DODATEKdo Gazety W. Xiestwa Poznanskiego* JW Ali« W Sobotę dnia 10. Września. 1849. (Nadesłano.) Dzień 10. Września 1573. w kościele P. Maryi (Notre Dame) w Paryżu podczas przyjęcia przez 11 e»i »- t/ fi II - - >*#«- e» JIbl:JłCHU wyboru ua Króla Polskiegodzień 10. Września 1840. podczas hołdu dziedzicznego złożonego w Królewcu N. Królowi Pruskiemu TFrtraeryhowi Wiltteltnowi v. 'porównane dnia 10. Września 1842. Dnia 10. Września 1840. podczas hołdu dziedzicznego, składanego w Królewcu Pruskim teraźuiejszeinu Królowi naszemu, N. F ry d erykowi Wilhelmowi IV., wyrzekł tenże ze wzniesioną prawica, niewezwany i niespodzianie te pamiętne słowa: »A Ja ślubuję w obec Boga i tych wszystkich, miłych świadków, iż chcę być sprawiedliwym sędzią, wiernym, troskliwym, miłosiernym Xiążęciemj rhrześciańskim Królom, jakim był Mój niewygasłej, pamięci Ojciec! Błogosławiona niech będzie jego pamięć! Chcę prawo i sprawiedliwość wykonywać ściśle bez znaczenia osoby. Chcę dobro, pomyślność, honor wszystkich Stanów równa, obejmować miłości;}, pielęgnować i rozkrzewiać - i pro.szę Boga o błogosławieństwo, które błogosławionemu skarbi, serca ludzkie i robi z niego człowieka p 0dług boskiej woIi r - upodobanie dla dobrych, postrach dla' złoczyńców! etc.« J ak wiadomo zdawało się oświadczenie to właśnie reprezentantów poddanych rodu niemieckiego w Królestwie Pruskiem niezupełnie łądowoluiać, owszem byliby oni jak się zdaje, woleli" ażeby JS. Król w literaluem< wykona niu ustawy z dnia 22C Maja] 1815. dla całej monarchii Pruskiej był nadał tak nazwaną konstytucję, lubo uchwały- i wnioski ostatniego Wschodnio- Pruskiego Sejmu były jeszcze tego rodzaju, iż oppozycyi pewnej z litery ustawy wprost wyprowadzać niemożua. Także na ostatnim Sejmie W. Xicstwa Poznańskiego odezwał się jeden głos niemiecki za życzeniami wschodnich Prus, nie trafił jednak do przekonania większości, wszakże iak się zdaje, głównie tylko z tego powodu, iz w tak nazwanej reprezenlacyi całego państwa Pruskiego obawiano się przygnębienia narodowości polskiej przez większość niemiecką... Bardzo jest ważną rzeczą zorjentować się nareszcie należycie i , objaśnić względem różnicy między samemi literami, słowami i frazesami a rzeczywistością i. czyli prawdziwie tyle się przyda, robić stuczne ustawy i konstytucje, stwierdzać je nawet przysięgą, będąc do tego zmuszonym, co do rzeczy zaś samej mieć przekonanie, iż litera niernoże być dotrzymaną i niemożua jej nadać duchem i życiem, owszem iż jest staraniem ludzi miasto życia" wywoływać wieczny spór przeciwnych sobie stronnictw względem właściwej myśli litery ustawy lub konstytucji. Prosta opowieść ważnego dla Polski wypadku, który miał miejsce duo 10. Września 1573. w kościele Panny Maryi (N otre Dame) w Paryżu-, zdaje nain się szczególniej stósolWną do tego zorjentowania i wzięliśmy przy tern ta podstawę zajmującą historją powstania" wzrostu i- upadku reformacji w Polsce przez HI. Walerjana Krasińskiego, obrobioną podług oryginału angielskiego przez Wilhelma Adolfa Lindau, Lipsk, nakładem księgarni; J. K. Hinrieh 1842. Dla zaspokojenia* naszych rodaków, tak nic- - mieckiego jak polskiego'szczepu, względem teraźniejszych stosunków politycznych kraju naszego r naj stosowniej szą; zapewne jest dokła szym jego stanem politycznym i ze .stanem 0becnyin w Ogólności. Okazującą Ię we. faktach rzeczywistość tego, co było I teraz jesl, rozbija najgruutowniej próżne teorje i niar eira o stanie', który takim, jak się- wysławIa, ani byl kiedy, ani będzie aui tei byt może. Dawna właściwa*" Polska, mianowicie" najdawniejsze stolice Xiążąt i Królów Polskich Kruświcii Gniezno i Poznań Awcielone są teraz do p ństwa Pruskiego. Siamżylna historj.a Polski historja tutejszej prowincji, zupełnIe takŁ j st-jak innych krajów Europj:; tak też szczególnie, w. Polsce reformacja w począt u i środku 16go wieku największą znalazła WZIętość. Król Zygmunt August (pan. od r. 15J8 do 1572.) wprost jej wprawdzie niesprzyjat lecz niewzbranial także żadnemu z swych poddanych przystępu do zasad Dra M rc na. Lutra i innych reformatorów. Aż do mIercI te go króla tron Polski ty lU o ra?zej w te?rYI jak w rzeczywistości był elekcYjnym, kIedy trzymano się jak dawniej lamilii Piastó:", tak później szczepu Jagellonów, a narady I. decyzje Stanów co do następstwa w rządach niebyły właściwym wyborem, nic raczej roztrz saniem i ustanowieniem praw do korony. PIerwsza elekcja, której niemoźna było unikuąć, przypadła niestety w okr sie nie ?d i rozdwojenia umysłów w zdanIach relIgIjnych. Już przed śmiercią króla part ja. katolicka . pod zręcznym kieiuukicui papiczkIego nunCjusza 'Commendoniego wszelkich dokładała starań, .aby zapewnić tron dla Arcy-Xiecia... uslryaekiego Ernesta, syna Cesarza MaxyaUIja?a II. (iłową pariji protcstanfskiej był Jan Firlej Wojewoda. Krakowski i W. Marszałek koronny. Miał on znaczny wpływ jako pierwszy urzędnik państwa, szczególniej jednak dla wielkiej popularności; jako naczelnik stronni ów w. y - gnania szwajcarskiego uiinł .do w l zenIa z n e chęcią i zazdrością możnej amil I.. utersk e Zborowskich i równie możnej familiI luterskIej Gorków. Comroeudoni umiał zręcznie korzystać 7. tej antypatii i odslręczyć stronnictwo hiterskie od spólnej sprawy protestantów. Wpływ, jakiego admirał .Coligny ze stronnictwem prolestanlskie'in po pokoju w S1. Siermain r. 1570. dostąpił u dworu francuzkiego, działał stanowczo na stosunki z krajami zaściennemi mianowicie z Polską, Coligny i protestan i zajęci wówczas Lyli olbrzymim projektem związku, który miał na celu zgnę bienie papizmu dworu hiszpańskiego, głównej jego podpory. Zamierzano spojenie roz ML proszonych żywiołów reformacji i zj dnoczenie zwaśnionych protestantów w jedno ognisko, dla nadania ich sprawie j dnoslajj eigo kierunkuj skuteczności.-. ColIg y >unIał ocenić, ile ważną była Polska do takIego planu i sądził, -iż, ęAdy sprawa protestanlyznHt I>v Fraaryi i Polsce odniesie z:vyc ęztwo, . 0badwa państwa połączone zwIązkieI? pO!Itycznym [kościelnym, łatwo zdołają znIweczyć panowanie papieża i domu . A słryackiego. Kadził przeto, aby wszelkIemI sposoby Henryka. Walezjusza', Xiecia Andegaweńskiego;' osadzić im tronie polskim. Katarzyna; z ddinu Medyceuszów, która' wten z s zdawała się sprzyjać protestantom, chcIwIe chwyciła się planu do wzniesienia syna swojego. - Jeszcze przed śmiercią. ygmunta Augusta Balagńy, wysiany Jo PolskI jako P? seł, aby stareć się o rękę siostry królew,sk ej dla Xiccia Andegaweńskiego, przybył-z SWIetnym orszakiem w Maju r; . 15?2. do.. kraju; lecz jeszcze zapewne właSCIWej partjI .ff!ln cuzkiej nietworzył . Więcej pod.obno nIeja I Krassowski, który młodość SwoJą przepędzIł we Francji i przyjemną osobistością i bystr ścią rozumu'zjednał sobie' przj-chylnośc fa!lliIii królewskiej, za pomocą poufały h z. pIerwszymi mężami'stosunków przyc y Ił. SIę do nakłonienia umysłów na stronę XIąIęcIa. Jego majątek, dar bawienia i d? ładna zn joI?ość Francji zapewniały mu goscInne przYjęcie w domach najznakomitszych panów, którym szczególniej udzielał wiadom ś o wor e francuskim i o rozterkach relIgIjnych ,I polItycznych, które wó wczas Francją por.uszały Po śmierci" Króla umyślnie od niektórych ze szlachty, miańpWicie od Jędrzeja Zborowskiego do Francji został WysłaI?-Y, . aby. He ryka Walezjusza wezwał do spolubI,e a.n a SIę o tron polski. Był oir także pOZnIej hw ani dla praw hierarchii rzymskiej niedawał rękojmii, lub też do.-.łownie powtórzył przysięgę, wykonaną w Paryżu. Chciał Król uniknąć dalszych wywodów, oświadczając, iż zaręczy protestantom honor j własność,,', ąle . Firlej obstawał, aby pierwsza przysięga dosło wnie objęta była przysięgą koronacyjną. Gdy uroczystość koronacyjna w Krakowie zakończona być miała włożeniem korony na głowę Króla bez wykonania wprzódy przysięgi, wystąpił Firlej z oświadczeniem, iź jeżeli przysięga niebędzie miała miejsca, oprze się Koronacji. On i W. Kanclerz Koronny Dembiński, także protestant, podali Króipwi, klęczącemu na stopniach ołtarza, karteczkę, na której przysięga paryzka była napisano. Śmiałość ta przeraziła Króla i otaczające go osoby wprawiła w nieme zadziwienie, lecz Firlej rzekł, chwytając za koronę-" głosem, donośnym "si non iurabis, non regnabis" (jeżeli nieprzysięźesz, niebędziesz Królem). Powstało ogólne zamieszanie, part ja katolicka nieśmiała stawić oporu; dopiero gdy Firlej z koroną chciał wyjść z kościoła, wołało zgromadzenie "j edność i pokój we wszystkie in" , dodając "atoli z zastrzeżeniem praw stronnictw. " Król dosłownie był zmuszony powtórzyć przysięgę w Paryżu wykonaną. "Treść jej co do dyffereucji religijnej według dzieła Slavonia reformata 1. rozdż. 13. str. 92. i Saliga historji wyznania auszpurskiego Cz. H. str. 751. jest następująca: "Pacem et tranquilIitatem inter dissidentes de religione tuebor et manu tenebo. ]\ec ullo modo vel iurisdictione nostra viel officiofUm nostrorum et statuum quorumvis auctoritate quemquam affici, opprimique causa religionis permittam, nec ipse afficiam uec opprimam." (Będę strzegł i utrzymywał zgodę i spokojność między tymi, którzy we względzie rełigii inaczej myślą, i żadną miarą niedopuszczę, aby ktokolwiek przez nasza jurysdykcją lub powagę urzędów naszych lub Stanów o religią był nagabany lub uciskany, ani go sam będę nagabał lub uciskał.) Wszakże to powtórzone.zatwierdzenie praw potestanckich niezdołało uspokoić obawy i Biskupi z BHHII stronnictwem coraz też więcej nabierali śmiałości. Sulikowski z namowy Króla wydął pismo phydzające akt o wolności religijnej, za co Firlej drukarza więzieniem, ukarał. Wpływ protestanckiej Zborowskich famitij, która tyle przyłożyła się* do wyboru Henryka i dla tego z początku wielkie u niego uiiała t y, jak wieść głosiła; żarliwość stronnictwa katolickiego coraz bardziej się wzmagała, rozwiozłość Króla, który jawnie wszelką przyzwoitość naruszał, wzbudzała niechęć ludu, j powszednie nicukoutentowanie do lego doszło stopnia, iż kraj zagrożony był wojna domową i niektóre powiaty niechciały juź wcale uznawać powagi królewskiej. N areszcie nadeszła długo z niecierpliwością przez Henryka oczekiwana wiadomość o śmierci Karola IX. Króla francuzkiego, wzywając go na tron Francji, na którym później jak wiadomo dosięgła go ręka zabójcza. W Polsce rządy jego trwały przez cztery miesiące; oddalił się z niej potajemnie, nawet przebrany, jakby w ucieczce. Już dnia 22. Maja 1575. ogłosiły Stany w Stężycy bezkrólewie i wyznaczyły nową elekcją na dzień 7. Listopada a duchowieństwo katolickie niomogło przeszkodzić potwierdzenia przy tej sposobności konfederacyi z dnia 6. Stycznia 1573. Następca Henryka Xiąźę Siedmigrodzki Stefan . Batory zaprzysiągł też same rękojmie wolności religijnej i wprawdzie bez podstępu, z zamiarem dotrzymania ich, wychodząc z zasady, która też wtenczas objawił, iż jest Królem Polaków a nie sumień: »Rex sum Polonorom, non conscientiarum." Także Zygmunt III., którego elekcja odbyła się dnia 19. Sierpnia 1587., wykonał tę przysięgę, lecz juź . wyżej przywiedzione, przez Kardynała Rozjusza udzielone rady i zasady coraz bardziej, a mianowicie za Królów z familii Wazów z uszczerbkiem dla protestantów były stosowane. Nakońcu przysięgę koronacyjną, o którą tyle było sporu i którą part ja protestancka z taką wywalczyła trudnością, tak wykładan o, iź przez ,,( łissidentes de religione" niecbciauo wcale protestantów rozumieć, dla czego właśnie wkładano na Króla obowiązek przygnębienia róźnowierców i niecierpienia ich sporów pomiędzy sobą i z panującym kościołem. Jak wiadomo dopiero w roku 1768. obce mocarstwa wymusiły na rzeczypospolitej polskiej tak nazwany traktat tolerancyjny. Co za różnica między tą burzliwą i gwałtowną elekcją i wykonaniem przysięgi w dawnej Polsce, a spokojnym i miłym hołdem dziedzicznym naszego Króla, jego obietnicami i dobremi wyznaniami w obec wielu lubych świadków?! ' li l a kogóż z naszych rodaków krwi polskiej byłby trudny w tym razie wybór, kiedy same Stany wschodnio - pruskie, skrupulatne i nieukonlentowane, nieprzyznały się do życzenia, aby utizvmane i odnowione zostały ostatki ich do' urządzenia stanowego, o ile to Z takiego wypłynęło ducha. Kto jeszcze niernoże się przekonać, iź konstytucja na wzór północno-amerykańskiej lub polskiej z dnia 3. Maja i francuzkićj z dnia 3 Września 17.91. jednakowoż coś piękniejszego niepotrafilaby przedstawić, lego odsełamy do wiadomego całemu światu wypadku, iź logiczne rozwijanie północno amerykańskich i francuzkich idei o wolności doprowadziło do tego, źe północni Amerykanie i Francuzi uważają za punkt honoru'narodowego, aby Angielskie okręty nic nazbyt ściśle dochodziły, czyli mają do czynienia" z prawdziwymi rozbójnikami morskimi lub tylko z uczciwymi?! kupcami, którzy handlują niewolnikami; źe atoli rzeczywiście we Fraacyi przez bezwzględue wykonywanie zasad Kardynałów Hozjusza i Commendoniego, przez bezwzględne przyguębienie wszelkich wolności stanowych w państwie przez Kardynałów Richelieu i Mazariu i wszelkiej wolności ewanielickićj w kościele przez ich za nadto pojętnego ucznia Ludwika XIV. i jego doradzców, przez niechybne według sprawiedliwości Boskiej sądy karne został wywołanym st n, w skutek którego z dwóch prawnuków S. Ludwika, Króla podług serca Boźege, i Henryka IV., Króla podług serca Francuzów, jeden musi źyć na wygnauiu, drugi zaś wprawdzie w chrześciaństwie zajmować ma i chce miejsce Króla chrześciańskiego, lecz dotychczas niejesl jeszcze w stanie przypisać swe panowanie lasce Bożej, lubo bez wątpienia prawym jest Królem Francuzów, kiedy oni sami na to się zgadzają:- stan, w którym każde ważne a często nawet najmniej ważne wydarzenie wątpliwym czyni cały społeczny i władz w kraju porządek.