GAZETA
VVielkiego
\ięlVlW"ap O ZNAIVSKIE G O.
Nakładem Drukarni Nadwornej W De/cera i Spółki. - Redaktor: A. Wannowski.

/199.

W Sobotę dnia 26. Sierpnia.

1843.

Wiadomości kraj owe.

Z B e rlina, dnia 24. Sierpnia.
Wyjechali: J O. Generał- Major i dowódzca 6. brygady obrony krajowej, Xiążę Wilhelm Radziwiłł do Wrielzen.
Cesarsko- Rossyjski Tajny Radzca i Senator Lubieński, do Poznania.

Wiadomości zagranICZUe.

Rossya z P e t e r s b u r g a, dnia 14. Sierpnia. Donoszą z Konstantynopola z d. 26. Lipca: »W przeszłym tygodniu zdarzył się tu nieprzyjemny wypadek który mógłby mieć smutne następstwa. Poseł rossyjski P. Tito w wracał 18. Lipca w kaiku w towarzystwie pierwszego Sekretarza Poselstwa P. Chalczitiskoj, pierwszego Dragomana P. Chandźeri i Księcia Galicyn z Porty dla zabrania się na statek parowy «Meteor« i udania się do Bujukdere, kiedy wielka turecka Letka, wchodząca pełnemi żaglami do portu, przez nieostrożność sternika uderzyła o kaik w samej chwili kiedy ten podpływał do statku parowego. Uderzenie było tak gwałtowne, że wszyscy w nim będący wpadli do wody, prócz posła, który się w kaiku utrzymał. Przewoźnicy kaiku i majtkowie statków parowych ruskich »Meteor« i «Krym« rzucili się na pomoc tonącym i uratowali wszystkich, tak iż zdarzenie to nie miało dalszych złych skutków. «
W niektórych zagranicznych gazetach pomieszczona była wiadomość, odebrana jakoby z Persyi, że wojska Chana Buchary rozbiły wojka Chana Chiwy i że sama Chiwa zajęta została przez Buharców. Spieszymy ostrzedz, że pogłoska ta jest zupełnie bezzasadna; według dokładnych i najświeższych, ze środkowej Azyi tu odebranych wiadomości, Emir Blicharski rzeczywiście przedsięwziął był z licznem wojskiem wyprawę na zawojowanie Chiwy i wszedł w granice ChansIwa Chiwińskiego, gdzie rozpoczął oblężenie miasta Chezarasp. Lecz 14. Maja b. r. był pobity na głowę przez wysłany na przeciw niemu oddział wojska pod dowództwem Chiwińskiego Inacha Muhammed Euiina, brata teraźniejszego władzcy Chjwy, Rachim-Kuli Chana. W ręce zwycięzców, Chiwińców, dostało się mnóstwo niewolnika, prawie cała artyllerya, wielka ilość broni, zapasy żywności Bucharców, ich kibitki i namiot samego Emira Bucharyi. Ten-ostatni po takiej klęsce ratował się z ostatkami wojska spieszną do swego kraju ucieczką. Wiadomości te, odebrane wprost z Chiwy z d.
25. Maja potwierdzone są przez listy z innych miejsc Azyi środkowej.  z Paryża, dnia 18. Sierpnia. Depesza telegraficzna z Hiszpanii.
B a y o n n e, dn. 16. Sierpnia. - Xiążę Vittoria na parostatku angielskim do portu tutejszego zawinął; przybył z zamiarze zabrania z sobą Xiezny V i t t o r i a ; nie wylądowawszy w dalszą puścił się drogę. P e r pi gna u, dn. 17. Sierp. - Brygadyer Echalecu d. 13. Sierpnia pisał do Generała Arbutlmot, ze załoga twierdzy M o n tj uj c h rząd Madrycki uznaje. W nocy z d. 15. Sierpnia batalion ochotników w cytadelli (w Barcelonie) rozbrojono. Brygadyjera Prim dn. 15. wBarcełonio czekają. Z Paryża, dn. 18. Sierp. - Xiezna de la Vitoria w towarzystwie Generała Seoane do Paryża przybyła. Uda się do Havre a stamtąd do Anglii się zaambarkuje. - - Niespodziana telegraficzna nowina o ukazaniu się Espartery w porcie Bajońskim, znajduje swe wyjaśnienie w wiadomościach z Londynu, że gabinet portugalski osądził rzeczą stosowną pokonanemu Rejentowi Hiszpanii żądanego pozwolenia do wylądowania odmówić. Poseł hiszpański, HI. Arguilar, spowodował zapewne rząd lizboński do takowego postępowania. Przypuścić nie można, żeby Hr. Arguilar instrukcyj e na ten przypadek z M a d r y t u już miał otrzymać, ale łatwo pojąć, że poseł hiszpański w Lizbonie i bez wyraźnego zlecenia swego gabinetu wielką gorliwość w sprawie tej rozwinął. Rozumieją w Londynie, że gabinet z St. James Xiecia Vitorii tymczasowo przynajmniej jeszcze za prawnego Rejenta Hiszpanii poczytywać będzie, chociaż wzgardliwy sposób tłumaczenia się gazet Torysowskich względem Espartery z zdaniem tern nie bardzo się zgadza.
Niezawodną, że Espartero w swoim do narodu hiszpańskiego wydanym manifeście umyślnie o abdykacyi swej wcale nie wspomina, tusząc sobie, że wypadki bliskiej przyszłości nasIręczą mu sposobność przeparcia roszczeń swoich do sprawowania rejencyi aż do pełnoletności Królowej Izabelli. Moniteur zawiera papieskie breve do Tomasza Goussct, arcybiskupa w Reims, z dn.
6. Sierpnia z r. w ktorem Jego Świątobliwość temuż prałatowi na jego zapytanie odpowiada, że różność zaprowadzonych w francuskich kościołach ksiąg liturgicznych, zwłaszcza od czasu nowego rozgraniczenia dyecezyi, wzmogła się tak dalece, iż takowe dla prawowiernych gorszącemi się stały, i dla tego byłoby pożądaną rzeczą, aby rzymski brewiarz i księgę mszalnąpowszechnie przyjęto, jednakże należy w tej mierze postępować z wszelką ostrożnością, gdyż nagłe zmiany łatwoby nieporozumienie i niezgodę wywołać mogły. Anglia.
z L o n d y n u, dnia 12. Sierpnia. W bieżącym tygodniu doszły do Lloydów doniesienia o 12 okrętach rozbitych i o stracie znacznej liczby ludu. Jednym z straconych okrętów był piękny statek parowy P ana ghia, którego drugi większy parowy siatek rozbił; 25 ludzi utraciło przytern życie. Ojciec Mathew odebrał dotychczas w Londynie od przeszło 32,000 ludzi przysięgę umiarkowania. Są to po większej części Irlandczycy. Dnia 11. Sierpnia z rana znany aeronauta Green wzniósł się nowym wielkim balonem A l b i o n w powietrze ze wsi S tepne 'j , leżącej na wschód od Londynu w towarzystwie Pana Bradley, chcąc tą rażą przebyć Kanał i spuścić się gdziekolwiek na stały ląd. Tłumy ludzi przypatrywały się balonowi, który z początku wznosił się okazale, potem przebywszy Tamizę, skierował się ku brzegom Sussexu i wreszcie zniknął. W tym kierunku muszą śmieli żeglarze przybyć do Fraucyi, jeśli się w ogóle na ląd dostaną. Z Londynu. - Na posiedzeniu Izby Niższej dn. 15. Sierpnia wniósł Lord C o c h r a n e o przedłożenie papierów i aktów dyplomatycznych dotyczących się położenia Grecyi. U skarżał się na Króla Greckiego, że zobowiązań, których się przy swojem na tron wstąpieniu podjął, nie dopełnił. Sir Robert Peel oświadczył, że po bliskićm ukończeniu negocyacyi trzech rządów z rządem greckim względem przeznaczenia pewnych źródeł dochodów dla zabezpieczenia poręki, której się podjęto, żądane dokumenta Izbie przedłoży. JNastępnie wniósł Lord Palmerston sprawy Serbskie, żądając żeby i korrespondeneye tychże się dotyczące Izbie przedłożone zostały. Ganił rząd z przyczyny nieczynności jego, że na coraz bardziej wzmagający się wpływ Rossyi w owych krainach zezwala. P. J s r a e l i posiłkował Lorda, mimo to Sir R. Peel tego dokazał, że wniosek Palmerstoński przepadł.
- - Londyński korrespondent Hamburskiej B 6 r s e n halle donosi co następuje: »Gwałtowny pożar w tej chwili (z rana d. 19.
m. b.) sroży się w bliskości mostu Londyńskiego w gmachu znanym pod nazwiskiem Toppings- Wharf, który się już zamienił w ogromny stos gruzów. Wolsona telegraph podobnie jak  Do piso o godz. 4. Telegraph i kościół spaliły się. Trzy okręty, których nazwisk wywiedzieć się nie mogłem, stoją w płomieniach. Hiszpania.
Z Madrytu, dnia 10. Sierpnia.
Manifest Espartery do narodu hiszpańskiego ułożony jest, jak się zdaje na wzór manifestu, który Królowa Krystyna, wychodząc z kraju, była wydała. Lubo w tymże nie jest wprost powiedziane, że podpisany Książę nie uważa się już za Regienta Hiszpanii, to przecież nie widać nigdzie, iżby prawa do tej godności z bronią w ręku dochodzić zamyślał. Espartero odwołuje się do tego, że zawsze Konstytucyą zachowywał, a przecież powstał przeciw Regentce z powodu, że ta obstawała przy prawie przez Kortezów uchwalone'm i dla lego podziękowała, aby Konstytucja nie nadwerężyć. Zaręcza, że naród swój szczęśliwym mieć pragnie. Gdyby życzenia te były szczere, i gdjby własną swoje szanował godność, byłby to pokazał po zniesieniu oblężenia Sewilli, kiedy jeszcze stał na czele 1 7 zupełnych batalionów (14,000 ludzi), 10 szwadronów i licznej artyleryi, składając wtedy formalnie Regiencyą i przez osadzenie Ministerstwa Lopeza ojczyznę swoją na prawną wprowadzając drogę. Wolał on przecież dla ocalenia swej osoby wojsko to zostawić bez dowódzcy, a kraj puścić na nierząd. Widać, że Concha, który się śmierci Leona jak Achilles śmierci Patrokla pomścić miał, na czele 5 O O ludzi Księciu, synowi zwycięstwa, takiego nabawił strachu, że tenże o wszelkich zapomniał względach. W końcu poleca wiernych sług swoich, których dla bezpieczeństwa swego na sztych wystawił, sprawiedliwości kraju. Zwycięscy, którzy gdyby od niego byli zwyciężeni, poddaliby byli karki swoje pod topór katowski, pokazują się wspaniałomyślnymi. Ciż sami Ayakuchowie, którzy krwi swoich przeciwników nigdy nieszczędzili, i niedawno temu jeszcze zwiastowali,J że ją potokami rozlewać będą, ci sami, mówię, produkują się bez narazy po ulicach stolicy. Ferrer jeździ po spacerach w Prado, Arguelles przepędza czas swój w kawiarniach, o miejscu pobytu Zurbany wie każdy, a Mendizabal przyjmuje odwiedziny swoich przyjaciół w hotelu posła angielskiego, dokąd się schronił, aby dla zmarnowania pieniędzy skarbowych nie być pociągnionym do odpowiedzialności. Ale następująca okoliczność najpewniejszym jest dowodem, że Ayaltuchowie sami bezpiecznymi się być czują od skutków reakcyi, a nawet przy promieniach
nowowschodzącego słońca ogrzać się starająNa wczorajszą uroczystość przybyło dwóch sędziów Diego Leona, Admirał Capaz, który głosem swoim wyrok na stronę śmierci przechylił, i Generał Ramiraz, a nikt ich w pałacu nie naruszył. Prócz tego widziano także Generała Don Evaristo San Miguel, który jako GenerałKapitan Madrytu, dom przy domu w powietrze chciał wysadzić. JNawet Hr. Almodover, który, jako Minister Espartery , pozwolić nie chciał, aby ciało dyplomatyczne Infantowi Don Francisco swoje złożyło uszanowanie, stanął tamże, i zgiął kolano, temuż samemu Infantowi rękę całując. Generałów- Kapitanów dystryktów zmieniono wprawdzie, gdyż dawniejsi pouciekali, ale zresztą wszystkie prawie urzędy są w ręku Ayakuchów.
Księżna Witoryi wyjechała ztąd przedwczoraj do Rayonny. Doniesienia z Rarcelony wykazują, że Junta tameczna sama się z sobą nie zgadza. Ona, która Ministeryum Lopeza najpierwej uczyniła rządem tymczasowym, niechce teraz być posłuszną; domaga się zwołania Junty Centralnej jako Najwyzszej Władzy dla tałej Hiszpanii, i wzbrania się przystąpić do oboru nowych Kortezów. Jednakże Junty wszystkich innych obwodów tejże prowincyi protestują, przeciw temu niesłusznemu roszczeniu i tylko Junta Leridy idzie za przykładem nieposłuszeństwa. Rząd mianował Generała Arbutheot (Szefa regimentu Ameryki stojącego w Barcelonie) tymczasowym Generałem-Kapitanem Katalonii, a Brygadyera Prima Gubernatorem Barcelony i dowodzącym Generałem prowincyi.
Generał Puig Samper mianowany został Generałem - Kapitanem Galicyi, a Generał Montea Generałem - Kapitanem Andaluzyi.
Wszyscy żołnierze, którym dymissya była obiecaną, powracają do domów wesoło, dobrze przybrani i zapłaceni. Portugalia.
Z Lizb o ny, dnia 7. Sierpnia.
Wczoraj wieczorem około godziny 10 wpłynął do Tagu »Malabar« z Esparterą i wiernymi jemuż Generalami, tudzież Ministrami wojny i spraw wewnętrznych, Panami Nogueraz i Laserna. Na zwykle salwy działowe, dane z »Malabaru« odpowiedziano podobnież salwami z cytadelli nadbrzeżnej. Do tej chwili nie wylądował jeszcze Espartero, i jak się zdaje, nie nastąpi to wcalc. Dziś rano zgromadziło się dosyć ludu na brzegi rzeki, chcąc widzieć wysiadającego Esparterę , ale w ogóle dosyć się mieszkańcy tutejsi obojętnymi pokazują ko. osobie Espartery .
 tero zapytanie do rządu portugalskiego, azali um wolno będzie tu wylądować i przez czas niejaki zabawić. W skutek tego zebrała się przed południem rada ministeryalna, końcem postanowienia, coby czyuić należało. Zrazu mniemano, że Esparterze w tym względzie żadnych trudności czynić nie należy; ale kiedy poseł hiszpański Hr. Aguilar, który przed kilku dniami jeszcze trzymał był stronę Espartery , oświadczył, że rząd madrycki uznaje, wtedy rada ministeryalna obawiać się zaczęła, aby wpuszczenie Espartery nie nadwerężyło przyjaznych stosunków z sąsiednim narodem. Postanowienie Ministerstwa nie jest jeszcze wprawdzie Esparterze zakommunikowane, ale osnową jego, jak z pewnych źródeł nas doszło, jest, że w obecnych okolicznościach rząd portugalski Esparterze ani pozwolić wylądować, ani go teź jako Regieuta urzędownie uznać nie może. Jakoż o godzinie 4 z południa był jeszcze Espartero na okręcie, i spodziewać się należy, że skoro pozna, jak niechęlnieby go rząd tutejszy do kraju swego przyjął, natychmiast w dalszą się puści drogę. Różne o zamiarach jego krążą wieści. Jedni utrzymują, że w Galicyi wylądować myśli i tamże kroki nieprzyjacielskie znów rozpocząć; drudzy, że do Cuby popłynie i tamże Regencyą swoją sprawować będzie; inni wreszcie, że tylko na żonę swoje chce czekać i razem z nią do Anglii odpłynąć. Domysł ten ostatni najpodobuiejszy jest do prawdy.
Belgia.
Wszystkim wiadoma obojętność posunięta do okrucieństwa, z jakiem chińczycy klass niższych «puszczają a częstokroć zabijają swoje dzieci dla uwolnienia się od ciężaru ich hodowania; wiadomo też, że missyonarze katoliccy wybawiają od zguby od 3 do 4000 rocznie takowych dzieci. Pragnąc działać jeszcze skuteczniej, wezwali oni Europę chrześciańską do wsparcia ich usiłowań. - X. F orbin J a n s o n , dawny biskup wNancy, znajdując się w Bruxelli, miał kazanie opowiadające tę świętą i niekrwawą k r u c ya t ę wzywając matki katolickie, ażeby przyłożyły się do wyrwania od śmierci niewinnych stworzeń skazanych na nię przez matki barbarzyńskie. Zamiarem Missyonarzów jest, z uzbieranych ofiar ustanowić z ak ł a d y , gdzie te nieszczęśliwe dzieci znalazłyby przytułek i chrześciańskie wychowanie. Austrya.
Z Preszburga, dnia 14. Sierpnia.
Dnia 11. na 25 posiedzeniu sejmowem przyjęła J. C. M. drugi punkt poselstwa, tyczący się spraw religijnych, to jest wolność przeJSCla z religii katolickiej do protestanckiej bez poprzedniego sześcio-tygodniowego przygotowania. Również następnego dnia, to jest na 26 sessyi sejmowej przyjęto dalsze punkta, to jest, że po rozwodzie w mieszanych małżeństwach, strona protestancka może powtórny śluby zawrzeć, że w Kroacyi protestantom wolno się osiedlać i wiarę swoją publicznie wyznawać, na koniec, że w Węgrzech religia unitarska przyjętą zostaniew ę g r y.* Z Preszburga. - Professor Stur, umieszczony przy tutejszem ewanielickie'm lyceum i zaszczytnie znany z wielu polemicznych pism i artykułów przeciw Ultramadżyaryzmowi, otrzymał od rządu koncessyję do wydawania gazety politycznej w mowie Słowaków. Widać, że narzekania i skargi Sławian w Węgrzech należycie zostały ocenione, jest to bowiem zjawiskiem wielkiej wagi, że właśnie w obecnej chwili, kiedy burzliwe, nacyonalne żywioły w państwie bardziej niż kiedykolwiek wrą, wypadek obrad Sejmowych jeszcze jest w zawieszeniu, gnębionemu pokoleniu Sławian tak znakomity dano organ do obrony własnej i dalszego umysłowego i politycznego wykształcenia. Wioch y.
Z Rzym u, dnia 11. Sierpnia.
Policyjny podział kraju, który Kardynał Gonzalvi, na mocy rozporządzeń napoleońskich zaprowadził po oddaniu państwa kościelnego Piusowi VII., pozostał dotychczas prawie bez zmiany; kraj dzieli się na 20 prowincyi z ich legacyami, delegacyami, dystryktami etc. Po- . dział zaś i administracja kraju kościelna jest zupełnie różną po odnowieniu papieztwa. od tej, która była za czasów francuzkich. Każdy z następców Piusa VII. stara! się powiększyć znaczenie i wpływ duchownych. Państwo papiezkie liczy 2,732,436 mieszkańców; duchowną opiekę nad nimi ma 8 Arcybiskupów, (wBolonii, Kamerynie, Fermie, Ferrarze, Rawennie, Spolecie, Urbinie i Benewencie) i 58 Biskupów. Pod ich zarządem znajduje się 26 kategoryi kleryków regularnych, 33 kanoników regularnych, 26 zakonów mniszych, 29 zakonów regularnych i 89 zakonów żeńskich. Turcya.
Z K o n s t a n t y n o p o l a, d. 2. Sierpnia.
Skoro tylko przyszła wiadomość o po wtórnem przybyciu rossyjskiego Generała, Barona Lieven do Belgradu, zebrał się zaraz na drugi dzień (27.) dywan, w skutek którego natych zem, aby energiczniej sobie postępował i jak naj surowiej żądał oddalenia się "Wucicza i Petroniewicza. Reis- Efendi starał się na radzie, którą miał z posłem rossyjskim, przekonać P. TitotI, ze nie zdaje się rzeczą słuszną, aby potwierdzenie wyboru z dnia 27. Czerwca miało zależeć od wypędzenia tych dwóch Serbów, iż pozostanie ich w Serbii w żadne m jasnem związku nie stoi z odmówieniem fermanu potwierdzającego. Rifaat spodziewał się zatem, że Pan Titoff nic nie będzie miał przeciw niezwłocznemu odesłania beratu; lecz poseł rossyjski protestował przeciw temu, obstając przy pierwszem swojem zdaniu. - Dnia 29. powtórnie zatrudnił się dywan kwestyą serbską i postanowił wreszcie po długich sporach, żeby Reis- Effendi udał się zaraz do poselstwa rossyjskiego, z pytaniem, czy dwór petersburski będzie uważał wszystkie trudności, które zaszły lub zajść mogą w skutek wyniesienia Alexandra Kary-Georgiewicza na tron serbski, za usunięte, jeśli Wucicz i Petroniewicz niezwłocznie się oddalą, i czyby poseł rossyjski mógł dać podobne zaręczenie Heis- Effendemu na piśmie. Pan Titoff odpowiedział, iż niewąfpi, że w tedy wybór Kary-Gieorgiewicza w Petersburgu uznanym będzie, lecz, że piśmiennego zaręczenia w tym względzie dawać nie może, gdyż Cesarz Mikołaj całą tę sprawę chce osobiście rozstrzygnąć. Mimo tej odpowiedzi wysłano drugiego gońca do Belgradu, gdy posłowie pruski i auslryacki takież same przedstawienia dywanowi uczynili, -- z rozkazem do Haf1Za Baszy, aby wreszcie całą sprawę ukończył. Tenże sam goniec za brał z sobą list do Wucicza, w którym go Rifaat napomina, aby się do okoliczności zastosował. Reis EtIendi posłał inny list do starego Husseina (wygubiciela Janczarów) Baszy "Widyuia i zaufanego przyjaciela Wncicza, donosząc mu o bliskim przyjeździe ebudwóch wygnańców. Wszakże miejsce wygnania nadto blisko leży przy Serbii i zapewne nie będzie się zgadzało z wolą rossyjskiego posła; lecz P. TitotI nic jeszcze w tej chwili przeciw temu mówić nie chce, będzie to bowiem mógł uczynić kiedy tylko zechce, a na teraz kontent jest, że wykonano, czego żądał, gdyż chodzi teraz osobliwie o to, aby Wuciczowi wydrzeć wpływ, który w Serbii uzyskał. Idzie tu więc o cały polityczny byt Wucicza, sądzą żalem niektórzy, że zapewne nieustąpi. Sir Stratford Canning i Pan Burqueney są zupełnie neutralni w tej sprawie i nie mieszali się wcale
do ugody. - Donoszą z Trebizondu, że mocny oddział wojska rossyjskiego zajął część tureckiej ziemi Szuruklu przy granicy Gurielu. Powodem do tego była sprzeczka o posiadłość, która między pogranicznemi mieszkańcami powstała i każdej chwili rozruchem groziła. Rossyjski kommendant wojskowy w Gurielu oświadczył, że dywizya rossyjska natychmiast ziemię turecką opuści, skoro tylko dosyć tureckiego wojska przybędzie, aby spokojuość i porządek zachować.
ROZlllaite wiadolllOŚci.

Wapno wodotrwale iwskamieuiałość przechodzące. - Jedno z tutejszych pism rolniczych niedawno ogłosiło, że wapno wodotrwale naturalne nie znajduje się w naszym kraju, i dla tego niedostatek takiego materyału, tyle w budownictwie wodnem ważnego, sztucznym cementem zastępować musimy. Każdy, ktokolwiek bliżej zna miejscowość w naszych okolicach górzystych, nie pomału zadziwi się nad podaniem tak mylnem, oraz niewiadomością opisującego bogactwo i rzeczy krajowe. Nietylko u nas nie zbywa na naturalnem wapnie wodotrwałćm, ale owszem posiadają je aż trzy gubernie: Lubelska, Sandomierska i Kielecka w najdoskonalszym gatunku i masach nieprzebranych, tak dalece, że całe koryto Wisły od Karpat aż do ujścia w morze, tym materyałem wyłożonem być może i jeszcze od tego zbywać będzie. Pokłady kamienia wapiennego geognostycznie uważane, z niejakiemi przerwami rozciągają się w przestrzeni między Bugiem, Wieprzem, Pilicą, górną Wisłą i Sanem. Cała prawie gubernia Lubelska na pokładach wapiennych leży. Od strony Bugu w okolicy Chełma mieszczą się góry kredziaste, następnie ku Wiśle i dalej same wapienne. Rzadko jednak znajdują się kopalnie czystego wapna; pospolicie jest ono pomieszane z kamieniem wapniakiem na pozór mało różniącym się, którego tam używają do murów. Kamień ten, w odłamach naturalnych rozmaitej wielkości, z gór jakby w rumowisko zwalonych, bez pracy wybierany, w zewnętrznych ścianach murów jest nie trwały bez 0trynkowania wapnem palonem, albowiem od zmiennego wpływu powietrza pęka i sam przez się lasuje się; wszakże opatrzony mularską zaprawą, trwa przez wieki i budowle sucho utrzymuje. Wapna są dwa gatunki: białe i czarne albo siwo brunatne, białemi centkarni jakby aakra znajduje się stosunkowo mniej i tylko w jednej okolicy powiatu Opoczyńskiego nad rzeką Czarna, w obrębie dóbr: Machory, Wyszyua przy Rudzie Cieklińskiej i Fałków, kopalnie są zuane. Ten ostatni gatunek wapna mało używany, jest najlepszej dobroci i nieporównanej mocy, tak dalece, że po wypaleniu i zlasowaniu zaraz kamienieje. Jest on zatem czysto hydraulicznym czy wodotrwałym, bez porównania większej mocy niż najdoskonalsze sztuczne cementy. Naturę naśladować można; ale jej wyrównać, a tein bardziej ją przewyższyć rzecz jest niepodobna. Białe wapno także hydrauliczne i w skamieniałość przechodzące, znajduje się we wszystkich górach wapiennych, lecz w pokładach głębszych, (w Lubelskiem kamieniem siwakiem zwane), do którego gdzie niegdzie ledwie dosięgnięto, bo szukania go niebyło potrzeby. Im głębiej w górze kopane, tym jest doskonalsze do każdej budowy, tak wodnej jak i na wierzchu ziemi założonej. Własność jego podobnie jak czarnego jest taka, że skoro jest wypalone, zaraz musi być i do roboty użyte; w przeciwnym bowiem razie, palone w kilka > dUi bez wody od powietrza samo się lasuje, zlasowane zaś i w skrzyni rozrobione w kilku g?dzinac kamienieje, po.czem już się staje do nIczego nlezdatnem. GdzIe tego ważnego przymiotu, właściwą krystaliczną moc stanowiącego nie znają, tam podobne wapno liczą za niezdatne do budowy i jako złem brakują. Zwykle poprzestają na dobywanem z wierzchu góry chociaż podlejszem, mając na względzie tylko samą taniość kosztów kopania. Wszakże, pierwsza próba użycia czarnego wapna do wodnej budowy, w tych czasach przy twierdzy Iwangorodzie udała się z najpomyślniejizym skutkiem. Jak sól i rudy kruszcowe, im głębiej wybierane, tym czyściejsze są i więcej procentowe, aż do nieskończoności upadu pokładów, których jeszcze nikt nie przekopał; tak podobnie i wapno z coraz niższych warstw wzięte, jest doskonalsze, jako więcej krystalicznej mocy w sobie zawierająee. Wapno górne pospolicie tłuściejsze, ma te'm same'm mniej spójności a niżeli dolne chudsze, pierwiastkami krystałiczuemi napełnione. - W bryłach i kamieniach mocniejsze jest od masy miękiej glinką wykopanej. To ostatnie, żeby nabyło dostatecznej mocy, po wypaleniu musi być zlasowane'm i w doły na kilka lub kilkanaście lat zakopywanem. Im dłużej w tern zachowaniu poleży, czyli, jakmówią ugnije, tym większej mocy nabywa. Świeże do muru nie wiele jest warte, a w trynku ze ścian opada. Takie wapno, jako bielsze od inuych gatunków, dobre jest tylko do bielenia ścian, ale nigdy do wiązania mocnych murów, a tern mniej do trynkowania ścian i sufitów wodnej budowy. Wapna z nad Pilicy właśnie są tego gatunku. Podobne, a nawet jeszcze słabsze, jako z glinki robione, znajdują się w Podlaskiem. Z nad rzeki Kamionny niedaleko jej ujścia do Wisły, z kamieni głębszych warstw, już jest lepsze od poprzedzających gatunków. Z kamieni na polu iw korytachrzek zbieranych palone, te znowu dobrocią przewyższa. Mało gdzie jednak próbowano wypalać najdoskonalsze gatunki w głębi gór i parowach odkryte, najwięcej z tego powodu, że się prędko same lasują. Takie wapno, dla zachowania jego mocy, nie przy kopalniach ale w piecach bliskich miejsca fabrycznego użycia, wypalanem być winno, a wtenczas wszystkie jego przymioty i własność krystaliczna, świeżo rozrobioną massę w skamieniałość obracająca, z najlepszym skutkiem w każdej wodotrwałej i nadziemnej budowie zachowaną zostanie. Odległość miejsca, brak środków do przewozu z tamtych okolic, nie dozwalały dotąd naj celniej szych u nas gatunków wapna wprowadzić w użycie. Jedni korzystając z wynalazku tworzenia sztucznej massy bliżej, drudzy przy dogodności żeglugi szukając dalej, sprowadzali potrzebny cement aż z Augustowskiego. Wzrastająca i coraz więcej nagląca potrzeba naturalnego wapna wodotrwałego, pobudzi zapewne ludzi przemysłowych do sięgnięcia po. ten skarb od wieków nie tknięty. Na kilka mil uspławnienie rzeki Bystrzycy w Lubelskiem, oraz rzeki Czarnej w Sandomierskiem, mianowicie na tej ostatniej usunięcie małych przeszkód, dozwoliłoby z jednej strony Wieprzem a z drugiej Pilicą wprowadzać na płaskich statkach mnogie zapasy tak cennego materyału, który dotąd niedostępnym będąc, bez użytku tam w łonie ziemi leży, jako martwe bogactwo krajowe. Życzyć tu jeszcze pozostaje, ażeby kopalnie wapna porządniej jak dotąd były prowadzone, równie pod względem uprzątania i składania rumowisk, jak i całkowitego wybierania wapiennego kamienia. Raz zaprowadzony systematyczny porządek, gruntu nie zepsuje, a ułatwi roboty w górze, zmniejszy koszta, oraz powiększy ilość wapna wydobywanego. W jednej i tejże samej kopalni, powinno być wapno gatunkowane, to jest: głębsze, jako mocniejsze  wierzchnie jako słabsze do zachowania w do · łach za poprzedniein jego zlasowaniem; które przedtem, leżąc wieki blisko pod powierzchnią ziemi lub zupełnie odkryte i wystawione na działanie słońca i wilgoci zwietrzało, zakopane zaś głębiej w ziemi, przez burzenie się odbywszy pod przykryciem nowy rozkład chemiczny i połączenie pierwiastków, odzyska utraconą siłę. Dziwiemy się i nieraz zapytujemy siebie, zkąd przodkowie nasi brali wapna nadzwyczajnej mocy, podobne do jakiegoś wodotrwałego ki t u, które postrzegamy w starożytnej budowie gmachów, jako to: zamków obronnych, kościołów struktury gotyckiej bez otynkowania zewnątrz murów, w ruinach wiekami i oskardami niepożytych? Zapewne nie gdzie indziej jak w własnym kraju tego cementu szukali, tylko umiejętniej od nas, nie przez sztuczną ale przez naturalną uprawę, w czasie dłuższym z pomocą samego przyrodzenia przysposabiali; jakowego sposobu znajomość, dawniej w sekrecie utrzymywana, do nas nie doszła i z jego twórcami razem zaginęła. Dzisiejszą naprzykład cegłę, z świeźej gliny zrobioną i źle wypaloną, łatwo w ręce przełamie; jakaż to różnica i podobieństwo do cegły ze starych murów wziętej, której i kamień nie rozbije? Jest podanie, że u nas materyały do trwalej budowy wiekami przysposabiano. Pewna familia Xiążęca, niegdyś w posagu córkom swoim zapisywała jako skarby, stuletnie doły z gliną, do budowy pałaców uprawianą. Dowody tego widzieć można w Podlaskiem, na zamku Bialskim (dziś Hr. Wittgensztejnów), gdzie w pałacu pięciu wiekowej trwałości; nad kominkiem marmurowym dawnej galeryi obrazów, badacz starożytności z zdumieniem czyta szczytny i bardzo słuszny łaciński napis: T e mp o ri ue c' re dideris! (Nie wierz czasowi!) Dyameut. - Ze dyament jest nicze'm intje'm jak tylko czystym węglorodem, to odkrycie zawdzięczamy akademikom florentyńskim, którzy używszy zwierciadeł palnych do przetapiania małych dyamentów na wielkie, zawiedli się w swoich oczekiwaniach, otrzymawszy tylko gaz lotny, a przezco jednakże mimo woli swojej, zapisali swe imię w księdze pamięci ludności. Dyamenty, nie rodzą się w Euro pie; Brazylia, Indye wschodnie, uiiauowicic królestwa Visapour i Golkonda, a według doniesień 2 ostatniej podróży sławnego Alexandra Humboldta, i góry Uralskie rozgraniczające Europę od Azyi, chowają w sobie te drogiekamienie. Wygrzebują się z pod powierzchni ziemi z piasku po największej części małe, okrągłe, nie mając połysku ziarna, sąto surowe dyamenty, które u starych narodów, nie umiejących nadać im pilnikiem połysku, żadnej nie miały wartości. Rzadziej natrafia się na skrystalizowanie, które się same przez się świecą i są przezroczyste. Te były dawniej bardzo poszukiwane, ale od wieku XV., kiedy Ludwik Berquem (w Briigge), wynalazł sztukę szlifowania dyamentów, straciły na cenie. Szlifowanie odbywa się proszkiem z opiłków samegoż dyamentu. Berquem przyszedł na to odkrycie, gdy tarł dwa dyamenty jeden o drugi, ujrzał, że obadwa ścierając się nawzajem, nabierały połysku. Do tej roboty używa się zwykle proszku lichych dyamentów, który skropiony olejem, przerabia się na massę, tą naciera się drut, używany do przepiłowania dyamentu, lub też obciąga się szyba szklanua, na której się odbywa szlifowanie. Wiadomo, że dyament szlifuje się dwojako, lub jak brylant, lub jak raut; pierwszy ma u góry i dołu ośraio-ścienną piramidę, drugi u dołu płaski, kończy się w górze ostrą piramidą. - Kardynał Mazarin, sławny mąż w dziejach, miał pierwszy wynaleźć metodę szlifowania dyamentów na brylanty; dotąd przechowują w skarbcu francuskim 12 drogich dyamentów koronnych, znanych pod nazwiskiem: Mazarina. Mniej pięknych dyamentów, używają szklarze do rznięcia szkła. Wartość zaś dyamentów w ogóle, ocenia się podług wielkości, czystej barwy, przejrzystości, którą zowią wodą, mówiąc: dyament pie'rwszej, drugiej wody i t. d., i podług twardości dyamentu. Wagę dyamentu obliczają podług karatu, tea ma 4 granów, z tych 741 czynią jedne czwartą część łóta. Największy znany dotąd dyament ważący 300 karatów, jest własnością Rajaba z Matui na wyspie Borneo. Austryacki czyli florentyński, znajdujący się teraz w skarbcu wiedeńskim, był pierwszy ręką Berquema w r. 1515. rznięty dyamen1. Podówczas był on własnością Karola śmiałego Księcia Burguudyi. (Gaz. handl.)
PANORAMA, przedstawiaj ące *;ar Hamburga.
em panoramie wyraź* się w pismach publicznych Pan Re Het ab w następujący sposób: Nigdy prawie nie przemawialiśmy za rzeczą, wystawąją-cą gole nieszczęście i obudzającą. ciekawość prozną, zostawialis'my ją zawsze trafowi, o ile on sprowadzi j<<:j widzów. Lecą obraz odznaczający się artystowskiem  lający dać niezaćmione wyobrażenie o wielkości i gwałtowności nieszczęścia, zdołanie wątpliwie każdego przekonać o różnicy zachodiącel między tą a ową wystawą, i sprawi, że każdy z nas osądzając ją za godną widzenia zapragnie bliżej przypatrzyć się obrazowi, zbliżającemu eo do zdarzenia, okropnego wprawdzie wśród okropności swej, atoli nęcącego szczytnoscią widok". Całk em oczekiwaniom naszym odpowiada obraz w półkole, który w mielsce panoramy Paryża Pan Lexa wystawił. Punkt, z którego przypatrujemy się ogniowi, jest bastion przeciwległy. Widzimy nową i starą ulicę, (Jungfernstieg) pielWszą nietkniętą od ognia, dom przy domie, druga ws'rod płomieni. Domy narożne (hotel Streita i sąsiednie domy) cotylko zdają się być zapalone, jak to po białym płomieniu od prochu widać, - Pożar ujęty jest w chwili, gdy najwyższego doszedł szczytu. W rzeczywistości nie okazuje się pożar na wszystkich punktach równocześnie i w równel rozciągłości; lecz artyście wolno przedział czasu w jedne połączyć chwilę, aby tern, wydatniej przedstawić ogrom i rozciągłość pożaru. Ze malarstwo bez pomocy transparentów i innych sztacznych przyborów skazówkę tylko, że tak powiem, rzeczywistości przedstawić może, wypływa r natury tej gałęzi sztuki. - Lecz tern właśnie wstępuje w obręb sztuki, i staje się rzeczą niepodrzędną, gdy tymczasem zbyt ślepe naśladowanie przyrody zostanie się na zawsze na linii porównawczej z nią, i dla tego w stosunku do ogromu przyrody di obnóm, mołoznaczącem się wyda. Dla tego sumiennie możemy każdemu polecić panoramę Pana L e x y; z zadowoleniem uniesie z sobą każdy obraz zdarzenia.
W księgarni A. E. S t o ka w Krotoszynie co tylko wyszedł: Słownik polsko-niemiecki Karola Czarneckiego. Cena 1 Tal. 15 sgr.
Handel nakładowy poważa się zwrócić uwagę każdego na dzieło to, które dokładnością swoją okaże się pewnie wielce użytecznem, mianowicie w wyższych instytutach szkolnych Księgar nia w skutek zamówień bezpośrednich ofiaruje ceny ilości zamówionych exemplarzy odpowiednie.
AUKcya angielskich i niemieckich towarów re złota i srebra. , W poniedziałek dnia 4., we wtorek dnia 5. i w środę dnia 6. Września przed południem od godziny 10. do I., a z południa od godziny 3. do 5. w lokalu aukcyjnym przy placu Sapieżyńskim pod liczbą 2., z powodu zaprzestaniahandlu sprzedawane będą najwięcej dającym za gotową zaraz zapłatą grubą Pruską monetę sposobem publicznej licytacyi różne przedmioly ze złota i srebra, o czein afisze bliższe szczegóły zawierać będą. - Po południu od godziny 5. do 6. także wino Szampańskie sprzedawańein będzie.
A n s c h ii t z, Kapitan i Król. Aukcyonator.

Miasto H a ID b u r g, kolosalne panorama, mające 100 stóp długości i 22 stopy wysokości, wystawiające pożar, jest codziennie do widzenia w rotundzie na placu kamlaryjnym, lecz tylko do dnia 31. Sierpnia. Cena wnjiścia 2 sgr. od osoby bez wyjątku.
· ierwszą nadclkę prawdziwych nowych hol. śledzi otrzymał i poleca tanio Mi. Et, Priiger, przy Wodnej ulicy w domu szkolnym imienia Ludwiki pod liczbą SJO.
Transport najlepszego U m - b u r s k i e g O S Ćra śmietankowego odebrałem i przedaję sztukę po 4 A 2 S gr. , także najlepszego m a r y n o w a n e g o ł o s o s i a otrzymałem i polecam w pomiernej cenIe. JózefEphraime wOOna ulica Nr. 1.
Ceny targowe Dnia 23. Sierpnia 1 QA ':2 ... -L  ,...... "'".
POZNANIU. od do Tal. sgr fen. Tal. sgr. len Pszenicy szefel 1 18 - 1 19 1 8 j - 1 8 6 - 221- - 23 - - l Sj - - l!) - Tatarki dl. 1 8 - 1 8 b' - - - 10- - II - 1 - i - 1 1 6 5 5 5 mj - , Masła garniec 1 Ib - 1 ib - ,
W niedzielę dnia 27. Sierpna 1843. r.
będą mieli kazanie
W ciągu tygodnia od d. 18.
do 24. Sierp. 1843.
Nazwy kościołów.
prgedpołudniem.
W kościele katedralnym .... W kość. faro. S. Maryi Magd.
W kościele Si. Woj ciechax. Wik. Czerski. · Dziek. Zeyland.
- Mans. Celler.
- Dziek. Kamieński.
- Praeb. tJrandke.
- Praeb. Stamm.
Kler. Słowiński.
Pastor Friedrich.
R. Kons. Dr Siedler.
Nadkazn, woj. Cranz.

Franciszk. (gmina niem. - katol.) W klasztorze Dominikanów W klaszt. Sióstr miłosierdzia W" kość. ewaniel. S. Krzyża.
VV kość. ewaniel. S. Piotra W" kościele garnizonowym ,urodź, się umarłopopołudniuwzięło par
=, B 1 SŁ-N
-t 3 2 2 l l 2 l 2 5 3 2 l
X. Pr. Animaiv.

Kazo. Sch6nborn.
l 
.1 l Ogoleni . I 10 I 13 I 13 , 18 3