NOC Z 1 NA.2 STYCZNIA 1843 R. Z ciągu dalszego dopiero wynika, dlaczego przyznanie wyłączności językowi polskiemu jest szkodliwe: otóż nie zgadzało się to z planami federaeyjnemi autora, wedle których Polskę mieli odbudować Polacy do spółki z Rusinami, Litwinami, Niemcami i żydami. - Kult pamiątek historycznych może walnie przyczynić się do odrodzenia narodowego, l c z i tu należy pamiętać, że pamiątki historyczne mogą w Polsce .. też i wiele złego sprawić. ,1 N ajniebezpieezniejszem jest to, że . na masy, w których woli i ręku jodynę teraz Polski zbawienie, najsmutniejszy tylko potrafią wpływ wywierać. '" Włościanom przypomną one niewolę, mieszczanom . .znieważenie", żydom .. upodlenie i ucisk". Rusinom "pognębienie", Niemcom . odwieczna nieprzyjaźń", a różnowiecom .prześladowanie." Na arenie politycznej Raczyński zwrócił na siebie uwagę ogółu swą mową. wygłoszoną w Królewcu do króla Fryderyka Wilhelma IV. Rzecz dziwna, że po tej mowie nie był wcale groźnym dla rządu, nie stanął na czele opozycji, że zwalczał nawet projekt zaprowadzenia konstytucji w królestwie pruskiem. Klęskę jego w życiu puhliczneni. która go wreszcie doprowadziła do samobójstwa, tłumaczy fakt, że szedł luzem, nie doceniając ..siły i potęgi działań w stowarzyszeniach", chcąc wszystko sam zrobić. ooa przez to i błądzi i z daleko większą pracą i większemi nakładami małe osiąga ciągłych usiłowań swych i poświęceń dla dobra publicznego skutki." Marcinkowski swe stanowisko wybitne zawdzięcza swej Własnej wyłącznie pracy, i "W tym czasie jest rodzajem dyktatora w Księstwie." Ale i on w czasie powstania listopadowego hołdował przesądowi, że jedynie jako żołnierz z bronią w ręku stanowi dla narodu jakąś wartość, "swoją zdatność. swoją dzielność umysłową zamknął w szwadronisty poznańskiego męstwie" . Po powrocie z Emigracji ..człowiek ten z wielką duszą, z zupełnem dla dobra narodowego poświęceniem, pełen pomysłów, wytrwałości w przedsięwzięciach, nauki w swym zawodzie, bez rodu, bez wpływu, ubogi mieszczanin, wśród bogatej i przesądnej szlachty, umiał nietyłko moralne ale i materjalne do najwyższego, przesadzonego nawet stopnia, 'pozyskać zaufanie." ..Mnóstwo rozpoczął prac. dobro publiczne mających na celu. i w czyn je wprowadził: wywołując składki, stowarzyszenia, zamyśla on utworzyć stan średni polski w tej krainie." Atoli pozostawiony sam sobie, wnet upaść musi pod ciężarem swych prac. .Marcinkowski, pomimo swej wyższości .nic jest wolnym od mylnych wyobrażeń; jest uprze KRONIKA MIASTA POZNANIAdzony w wielu względach; nie będąc zaś człowiekiem politycznym, nie mając -wykształcenia i znajomości wyższego świata, koniecznie potrzebnych temu, co ma kierować opinją całej krainy, zanadto ograniczający działanie swe w tej tu części Polski, - często błądzić musi! Dumny, i słusznie, ze swego stanowiska pomiędzy szlachtą, wyższość swą w mniej nawei przyzwoity sposób mocno, jej czuć daje. '" Gdy Bolesław Chrobry skończył tę charakterystykę Marcinkowskiego, ozwał się Orzeł Biały: -Ale może wyższość- ta Marcinkowskiego znacznieby zmalała, gdyby naokoło, jak się zdaje.'nie było tyle poziomu?" W Europie zachodniej każde prawie większe miasto ma takiego bezinteresownego lekarza. Na to odparł Chrobry, że Marcinkowski ponadto jest dyktatorem całej krainy, co innym, podobnym jemu lekarzom chyba dotąd się nie przytrafiło. Koalicja tych trzech ludzi byłaby dla Wielkopolski zbawienną i "Dunin jeden byłby pojął podobną koalicję", żaden z dwóch innych, i dlatego ona nie doszła do skutku. Scharakteryzowawszy tych trzech najwybitniejszych przed stawicie!! Wielkopolski, Bolesław Chrobry, na prośbę Orła Białego, precyzuje dokładniej stan polskości Księstwa. Lecz obraz. który teraz roztacza król przed nami, ponurością swych barw przechodzi wszystkie poprzednie. Przedewszystkiem więc "tti dwa żywioły zupełnie sobie sprzeczne w umysłowym i fizycznym SWlecie istnieją: dawny polski i nowy niemiecki. Wielkopolanin oswleccńszy, choć z duszy i serca Polak, nawet nieotrząśniony z dawnych narodowych przesądów, często już mówi lepiej po niemiecku, pisze zwykle łatwiej jak po polsku, pojmuje zaś i rozumuje zupełnie po niemiecku", co jest oczywiście skutkiem kształcenia się w szkołach i uniwersytetach niemieckich. Nawet włościanin, choć ubrany w strój polski, .. przesiąka już niemczyzną w swych obyczajach." Z tej mieszaniny pierwiastków polskiełi i niemieckich powstawają istne potworki. Cały zaś ten ruch kulturalny polski w Poznańskiem po roku 1840. z którego jesteśmy tak dumni, ,.odbywa się tylko w zakresie kilkuset rodzin szlacheckich, rozrzuconych po wsiach. " Miasta zaś i włościanie wogóle nic o tym ruchu nie wiedzą. Księża trzymają się na uboczu, sędzićw. urzędników, profesorów, adwokatów jest zaledwie kilkunastu w calem Księstwie. Zmiany na lepsze nie rychło oczekiwać, skoro demokratyzm poznański "nie zajmuje się praktyczną oświatą i polepszeniem bytu ludu", a wysyła tylkopieniądze do Towarzystwa Demokratycznego. Oświata religijna ludu była do niedawna na tym samym poziomie, co lat temu tysiąc. Dopiero Dunin wydal pierwsze religijne dzieło dla ludu. Arystokracja, gdzie indziej górująca oświatą, pracą dla dobra publicznego, w Poznańskiem stanowi ..zwykle albo ogon pruski, · albo patrjotyczny polski". Stowarzyszenia rolnicze, przemysłowe, literackie, tańczą, a nie orzą. Towarzystwa rolnicze zbierają nadto urny i rozkopują żale... bardzo to chwalebne zajęcie, ale nie dla towarzystw rolniczych, których zadaniem winno być kształcenie ludu. zajmowanie się .. teraźniejszością raczej jak przeszłością". J e dno z towarzystw rolniczych dało dotąd znak życia jedynie urządzeniem balu..." Składki zbiera się po balach, "bo dotąd szlachta polska nie wytępiła w sobie nienawiści do stałych podatków." Rzekoma ofiarność społeczeństwa wielkopolskiego jest bajką. Zebrano 4000 talarów na Towarzystwo Pomocy Naukowej, "zabawy, bale, koncerta pierwszego roku piąty tysiąc dodały." Tymczasem na Emigracji "Komisja funduszów emigracyjnych" ma rocznie 7000 franków dochodu, i to od tułaczy, gdy w Poznańskiem jest tylu bogaczy i miljon ludności. .. Tam jeszcze celem }esl wsparcie niedoli - tu zaś wsparcie uczącej się młodzieży, a przez to utworzenie średniego stanu"', wskutek czego wydatek na ten cel kiedyś stokroć się wróci. "Te kilka tys:ęcy talarów najlepiej tłumaczą ubóstwo tutejsze, tak materjalne jak moralne. - są one najlepszą odpowiedzią, dającą objaśnienie na tyle odezw z wychodźtwa bezskutecznych o pieniężne zasiłki"... Ten niesłychanie przykry zarzut stara się Mieczysław nIeco złagodzić, przypominając swemu nieubłaganemu synowi, że przecież założenie Bazaru pochłonęło tyle pieniędzy. Lecz Chrobry stwierdza, że założenie Bazaru nie jest dobroczynnością, lecz przedsięwzięciem spekulacyjnym. .leżeli J akcjonarjusze poniosą straty, nie przyniosą przez to nikomu żadnej korzyści. Przeciwnie. . .strata prywatna jest .zawsze i stratą publiczną." Bazar jest to "najważniejsze przemysłowe szlachty tutejszej dzieło, niezmordowaną Marcinkowskiego ręką naciągnione. bo zresztą nIeszczęsne gorzelnie główncm jej A ą wysileniem przemysłowem. " Handel wobec braku banków i kredytu i wobec silnej konkurencji ze strony Niemców i żydów, choćby nawet "usposobię nie i pracowitość się znalazły, co niestety rzadko się trafia", słabo KRONIKA MIASTA POZNANIA SIę rOZWIJa. Kwitnie jedynie handel WIn oraz księgarstwo, ostatnie . . dzięki podobno moskiewskiej i austrjackiej cenzurze" . Rolnictwo postąpiło wprawdzie znacznie naprzód, wyprzedziło rolnictwo w innych dzielnicach Polski, lecz przyszło to raczej z musu. wskutku uwłaszczenia włościan, z sąsiedniego przykładu, a nie samo z siebie, nie przez naukę. '" Dotąd gospodarstwo rolne · niemieckie przewyższa gospodarstwo poznańskie zarówno co do stanu budynków gospodarczych jak i ogólnego zarządu. Włościanie, "nowi właściciele", głównie dbają o domostwa, na inne ulepszenia brak funduszy. Miasta są niemiecko-żydowskie. ..Żywioł polsko-szlachecki nic może tu pojąć miast, ich teraźniejszej w Europie potęgi, przewagi i wpływu stanowczego w politycznych stosunkach." Dla szlachty wielkopolskiej miasta mają wartość tylko jako domy zajezdne, targowiska, siedliska szkół i władz administracyjnych. ..Szlachta przybywa do miast, aby się bawić, coś sprzedać lub kupić, odwiedzić dzieci, interes jaki u niemieckiej przeprowadzić władzy, a przy tern odbyć jaką patrjotyczną naprędce naradę, najczęściej bez skutku, odłożoną do drugiego zjazdu." Wobec takiego usposobienia społeczeństwa nie dziw, że miasta wegetują tylko nędznie, że stoją tylko Niemcami i żydami, którzy do reszty wypierają z nich żywioł polski. Ten stan rzeczy odbija się fatalnie na wszystkich zbiorowych poczynaniach Wielkopolan. Bo ..coza różnica w działaniu ludzi, mogących porządnie co chwila o kilka kroków się schodzić, naradzać, wspólnie pracować, od tych. co rozrzuceni o kilka lub kilkanaście mil ledwo są w stanie dorywczo, kilka razy spotkać się na rok!" Ale nie dość na teinwskutek zniemczenia i zażydzenia miast. .. wszystko, co oświatę rozkrzewia, obyczaje gładzi, ducha podnosi, wszystko to sprzyja żywiołowi niemieckiemu, a polski wytępia." A co najfatalniejsze. niebezpieczeństwo zniemczenia upatrywano tam, gdzie go wcale nie było. mianowicie w wysiłkach pokrycia kraju siecią kolejową. Wielu słusznie spodziewało się, że zaprowadzenie kolei pobudzi społeczeństwo ..do działań przemysłowych", "w myśl teraźniejszej europejskiej oświaty", lecz wielu też, ..widziało w tern nowy tylko sposób zniemczenia." Lecz "będą koleje i w Wielkopolsce, bo postępu europejskiego kilkudziesięciu szlachty wielkopolskiej nie wstrzyma, ale przez Niemców za polskie pieniądze wykonane, w niemieckim interesie poprowadzone, przez Niemców utrzymywane, i największe im zyski przynoszące. '"