KROXIKA MIASTA POZXAXIAw ubecnośd wójta, który, w wypadku, gd)' dłużl1ik pieezęci nie posiadał, pieezętował wurek własnym s;gnetem 10). Pieniądze wypużyczanu uczywiśeie dla zysku, ahy, jak to w księdze raz zanotuwallO - "darmo lIip IJeły leżał'..."l1). Stupa prueentuwa jest jednak bez porównania lliższa niż w wiekach średnich i nie dosięga nawet % przyjętej w wieku XV Hurmy t2). "Chrze'ścijailski" prucent wynosił ruezllyeh li ud 100, jak tpgo mamy duwudy na lieznych przykładach 13). Ten prueent uznawały prawdupodubHie i władze miejskie, formalnie \\ alcząc jednak z lichwami - "quae iure humaHo vetite sunt...". Stusunki kredytowe Żydów poznal1skich, w drugim ukresio ich dziejów gospudarczych przedstawiają ubraz pud wiplu względami udręhllY od stauu rzeezy w średniuwieezu. Zasadniez1;t eechą, eechą ujemllą żyduwskiej gospudarki pieniężnej i handluwej "\\' tym drugim okresie jest jej pasy\nlOść. VV chwili, gdy na kraj zwaliła się rebelja kuzacka i szwedzka zawierueha, Żydzi poznańsey zadłużeni hyli na wszystkie struny, i to bardzo

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr3

10) \\' jl'dHym wypadluI !\nna Żydówka zeznaje, ŻP lIl[j,ż jej pożyczył 1:-)(J zlp. "ymptschuwi z GdaI'iska, "nun ad uSU\'all! ser! diree/e eomlitiullis mutui... super cirographulll clieti...... (Aa 15:!1-:13. H-2) , z czego. by wnosić można, że pużyczka na cyrugraf byla hez udszkudowania, czemu jednak przeczą wszystkie znane nam wypadki ('go. 1'0.(Izaju pużYCZf'k.

11) Dla przykladu 17% Aa 1/)21-2, 61j), GO!o "\. C. l:JH -7>2, 1HI, 194), 3:1"/0 (Aa Gl:! -, 335 v.). D1użnikiem w tym ostatnim wypalIku jest gen. stal'. wp ul Górka Łukasz; pieni[\dze wYPużyczHno na se'jlllie w \\"al'szawie w r. 1572). 12) A. C. lG;UJ --10, f. 1(j30 i A. C. 1!144--G, 27:1; w tym ustatllim wY'lJadku Toruil pożycza "ad usus... publieus" tOOO zlp. lIa 4 lata i obuwiązuje się płacić 6°!0 "census loeu". Taki proceHt (tjY:!'-7) pladł dwór królewski Ż duwi krak. Jak. Ezdraszuwi w ruku GI9 (:VI. Bałaban, Dzieje' Ż. krak. I, li9; PawiiIski, Źródła dziej. VIII, 1:!9). 13) Au 1591-:1, 4(j4. VV jf'dnym wypadluI chorlzilo f) udsetki i kapitał :!6 tal. juach., które Stan. LlItnista mieszczanin pozn. IJożyczył Sza i I\restkuwiczuwi z Pragi: ..ProconsuI iuri :VlaydełJUI'gensi illnitt'!l(lu quo. dispunitur U8U1'a allegans nun esse peccatuIll pru }wł'eticu recensed debet, decl'evit, nun posse tanislaum USllram i u ł' i ci i c e re})('tere... nisi ex sua lllf'ra buna vuluntate iudC'us plus numerał'C' ,"uluerit...... (1\. C. 17>5H-15til, f. 213 v.)gruho. Tu są ieh pasywa. Pamiętajmy jednak rówlloezesme, że nie znamy ieh wierzytelności, ich akt.ywów, eo nie pozwala nam wydać ostatel'Zllego sądu o stanie fillansów żydowskieh w przeddzień wuj en z pułowy XVII stuleeia. \Viemy, że Żydzi mieli ożywione stosunki handlowe ze wsehudniemi ruhieżami Polski, że w ten hantle I przHJUszezalllie włożyli duże kapitały, i że te kapitały przepadły eałkowieie na skutek zajść w lataeh 1fJ48 do. 1UUO H). Tyeh pieniędzy Żydzi nie wydustali, przynajmniej nie \N całośei, kahał)' llatoll1iast musia.ły przejąć długi "\\uieh wierny eh, z który l' h ezęść zginęła. podezas wojen, Zllaeznie \Viksza ezęść uszła na Śląsk, do. Czech i na Zachód, ab' stamtąd nie wrÓcić więcej. Zadłużenie gmin żyduwskil'h

1'<) Jak rozliczne były stosunki handlowe Żydów poznailskich, świadczyć moźe następująca wiadomość: Przed woj ew. poznańskim zjawił się ./pleń ).!endd i j)rotestowal przeciw Żydom - starszym z Poznania, że ci .,w1IH'awiwszy" Żydów :\cIarka Finskien i Słomkę (Haskies), służących :\I<'ll<l]a, wykradli nlU membrany tak Żydów j)oznail"kich jak i Ż'dów "colllunitatis po wszystkiClIl wojpwództwie ruski<'IIl". Chodziło o kradzież następujących rzeczy: :\Ielllhran, który \1. płacił za Żydów poznańskirh: 1. w roku 1(j4i, 1G{) \\. Gnieźnie na św. BarU.

2.

:.

.{.

5.

WtHli. na jarmarkach turowskich od r. 16!(j 1049 po 1 {{)(J złp. 7. a każdy jarmark turowski Trzech J(rólów od W47 - 1661 (?) po :moo zł.

Na jarmark św. \\'ojci<'cha w Gnieźnie św. Jana w Poznaniu w Gllif'źnie

8.

9.

10. Zapłacił lI. lo) U H.

15.

11j.:\a każdy jarlllark Trzech J(róli do 1 (j(j3 (?) a ;łOO() zlp. 17.:\a każ(ly jarmark św. Szymona po 11;'000 złp = :t2.000 zlp.

1(j47 1647 16Mj 1648 lH48 1649 llj4!) 1651 w TOl'uniu odi .Judy w l. 16;)6-1657

9 106 złp.

(j.15 3 ;)40 " 5500 " 2320 " 5 GnO "

Vi @O 708!) 1nl:m HOO ,.

5358 1652 " 21() " :30n " 8472

1'. llj5;2lH 000 "

32 000 "

Q97

po wojnaeh sZ\Yedzkich i w wieku XVIII I,'ło zjawiskiem puwszechnem w całej Polsce. Jest to duwód zuhużellia ludu żydowskiego. Hówlloezpśnie jednak pipniądze żydowskieh bankierów, jak Berenda i Lehmanna z HalJJerstadtu pomagały kul'fuerstowi saskiemu do zdohyeia korullY pulskiej "). Puzllal1 hył gruho zarlłużullY, jak u tem świadezą długi kahału u Jezuitów poznailskich w roku 1757, ale pamiętajl1l)', że gmina ż'dowska tak obskurnego miasteezka jak Krotusz) II miala znaez

18. Membran 19. M {'mbran albo wpis, który ojciec jego na uhog'ich Żydo\\' gminy pozn. ofiarowal 1000n " Tu zanotowano następnie: "SunłIlHl u cOlllnlUnitatis żytlów poza liskich: 255.698 zlp. i wypisano takąż sumę w slowacłl. Po zliczeniu pozycyj od 1- I9 otl'zymamT atoli L77>.U98 zlp. czyli rożnicę {I UJlI zlp. Pod p. 7 i Hi pomylki są widoczne, nip usuwają OIlP atoli w calości różnicy. Pod uwagę nalpży brać sUJuę ogólną pudaną przez Żyda - 2;)7> 69H zlp. 20. Membran zaplaty na prZl'miall: na jllrInarku jaroslaw::;kim \V r. 1(j)7> gronlll. \V Lublinie \V r. 1U:J6 \V JarosIawiu \V roku 1t);)fj \V Lublinie w roku lG:J7 \V Jarosławiu w roku l(i:J \\. Lublinie w roku 1G58 Suma (j712 zlp. (suma wynosi 5710 zlp.) na Żydów krakow::;kich i po wszystkiE-m wojP\\ ótlztwie l'uskielll. 21. :\tembran zaplacony na "gl'oll1nicp" 1Ii49 princip. suwy 6f)()fI zlp., "intpre::;y" 91)0 zlp.

2.2. Na "gromnice" princip. sumy Om)() zlp.

2e!. Na jarmark \V t ll1że I'oku princ',p. sumy 5UHU zlp., "interes" 825 zlp, 210. a ,.gromnice" zaplata lIH:J prim'. sumy 7000 zll', "interps" 1.015 zlp. a(łto odehl'ano 18:W złp., zostawa jeszczp u nich Gm;) zlp. na "coll1unitatis" Żydów z \Ylodzimierza.

Po zliczeniu wszystkieh sum otl'zymamy 2.90,2:m zlp., \\'zględnie 209.228 zlp. jeśli liczyć będziemy bez pOPI'1l\n'h.. (Gród 1'0zuai1 nr. 811. LiI)}'i pal. Poznań, f. H i n. Actum 1'0';11.

f. VI, p. f. ::;ci Barth. Apos1. 1(j(j6). ") Selma Steru, lJas Jwlpnl)J'oblpm im \YanrlP1 dcl' taat::;formen, Ztschl'. f. d. Gesch. d. Jwł{'n in Ikut::;chland, 11 (1H:30); str. 9.

1-U UOU złp.

l (lOl! zlp. 100n 1 ono .. 1(01) 1000 710

G BBO liUBO "

) H2:J ..

8015 "ł)ie ,,,,'ześuiej, bu w roku 1728 długó,," nie muiej, jak 102..1,18 Złp.'6). :stąd też zadłużenie kahałów żyduwskieh w Pulsce pod konipe wieku XVII i w stuleciu następnem stało. się zagadnieniem pallstwuwem pierwszorzędnej wagi. Ta struna dzipjów gospuclhl'ki ż duwskiej w Polsee leży jednak poza ramami lliniejszpj prae' i dlatego tu jej nie omawiamy.

C. d. n.

16) II. HCI'gPl', Zut' Gf';;chichte dcl' JUI1f'll in Krutu;;chin :\Ionats13chnft f. Gcsch. u. Wiss. d. J., t. XV (LI). :3U:!.

PIEHWSI SUCJALIŚf:l W POZKANIr I ICH POEZJE (1881-82)

U sam"eh puezątków ruchu suejalistyezllego w Pubce.

kied)' tu w)"znawał un jeszcze w'łącznie hasła midzynarodowe. wydano w 1". 1882 w Gellewie tumik wierszy pl. "Czeguż chcą? Cz. I". (str. 55). l\Iutto zbiorku było wprawdzie hardzu patrjotyczne, bo słowa Feliksa z III. ezęści "Dziadów": ,.Tm'az hracia piuspnkę lepszą posł'szymy", ale treść zupełnie innemu celowi służyła. Zehrano tu w małym, puręcznym do. kolportażu, furmacie pod niebieską układką 24 utworów rymuwanych, które mial y spupularyzować w lllasach nieznaną dotąd u llas ideę socjalizmu. T,tuł zbiorkuwi nadał satyryczllY wiersz młodziutkiego. wówczas działacza, a później zllakomitegu powieśeiopharza \Vaeła\\"a S i e r o s z e w s k i e g o, który napisał g w eytadpli warszawskiej w l'. 1879, a przyznał się z dumą d jego. auturstwa w odczycie radjowym z dnia 11 grudllia 1931 r. \V \Varszawie. Nie ten wiersz Sieroszewskiego, nieraz później przedrukuwywauy i deklamuwany, jest tu rzeczą najważniejszą. Histuryezlle zllaczenie tomikowi p. t. "Czegoż chcą", nadaje fakt.

że tu po raz pierwszy ukazał się W' druku pełny tekst utworu ,.Czerwony Sztaudar", który miał stać się ulubionym hymnem następnyeh pukule11 sucjalistów polskieh. Tu jawi UB się jako nieznana jeszeze nikumu pieśil. z zaznaczelliem, że llależ)" ją spiewać na nutę fralll'uską "D a n s I a f u m e e p t I e d e s o rd re", przyezem nie ujawniono., jak wogóle w eałym zhiurku, nazwiska autora. Był nim, jak się później okazało, Bulesław Czerwie11ski, z pod którego pióra wyszedł również płomienny odzew do robotników, naśladuwany z Herwegha, a zawierający radę następującą:

JOO

Robutniku! Braeie mił'! Powstall, własne poznaj siły.

\Vszak gdy zecheesz na żądanie \Vszelki rueh na świeeie stanie! Te dwa utwory. "Czenvun)' Sztandar" i "Do ruhotników", tu jed'ne \V lliehieskiej antuluKii wiersze pisane przez ezłowieka. puzostajqcegu na wo]nośei, cała reszta howiem puwstała za kratą więzienną, ułożona przez w)'znawców socjalizmu, którzy zdąż li upłacić swe przekunania więzieniem. Takieh płodów )nuz' więziennej jest w "Czegoż eheą" rlwadzieścia d\\'a. I rzecz cieI<awa: przeważająea ieh większość, ho aż piętnaście, napisana zm,tała w \V i ę z i e n i u p o Z II a 11 s k i e m w listopadzie i grudniu 1RR1, a sieclm powstało \V c-tadeli warszawskiej w I" 1879. Z zrozumiałem więc zainteresowalliem p'tamr. jacy to pueei sucjalistyezlli przehywali w t'm ezasie \V więzieniu puL;nallskiem? I jakie to utwun', za kratą poznaiH,kiegu więzienia Ilapiane, wulać miał' udtąd, wedle słów przedmuwy, z loehó\\' wię:Óełlłl'ch do. sucjalistów eałej Pulski, "ahy prac' I'uzpocztej nic purzueali, ab' tnvali Iliezmiennie pud sztandarem"? \Vspomniana w'żej data (Iistopad-grudzieil 1881) puueza, że chudzić tu mugło jedYllie o pamiętny w ruczllikaeh socjalizmu proees poznal1ski z r. 1881, zakuilczon' wyrokiem skazują('vm sześciu przpvódeów na kary więzienia i aresztu. Odhił się on głuśllem pchem w eałej prasie pulskiej, która pudawała zezegół- przewodu. Najobszerniejsze \\'iadumości puda wał emigracyjny orgall urzęduwy soejalistów "Przedświt", gdzie znajdujemy akt oskarżenia in extenso podan' i wiele szczegółów dotyezących w llumerze 9 i 10 z r. 1882. Fmożliwią llam one rzucenie nieco. światła na wspomniane poezje z więzipnia })uznał-lskiegu z przed lat kilkudziesięeiu.

I.

J a 11 i s z e w s k i i t o war z y S z e.

Intruligatur Józef I(alasant' Jalliszewski llależał cIo llajpiel'wszyeh na gruneip wielkopulskim zwolenników międzynaruduwcgo oejal:izmu i wcześnip puszedł w jego służbę. l.TrodzojOl