I\HONIKA MIASTA {>OZNANIAposłów na sejm walny do Krakowa, przywożąc stamtąd może więcej niż się spodziewali 7). \Vydany na sejmie roku 1523 ,,'modus rerUlll vendend3lrum" jest p-ierwszym z nielicznych tego rodzaju dokumentów do dziejów handlu żydowskieg.o w wieku XVI. Zatwjerdzal on w całej rozdą.głośd postanowienia z roku 1520 o wynajm.owaniu składów w rynku, jednak zezwalal Żydom na zajn10wa1nie sklepów do przechowywa,nia welny i skór nietylko \V ulicach, lecz i w rynku. Ustawa z roku 1523 zalatwiala na:dto pomyślnie sprawę, którą niekorzy::;tnie dla mieszczan przesdził był edykt króla z roka 1518, nada.ją.cy Żydom zupełną i nieograniczoną woln.ość łmndlu. Tę wolność .ogranicza usta.wa z roku 1523 jed)'"nie do okresu jarmarków, krQpują.c nadto handel żydowski szeregiem ograniczeil. CelI ich był ja-łlY a zarzQdzenia stanowcze. Zmierzały one', żeby tak rzec \V jedłlC'lll zdaniu, do odsadzenia kupca żydowskieg.o od handlu drobnego, łokciowego, czyli .odsunięcia g.o .od chrześcijailskiego konsumenta i dostawcy. Edykt l,róle.wski ograni,czał Ż'dów zarówna \V sprzedaży tO'warów, jak i kupnie, przekreślał zatem w 7llacznym stol)niu przyznane im 5 lat temu wolności handlowo 8). Przewidziane ustawą z r.oku 1523 ukrócenia handlu żydowskiego były niewątpliwie dotkliwe, trzeba jedna:k st\\'ierJzić, żo nie przekroczyły one normy stosowanych względem obcych zarzQdzell, ktÓI'ych od handlu drobnego odsunięto już w roku H59°). Ustawa z roku 1523 pozostanie' też naj lepsz'm dowodem, żp. już \\' tym czasie, jak zresztą 'Przez cały ciąg omawianegO' tu okresu, przeważał wśród społe'cznośd żydo,wskiej drobny handlarz, którego odróżnić trzeba orl wielkich hur

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr4

7) Arch. Gl. A. D. w \Varszawie, Metryka, t. XXXVII, 377; WlierzbO\n;.ki, i\IHPS, IV, 1145; 6. III. 1523. 8) \,"olno im było sprwdawać i to tylko w większych iloHciach jedwabie, Larchany, ćwielichy i t. p. płótna i sukna. Wolno im te brlo sprzedawać "cumulatim alias ogólnie" - "res omnes victui humalW pl'O ieiuniis ser"il'ntes...". Zloto wolno bylo nab) war Żydom w iloHC? najmniej 2 ct wpk 0) 1'01'. ustaw!; "circa venditionem et emptionel11 in civitatibus P07naniem;i et Gneznensi" z r. 14.-5D (E. Raczyński, Cod. d. M. Pol.

181-0, nr. 130).

towników żydowskich, wybijających się w Poznaniu dopiero w połowio stuleda XVI 10). vValczyć z tą szarą masą było rze'czą, bardzo trudną, tem trudniejszą, że Żydzi miel.i za sobą wpływowych opiekunów pośród szlachty i m01żnowładztwa. Wyrok królewski z roku 1523 przyniósł pra:wnie zwycięstwo mieszczanom, którzy, mimo że ustawa z r. 1523, szła już dalf'ko, poszli jeszcze dalej. Z \V'danego przeciw magistratowi poznańskiemu dpkretu krółewskiego dowiedzieć się możemy, że mieszczanie nadużyli mocy postanowień z r. 1523, nif' chcie.li bowiem zezwolić Żydom na kupno towarów pierwszej po.t.rzeby, dopóki chrZ()lścijamie nie skupią. towarów, wystawiali też na rynku jakieś znaki przeciw Żydom, czego król pod karą stu grzywien musiał im zabronić 11). Taki był stan rze'czy w roku 1528, stan, z którego zadowolf'ni mogli hyć nie Żydzi, a mieszczanie. Tymczasem w roku 1535 wybuchł w dzielnicy żydo'Wskie1 por.i:ar, zamieniając w perzynę najpiękniejszą część miasta i rujnując co najznaczniejszych mieszczan i kupców. Z bogatej, w księgach miehkich zacho\vanej, korespondencji 12) przebija ta sa,ma nuta żałosna i gniewna przeciw nieprzyjaciołom krzyża świętego, który'ch liczba w mniemaniu rajcÓow dos,tąpiła już 4000, a który'chz tegu powodu pozbyć się było trudno 13). Mielszczan korciły jak dawniej sklepy, które Żydzi wbudowywali w fasady domów 1),

10) \Vide mówiqccm jest postanowienie 8 ustawy: "...nullus IudCOl'mn res quascumque ad forunl civile comnume clucendas in suburbia et plateas occurens emere debebit tlonec prius ad forum comIllune... devectae fuerin1...... 11) Arch. Gl. A. D. \V \Varsz. i\letryka, t. XXXXII, 29'9; \Vierzbowsld, MRPS. IV, 5205, 10. I .1528. Zdaje się, że wszystkie mias'ta doznały konkurencji handlu żydowskiego w tym czaslC, bo w roku 1532 wydał król Zygmunt dekret do uTZędników, aby Żydom zezwalali na drobnI:', sJJrzcdaż w miastach koronnych (nersohn, Dyp!. 4RR; :\IBPS. IV. B140; -por. ,M. Bałabana, Dzieje Żydów krakowskich, I, 1{J.1. n.).

12) Przechowują je głównie Litterae Consulatus 1535-45; Acta COM. 15,16-8, dalej Acta Cons. 1535-9 i Acta Cons. 1546-G2.

13) Litterae Cons. 1535-45, 14 v.-15 v.

H) "tcstudines seu institas per modum fontecaruIJ'l muru edificare conantur". (Litt. Cons. 1535-45, 14-15 v.).