KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr4

ROCZNIK XII

N U M E R 4.

L e o n I\: o c z y.

STtTDL\ NAD DZIEJAMI GOSPODARCZEMI ŻYDOW POZNAŃSKICH PRZED POŁOWJ WIEKU XVII.

(Ciąg dalszy).

II. HANDEL.

1. W s t p.

Prz stpujemy obecnie, po zapoznaniu się z dziejami kredytu żydowskiego w okresie między rokiem 1264 a 1660, do 0111.)\\ if'llin drug;if'j. \\ ażniejszej gałęzi gospodarki Ż dów poznailskich, to jest handlu. ])0 tego przedmiotu posiadamy źróile! dużo, IIIOŻ£' 7a \\ i('l(' \\' stosUlI k u do zah.tków, oświetlających inne- dzi('dzillY dziejów kahału poznańskiego. Prawną, podstawQ rQzv.-oju handlu żydowskiego w Polsce średniowiecznej był statut Bolesława Pobożnego z roku 12(4 1 ). Skromne jego w tym przedmiocie postanowienia, nadto okoliczność, że żaden z średniowiecznych władców .po'lskich nie wydał postanowienia ogólnej czy też szczegółnej natury w fi.prawie handlu żydowskiego, pozostaną najlepszym do.\Vodem, że Żyd7i polscy \\' wiekach śr('dnich handlem nie trudnili się wcale. Przywilej Bole,slawa Poboinego ujmował sprawę handlu żydowskiego w ten slJo'<óh, że w l'amach postanowienia 25 tegoż statutu pomieścić można było ,wszelkie uprawnienia, których miasto odmawiało Żydom w stuleciu XVI, a które oni wywalczyli sobie siłą rzeczy. Być może, że i Żydzi i mieszczanie zapomnieli o przywileju z roku 12{j4, w chwili, kiedy sprawa handlu ż'llowskiego tała si aktualną i kiedy, odwołując się

1) Cod. dipl. i\L Pol. I. Gn(j, !3 35

po decyzję do wła'dzy królewskiej, staną,ć trzeba było na gruncie prawa. RoI, 151;) stwarzał okres długoletniego targania prawnego między miastem a kahałem, zasilanym już w tym czasie niewą,tpliwie obcy'm żywiołem napływowym. Z pierwszego z licznych del,retów króla Zygmunta Starego, który wkroczyć musiał między S'trony powaśnione, dowiedzie,ć się możemy o dwóch rzeczach, które aż do wieku XVII stanowić będą jabłko nie-' zgody między municipjum a gminą żydowską. Najpierw "dęc Żydzi zaczęli imać się handlu, w czem im mieszczanie przeszlmdzali, nadto wynajmowali u obywateli sklepy (testudine.s) do przechowania towarów, na co burmistrze i rajcy nie chcieli się zgodzić 2). I{ról zajął w obu S'prawach wręcz przychylne Żydom stano\visko. Przywracał im bowiem nietylko wolny handel, co ostatec'Znie zgodne było z duchem nadanych im poprzednio przywilejów, ale zez.walał nadto na wydzierżawienie sklepów, potrzebnych Żydom, zwłaszcza \V czasie jarmarków, do magazynowania towarów 3).

2) Dokumentu brak wśród zbiorów Arch. Państw. w Poznaniu.

Przechowuje jego treść Metryka Koronna (Archiwum Główne Akt Dawnych w '\Vlarszawie, Metryka, t. XXX, st.r. 128. \Vierzbowski, MRPS. IV, 2656. W liście do mieszczan wyraża się Zygmunt Stary, że "ludei Posna.niense'S iure Iudaico communi gaudl'llC i dlatego 7e'Zwala, "ut (eisdem iUdeis) sit liberum... in civitate Posnaniellsi m e 1'c a l' i e t n e g o t i a l' i labsque tamen ,preiudicio civium lIostrormll Poznaniensium et aliorum quorulllvisque subditorum nosU'OI'um et quod in negotiationibus per eos exercendis fraus et tlolus nullo modo interveniant iuraque Ilo:"tra et officialiunl nutrum ac... civitatis Pmmaniensis non negligantur)". Ręka, zdaje się współczesna, przekreśliIa ustęp objty nawiasami i na marginesie zapisała: "hoc est vendere, emere et alias ncgctiationes et mercaturae genera exercere..:' \" dalszym ciqgu, uchylajqc zarządzenia magistratu "ut liceat tlictis ludeis et eorum cuilibet ipsas testu din es in civitate predicta Posnaniensi pro eOl'um necessitatibus ut ubi possunt }Jrecio comlucere et in illis res et merces eOl'um deponere et servarc proconsule et consulum posnaniensium et ałiorum quorumcumque officialium noEtrOI'UIIl c.-mtradiccione Ilon olJtallte..:'.

3) Z wynajmowaniem skłepów walczył również Kraków (Bałaban, Dzieje Żydów krakowskich, I. 109, 111, 115, 117).

To pierwsze zwycięstwo upoiło niewątpliwic Żydów, którzy teraz mogli rozpoście,rać się w mieście, a których król w tymże roku 1518 i następnym obdarzył innemi jeszcze przy\vBejami ). Mieogz.czanie nie dali jednak za wygl'aml-_ Nowe poselstwo na dwór królewski przedstawiło Zygmuntowi Staremu, że Żydzi zaj1i wiele naj,piękniejszych składów w rynku "ku zgorszeniu i zniewadze kupców pozna.ńskich i innyeh łudzi prawowiernych" i prosili, aby wyrugował Żydów z rynku. Na te skargi zarządził Zygmunt Stary usunięcie Żydó'W ,.Z pośr{Jdka mieszcza,n poznańskich" a rajcom i generalnemu sta,roście wielkopolskiemu polecił, aby zabronili Żydom wynajmowania skłepów w rynku, z zajmowanych zaś, aby usunęli ich po upływie najmów. Wolno było natomiast Żydom zajmo\vać sklepy w uJiocach S). Może i ojcowie miasta byliby zadowolili się tem po!owicznem bdź co bdź zwycięstwem, gdyby nic list magistratu lwowskiego, który właś:nie w tym czasie miał gm'sze jeszcze z Żydami przeprawy. ,y liście tym, ohok niewl'zcsllYl'h żalów na gnębienie handlu przez Żydów, znajdujemy wezwanie do magi.stratu poznailskiego, aby poparł dążenie Lwowian na przyszłym Sejmie, na który król Zygmunt załat.wienie sporu ich z Żydami był odłożył 6). List magistra.tu lwowskiego tchną,ł ducha wojowniczego w rajców poznańskich, którzy też wysłali

') Arch. Główne Akt D. w \Varszawie. Metryka, t. XXXIII, 22; Wierzbowski, MRPS. IV, 11857; Metryka, t. XXXIII, 114. Wierbowski, MHPS. IV.-12019. - Równocześnie z przywilejem ukazał się cd) kt Zygmunta Stare.go, w którym król zakazuje celnilwwi Janowi Gro1nadzkiemu uciskania kupców żydow:-;kich nadzwyczajnemi cłami (Arch. Gl. A. D. w \Varszawie, t. XXXI, 55-8, II, 1518. IJerszadzki, R. J. Archiw. III, nr. 100).

&) Arch, Gl. A. D. w ,,,-o Metryka, t. XXXIII, G6.1-5. Wierzbowski. MRPS. nr. 12524; Miscell. Posn, VII, 1, f. 2. i dyplom A 15:i. Z listu dowiadujemy się, że król dowiedział się o s,porze między kahałem a magistratem "c.x certa rcla.tione civium et m e l' c a t o l' u m p o s n a ni e n s i u m". Jest możliwe, że mamy tu do czynienia z pierwszym wystąpieniem zrzeszenia kupców - "conluberl1ii mercatoruIn". 6) Miscell. P{)sn. VII, 1, f. 22.

1.