KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1931 R.9 Nr3

ROCZNIK IX

N U M E R 3.

B o I e s ł a ,,- O l s z e w i c z.

GA:-;P <\R D.\. GA:\L\.

Ż - li P o Z n a ń s k i w I n d j a c h XV w i e k u.

Osobistość, ldórpj poświęcona jest notatka niniejsza, poza lliestrudzonym \V wyławianiu "po101liców" wszelkiego ł'odzaju I.elewelem, uszla dotąd prawie zupełnie uwagi naszych historyków. Aczkolwiek związek jej z Polską i Poznaniem jest luźny, nie zawadzi tu przypomnieć ciekawą historję żyda pozna6.skiego, który w dziejach odkryć i podbojów portugalskich \\ In<ljach odegrał, jak dalej zobaczymy, poważną (a u nas nieznaną) roll;'. Przyjrz-jł1l- się lIa wstępie temu, co dotąd z pism Lelewela w Polsce o da Gamie wiedziano. "Gasparre da Gama - pisał Lelewel 1), jewrej narodzony w Poznaniu koło 14-40, z ojcem do Egiptu 14fJ{j uszedłszy, zwiedzał długo wschodnie okolice, od rajaha Goa użyty 1497 do traktowania z Portugalami, na wyspie Ankediba, z rozkazu Vasco (la Gama na torturę wzięty, przyjąwszy chrzest, otrzymał imię J(acpra ue Gama ue India i służył Portugalji. Z Kabralem 1500 w Kalikucie, ułatwił przystęp do króla Roczim, '\v powrocie na Przflądku Zielonym nalazł Ameryka Vespucci, który 4 czerwca 1501 !-'kl'ealił jego powieść o nrzegach Afryki i Indji wschodniej czyli Azji (ogloszollą 1827), kOllczył życie w Lizbonie, jako kawaler dworu, poważany". \V innem miejscu dodaje Lelewel: 2)

1) Lelewel J., Polska. Dzieje i rzeczy jej... POZnał} 1858, t. I.

1= og. zbioru VI] s. 412. .

2) ibid. s. 581. Lelewel wspomina także krótko o da Gamie w swym SlJisie podróżników i geografów polskich pod r. 1500 (ib. s. 1G8). "Gaspał" da Gama, ochrzczony z Poznania rodem żydek, ułatwił 1499-1500 rozgoszczenie się w Indjach Portugalom" pisał Lelewel

,.Bez Żydka z Poznania po lndji krązącego, a !"lII'zlem Ga:<panl da Gama zwanego, Vasco da Gama 1.1-98 i Kahral 1;)00 nie mieliby tego powodzenia w swych wyprawach jakie on im zjedna!"'. Lelewel pisa I o da Gamie już wcześnicj w swej znakomitej, w języku francuskim ogło!-'zonej. pracy o geografji śł'cuniowiecznej oraz w tekście atlasu załączonego do tcgo dziela 3). Jaka źródło !-,we wymienił historję odkł"ycia Ameryki Alcksandra Humboldta, pierwsze zuaje się dzieło nowoczesne, którp poświęciło nieco miejsca tej kwestji O). Na pracy Lelewela, a także na informacjach od niego otrzymanych, oparł S\\'ą wiadomość o da Gamie Hf'rmann Spring er 5). Jeżeli dodamy do trg:o pcwne ogłoszone drukiem kroniki, relacje, listy i dokument- portllł:talslde i wloskie z XVI wieku, mapę morską .\larcina \ValdseemulI era z r. I;JHi, dalej prace wybitnego specjalisty \\' dziedzinie historji odkryć portugal<;kich w Indjach, Frauci:-;zl{a lhimmericha 0) oraz krótkie wzmiauld w różnych dzicJach i lu'tykuw jJraC} .,Y\:cpel'nika tudzież innych ast"OlIUJlJUW polskich w geogTafji zasługa" Poznali 18l;2, s. G. (Praca ta drukowana pierwotllk w tyg'. ,.Przyroda i PrzemysI" II, 1837, przedruko\\ ana zostala w "Polsce" (t. XIX, 18l;;)) maz w "Kopernikiana" J. Polkowskkgo (Gniezno 18'i:3, t. I). E. Rykacze\\ski, przerlrukowujqc "Historję geografji" Lelewela (polska. . _ t. XVI. Poznał} 18t\8) dodał na s. 378 wiadomo::;ć o podróżniku, z h'ancuskiego dziela Lelewela zaczerpniętą. Także w tłumaczeniu polskiem ksirtżki Ic'eschla oraz w przedmowie <lo polskiego przekładu pracy Plischkego (zo-b. niżej) \yspomniany jest (;al)ar <la Gama. Zoh. też pracę moją: Poland and the Discovery of Amel"ica.... Poznail HJ31, s. 5 oraz artykul mój Polska i odklTcie .\meryld (Tęcza, zesz. 27 z 4. 7. 19:H r.). :\11. tem koilCZą się znane mi polskie o nim \\ zmianki. .

3) Lelewel J.. Geographie du moyen-\ge. Bmxelles 18;)2, t. II, s. 140 przypisf'k 291, także w tablicy chl"Ono.!ogiczne.l (ib. t. I, s. ex XXI) i w atlasie (tamże 1830, s. 24, przypisek 154). 4) ] [umboldt A., Eamen cl'itique de l'histoire de la geogTaphie du Xouveau Continent... Paris 18:39, t. V, s. 40 i nast. oraz 82 i nast., 214. ;;) Spl'inger H., Geschichte dcl' Juden in Pden unter den Piasten und den Jagiellonen... Leipzig 1878, s. 101-103, 18G-187. 6) Ilummel'ich Fr., Gaspar da Gama da India w: Iberica (Hamburg) VI, HJZu, s. \'2-;}0 (sprawozd. Lattermanłla \y: D. "-iss. Zeitsclll'. f. Połen 1928, :<. 172-17:3), Vasco da Gama und die Ent<leckung de5