OPIS POZNANIA Z ROKU 1787bar na Chwaliszew zaczyna się od Bramy Wspaniałej, z mostkiem zwodzonym; przez cały Chwaliszew , który należy do parafji św. Mikołaja, idzie wzdłuż droga brukowana wyspą Tum, którą dwie odnogi Warty dokoła oblewają; pierwsza odnoga przedziela tum od Chwaliszewa, na której most położony daje tutaj przejazd, druga odnoga przedziela z drugiej strony tum od miasteczka Ostrówka i Środki, na której równie most położony daje przejazd. Z wyspy Tumu idzie droga na miasteczka tuż zaraz za mostem: Ostrówek i Srzodkę. Z miasteczka Srzodki, które należy do parafji xx. filipinów, idzie droga jedna w prawo koło kościoła komnianderskiego, trakt do W asrzawy, która od Poznania leży o mil 40, druga w lewo około xx. reformatów, trakt jeden w prawo ku Gnieznu, które leży od Poznania o mil 6, trakt drugi ku Rogoźnu w lewo i ku granicy pruskiej, która z tej strony jest o mil O. Od Bramy Wronieckiej idzie droga na przedmieście św. Wojciecha, które ma osobną pod tern imieniem paraf ją. - Ścieszki: Od Furtki Zgniłej idzie ścieszka na przedmieście Rybaki i do kościołów, które są w parafji św. Marcina; od furtki przy dominikanach idzie ścieszka, w lewo do młynów, wprost na tamę przez most, w prawo na Garbary , kończące się przy tej furtce. Od furtki przy zamku idzie na przedmieście Kondorf w parafji św. Wojciecha.

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1932 R.10 Nr1

Wokoło miasta ponad fossą idzie droga, którą można przejechać, z trzech stron miasta bez żadnej zawady, oprócz tylko strony miasta wschodniej. Garbary bowiem, które całą stronę miasta wschodnią zajmują, nie mają przejazdu i w początku swoim i w końcu. W początku mają wał wysoki i fossę głęboką bez mostu, w końcu przy Furtce Dominikańskiej zastawione pod same mury młyny nie dają dalszego wokoło miasta przejazdu wozem, ścieszka atoli dokoła miasto obejść można. 9-no. - Paraf ja Poznań jest otoczona obcemi parafjami zaraz na swoich przedmieściach, nie zawiera żadnych granic, ani powiatowych ani dekaiialnych, ale cała i z przyległemi parafjami należy (jak się na początku powiedziało) do województwa i powiatu, toż do archidiakonatu i dekanatu poznańskiego.

Datum w Poznaniu roku 1787.

Niniejsze parafji mojej opisanie dla lepszej wiary ręką własną podpisuję.

(-) X. Marcin Kotarbski kanonik katedralny poznański, proboszcz kollegjaty św. Marji Magdaleny,