KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1931 R.9 Nr1

ROCZNIK IX

N U M E R 1.

Janusz Staszewski.

POZNAŃSI{A GWAHDJA NAHODOWA.

I. Początki gwardji.

Myśl utworzenia pewnego rodzaju rezerw wojskowych z pośród społeezCllstwa po\ystała w Polsce pod koniec XVIII. w. \Vtedy to howiem Tadeusz l(ościuszko usiłował wprowadzi<' w :-owej ojczyinie pewnego rodzaju s'ste]n milicyjn' przejęt. z Ameryki J). Celem jego h'ło zasilić szeregi armji elementem ohnvatelskim, któn-hy przeciwdziałał zamierzeniom amhitnego I,ctlllana Branickiego. Sytem milie'jny, polegająe' lIa pewnego l'odzaju powszel"llll)'m ohowiązku wojskowym w śdśle okreśJOli) ('h olwlicznośl'iach lIliał za ohą tradycję \\' ohowiązku hronienia dawnych miast przez eechy. 1iały one w takich \yypadkach powierzone pewne odcinki murów i hram miejskich, ('o nieraz jeszeze do dnia dzisiejzego zachowało się w odpowiednich nazwach ulic. Jednakże s-stelll milie) jny nie przyjął się u nas. Zapoezątkowany w Ameryce w czasie wojn' o niepodległość Stanów Zjeclnol'zOlI)'Ch, wykształcony we Francji w czasie \\ojen rewolucyjnych, ukaz'wał swe dodatnie stron). Podczas insurrekcji kościuszkowskiej milicje weszły u nas w życie, d1O(' hez specjalnrch jakichś przepisów ogólnych. Najharclziej znaną je:-ot milicja krakowska, wśród której Bartosz Głowacki \\Twalcz ł sobie nohilitację szłachecką na pola('11 Racławic, naj hardziej zaś ?hliżollą- rio fraueuskich gwardji narodowych h)'ła milicja miasta \Varszaw)', która walczyła w 1794 r. na walach, hroniąc miasta \V czasie oblężenia przez Prusaków.

') I\wat'talnik historyczny, t. XLII, HJH r., sil'. (j()-78, (Jan Diehm, "Uwagi" I{osciuszki o uformowaniu IlIilie.ii w czasie sejmu czteroletniego).

\V Poznaniu jednakże daremnie byśmy w tym czasie szukali podobnej insty tucji. I nie dziw, toć już w 1793 r. stolica \Vielkopolski hyla \v ręku Prusaków, to też gdy Dąhrowski na czele doborowego działał w \Vielkopolsce i na Kujawach, nie zaznaczyły nigdzie milieje swej działalności w tej połaci kraju: 1° gdyż wogólp lIip hyło takie h organiza('yj, 2° wojna miała charakter podjazdowy, a milicje z natury SWPg'O ustroju przywiązane hyły do miejsca zamieszkania. Organizaeję milieji w Poznaniu widzim) pod koniec 180'; roku. Stworzyli ją Pł'USaC), ahy tą obywatelską organizacją zastę.pić w służhie gamizonowej wojsko potrzplJlJe lIa froneip 2). Jak się ta formaeja z zadania wnviązywała i jaką się opinją cieszyła, świadczy raport złożony w dniu 19 października 180n r. departamentowi wojskowemu przez rejeneję poznańskę. 3). W raporcie t)'m donosi rejencja, iż po w)'marszu na front regimentu pieszego v. Zastrow Poznm'! pozostał hez garllizonu, ho pułk dragonów reńskich stał w kaliskiem, a tu jed)'nie "przpz wielp t'godni służbę wartowniczą z gorliwością i punktuahlOśeią sppłniają tutejsi mieszczanie, służha ich jednak jest hardzo ograniczona". Złe strony tego ograniczenia ujawniał' się zwłaszcza przy przeprowadzaniu egzekueji. I{amera z gÓIT wiedziała, iż milicja poznmlska nie potrafi przeprowadzić tego energicznie i wznvała rtepartament wojskow)', ahy ten nadesłał jak lIajprędzej \\'ojsko regularne na garnizon. Niepotrzehnie jednak obawiała się tak I{amera. Ludność bowiem zachowywała się lojalnie, a nawet, jak to w'nika ze współezesnego pamiętnika 4), wśród ludności polskiej znajdowali sil;' tac' ludzie, którzy w tym krytycznym dla Prus momencie cheieli wstępować do armji tego pallstwa. Świadpctwu temu możemy dać wiarę, gdyż sam właśnie pamiętnikarz prz'znaje się, iż to Oll właśnie zamieJ'zał swą osohą zasilić anlljl;'

2) Kronika mia"ta Poznania. t. VI. 19i. :::tr. 177. (Dl'. \ndrzf'j "'ojtkowsld, Poznali w czasach J\się",twa 'V;lI'szawski,ego).

3) Dl'. J\UJ.t SehoUJlliiIlPI', Der Polellaufstanl1 1fO(i- 1807, Poznal' 1907, str. 11 (dokumenta).

4) \ntoni Riałkowski, Pamiętniki stal'cgo żołniCl'za, \\'arszawa 1903, str. 1-2.