I\.IW:\IKA ;\IL\ST.\ POZ:\.\;>':IAhandlu z "\l1glję, l illł\f'lHi krajami, które przedtem płody nasz(' kupował., Do tf'go dodać llależ' ogromne f'trat' majętko\\'e, jakie mie:-:zkaJH' Galicji ponieśli przez w...ofallie z ohif'gu au:-:trjaekiej monet' papierowej "'), Ppadek materjaln ludllOści zadał dos dotkliwy dla rozwoju )JJ'zel1l'słu, podęgnął z sohą takż. zastój handlu i f'parRliżowanie rolnictwa. agł(' wprowadzellie praw now"eh i :-:ądownict,nt :-:tało :-:ię rówllież źródłem nippOl.ozUTnif'11 110\\ Yl'h strat łlwjątkowTh. "Tak wię(' -- PO\\ iada, Skarhek - I.ozszerz'ł. :-:ię gl'anicp Ksil.;stWH \YarszH\\':-:ldego, lJl'z'h'ło 11111 l UlhIOŚI'i, ziemi, zakła(Ilm" 1)J.zem':-:łow...h, źródeł dol"llOlłów puhliczn'eh, a kraj n;1 j..dnakow'm pozo:-:tał :-:toplliu uhó:-:twa", TYlllezasem Napoleon, wyehodząc z założenia, że tcrytoj.jalnio i pod wgzlędf'111 ludnośri powięk:-:zolłe Księsł\\'o WillllO także z\\'i!,;ksz'ć gotowość swą IW wn>adek wojny, utżądał po\\ i(:k:-:zpnia woj:-:ka. do (iO 000 głów, naglił lIadto o wyIwIH.zenip rohót około twif'rdz l\lodlinH, Pragi i Zamościa, hez względu nh w...iellCZclł'if' miesz],aJH'ÓW KsiQstwil, skulIdom mHlmiernyel pudatkó\\' i inn ch ('iężarów,

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1934 R.12 Nr1

Hzęd l\.się:-:twa :-:taral się jak mógł, ah wradzić lIiezhę(IJ1'm potrzehom, ale, ah' ustawicznie sta\\'iall'm przez :'\Iapoleolla w'magalliolll zados'ć uez'nić, trzeha hyło dla zasilenia :-:karlm \\''naleź(' nowe źródła (Ioeholłu, Jakoż, pOlllimo dężkieh warulIków ekonomiezn'eh, w jakieh kraj się znajdował. przeprO\\'fulził je:-:z('zo przed wojllą austl'jacką, że spjm, zphntll,\ \\' marcu 1809 t." zgodził si!,' dla zdoh'('ia dalszych środków, oprócz (lot'Ch('zasow,\ eh podatków i dalIiII, jal, pogł.h\'llC, pud'nltle, ('zopowe, lanowe, ofiara 24. grosza z dóhr zil'lIIiallskieh, \\ reszcie opłat. stf'lIlplo\\'c, dmla(: jeszeze kilka lIow'eh,

19) Dekret kl"óla saskiego z dnia 7 gnłllnia IH09 I'. LlsLlnął z obip!::-tl \V I\się"twi.. "-a)'sza\\'kielłl honko("l'tl.. austrjaekip, skutldplII ..zeIn) "padla ich nominalna C ('/HI do tegu stopnia, iż \V lIIaju 1810 l'. da\H11l0 7a 100 zł, reńskich 2ti zlp, (Skarbek, 8t1', 78),

Do tych należał' mianowkie: zaprowadzenie opłat- patf'ntOWf'j od pl'owaclzącydl handel i przemysł, pohól' od rzezi mic:su Iwsz('I'IJego od Ż'dów, ofiara na IWl'zta fort'fikaeyj OlI \\'sz,n;lIdch miel'zkalleów, \\Teszeie podw'ższenie podnnnego 2(1), Jednem ze źródeł pomnożenia dochodów miała b'ć, ja l.; w..;pomniałem opłata podatku patentowego, \VPfl!ug paragrafu 1. wszy,;(') oIJojej pki sprawujący luh sprawować chcą(T w Księstwie Warszawskiem, ezy to ,,, mi atach ez' po wsiaeh, kunszta, hal1del lub rzemiosła, jako tf'Ż \\ sz se, fahn'kę jaką utrz-mując- luh zakładają(''. lJc:dą ohowiązani uzyskar wpnód patent, od którego składać hędą roezną opłatę \\'('dług tan'f' pnez rząd ułożonej 21). Za lLif'w kupif'l1if' patentu witllLY pOIllegał karze 10 razy większej od podatku patentowego, jakib na Iliego w'padł ( 3), Ale podatek patentO\\T - pO\\'1ada Henryk Konitz 22) - nic' Jlrzysporz'ł spodziewall,\'('h ko1'zyśl'i, a tamował rozwój 1'Z(,,miósł i drohnego kupieetwa, mianowicie w mniejszyeh miastaeh. DoehÓd z tego podatl.;u o wiele różlIiI sic: od spodzie\\'ał1ł-'go, N, p, w r, lH09/1O powili no h'ło wpł'ną(: z tego źróct!a zł. 1 230 ;Wli i g'l'. 11', fakt'czni(' zaś doehód w'nosił t'lko złot'ch :JO!J 107 i gr, 11 ('Z'I i 25 %,

Do zarządzel-ł, które także w tylU czasif' lla skutek udl\\'a]' sl'jmowej zaprowadzil rząd Księstwa, a które wpłync:ly do(Iatnio na rozwój handlu i pom ślność kupie('twa, zalicz'ć naIpż' "Kodf'ks HałHUwy", Nadane przez I{,odeks Handlow' prawo ohif'ralnośri sędziów handlowych dawało wiE;'kszą rękojmic:, że miejscowe zw'f'J':ajf' należ'('ie uwzględnionc będą. Postc:powanic halH1łow('. jH'Zf'Z I\:odeks wprowadzon(', odzllarzało się szybkośeią, eo sŁanowi ważn' i niezhE;'dny warunel.;, ułatwiająey zllakomici(' lo'('(ly t.

20) Szczl'gółowip,j o tych IlohOl'aeh p. Skarhka Dzip.il' Księstwa "'arszawskicgo I, sIr. 2b.

21) Dzil'l11łik praw K". "'., tOIn I, stl'. 17:!.

22) Hplll"yk Kouitz, Holnil"l\\'o i HaudpI za cza"ów KHię:;twa \Varszawskil'g'o, tJ', !iIi.

Drugim śro£1kiem, któn' takż<, miał lIa celu poparcie halldlu, h lo ustanowienie, Rad Handlowyrh w U1'śl dekretu z dnia 1f) marca 1809 }', w llastępując-ch miatach: w Warszawie, Poznaniu, Toruniu, BTdgoszcz-, Lesznie. Kaliszu, vVsdlowif', Rawiczu, .Mię(rZTZe-cZU i Płorku, Had' te ZłOŻOllf' w \V a.rsza wip z K człoll ków, w Pozlłauiu z b, D w pozostał'ch miastach po 4 członków, były niezależllP i znosił- "ię wprost z Ministrem Spraw W pwnętl'Zn'('h, któr' też w'hranYch członków zatwierdzał ( 2 i 3), Obowiązki Rad h'ł' następujące: l) .,{T w iadal11ia(' rząd o przeszkodach, któl'P wstrz'mują WZl'ost halldlu, pl'zem'słu i l'ękodzieł", 2) Podawać spooh' £10 upl'zątnienia t'ch przeszkód, 3) Przedkłactać myśli wzg'lę£1em pomnożpnia pom śllwśd handlu i przem!,słll (8) 23), Ohok Rad Handlo"\''ch w podan'ch miastach hyła nadto Rada Handlowa Ogólna w \Varszawie J)]'Z' Ministerjum Spraw \Vewnętrznych z R człollków, któ}''rh z pomiędz' 13 kandytatów, wybranyrh }WZCZ szczeg-ółowp ra£1' ha 11010\\'(', król miallował.

Zadanie Ogólnej Rarly Handlowej o}ueśla 14, a hrzmi jak uastępuje: "Oprórz ohowi:p:ków dla Rad po departamelltarh w'żej wymieniQ]J'('h, szczegól niejszą powinno..;cią Rad' Og'ólnej będzie dawać ohjaśnienia i opinje we wszystkieh prz-padkarh, w których od ministra będzie zapytana", \Vkońru ustawa powi.ada, że członkiem Bady nip moż(' zostać, kto najmniej sześć lat nie h'ł kupcem lu\! lIie prowadził znarznego handlu luh Ilakoniec nie stał na' czele jakiej fabryki (16), Bankrut żaden, nigd uie może hyć członkiem Bad,\' Handlowej (!:i 17), Do Rady Handlowej departamentu pozllallkiego w.I'bralli zota li w l'. 1809 sami rzłonkowie l\:onfraternji Kupierkiej: StI'emler (prezes), Gottfried Serger, Wilhelm Qupiser, Karol

2") \Vypis z ]JJ'otokólu ekretaJ'.iatll stanu, podający caJkowitą llstUWę Rad Handlowych, w odpisie uwil','zytelniol/Y/II jako też \\' druku, znajdujp się \V archiwum l\orpoJ'aeji \V Aktach Bady lIaJ/(lIowl'j m. Poznania.

Gumprecht, Frydpryk Biel!'feld i Bogusław Treppmacher, FUllkde te pełnili przez ('ał' czas istniellia Rady od 10 list. 1809 do 11 Ibt. 11'11, ]derl-, jak z a],t w'nika, Rada Hanr1lo\\'a przestała istnieć.

OPI'ÓCZ Had Handlo\\''('h, jako władz specjaln ch, takż" i prefe],ej w I\:sięstwie Warszawskiem l1Iipli powierzoll' sohi.. dozór lIad handlem, nad domami pocztowemi, nad drogami puhlkznemi, mostami, rzekami, kanałami zgoła nad wszelidego rodzaju środkami komullikac jn£'mi. (Art. 18 dekretu z dnia ,. lutego 11'09 1',"), Ale wohec hraku fUlJ(lusz', skutkiem lIHlmiern'('h wdatków na utrz\'manie annji, nie wiele można było zdziałać w zakresip komunikacji, Jak małp IW tpn cel h-ł' fundusze, o tem przelwnać się możem,\' z etatu lillisterjum Spraw We\VnętJ'zn'ch na I'ok 11'10,11, gd' na utrz'manie dróg i mostó\\, pbzp Konitz 25), przeznaczono tylko złp, 100000, ,7.atem poszło, że rlrogi II3r1owe, tak konieczlle dla rozwoju handlu i przem'słu, zwłaszcza \\' on'ch czasach, g'rl' dróg żelazll'ch nie znallO, pominąwszy nieliczne obja\\'y szczeJ'ego zainteresowania się tą spmwą ze stron mieszkaJ1ców samych, znajdował' się \\' Księtwie Warszawskiem w stanie zaniedbanp11. Nip lepiej miała :,ię sprawa z kOlUunikacją wodną, :.vfała tylko część rzek lIależała do spławII'('h, \\'iQksza, zatarasowana tamami, JII'zy"pami i szuwarem, leniw'm biegiem, zamiast umiata(:, zamulał(1 swe- ]wryto, krępując żeglugę i rUl'h towarow' 26), Jakkolwiek wiadomo, że stall komunikacyj w I\:sięstwip 'Varszawskipm dużo pozostawiał rlo ż-czenia, nie można brak tl'oskliwości o lIie bezwzględnie kłaść na ]mrb rządu, 'Vśród wrzaw,\' wojennej, a szczególniej wolwc koniecznych w-datków nadmierllych na rzecz armji, trudno hyło 111'śleć o pokojowej pracy,

") ])z. pm \\', t. 1, tl'. 172, 2,') Konitz, Holnietwo i hatHll'1 za ('za "ÓW Księ"t\\'H \YHJ'Sl.aWd,i Pgo, "t/', 119. 26) Szczf'g-óło\\'o stan KOlllunikacji wodtH'j \V Księstwie "'aJ'sz, 1'f1zhienł. Surowiecki \V swej ]Jracy ,,0 J'zekach i splawach J\sięstw:I ""arszawskipgo", \V zbioJ'owPIlI wydaniu jego dzieł ]J. TUl'owkipgo,

PJ'zedlOdząe do skreśleuia działaluośd Bady Haudlo\\'f'j w l'ozuauiu. lIależ- zaznaez'ć, że wyhraui jej człollkowie, jak świarkzą pozostałl' akta, gOl'liwie slwłuiałi przejęte przez siehie. nhowiązki, Jeżeli nie zawsze zaspokoir mogli ż'("zell kupiel'twa.

d\IJdaźh lIajsłuszuiejsz ch, pochodziło stąd, że Had' IIaudllJwe miał w'łączuie głos domdcz-, Zaleźue h'I' od l\'finistf'rjllln Spraw Wewnętrznych. .Mogły pl'zf'<lstawiać S\\'oj(' :-:potJ'zeż('lIia i uwag'i w spJ'awach handlow'ch. co dot'rz'lo I'OZwoju luh przeszkód, tamująr''("h haudei, lecz \\'/adz' w'kollaw('z('j lIie miały, ])0 postulatów, jakie Hada Hall(llowa otJ'zymala ('('1('111 popJ'a\\'ieuia sto,.;uuków haurllow'("h, jednym z pierwszych h'łll prośha I(ollfraterllji Kupieckiej w Pozuaniu z dnia 24 listopada lR09 I', o wstawieuie siQ u l\Iiuistra Skarhu, ah' r('wizje sklepów. kupców winem halllllujących, odb wały się 1'0 ćwierć roku. a, do dopiero potem 0(1 ilości sprzedanego wina h'ło opłacan(', zaś na illIle towal'' miał Ul'ząd cell1' udziclać lu'('d,tu do tl'z('I'II III i f'si QC' 27), Czy proś ha ta została przf'dłożoną ministrowi przez Had".

Handlową. a tem \\ ięcej, ah' wohec smutuego stanu finl1usów, _;ualazła posłuch u ministra, jest wątpliwem, \V aktach o tf'n! Iadu uiema, \V.iadomo, że kupcy poznallsey zdawna utrzymywali ożywiouc stosunki handlowe ze Szczecinem, to też dobl'e połącz('nip lJOI'ztow(' w'solde n1iało dla nich zunczeuie, Tymczasem dyn'keja Porzt w \Varszawie zmiclliła po/ąezeuie ze Szezecinelll j to w ten sposóh, że gdy dawuiej, za czasów pruskich, dwa raz ,'0 t',lzie11 odd/Od.ziła po('zta z Poznauia Ha Szalllotul', Sieraków i Drezdenko do Szczeciua. t'ównież dwa raz' stallltd do Poznauia, to teraz odchodziła poczta tylko jeden raz w tygodniu i to jeszcze uie prostą drogą, dawn'm traktf'm pocztowym, lecz na Pniewy iWieluń, Zmianę tę hardzo odczuli kupc pozualuwy, ho odmienn hieg poczty do Szezeciua stał się powodem, że długo trwało, cza

27) Aktn Bady lIandlowPj, karta 27,sem ('ztel'y tyg"odnie mil\(.'ł', zallilll do porozumienia prz'szło, j)odl"zas lded interesa w'magają Idpraz sz'hkiego załatwienia, Tem powodo\\'ani, udali się kUJ}(' do Bady Handlowej z prośbą, ah' ona, ktÓrej zadaniem h'ło przcszkod' \\ ltalHlI li lIsuwać, fJl'zeclłoż)'ła "pł-:-I\\ ę Centl'alnemu VrzQdowi PO('ztowe11m w Poznaniu, iżh' ten wpł'lIął Iła D)'re'kcję Jeneralną Poczt 1\ \\'aJ's7.a\\ ie do PI'Z'\\Tól"enia dawnego hiegu lIa Sicraków i .J)I'ezdpn ko, Nie onlieszkała Bada Handlowa prośhę kupl"óW spełlli(: i lIa dniu I:J st)'cznia UIlO ", prze:-:łała odłloślle przedłożenie w :-:pra wip IJI'Z)'\\",ól"pnia da wnipjszego hiegu poczt do Szczp.-ina do, Cpntl'alnego {'rzędu Pocztowego w Poznaniu 2"), Ccntl"aln)' Urząd POl"ztowy lIa pow'ższe IH'zpdstawipllip JlI'7.(':-:łał Badzie Handlo\\'cj 10 lutego kopję odpowipdzi, jaką IItJ'ZYIlHlł od I> rckl"ji Jeneralnej POl"zt l<.sięstwa War:-:zaw"kiego w \Varsza wie z oświ,lI!1-zeniem: "Gd' korcspondenl"ja w drodze z Pozlła lIia lIa B)'t'''I, Sil'l'aków i \Vieluil do Drezdenka tal< długo ....iQ zatl'Z,\ muje, może Pocztamt Centraln' kore:-:pondenl"jp 1,10 SZl"z('cina tl'aktelll na i\łiędz...zecz, Land:-:herg, Soldell i Pyl'itz odsyłać, gdzie, IJodlug do:-:tatccznie tu zrohionej ral"huh', trllw -1- (lni \\' dl'odz(' zo:-:taje i kOl'pspondelH'i najdalej \V !) dlli "'(\powiedź na Ii:-:t, swe otrz ma(' 1Il0g'ą". Po tem oświadl"zelliu dodaje jeszl"7.p: "że l"hociażh nawet DTekeja GłówIla na zmia111;' (lIa kupców pozllaJ'lski.-h nadmieiIionej poezt' wozowej z Poznania dil'p!'t(' do ))I'pz(\pnka dozwolićh' l"hl'iała, ('el \Vłmkiw' przpz to nil) h'łhy jpdnak osiągnil;'tr, ponieważ PO('ztalllt G('npra]lI \V Bf'rlillie \\' piśmie :-:wojclll dp die 5. spptemhris a. p, oś\Viadcz'ł, iż kUl's z Drezd('lIka IW \Voldenhpl'g, Arnswalr1p rIo Sz.'zp!'inłt zupelnip (')H'e uch'lić 211), Nip zadowoliła sil;' tl;1 odpowipdzią Bada Hall(lIowa i dllin 13 maja uda ła :-:iQ Wpl'ost do mi lIistra spl'n \\ wewllętrznTh 7. prośhą, a"' dawniejsz)' kUl':-: lIa Szalłłotuł', Sipraków, Drez"('-lIko prz'llHjmnicj jedllokonll', karjołko\V', dla kOlllullikal"ji ze :O-;zezel'illem JJI'zywróciĆ' nakazal, co dla kupeów pozllaiJskich

2") .\kta łład' 1I:1l1dlowpj, li. )1, :>;{/).1" 2") .\kta Hady Handlowej, k, (;1"

\1

, 17