GAZETA VVielkiego Xi stwap O ZNA3VSKIE G O. Nakładem Drukami Nadwornej W Deliera i Spółki. - Redaktor: A. Wannowihi. 138. We Wtorek dnia 17. Czerwca. 1845. Do czytelników gazety. z kończącym się drugim kwartałem przypominamy, iź prenumerata ćwierćroczna dla tutejszych czytelników wynosi . . .. 1 Tal. 181 sgr. ; dla zamiejscowych zaś. .2 Tal. Zamiejscowi czytelnicy odbierać będą za tę cenę c o d z i e n n i e wychodzącą gazetę na wszystkich Król. Urzędach Pocztowych w całej Monarchii. Prenumerata egzemplarza na papierze kancellaryjnym wynosi 15 sgr. ćwierćrocznie .wiecej od powyższej ceny. Nie naszą będzie winą, jeżeli dla późniejszego zamówienia w ciągu bieżącego kwartału, poprzedzające numera nie będą mogły być przesłane. Poznań, dnia 16. Czerwca 1845. Expedycya Gazet W. Dekera i Spółki. Wiadomości krajowe. Z B e rlina, da. 14. Czerwca. Przybyli: J O. Generał Major i dowódzca 6lej brygardy obrony krajowe'j, Książę W ilhelm Radziwiłł z Treuenbrielzen. N aczelny Prezes prowiucyi Poznańskiej, von Beurmann, z Poznania. - Z Poznania. - W terminie wyznaczonym w dniu 6. ni. b. i przedłużonym aż do 10. tegoż mieeiąca w celu subskrybcyi na 500,000 Tal. akcyi kolei żelaznej Starogrodzko-Poznańskićj, zastrzeżonych d/a W. X. Poznańskiego, subskrybowauo tylko 51,000 Tal. Ze tak mała konkurrencya na nabycie akcyów tych się znalazła, nie można przypisywać obojętności mieszkańców W. X. Pozuańkiego dla zakładów kolei żelaznych, lecz między inne mi przyczynami wpływać musiało zniżenie kursu ich na giełdzie Berlińskiej aż do U 81 a nawet do 9 8 . Już bowiem poprzednio uskutecznioną została subskrybcya tu w mowie będących akcyi w Szczecinie i znaczna część ich zaraz na sprzedaż wysławiona na giełdzie w Berlinie, sprawiła zniżenie to kursu, tak dalece, że miejscowi tu kupcy ofiarowali dostawić takowe za wspomnioną cenę. Prócz tego wielu bardzo z obywateli W. X. Poznańskiego nie podpisywało z powodu, iż budowa tej kolei żelaznej najprzód zacząć się tu mającej, nie została powierzoną miejscowemu komitetowi, w czem uważali ubliżenie w szczegółach pociągnąć za sobą mogące nieuwzględnienie interessów W. X. Poznańskiego. Najwięcej zaś mieszkańców tutejszych, zatrzymują fundusze na subskrybcya akcyi kolei zelaznej PoznańskoSzląskiej w którym celu upoważnienie wkrótce przecież jest oczekiwauem. Pozostała reszta 449,000 Tal. zwróconą jest komitetowi w Szczecinie. Xi<;stwa Poznańskiego. Szkółki elementarne przeznaczone są do rozszerzenia ile możności oświaty, moralności i najpotrzebniejszych nauk pomiędzy ludem. W nowszych czasach znacznie u nas zostały pomnożone, nie tak przez rząd Xi<;stwa Warszawskiego - którego zadanie dla ciągłych wojen, w których jako sprzymierzeniec Francji, raczej jako narzędzie woli Napoleona, udział mieć musiał, zbyt było ogromne, iżby je małemi sobie pozostawioneiui siłami był mógł rozwiązać tu zadowoleniu pod każdym względem narodu i odpowiednio wymaganiom: potrzebom czasu - jak bardziej przez rząd pruski, któremu pacyfikacya Europy oddała do rąk możność wyŁonania wszelkich zmian i nowych urządzeń, pole ogromne zatrudnień, które tylko podczas dłuższego pokoju z trwałym skutkiem można przedsiębrać, opracować i dokonać. O ile zadaniu swemu zadosyć uczynił, histoIja o tern świadczy, i nie chcemy tego tutaj obszerniej rozbierać, postanowiwszy zająć się lylko pokrótce kwest ją o szkółkach elementarnych wiejskich. - Zaraz na wstępie nasuwa się pytanie, czyli takowe dopełniły swego przeznaczenia. Nam się zdaje, iż niezupełnie, albowiem ani oświata między ludem nie powiększyła się w tym stopniu, iżby bezstronnemu badaczowi jawnie wpadała w oczy, ani też moralność wznioślejszego jak dawniej nie zajęła stanowiska. Dowody nietrudne do znalezienia. Przyczyn nie tak wypada szukać w usposobieniu ludu wewnętrznem, w jego skłonnościach i nałogach, ale raczej: 1) w niedogodnościach (po części względnych) instytucji samej. równie jak 2) w położeniu, w jakiem się lud prosty znajduje, tudzież 3) w stosunkach, w jakich stoją do szkółek dziedzice i xi<;za. Ad 1. Do niedogodności instytucyi samej liczylibyśmy niski w największej części stopień wykształcenia naukowego nauczycieli elementarily eh. Znamy ich wielu, lecz z żalem wyznać musimy, iż oprócz nauki czytania, pisania i rachunków najpotrzebniejszych w życiu, są tylko w stanie udzielić dzieciom lichej nauki fizyki, hisloryi naturalne'], geografii, history i i muzyki. N auczyciel w lak bliskich żyje stosunkach z włościanami, jak mało kto; do niego ma się chłop uciekać po objaśnienia, a nauczyciel sam tak ograniczony, iż ledwie najprostsze zjawisko natury wytłumaczyć sobie potrafi. Mai tu chłop np. pozbyć się zabobonów, kiedy nauczyciel, jeżeli jeszcze nie miał wiary do uich, sam z czasem przez przyzwyczajeniew takowe popadnie. Jakaż tu rada? Xi<;dza proboszcza chłop nie śmie fatygować, cóż dopiero dziedzica, którego często się boi, a któremu częściej jeszcze nie zaufa. Drugą niedogodnością jest zbyt liche wyposażenie posad nauczycielskich, przy którćm zaledwie z biedą utrzymać się można, a które tem samem uczniów wyższych klas gimnazjalnych bynajmniej nie pociąga do stanu nauczycielskiego. - Jak w największej liczbie przypadków jedna niedogodność jest naturalnym drugiej wypływem, tak i w tym razie możuaby wnioskować w następujący sposób: »gdyby posady nauczycielskie nie były tak liche, zgłaszaliby się do nich lepsze wykształcenie posiadający kandydaci z wyższych klas gimnazjalnych,« dalej »gdyby się tacy zgłaszali, oświata ludu wiełeby na te'm korzystała i t. p.« Trzecią niedogodnością jest nicregularność w chodzeniu dzieci do szkoły. Zimą chłop się lituje nad dziećmi swemi i boi, aby nie pomarzły w drodze, latem ma dla nich zatrudnienie w polu lub na pastwisku. Nie wypadałoby wprawdzie wymieniać tej niedogodności na tern miejscu, czyuimy to jednakże dla kar za nieregularność, które albo są niestosowne, albo nie zostają wykonywane. Karą nie wiele się; da zdziałać, a najmniej karą pieniężną u chłopa biednego, co ledwo sól może kupić do okraszenia swej strawy. Listy nie regularnie do szkoły chodzących dzieci oddaje tygodniowo czy miesięcznie nauczyciel xiedzu, u tego leżą, przez czas pewien, nareszcie idą do komissarza obwodowego, u którego znowu lak długo leżą, aż z potwierdzeniem i nakazem ściągnienia kar wracają do xi<;dza i nauczyciela. Zanim kary mogą być ściągnięte, do czego najczęściej potrzebną jest exekucja, kary pojedynczych tak. czasem urosną, iż muszą albo całkiem albo w części być umorzone, albowiem byłoby rzeczywislem okrucieństwem pogrążać karami chłopa w jeszcze większej biedzie. - Ile nam się zdaje, nic innego tu nie pozostaje do uczynienia, jak stosowne urządzenia szkół latowych, polepszenie matcIjalnego bytu włościan, a następnie dopiero kary, jeżeli namowa, przekonanie, wychodzące równie od władzy, jak od dziedzica, xi<;dza i uauczyciela, nic niepomogą. Ad. 2. Stosunki włościan naszych nazbyt każdemu są znajome, iżbyśmy tu jeszcze mieli dawać szczegółowy ich obraz. One to są powodem lichego wyposażenia nauczycieli, nieregularnego chodzenia dzieci do szkoły. 1m nimy dla zaspokojenia potrzeb mateIjaloych ludu, lem bardziej puwyż przywiedzione niedogodności iuslytucji samej okażą się pozornemi, tern prędzej i skuteczniej potrzebne jej modyfIkacje będą mogły zostać wykonane. Ad 3. Xi<;za, w ogólności, mało, dziedzice jeszcze mniej zajmują się szkółkami i nauczycielami. Xiądz wykłada (i to nie zawsze : niewszędzie ) naukę religii i moralności, histoIją kościoła i żywoty świętych, zresztą mało się pyta o szkółkę lub nauczyciela, którego towarzystwo dla niego niestosowne. Dziedzic dla formy zajrzy niekiedy do szkoły, poświęci czasem kilka talarów na książki, obrazki i t. p. zresztą nauczyciela prawie ignoruje. J eden i drugi podobno wi<;cej mogliby uczynić dla dobra ogólnego. I tak np. siądź, który już z powołania jest nauczycielem ludu, mógłby - jeżeli mu czas pozwoli - więcej zajmować się dziećmi - wykładać im np. początki fIzyki lub hisloryi naturalnej, lub hist, powsz., mianowicie kraju naszego, przez co nauczyciel zyskałby kilka godzin dla własnego wykształcenia, mógłby albowiem albo pracować przez ten czas w swej izbie lub przysłuchać się wykładowi xi<;dza - i nauczycielem samym, wzywając go podczas chwil wolnych od zatrudnień do siebie na rozmowę naukową, dostarczając mu książek do czytania i t. p. Tak samo dziedzic mógłby nieraz zaprosić do towarzystwa swego nauczyciela, z czegoby tenże mógł znacznie korzystać tak co do poloru towarzyskiego, jak co do wykształcenia, widząc u dziedzica rozmaite osoby i dowiadując się od nich rozmaitych rzeczy. Słyszeliśmy o konferencjach nauczycieli, od czasu do czasu pod przewodnictwem jednego z xi<;zy odbywanych. Pewni jesteśmy, iż skutki onychże są znaczne, pomyśluiejszemijeszcze będą, gdy xięża prywatnie więcej się zajmą nauczycielami. Istną także pomiędzy nauczycielami czytelnie; niewiadomo nam jednak, czyli sięża i dziedzice są także ich członkami. Mogliby oni przystępując do czytelni, ulżyć znacznie nauczycielom w zakupywaniu xiążek częstokroć drogich, równie jak przez większe swe obeznanie z płodami literatury zwracać wybór na książki lepsze i nie ku jednostronnemu tylko wykształceniu służące. - m. Z Berlina, dnia 5. Czerwca. (Gaz. kolo ńs K a.) - W ostatnim tygodnika »Dodatków do udania się praktycznej policy in znajduje się między inne mi artykuł o policyi kryminalnej, w którym między inne mi zaręczeniami znajduje się następujące: »Policyi tajnej, takiej jaka się w rzeczy samej znajduje w Paryżu i Loudyuie, niema w państwie naszem.« Pisma tego, jak wiadomo, redaktorem jest były referendaryusz Kauimergerichtu S t i e b er, który od dawnego czasu wstąpił do policyi wykonawczej, a nawet wysłanym został, aby wykryć knowauia demagogiczne w hirszbcrgskiej dolinie jako tć£ w ogóle w Szląsku. Pisma publiczne donosiły przytem nie dawno, iż teraz znów z nową inissyą tę prowincyę objeżdża, że dyrektor policyi Dunker dostał urlop kilkumiesięczny, aby odwiedzić prowincyę uadreńskie i okolice nadgraniczne. Przypatrując się zate'm bliżej wnioskowi, który na sejmie prowineyalnym szlaskim z missy a. wymienionego agenta policyjnego Stiebera połączono, możnaby z niego przynajmniej zyskać to przekonauie, że jest istotnie u nas tajna polieya. Ale dziennik przez Sliebera wydawany czyni nam przeciwne zupełnie zaręczenie. Rozumie się, że owego zaręczenia nie rozciągamy na czujność nad zwyczajnemi występkami, chociaż z