KRONII\A MIASTA POZANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1931 R.9 Nr3

Pozniej::,z- Gaspał" da Gama urodzi I sil,) pomit;'dzy 1430-14liO roku, zgodnie z tem co piszą D. de Goes i Barros, a co zgadza się tak7,e z relacją Alvaro \'elho, że mial okolo 40 lat, gdy zjawił się Ha w\'spie Andżpdiwa w r. 1498. Po roku 1510 nikną o nim wiadomości, możemy wil,)c prz-puszczać, że nirwiele co później zakoilCZył ż de w \dcku 50-GO lat. Hipoteza Lelcwpla co do roku urodzenia Gaspara (około 1440 r.) pozostaje w sprzeczności ze" wzmianką Alvarc Yelho co do wipku gościa Portug'alcz) ków \\ ł'. 14[18; miałłw on wówczas nip około 40, lecz około riO lat.

Nic nic stoi na }H'zeszkodl.ie prz)-jędu wniosku, że G a s p a r u ł' o d z i ł s i ę o koł o r. 1450, o p u Ś c i I z r o d z i c a m i. jak o d z i e c k o P o I s k ę o koł o r. 14';0 i j }1 Ż o koł o 1470 r. z 11 a l a zł" i ę w [n d j a eh. Zarówllo Alyaro Vplho, jak i drugi osohi,;t- znajomy Gaspara - Sernigi, piszą, że przybył on tam już we wezesnej młodości. Zgodnie z Lelewelem przypuszczam, że G a s p a r u l' od z i ł s i ę w P o z n a n i u przed opuszczeniem przez jPgo rodziców Polki. \Vlliosek tell niezgodny jest ze wzmianką Barrosa, a także z tem, eo piszą Sernigi, Osorio i Correa. Pierwszy i dł'ugi twierdzą, że narodził sic: 011 w Aleksandrji, pozostali mÓwią o jego pochodzeniu tatarskiem i hiszpailskiem, co uZllać \\'olno (choćLy ze względu na sprzeczność z innemi, hardz.iej wiarogodnemi iródłami) za rzecz mało prawdopodohną. \Vszyscy autorzy zgodni są co do tego, że był on ŻydPIn '5). 'Vniosek mój opart)- jest na prostem rozumowaniu, że Gaspal' nie w:<pominałh)' wogóle o Polsce, gd-by się był urodził już po opuszczeniu jej przez rodzieów, nie mówilb', jak to czytamy u D. de Goesa luh u BalTOSa, że jest Żydem z Polski, lecz, g(hhy był sit;' urodził w Aleksandrji, oświadezrih' niewątpliwie, że pochodzi z Egiptu.

3;;) Hiinullerich FI'., Gaspar da Gama... s. M nazywa go Żydem nil'mieckim, PO\\ olu.ie się przy tem na L. l\Iassarfl'go, choć zna "wzmianki D. de GOl'sa i Banosa. Czyżby z po\\'odu przynależności Poznania do :\iemil'c w wieku XIX? Humboldt ,op. cit. s. 85) przy,imu[e, że Gaspar urodził się w Alpk>'andl'ji.

Co do }H"z)-czyn, dla ktÓn-ch ł"Odziee Gaspara opuścili Polkę, m'lne jest oczywiście przytoczone wyżej zdanie llarrosa o narzuceniu Ż) dom polskim w r. 1450 przymusowego przyjęcia chrLeścijailstwa, a w razie oporu - wygnania ich z Polski, gdyż ani wted)-, ani później podoimy edykt króle\yski nie został ogłoszon'. Banos, jak to już zauważył Hillnmerich 36), zrozumiał wJJadki, powodujące opuszczenie Polski przez rodziców Gaspara.

jako analogję clo tego, co miało miejsce w Hiszpanji w r. 1492, w Portugalji zaś w r. 1497, gdzie podohne gwałtowne nawracauia i wygnania Ż)-dów rl.pezywiście się wydarzyły. Lelewel, a za ninl Spl'illger wiążą przyczynę wyjazdu rodziców Gaspal'a z na!-,trojem ant-żydow"kim, w)-wołanym działalnością Jana I\:apistrana 37), Hiimmerieh - z cofnięciem przywilejów żydo"',,kich po kll;'sce chojnkkiej w ł'. 1454 w Nieszawie 38). Sądzę, że lJezpośrpdnie przyczyny wyjazdu ojca i matki Gaspara wytłumaczyć można sięgnąwszy do historji Poznania. .Tak ,,'iadomo, Poznan, a w szczególności jego ówczesną dzielnicę żydowsk (ohecl!ip ulica '\'roniecka, Z)-dowska) nawiedziły \"" wiel{u XV niejednokrotnie pożary, Pł"Z'I'zem cIoehodziło kill{akrotnie do ostrych "Tstąpiełl przeciwko Żydom. Tak było, np. w roku 1411', 14114 luh 14li8. Także w r. 1450, podczas pobytu króla Kazimierza Jagiell0ł1ezyka w Poznaniu, doszło do antyżydowskich wystąpieil, wy wolanych przez tO\varzyszące ln'ólowi wojska litewskie i tatarskie 39). Podczas jednego z takich w)"padków (w r. 141{ lub 14;)0), a może w latach po nich następuj,cych, \V ohmde o coś podobnego, rodzina Ga.para opuścić mogła miasto. \Viem- np., że w czasach znacznie późniejszych, W-ł". 1590, opuścili na krótki czas POZnał} z obawy o swe hezpieczeństwo \YSn-:<ey zamieszkali tam Z-dzi O). \\' połowie XV wieku obaw)'

36) 1. c.

37) Lelewcl .T., Geogr. cłu moyeIHige... II, s. 140, Spl'inger II., op. dl. s. 101 i nast. 38) IIUInll1cl'ich Fr., l. c. Kif'szawę na z y\Yfl autor nicmiecki ,Sassau" (?).

3D) Łukaszewicz J., Obl'aZ historyczno-staty.styczny miasta Poznania. POZlUlIl 138, t. I, s. 73, t. II, s. :!(jO i ,nast., PerIes J., Gesrhichte drl' .JUflrn in Poscn. Breslau 18G4, s. 11 i nast. 4<') Łukaszrwirz J., op. rito I, s. 94, II, s. :.lO;).