty z Żydami Mojżeszem Davidem. Boosem (Jakóbem) Mazurem z łat 1590 i 1593, jeden na 7000 zł., drugi na nie'spełna 14.000 złp., które dają najlepsze pojęcie o sprawach kupic-ckich wymienionych Żydów i Dittlefa B3). Drugi z hurtowników. Tomasz Henderson 80), o tyle nas tu mniej zajmuje, ile że handluje

74) Aa. 1591-3, :!57 V., 279, 206 (r. 151).

73) Gród Posn. nr. 812. Libri Pal.. Posn. 5: (r. 16(9).

70) A. C. 1587-90. 485 v. (r. 1590).

77) A. C. 1591-5, 174 v, (r. 1592); Aa. 1591-3, i34.

7B) Libri civ Posn. 1-130, 74 v. (r. HiOO). .

79) Aa. 1006, 1094 (r. 1(06).

BO) Aa. 1577-80, 222.

81) Libri civ. Posn. H.W, 161.

B2) Z IIam,burga pochodził kupiec Gwilehmus Fowlpr (Aa.

1593-i, 145, 153), może> to jest Wilhelm FongIer ,.merrator Lundensis".

o którym przedtem byJa mowa (Aa. 159'3-4, 5 v), identyczny ZHI)ewne z \V. FOgJ('I'('IIl, w"póJnikipl\l IłpllI''ka Holowsonn (A. C. I;)q -90, 7H2). B3) Aa. Wi2, 2556 (r Wi2); Aa. 1643-1715, (r. 1(43).

84) \V Poznaniu spotykamy go \V Jatach 1579-80, 159{-15W.J; A. C. 1)78-HO, !78 V., .\a. 1:177 80, l;), HII, :'.1;) V.; \a l)RII- IIR;!, 31 v., 13.

B3) Aa. 1588-90, 851-854.. Jakób Mazur miał dostarczyć da Frankfurtu n. :\1. :2'299 kam. 37 f. wosku, co przclirzaj;1c 1 kamie!l i\ li zł. dai<' oknu.da >'11I1H: 1 i.OOO zl. ''\01. 15!}; 4. ;{7, iO). B") Zwany też I1einrichson (A. C. 1587-W, 343 v.-1.).

J60przedewszystkiem z chrześcijanami zarówno z Polski B7) jak i SIę,ska, Saksonji, Czech i Brandenburgji RR). Z kupcami hamburskimi przybywali do Poznania, acz w znacznie drobniejszej ilości, nieznani tu również przedtem kupcy luheccy, choć przywileje na wolny handel w Polsce nadał im hyl je;;zcze przedtem \Vładysła\'\' ł.okietek RU). Z naszymi Żydami handlują Jan Tingell 90), Aleksander MOHer Ul), Perichus Griff. inni natomiast z chrześcijanami 92). W handlu z Hamburgipm zatrudnieni hyli co najwięksi kupry żyd01NSCY z Poznania, żeh' tylko wymienić Marka )!pi£'ra, 'Iojże;;za \Vi('nera, Lipmana Dulkę, Jakóha :\lazuI'Cl, Lewka i\łoszkowieza 93) i łazarza, który w handlu z Hamburgiem poniósł olhrz'lIIie szkQ(I' i nie mógł' z tego powodu zaspokoić ;;wych wierzycieli. Przedewszystkiem jednak zajęte były w tej stroni!', podohnie jak w Prusaeh, znane nam spółki ż dowskie z Poznania \\' Ikzbie 5 .'). Dostan'zał' one fil'lIlOlll z Hamburga wosku, ;;aJetl'y i futm', odbierająr za nie materje angielskie i korzenie. Handel polegał zatem Ila w'miallie. HallCtel Poznania z HamhUł'giem znajdował !"i pnl\\ ie w'łączni(> w n:kach żydowskich. Pamiętajm' jednak, że staltO\\'ił

'" lIeHdel'son h'1 rlostawclj ;,ukiC'n. za któn' jedl'H z kup('ow Jlolskich, \I 1'1'0] d Zl' Lwo\\'ka ("?) luh Łowicz;!'? El'hold-II(,I'old eivi;; J.\\'o\V('('Hsi", pOl'. t('ż Aa. 1>!1'l -:t ):!:i) \\'init'lI 1lI11 h ł W.O:}() tal. (Aa.

r>>;H -tłO, ł:!;) \. i H,: pOI'. (I'Ż Aa. 1>!jJ :3,41, ;):!:i; .\a. I;)HJ' 7, ;)IIi, ł:J;) \,,; Aa.1:JHII :!, 11; .\a. t:")HC :!, II; .\<1. 1:}!)J :J, :i:mv.

" \, C. 1>0i7 tJO. :H:J v. 't; .\a. 1;))- 7. 5Bfi.

Oj!}, Ilall';' lF t'!';: d h , ł. 1;!()7, t:!H7 H. ł:HO- l, l;lX. J:().

Pll, ,\a. 1Ii11 H. !H7. A. C. 1H15- 'ł:!. 171Słl \a. lłit'a-. 71. 1{)tt Q" Są lo 1Il'I\ł''k II I'li II. \\''stę]Jując' u lias ,.IIOlllillp suo pt IiOIUIII 1llI'lTnlol'lIł1l" (Aa. \);)- 7. :H7). ,lali CapP]la \.Aa. 1}7t! 1;')71, ;.>7111 i .lali I\ll'il'l' (,\. C, \)H7 -9t!, fiX\ v.). i'\aj()soh]i\\'szJlłi gn:<łllli hyli za/H'\\II!' /)lIł-'CZ.\ ey .lali IallspH z BI,t'rlstarlt. \\. Sz]ps\\"igu 1.\<1. t()łli, W(1), IH0Ż,' kł'p\\'II \\"i1helllla .Ialls!'lIn VOII Sytlal'll'lI (Lihri eiv. POSil.

H.H, 4H; I'. t1i17;. :\il'\\'ia<lolllo j('dllnk CZ' ci hUI)('' ut I'ZYIlIY\\"i1l i slosunki I. P01.1Hlllip11I jlrzpz lIalll"UI'1-( Iuh I.uhekę, czy t('7. l'<lczl'j PI'Z!'Z Gdaibk.

Q,.) Lihl'i civ. PO"'II. 1 ł:;). .ł;): rok 1}H7.

"'I .\a, \;)H:J -t :17, łO; :\a. lm-:t :!, ;):!;J, :)9t!-3: .\ C. 1)rl1 ,l.

147.

on okres bardzo przemijający w dziejach wielkiego handlu Poznania (lata 1579-1593), i że wynikał nietyle z potrzeb gopodarczychPoznałłia. ile raczej JI: utrudnieil, również p]'zpjciowych, naszego handlu na zachodzie, tudzież z zatargu między królem polskim a Gdańskiem, do którego Żydzi, po nastaniu pokojowych czaó\Y, znOWH nawrócili. Wykaz kupców gdai1sl\ich, posiadającyeh wierzytelności u kupców pozna1'1skich w rolm 1577. Arch. Paiist\\'. w Poznaniu, Ada iud. ban, 15G1'\- 1;)71'\. f. ;!;JH :'?G;?_

L. b, Kupcy gdańscy \Vysoko?<ć wierzytelności 1. :\I'onto 89 zł. - gr.

t. Salomon V. Barthf'n :1U1 .. ;) :1. Berlin Szymon 2li 4. Blem Pawel t1;j(j " 1;21/ 21 " 5. UI'anth :\Iarcin 2.1 l;) " (j, (joltbehmiclt l olll'a d linn }91 " .... ,2 ,_ 7. lIarin 1IiJ .' 15 1 '2 " 8- IUrIigpr v. I[pIlen (i14., 1 9. II Plmerz Arnold 1 111 li 10. I{ranz Tobiasz 107 " l:i 11. Lack Jan f H I 12. Jang .Jan q.fl:! ') " I ta. Laschp Jerzy 1'\1 " 10 1 ' " 14. Leman Paweł :)7 15 15. \.. den Lindl'n 40U " 1 16. Ludovicus 1'I " 17. :\liillcr Marcin 240 " lR. RaiznLr Balt. l2 " 2;) 19. Hakwicz Łazarz Ht ., 20. Ridiger Kaspnr l.

21. Hobert .Jan R9 22. Schtolz Izak (wdowa) :1{)) .y .. ,j 23. S('holert Izak (wdowa) q.G ., 121.'2 " 24. Teczel Błażej 240 25. Ten Walenty 2.2 17 " 1 s.

21i. 'Yinholdt 10.'1 R 27, WoIff Pdrus :W .. 12 28. Zi werth Wilhelm 1 R!'I " Hi " 29. Anglicy gdań8cy 3 (Jon 30. Daniel v. IIeiden 140 " Razem 22602 zł. 1'12 gr. l :--.

(C. d. n.) .362

:\-IATEHJAŁY DO HISTORJI SZ'ITIH WIELKOPOLSKIEJ.

(Cię.{!" dalszy).

s Z"\ :\1 O F E N I G.

:\ola Jarz zymoll Fcnig, mie$zrzanin p:-zrzew:-ki (?), wystlpuje w J". IHOl w Jata..h IWlIsystoJ':-kil'h poznailskich. (Arch. Diec. w Poznaniu: \da ronsist. 1". lli01, fol. :!1 v.) t).

F L () Ił .r J\ X Malarz Florjan ze łupry konsytoJ'skich poznańskieh. consist. r. lIiOl, fol. ;)2 v.) I)występujf' w r. Uilll w aktach (Arch. Di('c. w Poznaniu: Ada

S E B .\ S T J .\ N S A K n E N B R C C K (Sandeherk, Sandenhurg, Santtberger, anderherger). ,.Sehastianus Sandeherk sculptor I{nypawiensis - - (?) Regiomontem - _" (Knypawa, Knipawa, niem. Rniep(en)hof, dzielnica Hl. I{l'ólewra), prz jmujo w r. 11;02 prawo miejskie w Poznaniu. W aktarh ew. kościoła ŚW. Krzyża W) stępuje ,.Seba:stjan SaudeulJlu'g (wzg1. "Sandeuliriid,"} ein bildenhauer" w latach lG02-10 kilkakrotnie jako ojdec chrzestny; uie mniej często występuje żona jego Regina jako matka rhrzestn3. (w latach lG03-lGll) . J) \ViiHIr,IIIOśĆ o 1ym malarzu zawllzil:czam łaskawej informa.rji p. dr. Erkard1ówny.