01 AZE T )J(
VVi elki e go
XiciI-l va POZ NANSKIE GO.

Nakładem Dmkwiji. Nadwornej W Dekem i Spółki. - Redaktor* lI. JYtitino tesRi.

J\s 359.

We Wtor&k dnia 5. Listopada.
i$3!K
Wiadomości zasraalczue.

Polska.
z War s z a w y, dnia 29. Października. Na przedstawienie Namiestnika Królestwa Polskiego, N-Pan udzielił Ji'annie Felicyannie Frankman, pensyą, z tytułu szczególnych nagród, w ilości złotych siedemset dwadzieścia rocznie, ai do wejścia je) w zwózki maŁ żeńskie. Rossya z P e t e r s b u r g a, dn. 21. Października. Oto jest Reskrypt Cesarski z dnia 5. Września, do Dowodzącego wojskami na linii Kaukazskiej i Czarnopornorzu, generał porucznika, gen. adjutanta Grabba. »Od samego-wszczęcia w roku bież. działań wojennych w północnym Dagestanie, wszystkie wojska powierzone waszemu dowództwu dokonały liczne czyny zadziwiającego meztwa r waleczności niezwykłej. Przez ciąg trzech miesięcy" ścigając niezmordowanie zbuntowane bandy pod dowództwem Szamila, wojska te wszędzie gro* miły rokoszan wpośród ich kryjówek, przez samą naturę obwarowanych a teraz bohaterskie swe czyny uwieńczyły, po kilku szturmach, wzięciem zamku Achulgo, mimo- najzaciętszy opór górali i niedostępność miejsca,warownością swoją przechodzącego wszelkie prawdopodobieństwo. Dowodząc poutanęmiwam workami, wyście zawsze ożywiali le swoim przykładem; przezornością zaś" wzorowemi roarządzeniami i stanowezem działaniem utorowaliście wojskom drogę do- świetnych zawodów i zupełnego zwycicztwa. W dowód szczególnych naszych ku wam względów i jako- słuszną nagrodę zasług waszych, tiajłaskawićj mianujemy was kawalerem orderu świętego prawowiernego Wielkiego Xiccia Alexandra Newskiego, którego znaki przy niniejszem załączając, pozostajemy Cesarską łaską Naszą nazawsze wam przychylni, Z O d e s s Y r dn. 22. Września.
Tegoroczny larmarkjest pełen życia i ruchu.
Od czasu jego ustanowienia, nie widziano tak wielkiej liczby przybyłych, co tego roku. - Znaczna liczba wyrobów z krajowych rękodzielniów rozprzedana została jeszcze przed rozpoczęciem jarmarku. Wszystko to przekonywa, źe larmark Odeski z każdym rokiem zyskuje na znaczeniu r a to stosownie do tego r jak fabrykanci poznają się na potrzebach mieszkańców Kossyi. F r a n c y a.
Z Paryża, dnia 26. Października.
Podczas gdy jedne dzienniki obliczają zaso*  współubiegania się szlachetnego w czasie pokoju pod względem handlu i wyrobów, i utrzymania przymierza, będącego rękojmią powszechnego pokoju, inne, acz mniej liczne, radzą aby przymierza z Anglią zaniechać i z Rossyą się połączyć. C a p i t o l e, rej w tej mierze wiodący, zawiera artykuł o stosunkach między Francją a Anglią, z którego następujące przytaczamy szczegóły, aby obeznać czytelników naszych () zasadami n o w y c h t Y c h p o l i t Y k ów. N asamprzód twierdzi wspomniany dziennik, źe Francya stoi między dwoma współzawodneaii narodami, z którycft jeden (angielski) osłabiony wiekiem, melancholiczny, bliski upadku, po dwudziestoletniej niemocy na szczątkach swojej dawniejszej sławy się czołga, podczas gdy drugi na ksz,taltrzeskjego młodzieńca, pełen życia, siły zdrowia, tylko z Prancyą połączyć i z nią się dzielić pragnie, a potem tak się odzywa: «Anglia ma tylko wątłe szczątki swej flotty. Z 65 okrętów liniowych umieszczonych na liście, które rok rocznie chrzcą na nowo, lest 50 do służby niezdatnych; 40 z nich po trzy, a drugie po dwa sporządzano razy; sześć tylko najlepszych, należących do eskadry na Wschodzie, raz naprawiono, z czego się wykazuje, ie i te już mają po 15 lat. Z pierwszych 50, trzymanych pozornie w odwodzie, a w rzeczy samej całkiem nieużytecznych, użyto 4 na stanowiskach, reszta zaś rozbrojona spoczywa w portach i równa się mumiom przechowywanym w gabinecie staroźytuośei, O użyciu ich w boju ani mowy nie ma. l'ozostaje więc tylko 12 okrętów liniowych pod Admirałem Stopfordern i trzy inhe, które jeszcze uzbrajają. Osada tych 15 okrętów ledwo wynosi 7500 ludii, t. j. właśnie tyle, ile 7 okrętów liniowych w czasie wojny potrzebuje." Dalej twierdzi C a p i t o l e, że z 140,000 majtków na angielskich okrętach kupieckich przeszło  części składają się z cudzoziemców, znęconych dobrą płacą i dobrze wiedzących, źe ich w czasu? wojny do służby na flocie zmusić nie można, podczas gdy rodowici Anglicy, właśnie dla uniknienia tego przymusu w czasie wojny, na zagranicznych okrętach kupieckich służbę przyjmują, i powiada nareszcie: "Anglia tedy, jakeśmy udowodnili, dla braku rąk, tylko z nazwika do mocarstw morskich należy.' Doliczywszy zaś do tego jeszcze ledwo 30,000ną armią, próżny skarb, oczywiste ubóstwo, wzburzoną i nędzną ludność, prawie niezawodną rewolucyą i bliskie bankructwo, pytamy si<j, gdzie są te zasoby, jakie nam z przymierza z tym krajem obiecują?« A_ Redakcya C a p i t o l e źle zna podobno miejsce,na którćm działania swe rozpoczęła, inaczej bowiem byłaby z pewnością na innej drodze zdanie swe uzasadniała, nie zaś się do tak niedorzecznych udawała przesad. Robią teraz w szkole wojskowej balon podług planu P. (iarnerin, który, jak twierdzi ten powietrzny żeglarz, będzie mógł być kierowany podług upodobania. Zobustron łódki przyrobione są skrzydła o czterech wiosłach, podobne do skrzydeł młynu wietrznego, które siedzący w łódce obraca za pomocą mechanizmu, będącego dotąd tajemnicą P. Garnerin. Opór powietrza, za kaźdem zamachem skrzydła działa na balon i posuwa go naprzód zupełnie tak, jak postępuje ptak w locie, albo ryba w pływaniu. Pan (iarnerin czynił już kilka p ró b, które się najlepiej udały.
Hiszpania.
M o r n i n g - C h r o n i c l e, zawiera następujące pismo swego korespondenta w iMadrycie z dnia 15. Października: »Wyznaczona przez Senat Kommissya do zbadania przyjętego w Izbie deputowanych projektu do prawa o fuerosach złożyła wczoraj swe sprawozdania, a tych było trzy, chociaż Kommissya tylko z pięciu składa się członków. Xiążę bowiem Frias, Hrabia Onate i Hrabia Espeleta oświadczyli się za przyjętym na kongreseie projektem, dwaj inni członkowie zaś, Pan Mada Lcopart i Margrabia Villurea, każdy swe osobne sprawozdanie ułożyli. Sprawozdanie większości popierane, jak słychać, przez Ministeryum, Senat przyjmie. W przyszły piątek (dn. 18go Października) rozpoczną się obrady nad tym przedmiotem. Jeżeli się jakie moralne Tornados, tak zwyczajne w prawodawstwie hiszpańskiem, nie wydarzy, przypuścić można, źe pytanie o fuerosach na teraz załatwione zostanie, choć w niezupełnie zaspakajający sposób. Inne sprawy w Senacie obrabiane nie są zajmujące, wyjąwszy, że Senat uznał za ważny wybór w l'ontevedrze, poczytany w Izbie deputowanych za nieważny. Takowa różnica .zdań w tym przedmiocie dostatecznie dowo dzi, jak koniecznem jest przejrzenie prawa o wyborach. Umieszczam tu podanie »Correo nacional« nieco podejrzliwego rodzaju. Dziennik ten zapewnia bowiem, źe Minister jeden przełożył Kommissyi Senatu dla fuerosów okólnik, napisany przez tajne federalistyczne towarzystwo do swych agentów, w którym o zniesieniu Senatu jest mowa. Ale takie towarzystwo wcale nie istnieje, ani tez żadne stronnictwo w Hiszpanii zdania takowego nie podziela. Jeżeli' dokument podoboy istotnie ogłoszono, jestto czyste zmyślenie J oyellanistów, w celu osławienia swych  prawdziwe źródło niedorzecznego doniesienia wCorreo nacional" , i on sarn musi być o tern przekonany. - Czytanie -wiadomości, przywiezionych przez najnowszą pocztę andaluzyjską, z dolnej części Manchy, zgrozą zaiste przejmuje. Trudno sobie bowiem wyobrazić większe zbrodnie, jakie tam rzeczywiście popełniają. - Z Aragonii donoszą, że burze "wstrzymały armią prj.ez kilka dni w drodze.
Dowiedziałem się z wiarogodnego źródła, źe, gdy w czasie obiadu w Santa Eulalia, na którym byl Cabrcra z swymi najznakomitszymi oficerami, jego pierwszy Sekretarz zapytał go się, co uczyni, jeżeli bataliony, o których wspominają, istotnie do Aragonii przyjdą, Cabrera tylko odpowiedział, źe odpowie, skoro przyjdą; ale nazajutrz rozstrzelano tego oficera i 23. wyższych oficerów. - Ministrowie zajmują się teraz bardzo czynnie sprawą Doh Carlosa, dowiedziawszy się z pewnością, źe nu paszport do opuszczenia Francyi przyobiecano, i źe Infant Don Sebastian w skutek nieporozumienia już wyjechał. Zapytują się naturalnie czy Don Carlos, otrzymawszy znowu Wolność, do Hiszpanii powróci, lub do l\zymu albo do Salzburga wyjedzie. Odpowiedź na mowę od tronu, dość umiarkowaną, dziś na kongressie przeczytają.« W lochy.
Piszą z W-erony pod dniem 14. Października, źe Feldmarszałek Xiąźę Bentheim, Dowódzca drugiego korpusu we Włoszech, uderzony apoplexya, w kilku minutach życie zakończył. Piszą z Turyna pod dn. 15. Paźdz,: Król przyjmował przeszłej niedzieli Margrabiego Dalmacyi, który wręczył mu listy uwierzytelniające, jako poseł francuski przy dworze tutejszym. Domy handlowe, P. Sina w Liworno P.
F e n z i we blorencyi, zostały upoważnione do zakładania kolei żelaznej z Liworno do Florencyi. Nakłady obliczono na 13 milionów lirów; nie rozprzedano jeszcze -wszystkich akcyi - początkowy zapał dla tego przedsięwzięcia opuścił już powszechność.
Rozmaite wiadomości.

Z P o z n a n i a. - "Tygodnika literackiego« wyszedł Nr. 32 ; zawiera: "Der Mond nach seinen kosmischen ; und individuellen Verhaltnissen (dalszy ciąg). - Trzy pieśni przez E. W. (poezya). 7 - Stefan Czarniecki, powieść M. Czaykowskiego. Przegląd wspomnień Jełowickiego. - Doniesienia literackie.

L w o w i a n i n a , wydanego w połączeniu prac miłośników nauk, zeszyt 5ty temi dniami opuścił prasę, i zawiera na samem czele, oryginalny utwór J. J Kraszewskiego, pod nazwą: Stańczyk. R. L. D a g u e r o t y P zacznie niezadługo odbywać podróż wokoło świata Francuzki minister marynarki przesłał jeden aparat na pokład brygu »Malouine," który do zachodniej Afryki ma popłynąć. Ciekawą jest rzeczą, jakie skutki tameczne palące słońce na płyty metalowe i na utrwalenie operacyi wywierać będzie. Jakoż wątpić nie można, źe operacya ta nietylko się powiedzie, ale nawet na doskonałości zyska. W Dublinie wydarzyło się niedawno osobliwego rodzaju -wykradzenie. - Pewna młoda i piękna lady umknęła z doktorem medycyny z tegoż miasta. Środek, którego oboje do umknięcia użyli był szczególniejszym, podobny do owego a la kr ó l E n z i o . Grobarz tamecznego miasta zajechał karawanem z trunną przed bramę; dziewczyna spuściwszy się z kochankiem z okna, skryła się z nim razem do tej trunny; poczem grobarz puścił się z nimi za miasto. Brat uprowadzonej, który poszedł w pogoń za uciekającymi, spotkał wpawdzie karawan z trunną, ale ani mu na myśl nie przyszło, aby w niej byli ci, za którymi on gonił.
Rzut okna na stan oświaty Izraelit ó w w Polsce, (dok.) - Poważanie i miłość posunięta do ubóstwienia nawet, którą sobie N aczelnicy tych sekt u swoich Uczniów zapewniają - poświęcanie i to lekceważenie; tak korzyści jak pieniędzy, tego jedynego środka, przez który swój upływ utrzymali i utrzymują Żydzi, wtedy gdy o podróż do Rabina czyli-Naczelnika sekty idzie, są najoczywistszym dowodem mocy i wpływu, jaki mają nad swymi zwolennikami. Jeżeli przyznaję, iż mam przekonanie, źe kaźden Chussid zdolniejszym i więcej jest pochopnym do · wrażeń oświaty; jeżeli nie można zaprzeczyć, iż z tej tak nieczystej kałuży z postępem czasu czysty kiedyś strumień wytryśnie, nie chcę wtedy byC fałszywie zrozumianym, nie chcę tern powiedzieć, iż sektę tę pochwalam; dobre, które działają samo z siebie się tworzy i rzucają oni ziarno, które gdy kiedyś wejdzie obfity przyniesie plon, lecz biada narodowi, który tak' drogą ofiarą swą cywilizacyc opłacać musi; biada, mówię, bo kosztem najświętszych zasad moralności i religii zbawienie swoje okupuje. Taki 'był i jest stan Izraelitów u nas pod względem oświaty od lat 6ciu, takim będzie jeszcze przez lat kilkanaście; i  szukać nam należy prz) czyny tego kroku postępuj gdzie się ukrywa powód tej oziębłości dla cywilizacji między Izraelitami na prowiricyi? - oto, w lekceważeniu religii ceremonialnej, w znieważeniu zwyczajów, poświęconych powagą lat tysiąca, w znieważeniu naj świętszych nawet czasem prawd religijnych, jakiego-się dopuszczają ci, którzy z ciemni fanatycznej religii i zabobonów- w sferę wyższej oświaty przechodzą. Ze smutkiem wyrzec nam wypada, iż .widzimy, jak złe coraz bardziej się rozprzestrzenia, jak coraz więcej nabiera przewagi i z przerażeniem zgubne skutki tych zasad rozważamy. Wtedy, gdy rosprzestrzeniająca się wszechwładna moc oświaty w krajach ościennych umysły, do poznawania tej; religii Czystej* i wolnej od przesądu, którą wyznawał Mendelssohn i jemu podobni, usposabiała; wtedy, gdy tam wiara czysta i prawdziwa coraz więcej, nabierała powagi, u nas, gdzie oświata na nierównie niższym znajduje się stopniu, taź sama oświata najdawniejszego swego filaru religii pozbawioną będąc, złe tylko wywiera skutki. A dziwimy się" iż eiwih'zacya nie znajduje przystępu do tych, których starodawna cześć religii i surowość wiekami poświęconych wyobrażeń nigdy sięŁ z wolnćmi myślami młodych niedowiarków nie skojarzy; "dziwimy się kh zaślepieniu, nie myśląc o przyczynie tego zaślepienia. Potrzeba więc koniecznie zaradcze przedsięwziąć środki, któreby tej szerzącef się co raz bardziej zarazie tamę. położyły, trzeba wypełnianie religii ceremonialnej, jako podstawę wychowania młodzieży Izraelickiej przyjąć, unikać wszelkiego wykładuksiąg Mojżeszowych i Talmudu, któryby dawał powó d młodzieńczej wyobraźni, do powątpiewania lub lekceważenia uczucia obyczajności na co mianowicie przynauczaniuTalmudu, bacznie uważać wypada - wyznaczaniem nagród rodzić emutacyę, nauczaniem, i wykładaniem w dnie świąteczne prawd religijnych w języku czystym wspierać rozwijające się władze umysłowe, rozjaśniać i wykazywać zbawienne skutki wiary, oto jest bodziec, którego z pomyślnym nader skutkiem używają, za granicą, bodziec który pierwszy raz użył w kraju naszym Pan bołdsmidt, którego- kazania nacechowane czystą; filozofiąA, trafiającą do przekonania, nie wchodzą w obszerne pole metafizyki - którego rozbiór, słów pisma świętego przemawiał do maleje tylko ezę> ści Izraelitów rozumiejących go. Nie wątpię, iż z czasem będziem mieli przyjemność słyszeć przemowy w krajowym języku, lecz aby to mogło nastąpić potrzeba koniecznie wyru
. w "g»wać ten dyalekt mieszany, który Izraelici tylko u nas zachowali, trzeba zdziałać reior- · mę nabożeństwa, trzeba w końcu btanm wyobrażeniom pochlebiając, sUipniovi o Ijlko no weii i zaprowadzić. Kaczny o dobro kraju i uszczęśliwiając) swych poddanych Monarcha, czułej swej opieki postanowieniem, nadającem prawa i przywileje obywatelskie, odznaczają cym się w naukach Izraelitom, dał nam poznać, jak się teraz starać należy, abyśmy na łaski Jego za.sługiwali, i dałby Bóg aby to wkrótce nastą liło. F H e ring. ---. ---IU--. --mmmmMM A lIaIUH-Mau-i , OSWIAm*ZEXIE.
W Nr. 300. Powszechnej Gazety Auszburskiej, znajduje się niby to z Berlina nadesłany artykuł o mojem piśmie » Tygodnik literacki», w którym referent pismo t.o jako pod protekcyą Pana HrabiegoVsEd. Raczyńskiego wychodzące, uważa. To powoduje mnie do oświadczenia, ie pismo moje żadnej protekcyi niepotrzebuje ani potrzebować nic będzie i ze Pan Hr. Ed. Raczyński memu pismu i mej osobie zupełnie jest obcy. Obszerniejszą odpowiedź na ten bezczelny artykuł, dam wkrótce w Auszburskiej Gazecie. Poznań, dnia 2. JListop. 1839.
A. W oykowski, Redaktor Tygodriik:rli4erackiego.
OBWIESZCZANIE.
Kościół Sredzki ma kapital w &umrnie*2800 Talarów do wypożyczenia; ktoby sobie życzył takowy nabyć na A czystą hypotekę i odpowiadające zabezpieczenie, 'zgłosić się może do doboru koś cioła katolickiego w Środzie. Molą dnia b. m. b, otworzyć srę mającą fabrykę likworów i wódek polecam nfniejszćm \ z nadmienieniem., iż najusilniejs-zem mć m staraniem będzie, zasłużyć sobie rzetelnością i dobremi truimkaroi na zaufanie Szanownej Publiczności. Kościan, dnia 4 Listopada 1839.
1* F. (i o e 1 d n er, przy uJicy- Dominikańskiej Nr. 45. pod Złotą kulą.