ZŁOTY KIELICH BISKUPA WOJCIECHA TOLIBOWSKIEGO , Z KATEDRY POZNANSKlEJ ZYGMUNT DOLCZEWSKI, RENATA SOBCZAK-JASKULSKA W skarbcu Archikatedry poznańskiej znajduje się niezwykle kosztowny i efektowny kielich mszalny, z pewnościąjeden z najpiękniejszych z przechowywanych w tej świątyni. Naczynie to (wraz z nie zachowaną pateną), wartości 4 tys. 925 złp, zostało przekazane Katedrze dnia 7 sierpnia 1663 r. przez wykonawców testamentu biskupa poznańskiego Wojciecha Tolibowskiego (1655-1663). Zmarły biskup realizował w ten sposób istniejący, choć niepisany zwyczaj wywodzący się jeszcze ze średniowiecznej tradycji, a spoczywający na każdym urzędującym biskupie-ordynariuszu, przekazywania swemu kościołowi szczerozłotego kielicha o wartości co najmniej 300 dukatów 1 . Kielich jest doprawdy okazały. Wykuty i odlany ze złota, zdobiony jest aplikowanymi, odlewanymi i cyzelowanymi plakietkami, kameryzowany diamentami, szafirami, rubinami, ametystami, granatami i kryształami górskimi; kryty emaliami transparentnymi - granatową i szmaragdową oraz opakowymi - białą (miejscami szarfowaną czernią dla wydobycia światłocienia) i czerwoną2. Na stopie ma wyobrażone sceny: 12-letni Chrystus w Świątyni, Jezus odnaleziony przez Józefa i Maryję, Ostatnia Wieczerza; na koszyku czaszy natomiast znajdują się sceny Męki i Chwały Pańskiej: Biczowanie, Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie. W smukłym nodusie widoczne są wnęki z barwnie emaliowanymi postaciami aniołów. Główki anielskie dzielą także scenki umieszczone na stopie i na koszyku. W ornamentyce autor użył motywów "skóry smoczej", tworzącej małżowiny z zaznaczoną chrząstką. Na szczycie płaszcza stopy aplikowano owalną plakietkę z emaliowanym herbem Nałęcz, okolonym napisem z imieniem i nazwiskiem fundatora: "ALBERTVS THOLIBOWSKI EPVS POSN." Kielich został wykonany przez niewątpliwie najwybitniejszego złotnika poznańskiego tego czasu Stanisława Szwarca 3 . Ten znakomity artysta, wywodzący Zygmunt Dolczewski, Renata Sobczak-Jaskulska *ffl I\. Ryc. 1. Złoty kielich fundacji bpa Tolibowskiego, Stanisław Szwarc, 1663 r. Fot. B. Cynalewski. PRZYPISY: się z Krakowa, w swych dziełach niejednokrotnie zdradzał bliskie kontakty ze znakomitym złotnikiem krakowskim, a następnie gdańskim Andrzejem Mackensenem Starszym. Cenne materiały i bardzo bogata barwna dekoracja, uzyskana przez zastosowanie różnych technik złotniczych, nadają tej vasa sacra szczególnej wartości i niezwykłej ekspresji. Natomiast zamieszczone na kielichu wyobrażenia plastyczne unaoczniają, zgodnie z nakazami soboru trydenckiego, podstawowe prawdy wiary, mówiąc, że Jezus Chrystus, łącząc w sobie boską ("w tych rzeczach które są Ojca mego, potrzeba żebym był" - Łk. 2/49) i ludzką naturę ("i poszedł z nimi..., a był im poddany7' - Łk. 2/51), ustanawia w Ostatniej Wieczerzy N owe Przymierze - Eucharystię, potwierdzając je Męką i złożoną z siebie krwawą Ofiarą oraz tryumfalnym Zmartwychwstaniem - zwycięstwem nad śmiercią i szatanem. Obecność wielbiących N ajwyższego aniołów oraz świetlistość złota, czyste barwy emalii i blask kamieni uwypuklają niebiański charakter tej wizji. W ten sposób kielich, poza tym, że był naczyniem liturgicznym i niezwykle drogocennym klejnotem, stał się także wykładem podstawowych prawd wiary, przypominając powszechnie przyjęte przez rzymski kościół zasady, ukazane za pomocą powszechnie zrozumiałych wyobrażeńl J. Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmiiler der Provinz Posen, Berlin 1898, Bd. II, s. 16; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, T. I, Kościół katedralny w Poznaniu, Poznań 1959, s. 505; A. Wasilkowska, O złotnikach wyszkolonych w Krakowie, a działających w Poznaniu w XVII w., "Biuletyn Historii Sztuki", R. XXXVI, Warszawa 1974, nr 3, s. 354 (streszczenie referatu); Katalog zabytków sztuki w Polsce, seria nowa, T. VII, cz. 1, Warszawa 1983, s. 47. 2 Kielich ma wysokość 28,5 cm, średnica czaszy wynosi 9,2 cm, a średnica stopy 15,2 cm. 3 Stanisław Szwarc z Krakowa, czynny w latach 1633-1665, mistrz 1633, starszy 1639-1640,1646, ławnik 1646, rajca 1649-1656; posiadał dom przy ul. Wielkiej; Nożyński; Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa 1981, s. 651.