BO

Kronika Miasta Poznania: miesięcznik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1925.03.31 R.3 Nr3

KRONIK \ MTARTA POZ:NANf:\atali pomnik mimo swojej wysokoś,ci 15 tÓ]J wydwałby si.ę zbyt nikły, pr'1je.ktował Schinkel częAcią obfJad'zeni'e gO' ikr'zewami częścią daniel mu op:ncia architeikto1Ii-czllego. Rysunek drugi podawał rzut placu i atoczenia. Pla1c katedralny j1est ku ulicy mie'j:sikiejl otwarty i ku "tej ulicy miał pomni;kotrzY'l11a{ front sw(;.j. Z tyłu pro}ektO'>V"ał oluąg"łą ścian!; aż do ,YysoJ\:O'ci p0dnÓżka z trzema amfi.teatra.lnemi stapnia,'mi jako !:'ieclwniami dla hHlzi. Za sr,ial1ą mianu .pUiaazić, Ji,py ałho kasztany w pa,raieli do &ciany. Strona placu Katod:rze. przre1ciwlcgła, miaht. ("trzymać linjr.

drz,ew prz.erwwą w miejscu, w kYJrem le.t kościół Panny l\iarjli ' , tak ażeby kaśdół ten z dwuch stran Iby] dtzewami at,)czony i niejako stanowi] ponmik historye,zny dla siehio. Powierzchnia [J]acu katedr. pOl\viJlI1a. otrzymać cz,tery p0d kątem prostyr.' krzyżuj'ą,ce się, płytH:mi kami'ennemi wyło'l.one przeJsCla. 1'0131 między niemi lciŻącrC' nalClż.y wysYlpać ładnym zwiliCm alba też zał0'żyć trawniki. Poza pomnikiem oka,że się może' potrz,eha razslwrz,enia, ulicy przez dObranire, sąsiadują.cych z nią tm-enów. Rysunek trzeci przedstawiał k3lpJi.cę W' Kated'rzo, w której mial],) umieścić procI'y królÓw w sarkofal1. Okno miało lloznać zmiany, pOIllieważ nie o(}powiada.ło sklepieniu ka1plicy. 1'0'(1 .)knem planowana pJstawim1ie sarkofagu z białego mar'muru osadzonegO' na ,podstawie z marmuru ciemniejszego. Po bokach miały stanąć kand,elabry z złaeauego bronzu. Sklepiell1ie 'prop'Jnawał Schil1keI ,pamalować na ni,eibieska i azdabić gwi a Zfłkam i, Rciany z zie10l)kawelga stiuku z tahlicami o napisach historycznych, z zastrz,eżeni,em późniejszeg ' {) ozdabienia ścian obrazami. Następstwa prac miał.) być takie: Nasamprzód zaJ;C'cał0' się zamó.wić li prof. Raucha model posągÓw: równocz,ef<l1i,e wykal1ać! zalesienIe- i urząc1z.enie pla,ciU 0ł-aZ założeni€ fundamentów. Pa odda.niu posągów do vdlelwni naloży rozpo'c-ząć mod'Clowanic podstawy a następni<e' usta,wić pamnik. J€żeli środki: dozwolą, wyikonać w !kaplicy satkofag, pocz,em urządzi. kalJlicQ i wreszcie da,ć pamnikowi na :placu amfiteatralne otoczeni. \ K.)szta :obliczono na 15300 tal.

Stóso'Wni,e .do' zalpowie:dzi S.chi,nkla )p1'Z,esłał Ra:uch ,po'd d.

3./1. 1829 zapoE:,rednictlW€m .naidwarnego pocztmistrza Schneiclrcra milljaturowy model posągów za,powiadając jeszcze, prz1sIanie drugiego ,eg-...empl:trza dla llami'estnika, Radz,iwiłła. Tłumalzy się z opÓźnienia lrZC'sy]ki tern, że królewka, olcUeW'nia z pow0du 'wiąt rohoty uie wykOllczyla, oraz prosi', ażeby pndtCliko otwierano z w<zelką oA,ro'ŻnO'śdą. 'Vreszcie 'za'zlmcza'" iiż do projre.ktn f'amego nie dodaje na razie ia'dnych uwag' ale oczekuje, r,;ądu X. arcyoi,skupa.

Dnia 7 f'ty.cznia prz,c1syła Rauch dntgi ,egz'emplarz mouelu: namiestnikoYI'{)j ksiżne.i Luizie wraz 'z kosztorysami d'onos:ąc, że z, dalszych je,;zcze wykonanych czterech egzre:mpłatzy po jednym przeznacza dla kr(Jla, dla królewicza i dla Schillkla, ostatni wreszcie zatrzyma w swojem at'elier' jako wzór da tom łatwiejszegO' pJro,zumimvhnia I",j z nami>estuikire1ll1 cO' do. ;.zc,zcgół{1W. Zaznacza jcsczc Rauch, że w poprzednim Ijwoj"ekcie przedstawił l\fieclył:nva z krzy"Żem w lewej ręce pI'awą. wskazującego na krzyż jaL',) luzewiciela ,chrz1Ciści:u},s,t,wa, Bole.sła'Wa natoml:1:'1t z rękoma ()p:1l'h'1ll1i na mi,eczu z W'awIzyne!Ill na głowie' jaiko królazflobywc(. Kasztol'Ysu o(Uewnia nie zdałała wygotowa'ć, z:llządca jej owiaclczył atllJi, iż odlanie grupy ° WY>'OikOBcl 15 s.tó'p wraz z ocyzelowaniem .wyni'('sic 10000 tal. Na pi,er:wS'zc, koszta, 0raz ako nur pienv':"zą ala siebie O'trzymał Ranch 'Pewną sum, za którą dzi(:kuj"e. List 'iwój' KOI1C1ZY słowy, ż,e 'z' wi,eIką niecierpliwością oczekuje wiadumości o przyijęri.u modelu. Koztorys Haucha obejmuje: 1. za wykonanie modelu gipsoweg',) naturałned' wiel,koci ()I w1Iso'kośc-i 5 ;tóp i (j cali, którc ma, być wykOliczone w rok po za'nI(S'wj,niu 4 000 tal. N:.:'stępnie wylwnanie modelu w gipl'3ie wysokości 15 :o;tóp z wyjątkiem 'przygotowania potrz'C 1 - bnego do t,eg.o atelier 182GO tal. 2. koszta modelu o wysoikości tylko 10 stóp w dwa lata po zamÓwieniu 12000 tal. D. Hi./I. 1829 przesyła Rau'ch namiestnikowi kosztory.,;y na wykonanie odłewów posągów. Król. oułewnia obliczyła, kaszta wykonania grupy bron:zowejl o wysalkO'ści 10 stÓpna gmpy żelaznej o 'Wysokości 15 StÓlp. na KO:5ztorys odlewni p. CJI18' za grupę hroll'zową 10 stó,p wysoką.

23 2JO tal.

12 000 tal.

20 \)00 tal.

KRONIKA l\HASTA POZNANIA

Kosztorys innej odlewni: za grllpę bwnzową lO st(),P wy:snką lp,c,z, h(z cyzelowania i z zastrzrf)'żeniem .potrzeby więk1';z,ej ilaści marjału 10 371. '31 tal.

CO' do nYo(l,p]u za'znacza jeszcze Ranch. iż szaty 'Wzorował na taiki,c,He z 12 wi,ekn, pła:Hz.l',Z'lml at.:>Ii' nadal ksztalt dowolny, co zapewne llle'gnie zmianie. 'Vrre''izci.e pI'osi o powia:rlomieni,el go o zdaniu Komitehl co dio ,cLlkgo projektu.

POrÓW1'<l\'i I SZY ilość z,eibranyrh :"kbdck z pl'zmvi'llzia'nemi kosztami i widząc J opieszałof:ć wielką w skłaldkowanłu poc,z,yml 'V 0licki znO\'I'il tracić nadzi'ej przc:pl'owa'<lwnia dzieła'. Żali się orzko w liśÓe d'0I Cecylji Dzia.lyJl>i1kiej z d. 3.12. 1829 .pisząc. i'ż, już zwątpił, a,by ikiredy ten: szlach'ertmy zaimiar za jego, życia, miał dojsć do skutku. ..rhleiałem zamkną,ć skl'adkQ", - pisze Ilalej. ,,1 nddać z,e1hraną ;:umę Stanom, ni,e mogę howiem uez 'zgrozy pomyśleć, że gdy nam Polakom iuż tylko l 'W pl'ZClszłolśei żyć z hO'norem pozostaj,e, nlmciJ1c, poikohJ'nie nie molż-e si Zllqhyć. a,b'y wznieść PO'mni:k Tym, którym to, COl SZC'Azęcie bi,cclakÓw tu i po śmierci S'ta,nowi, ta ie'st 'Wiarę Święt i HOll'or Nal'olflawy winniśmy. Dzięld Bogu. że, za, .staraniem szall1ow'lley .pary, łąc,ząe'ey dwa nayasłUŻClJSZf' w Nar.:>dzie Polskie Imiona mogłDm jeszcze wstrz,ymae przeldeJstW1o i' kaźń, ktÓr.e rZ'lllc:ić oe:hcia.łcm na nieczuł!:} Rodaki, którzy aiddy.chaią patryot.yzmem, aJe ofiar dla ni!(3:go ponosić nie chcą"...

Po'kn.epiany za1chętą ;pani Działynskiej zwra,c'a się W olicki ponawnie z aJpelem do drp:putowanycll 'poszc,z,e.gólnych puwiatów i do radców ziemicHlskich o ożywireni,e sikładko'wania i od,e'iJanie skład,ek na jego nce. W Hpcu tergO'ż roku ;pocla.jre do wiad:)mdci wykaz zehranych sum i wzywa w8zystkich koJ.ektoró'W do '.)d!slania :składek "lo d. 15 paźdz., gdyż w dniu tym skłaicl!kOlw'ani-e zamyka. Czuł '7,apf,'Wne z,bEżający się koniec s,w,oj'ego ży;cia, pragnął więc wir1'.)cmie zdać, jeszcze srprawę z. akcji podjętej. IstotI:ie jCSZCZf:' t,egO' samego roku życire zakOllczył.

Po mierci j,ego złożyli ,egz,elkutorzy jeg.:> testamentu X. Prz,yłuski. 'chllmiJn i X. Kinosowicz d. 4./2. 1830 matszałk.)wi Stan6'W pro'W. księciu Sulkowskiremu s.pis składek i akta aoty;eząoe pomnika. Pieniąd'z,e umieszczono w Ka,sie Zi.emstwa Kred'ytoweo, a akt.a o(l(bno na prwchO\wani,e, w urzęlllzie llamie,tnictwa.

Drugi Sem pro'Wincjonaluy odbywający k:1Jd r e\Hcję swoją w r. 1830 zwr(idJ 6i do króla z pr'u'śhą\ o zamianowalIi,e K'omitetu, ktÓr)1by się zajął d:a,lsz,e;ffi l)wwadzenicm spralw,y pomnika. .Tako członkÓw komitetowych za'prO'pollorwauo namiestni1ka księcia Radziwiłb, hr. Edwarda Raczy:(ikiego i prałata Przyłur.'kiego. Król da proś,by tej ,się :przy,chylił. Tymczasem wybuchło pOiW..,;tanirC' Iistoipadmve w ktÓrpU1 także sptJle('lzClistwo VViclko:polski'e wzięło C'ZY1U1Y' uldział. To oraz ni,cspodziewana śmim'ć. Radlziwilht' W';;'trzym,aly ZllJWU dal,,,,zą, aikcj pomnikową. Ddpi'cro w r. 183a wlali się pozo::ir,aIi członkowie Komitetu do namiel'itni'Ct.wa Ol wyda.ni'C' im aktó,w i z,eibranego funduszu. Tajny radca l\Iichal:,;ki atoli oświatlczył, k" nie j'est do wydania aktów tych lupowa:żniony; jest jednakżiC' gotbw 'Przedłożyć je członkom komitłetu i iyczenia. ich pl'z€dłać wla,dzy swej przełożonej. Akta, ah.ejmowa.Jy: 1. trzy rysunki ka:plicy Ś'W. Jana 0kośdoła Panl1Y l\farji) w jej ówczesnym stanie, 2. ]Jlan llrz:ł'l1zcnia tcj kal)licy jako mauzolreum, 3. rysunek gnJlY kró'lów 'Pr0j,eiktOlw:mej d:o ,postawi,enht na. placu kat,ec1Talnym, 4. plan perspektywy monumentu.

W 8zyskie t,el rysuniki i plany były E!porząidz OTI'e przez S.chinkla.

Dalej przedłożył l\IilCllalsiki jeszcze 5. księgę cz,erwoną za:wierającą ofiary i nazwiska dawców, fi. akta, koresipO'llkliencji dotyczące ipomni:lm, 7. kGsztory-sy i rysunki Schinkla iRaucha, 8. trzy tomy pokwitowaiJi składe:k, B. ;pisma Srejmu pro'W. 'z fI. 26./3. 1830, mocą któmgo dokumenty powyif'ze odd'ano na przcchJwanie radcy tajnemu Michalf'lde:mu 'iY urzędizIe namiest.nictlwa. Przy tej 5pawbnJ,ści stwierdz'ona, iż X. Wolirki zeb'rał 18376 tal. i 15 ",rb., 1<t{lra ta suma, wskutek podniesienia się kursu papierów wartościowych wzro'::\ła do sumy 21425 tal. W obc'c s,zczu1plop.oi funcluf'ZU oMviald,czył kormit.eiŁ, iż bę{}zj.(' zapewne t.rz,elba zmzygnować z pJstawienia !pomnika na pla,eu kat,cdr. a postawić go w Katledtz,e. vVrede k08'ztorys6w' Schinkla bowiem iRaucha miałylby kosztować: