KHO:\IKA :\IIASTA POZ:\A:\IA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr1

Czas czytania: ok. 9 min.

(',\ rkul żydow"ld teraz dal0ko wjeks7.Y i wnrodni£'j wYhwlo\nUl' zostaL Z tom wsz'stldem ,,'jol£, jednak kramów na l1Jk Ż'do\YsJdej jest zamknif?t'('It, 11 Żydzi najwięk1'lzą i najludniejszi} ('Z,?ŚĆ, miasta naszego opallowuję., J"rzN!telll w !'am C)TJwt Żydowski h'lizamknięri, teraz widzi m)' kit nie tylko w r'lIku mieszkają('y,'h, ale i sklep' i kl'amy swoje taili otwieraję: i IH'a \\ ie już gnlllta, ehi'ześeijatblde poshHta.ią-. Najwif?ksza ('ZęBĆ kupeów ż)'dowskkh zaraz przy zaklarlalliu handlu jakiego lIa to wy('hodzi, allr ł\Upnl, od któl'ego t) Iko lo'ed t uz;skać lIloże, ukrzywdzi!' i oszuka,' i :-:ama przez to się zhogCldć, !lie mająt' żadllegD \\''ollrażelłia o hallbie; to\\',(\n talJil'j, jak sam je plaei(' powilliell, Ż)'d odpl'zeda.j(', a.-h) trlko pieniędzy lIazhierać, um'ślllie potNn hallkrutuje i now I,ram lIa pod{)hll) sposóh otwiera. Taki£' postępowallie 'krpdyt zagralIi( zny niozmierlli(' osialIilo, handel rzetehJ' i Inlpier uezl'iwy I"'zez to upmla, skarli puhlieZII' w doehodadl eolllyelt znaezllk trari, a ki'aj ullożeje, \\7iell' taJdch tu u nas IIHIlIlY I"'Z) klad"'" , .\b)', zapohiedz tak smutnej lias oezekuj.\I'ej IJ/'zyszlo:ki, Hada Halldlow-a dla powszed"H'lW dohra jak lIajuniżPlliej doprasza się: "all' JaŚllip \\'ielmożnr i\Iillister Pl'zywileje Iwp,'OlIl pozlla1iskim Ilmlane zaehować" ł'ozpościera1lil' się !Hu'odu ż-dowski(\g(') ogTankz'ć. tudzież ŻydÓw pozllaJlslddJ teraz po calem mieśtie mieszkająeyeh i J\ram' kupieddp tIIaję..<''('h, do sP,mego cyrkulu żydo\\'skiego, jak to już w \\'arszawie się stai o, odesla(:';, lIadal podoilIlej wolllośd im już lIic pozwolić i uskutel':i':llipnie takowego rozkazu i UI'zl.ulzełłia whu1z) departamei,ltowej zalerić i łłas o tem jak najłaskawiej uwiCld01l1ić I'HCZ'ł"02)" Nie odehrHws)';)' na swe przedlożenie dlugo żadnej odpo,\ inlzi, pOłłowila Hada HalJdlowa SW prośbę pismem z rtni :lU października, Przr tej sposo/lllośd przrJlOlłłniaJa także, że j lIa z8łłiesiołJe zażalełłie w intCl"esie ehrześeijallskieh kupców tJ:7.cnIPszeJlskieh pl"zeriw ż)'dowskielllu kupcowi Hert)';owi z d, .!.() kwietnia nie doszła ją żadna 'ezolueja. więc dopmsza ,się Jaśnie \Vielłlłożneg-o Ministra w ollu s}ll"awadl o lIajłaskaws:ze zawiadomiell-ie 4"),

') Akta ł{ad' lIalldJo\\Pj, kartH 80-;:, 4") THfJlŻ(\ kHrl<ł 11a.-'

Kic piezno h'lo lllinitrowi z odpowiedzią, a t'lllczaelll Ż dzi, mianowide- kt1lWY żydow,;('' po całem lllieśde, a w z(:zegóI-nośei \\' I')'nku, kram' \\'oje puhlicznie otwierali. \Vol)(",' 'tego Hada Handlowa pinJem z d, 8 lutego 1RI1 y, ł))'zedtawiłR Jwcfektowi cał' f)rzehieg prawy i że, nie otrzpnawzy od ministra dec'zji, udaje il;' do niego z prośhą, ahy aż do nadejścia :.;porlziewanej 'odpowiedzi nu'z)'1 pl'ez'dełłtowi lllunil'ypalnelllu zaleeić, iżh' Ż'dom, oprócz ulic Ż dowkiej, po innych ulicach, ;'I mianowil'ie \\ rynku, l,ramy lIlając'1Il przedaży towarów \\' ty('h krallHteh zakazał i nadal już ni dopuścił kramów zakładać, tylko na ulk' Żrtlowkiej, gdzie doyć próżnych ię ZłJRjduje ').

\V odpowiedzi nR to przedłożenie ł,t<J(]' lIalldlO\\'Cj uwiadomiła ją Pre-fektunl piHlllelll z d, 14 lutegu 1811 I'" że decyzja prcfekta do pl'ez'deHta munieqmlnego wZl:dędem I'ozpoeierania il;' Ż''dów wydaną zota la z zaleceniem, aby im wbrew prz:wilejom miasta rozpośeieral' ię i krnl'ny zakladać po pryncypalnych ulicach lIliata i w ł'ynku aż do dcc'zji lIlillbtrH nic dozwłllf1ł .a).

Odezwanie się Hady Handlowej, jak widzimy, odniosło na /'azie skutek, .\11' wkrótce, g'dy tarozakonny Piotr Maml'oth wyuajął \\' rynku, w kamienky pl'czesa I'ad mUIJicypalnej Dra Huttcl'a, kl"'JI kupiecki, nie miał IH'efekt nit' przeciwko temu, I))'zeciwnie, oświad('zył piHletn z ,I. 12 lilwa prezydentowi munknm,lnellJU jako po rozpatrzelliu \\'łliosku )Jaml'otha, gdy intt'l'csem jest rządu chwycić ię kuteczn'('h środków ku uO:wilizowaniu stalozakonnydl i znizczel1i::l ich różnky co do innych mieszkaiu'ów kraju, IlJ'zyg'otowująt' się wcześnie do zapcwnionego Ż dom pl'awa oh'wateIHt\\'a do lat 10 zawieszonego, y.ezwala l1illiejzem, ahr ł-enżp tal'ozakonll' .Ma.mroth otworzył tymczasem, dopÓkąd l'Ozpol'ządzeuie minitl'a pl'aWOmOCllem liiI' będzie, sklep WSI>OlIJlliany, pod temi warunkami: "hy w najętmIl od Dra Huttera Inieszkaniu o)l1'6n:: swej falllilji (składau) :\lnH Hady II a ndIO\\'('.j, k. l:H. .,ni Tamżl', k, l:jH.

jQI'Pj i Z ŻOIlY, dzicci, lIiezmłl('żII'ch :-:htżą,('ych i kup.'z'kÓw) żadllpj illIlej f:unilji luh osohy do niej lIalpż:!cl'j liiI' \\'aż ł i\, u siphie trz'lIIać, ah' zachO\ntl ochQdÓstwo i oh czajnośr w lIIif'szł\Hlliu. Ża<hl'('h ..hadzek i hałasÓw żydowskich pod jakilllkolwieklH,tdź pozorem lIie rohil, Ilalwllif'(' stoso\ntl sil.' śl'ile do przepisÓw polic jll'('h. Odllosllip do t(,I-('O kOlwzy pl'pff'kt swojp pismo - z('ch('e 'VII) Prezydellt dla illtf'r('owa1I)'('h wydal rezolucj!,''' <6), .Jał\il' staaowisko woh('(' pJ"ZedłnŻPll Had Ilalldlo\\ pj Pl"z(,.'i W Ż'dolll zajęJ mi Iliter pra w wewII!,'trzll'.'h, lIil'wiadomo, w aktach o decyzji jego lIiCIlHl śladu. Sh!d, jalw tl'Ż z zad 10wRllia sil.' pref(']{ta, wypada, Żp tallowiJ{() władz \\'OI.H'(' Ż dów zllaezllej lIa ich kOJ"ZyŚl uległo zmiallie,

Niemałą zawadą dla kUjJl'ó\\' pozllal\skich hyły urządzellia jal'lnarków, wprowadzolll' za ('za sów Prus Połudlliow'('h, to też Hada Handlowa, IIwjąc sohif' z: ohowią,zek zawiadamiallia rządu o wszelkich przczkodach, taIl1l1ją('y.'h wz\'ot halldlu i pnlII) śl 11 oŚ!' k upil,('twa, IIi,) omieszkała pt'ze(bta wić mi n istl'o\\' i spraw wcwIIQtrznydł zl{IHlIiwc kutl\i zmicllionych zarządZ('11

<6) lila Oh.laśllipllia slo\\' I JI'pfdd a : "PI"/'goto\\'lI.i:1(' sil: \\TZf'IIIf' do z:.]Jt'\\'lIiolll'gO ż dOili pnl\\ 11 oh \\'11 1 1'1 s 1\\'11 , 11 dn (O 1111 '/,I\l'il'..;zo".'g<l", l'(HI;\J(; tu \\. U\\'HrlZI', ŻP JlH IIIOCY !i 1, kOJl"I'I\leji, IIHrl1I1]('j przpz :\'npolp"1111 Ksi.:sl\\'1I \\'ar,",za\\'skipIIIII: ,,'/nosi sil: lIip\\'(lla; \\'szyscy ubywalp)p :--ą rÓ\\'lIi \\' ohliczlI )lrawa", \lZ'SIHłli lakżp Ż'dzi ró\\ III' z cłu'z£'hl'ijaIlHlni lJl'a\\'o oh,\'\\'1llelskil'. Alt' szk(](llh\,(lś\' ich dla ('hrz(' śeijall, lIJiallo\\ ieil' idl sposól> życia lIagulIlIY, spo\\,(ldo\\'1I1', ŻI' dpiut, II'IlL króip\\'"killl z rlllia 17 paździl'rllika IXOk I'., do Idnn'go pO:'lIip,i przyda 110 ,II'szcZP I'Ó7111' i 11111' ognI" i ,'z('lIia, orll'OCZOJlO 1'()\\'1I011 J "'H \\' nicIIi., Żydó\\ pod \\'zględ.'11I praw Jl.0lit'cZIITh !la lO lal, \\YI'1Iżaj;!I' 1)l'zyll'lIl lIadzi",j!;, ż.' pnr.l'z t"lł 1"'J'pciąg czasu różirict' Z\\ eza,jó\\ i (lh l'za.ló\\ ]JOłlli.:dzy' Ż'darlli a dirzl'ścijallałlli za u ilulH, :\adzi..ja, ,jak \\ iadowo, ol,;azala si.; plOlllłą, Żydzi alli posll;]Jo\\'ania ,,\\"'/W \\'OIH'C e!tl'z.."eijall, alli IIH\\''I\.lIipł-r i II') hll Ż'('iH uil' zmienili. (Dekret \\ odpisit, ]11:1 .\/'d.i\\ 11111 I'ał-rsl\\'()\\ l' \\' Poznaniu C. X\'II !!I).

jal'l1HIITZIl'ch, jaldc otattlio za czaÓw pobkich w'dała Komisja I>ohrpłw Porządku H), '" t'lll ('elu Rada Handlowa w ohzern'm referaeie z dnia.

:!() IImja 1R1O r" jald lIIil1itJ'owi pJ'aw wewnętrzllych p]'zeJala, I))'zpdewzytkielll zaznaczyla, że janllaJ'ki pozllaJlki(' \\'zorelll jm"lIIaJ'kÓw lip]dch i frankfurtkil'h odprawiane hyć lllial', Na dowód tego przytacza odnośny utęp z ('staw I{omisji '00IJ'rpłw Porządku, \\'pdlug' którego w Poznaniu ("zteł"y do !"Oku jal'marki mają ię odh wa(:, "na l,tÓryeh wolllo wz stkilll pl'zpdawać wzelkiego !"Odzaju produkta towan', hyle nip na lo!{('ip, t.\'Iko hurtpl11 luh ztukallli", "Zamiat'Nll pnezOJ'lIPj ollej utnw\ pize Bada HalHlIo\HI nip tylko h'Jo po\\'iękz(,lIie majątku oh'wateli miata.

In i w goda dla "Blego l,raju, ah' Vl'zez to kosztown m podróżom za gJ'alli('( po różne towary zapohiee, a I'UIH'ÓW zagranicznydł do !o"aj'u naszegn poeiąg'lIąć i lIIiatu naszemu więkz' odh' t !))'(J\\'adzić", \Vsz'tkip te zamiat,, I\omiji Dohrego Porządku, dla dolwa nazego pOIll'ślane, zotHł'h' niezawodnie przeprowadzOłH' - piz(> pOllliędz' innemi Bada Handlowa \\' swym rpfcraeie gd,\'II' nil' h'la lIatąpi'ła ta lIiezezęna olnlpaeja I,raju nazego IJI"zpZ rząd pnlki, któJ'' zmiellił urządzenia Komisji Dohrego 1'00'ządku i lIa jal'tllarkaeh poznailskieh dozwolil kupcom oh(' 111, ta!, z kraju przy jezdllym jako też zagranicznym, przedaż cZItkowpj, \Vyg'odzil pnez to kramarzom z mlliejzyeh nliast i IUI))('ol1l pogl"alliezn'm, któn' teraz przyh'\\'ają lIa jarnlal'ki i towaJ'y wojp przedają ('zątko\Vo, lecz ZP zkodą kup('(IW tutpjzy('h, już i tak przez nieszezęII' llożar, przez wojny i \\'yoldo podatki t'odzc dotklliętyeh, Postl.'powaniu takiemu rządu pruskiego zapohipgalo w częśei zat"ządzenip minitra pra\\' wPwllętrzllTh z dnia 2 listolIada lHOH 1',. za!ulzująCP kU!H"OIll pl'ukilll uczęz("zallia JW jal'marki W miataeh l(iętwa. \\'arszawkiego i przedawallia to

'7) O IIRt:ł\\ il' KOIuis.li ])o!JI'l'go l'ol'zfldku, dOTYCZfll'f'j ,jarIllaJ'ków jJOZllalhdddl, a zlIJi('niolw,i jJJ'Z('Z I'ząd 1'1'\lS l'ollldII io\\') ('h, pisalt'/Jl IHJIH"Zl'tIII io. (I<i:l'Ollika, 1ł0('Zllil, XI, tl'. ;JI:1),

WiU'ÓW swoich Pll detail. Ahy jeditak także lo'amanom i 1'7.£'lIIieśl1likom 1I11Iipjsz...h miast IW jal'lIIąrl<aeh pozllallskkh spl'7.edaż ('zą.stkowa była zakazalla, mlajP sic: tpl'az Ha.la 1111.11dlowa do ministJ'a spraw wPwllętrzllyeh 7. prośhą.: ,.ah', sto-,. SUjąl' lIakaz, wydall' w1.ględelll ku\)('ó\\' zagmnkzll...h, także i lH'zyjezdll m kUP(,OI11 krajownn sprzedaż w n;ęśdadl l'7.yli ('II dptail 1111. jannar'kadl tutejs7....h Zaka7.8Ć i 1.amiast kl'all1m'skil'h, miasto lIasze I'ujllująeyeh Jarmm'k6w" wiplkie jarmal'ki Messell - ad lIormam jannark6w w Lipsku i we Fr8l1khll'l'i(' nad l\Ienem ustanowić w Poznalliu )'al'7.'ł" 'H), Tymczasem, zamiast spo.lzipwanej odpowil'dzi od millistra, pn'fpk tura dOIliosła Hadzie Handlowej, że dekrpt kl'61pwsk i z dnia iii lipea tlO r, uehylił zaJ'ządzenic ministra z dllia 2 listopada. lH08 )'" powyżej podali£>, i dozwolił llJ'uskim, lIawet kupl'om illn'l'h pailstw ośd£>nllYI'h, tj, rosyjskim i austl'jul'kim, bywać na janna)'kal'h l\sięstwa \Varszawskiego i spneda\\'al 10\\ ary swojp ell detail. jeżeli podolHla sprzedaż lIa jal'Jllal'k8l'h l'zl'.'zonTh palbtw ku\)('om kraju lIaszego nip jest wzhroniollą, Hównol'ześnie z tplll doniesieniem wezwał prpfpk t Bad/,' 11 a \l(l! owij., ah jak najweześlliej postamła sil,' o wiadomości, l'zyli kUIH'Om Księst\\ a \Varszawskieg') wolno JCH ) wać na jHJ'lIIHrkaeh w miastaeh ros jsldeh i austJ'jaekidl i tamżp pn'\\ ieziolle towary ell detail przedawać on}z aby dałąez la w tpj miel'ze potnpłHle dOWOll' tU). Spełlliająe wezwallie JII'cfpkta. Hada Handlowa, pisłłłpm z .1. 2H paździeJ'llika przesIała odpowiedź h'j treśd: , ..liasta rosyjskip i austrjackie, w któ)''('h Jal'Jł1al'ki. hy\\'ajl,l, za dalelw od nas są. odległe, żeby kupey lIasi mieli tam lIa jal'Jł1al'ki jeździć, a pnYllajmnitij nil' \\' tym .'elu, ,ahy tamie przywiezione towary en lIetail I'Z hurtem przedawać, ,.'abrrl,i i maHufaktury \\' kraju lIa:,;zym, a lIawpt i pł'z{'I1l'sl. liiI' są \\' tHldm stopili u doskouałośl'i, ażeb'śl1lY zagTałliezll'm kuprom to\\ ar' lIa:,;ze na przedaż przywozić l1log'li, g-d'ż sami, oprócz zboża i dl'zewa. za ralli('ą je kupo\\'u(; I1lUiłllY, \Vlad7.e rządowe

"") Akta lhu1r Handlowej, k, 1:12 dalsze, tU) Tamże, k. 103.

JO

;wgratlkzl1(' mogą kupeOlu naszym pon\'olić hywać na h-h jal'mal'kneh i towalT ('II detail przedawa." g'tlyż dohrze wiedzą. że uie mamy włanych towaró\\', Id{w('hy ich InlJH'om uszC'z{,I'lwk pJ'zYllieM Illog'ły", "Co się zaś ty!'z,\ jaJ'łlłark6w w miasta!'!1 })J'uskich, to rzecz ma sil.' nil' tylko tak samo, jak w'żej sie rzekło ° jarmarkach I'os'jskkh i austrjackieh, alp tam naw('t zHjJf'lni(> kUjH'Om HaZrlll ,zahraniają ł/l-lllrllowal', Dawniej Żydzi nasi z pogTaII il'ZłlY dl miast h wali nR jaJ'lllarkach WP Frau}durcie nad O(h'ą, g-t.lzip hUl'tPlll zakupywali towal'y, w ,.;zczególności towan lo'6tkl(' i płócipłłlle, któI'c potPI11 l'ozlIosili i en detaił })J'zpdawali. AlI' na ostatnim jarlllarlnl \\ e FrallkfulTie i tpgo Ż'doll1 nllsz'm za.hroniollO, ('O l<1Ipicr i ohywatel tutcjsz', Gl'af'tz. kt6J'Y o t(,1ll osobiś!'ip ,.;ic;' pt'zpkonal, zaświadczy.' możp", PJ'z' tej okazji Hada HaJHllowa oświatln:yła: ..iż nil wuioski Konfratel'llji Poznańskiej i S'lJagogi tutejszej względem zalH'Ollicnia. }<U}H'OIJI zagrankzn'lll przf'dawallia towarów :-;w)Th p,n ,1If'l;lil na jal'mal'kad1 tutejsz'('h, tudzież wzglC,'dem ska,.;owania j uchylcnia jal'lllnrków w mieś!'ie Poznaniu, jakit' się If'raz odh'wają, Iwdzi sil,', a co .10t ...z "'1H'owadzenin jm'JlłIH'kó\\ wif'lkkh, :\Ics(' - g'dzie kup('olll pl'z'jpżdżającYlll t'}ko hUt'telll ('Zyli r'czałteUl tow.u'' przedawać wolno, zupełnie siC,' Jn'z'('h'la i dOpl'Hsza "ahy Jaśnip \'Tiehłlożn' Prefekt wnioski ,w tej lIIiel'ze l'ządowi najw'ższemu kolH'em zapohieżellia zupellIemu upadkowi kupców nasz'ch i handlu nRszero pl'zf'c1:o;ta\\'i(' raezył" >I'), :3 st'(,ZI1in lRl1 I'. w odpQwiedzi na pismo Bady Handlowpj, \\ klól'elll Ołła twitH'dzi, iż kupeom tutpjsznn nie wolno hrwać ilU jaJ"markadł prusłdch i tam towary swoje ell df'tail "JIJ'zedawać, JIJ'f'feldUl'a wpzwałlł j o przesłanie dowodów. pOllieważ rząd pruski urzędowo zapewnił Najjaśniejszego Pana, iż hall(lel' ,\ kraju pruskim lIieo jest zahronion' tutf'jsz-lll krajowcol1ł i na tem zapewnieniu Najjaślliejsz' Pan dekretem z d, HI lipca roku ubieg'łeg'o rozkazać ra(,z'ł: ..aż eh y zakaz Pl'zybrwallia kupeom JlJ'uskim z towarami na jarmarki w I(sięstwie \Vat'

.U) Akta Hady Handlowej, J.. lU i dalsze,

$1

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr1 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry