MISCELLANEA PRZENIESIENIE JANA LUBRAŃSKIEGO NA BISKUPSTWO POZNAŃSKIE W ŚWIETLE PROCEDURY I DOKUMENTACJI WATYKAŃSKIEJ HIERONIM FOKCIŃSKI N a przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych mamy do czynienia z różnymi, także w sensie prawnym, drogami prowadzącymi do powierzania urzędu biskupiego. Niezależnie jednak od tego procedura przewidziana w Kurii Rzymskiej była praktycznie taka sama dla wszystkich spraw kandydatów przedstawianych do godności biskupiej, wyłanianych czy to drogą elekcji, czy na mocy udzielanych władcom pierwszych przywilejów nominacji, względnie prezentacji. Czynności i sposób postępowania były już od dawna znacznie rozbudowane, jednakże brak o nich szczegółowych informacji, ponieważ zachowany materiał archiwalny jest bardzo szczątkowyl. Nie znamy wprawdzie jakichś ogólnych zarządzeń, przepisów czy instrukcji z końca XV wieku, które by określały poszczególne etapy postępowania, możemy jednak próbować je odtworzyć, analizując zachowaną dokumentację, choć bardzo niekompletną i rozproszoną po wielu zbiorach watykańskich. Aż do pierwszych dziesięcioleci XVI w. dysponujemy niekiedy tylko pojedynczymi egzemplarzami lub niewielkimi grupami akt i to tylko za niektóre lata. W tej sytuacji wydaje się rzeczą konieczną i w pełni uzasadnioną sięganie do praktyki i dokumentacji nieco późniejszej, choć z całą świadomością ryzyka, jakie przynosi takie postępowanie. Zarówno sama problematyka, jak również dokumentacja archiwalna nie budziły wśród badaczy większego zainteresowania. Przeważnie mamy do czynienia ze wzmiankami czy uwagami powstałymi na marginesie prac o innej tematyce i stąd są to spostrzeżenia raczej przypadkowe, poczynione na podstawie pojedynczych dokumentów lub ich niewielkich grup, a przede wszystkim dotyczące zazwyczaj okresu znacznie późniejszego. Ustalenia więc poczynione na materiale archiwalnym o ograniczonym zasięgu tak czasowym, jak i terytorial Hieronim Fokcińskinym bywały i są nadal dość mechanicznie przenoszone w daleko odmienne uwarunkowania i sytuacje prawnel. Procedura ustanawiania biskupów w Kurii Rzymskiej na przełomie XV i XVI wiekua) Przekazanie pism. W interesującym nas okresie bieg sprawie w Kurii Rzymskiej nadawało nadejście listów polecających od osób lub instytucji uprawnionych do wyznaczania albo wyboru kandydata na wakujące biskupstwo (litterae testimoniales, commendatoriae, credentiales, supplicatoriae). Najczęściej kandydata polecał i przedstawiał panujący, zwłaszcza gdy posiadał przywilej nominacji, względnie odwoływał się do prawa prezentacji 2 . W wypadku elekcji lub postulacji 3 zapoczątkowaniem starań było nadesłanie aktu wyborczego oraz prośby kapituły o potwierdzenie wybranego względnie postulowanego kandydata. N ad doręczeniem listów i przebiegiem starań czuwał specjalnie wysyłany lub też ustanawiany spośród osób przebywających w Wiecznym Mieście pełnomocnik - jeden lub kilku, określany w źródłachjako agens, procurator, gestor, sollicitator. Musiał on być do tego upoważniony poprzez odpowiednie pisma (mandata procurae). Komu przekazywał posiadaną dokumentację, trudno ustalić na podstawie zachowanych archiwaliów watykańskich. Wiadomości o tym należy szukać Ryc. l. Dziedziniec Pałacu Kancelarii w Rzymiew korespondencji pełnomocników z ich zleceniodawcami, ewentualnie w ich diariuszach czy wspomnieniach, o ile je spisali i są nam dzisiaj znane 4. W jakimś sensie osobami predysponowanymi stawali się kardynałowie protektorzy poszczególnych dworów panujących, którym, już w tym czasie, papież zlecał prowadzenie sprawy. Do nich istotnie zwracali się tak władcy, jak i sami zainteresowani oraz ci wszyscy, którzy starali się poprzeć ich kandydaturę. b) Zlecenie spraw kardynałom. Tak o samym [akcie przekazywania przez papieża danej sprawy wybranemu spośród kardynałów, jak i o treści i zakresie zleconych czynności dowiadujemy się z krótkiego i dość sformalizowanego tekstu, tzw. relacji prowizYjnej5. Są to jednak, w odróżnieniu od późniejszej propozycji konsystonalnej, nie pisma oficjalne, ale prywatne notatki, które przygotowywał sobie kardynał w celu przedstawienia sprawy na konsystorzu papieskim, czyli naradzie kolegium kardynalskiego z papieżem, na którym zapadała decyzja powierzenia urzędu, odłożenia sprawy lub odmowy ze strony papieża. Z tychże zapisek dowiadujemy się, że zlecenie miało miejsce viva voce, czyli tylko ustnie i zawierało dwa zasadnicze polecenia: 1) zebranie informacji o biskupstwie i osobie proponowanego kandydata oraz 2) zreferowanie uzyskanych wyników na konsystorzu. c) Przeprowadzanie badania. Informacji dostarczały nadsyłane do Rzymu pisma, listy i polecenia, ponadto wymagano, już od jakiegoś czasu, przesłuchania pewnej liczby świadków, znających sytuację diecezji i samą osobę. Z tych czynności spisywany był protokół, miały zatem one charakter czynności prawnej, dla której - jak i dla dokumentu, przyjęła się nazwa: proces (processus), a później - proces informacyjny (processus informativus) 6. Samo badanie przeprowadzali sekretarze lub audytorzy tychże kardynałów. Oni też spisywali protokół, wspomnianą relację i przygotowywali dalszą dokumentację. Tak przynajmniej wynika z naj starszych zachowanych egzemplarzy relacji konsystorialnych z drugiego dziesięciolecia XVI w 7 . Oprócz zebrania informacji kardynał troszczył się o uzyskanie na czas koniecznych dyspens i zgody papieża na zgłaszane przez elekta dezyderaty. d) Powiadamianie Kolegium Kardynalskiego. Papież Leon X bullą Supernae dispositionis arbitrio z 5 maja 1514 r. (włączoną do akt Soboru Laterańskiego V)8 zobowiązał kardynała, któremu papież zlecał przeprowadzenie badania, do przekazania wiadomości o tym zleceniu przewodniczącym trzech stopni kardynalskich. Czy taka praktyka była już dawniej, trudno powiedzieć na podstawie dzisiejszej znajomości archiwaliów watykańskich. Ten szczegół procedury (zresztą chyba nie przestrzeganej), wart jest odnotowania dlatego, że wielu autorów upatruje w tym dokumencie wprowadzenia obowiązku przeprowadzania procesów 9 . W pewnej mierze funkcję powiadamiania uczestników przyszłego konsystorza o danej sprawie spełniało zobowiązanie kandydata przebywającego w Rzymie do złożenia wizyty przynajmniej niektórym członkom kolegium kardynalskiego, aby mogli oni wyrobić sobie zdanie na podstawie osobistego kontaktu. Jednak z dalej położonych terenów kandydaci przybywali zapewne tylko w zgoła wyjątkowych sytuacjach. Hieronim Fokciński Jest rzeczą zrozumiałą, że przynajmniej w niektórych wypadkach, nie mieszczących się w ogólnym schemacie, tak pełnomocnicy, jak i sam kardynał relator, mogli starać się, aby pozyskać przychylność członków kolegium kardynalskiego i już wcześniej zaznajamiali ich z całością sprawy. e) Relacja na konsystorzu. Kardynał, występując na konsystorzu z oficjalną prośbą o prowizję, przekazywał ustnie zebrane informacje, dotyczące m.in. położenia geograficznego i zależności metropolitalnej biskupstwa, stanu katedry oraz kwalifikacji promowanego. Przedstawiał konieczność udzielenia dyspens od zachodzących przeszkód, a także uzasadniał prośby o zmniejszenie wysokości opłat, obowiązujących z tytułu prowizji konsystorialnej. Czynność tę określano jako składanie relacji; spełniającego tę funkcję kardynała - rektorem, a tekst, którym się posługiwał - relacją konsystorialnąlo. Relatorem był zazwyczaj kardynał protektor, względnie zastępujący go wiceprotektor lub komprotektor ll . Pod koniec trwania Soboru Trydenckiego rola i uprawnienia tego urzędu w procedurze nadawania beneficjów konsystorialnych zaczęły ulegać dość szybkim . . 12 I znacznym zmIanom . f) Dyskusja na konsystorzu i powierzenie biskupstwa. W naradach konsystorza byli zobowiązani brać udział wszyscy obecni w Rzymie kardynałowie. Najczęściej miały one formę konsystorza zwyczajnego, który w literaturze dość powszechnie określa się, tłumacząc dosłownie łaciński termin consistorium secretum, jako konsystorz tajny. Na tych konsystorzach papieże omawiali wszystkie ważniejsze sprawy dotyczące życia całego Kościoła. Zasadniczymi jednak sprawami, dla których zwoływano tego typu posiedzenia Kolegium Kardynalskiego i papieża były sprawy prowizji, ale i w tych sprawach, tak jak we wszystkich innych, Sacrum Collegium stanowiło tylko organ doradczy, a decyzje należały ostatecznie do samego papieża. Po złożeniu relacji przez kardynała relatora wypowiadali się i składali votum, czyli wyrażali swoją opinię wszyscy uczestnicy narad w kolejności stopni (ordines): kardynałowie biskupi, kardynałowie kapłani i kardynałowie diakoni. Dyskusję zamykał papież decyzją udzielenia prowizji, odłożenia jej z jakichś racji na kolejne posiedzenie, względnie odmową potwierdzenia przedstawionego kandydata 13 . g) Odnotowanie wyniku narad. Z przebiegu posiedzeń konsystorzy papieskich nie sporządzano protokołu w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Prowadzono jednak urzędowe zapisy na użytek dwóch urzędów kurialnych: Kancelarii Apostolskiej i Kamery Świętego Kolegium Kardynałów. Tworzą one obecnie dwie serie archiwalne: Acta VicecanceUarii oraz Acta Camerarii, i wchodzą w skład Archiwum Konsystorialnego, jednego z ważniejszych działów Archiwum Watykańskiego. Głównie z odpisów z tych akt składa się trzecia seria Archiwum Konsystorialnego - Acta Miscellanea 14 . Zapisy z posiedzeń dotyczą głównie podjętych decyzji, informują więc o prowizjach biskupstw i niektórych opactw, czyli beneficjów większych, o dokonanych opcjach kardynałów, a także o ewentualnych redukcjach zobowiązań fih 15 nansowyc . h) Czynności poprzedzające wystawienie dokumentu prowizji. Po skończonym konsystorzu kardynał, który składał relację, miał obowiązek przedłożyć na piśmie, w ustalonej formie, kardynałowi wicekanclerzowi (kierującemu Kancelarią Papieską), zasadnicze dane omawianej prowizji, a zwłaszcza warunki, na jakich została ona udzielona. Była to tzw. ceduła konsystoriałna. Niekiedy już ten dokument stanowił wystarczającą podstawę do przygotowania dokumentu nadania. Normalnie jednak wystawiana była jeszcze w imieniu wicekanclerza kontraceduła. W treści nie odbiegała ona - poza niektórymi sformułowaniami - od samej ceduł y 16. i) Wystawienie dokumentu prowizji. Z chwilą otrzymania kontraceduły pełnomocnik osoby promowanej przystępował do nie mniej skomplikowanej fazy starań o uzyskanie samego dokumentu prowizji, ujmującego akt dokonany na konsystorzu papieskim. W wyjątkowych wypadkach mogła wystarczyć potwierdzona ceduła konsystoriałna; zwyczajnie jednak urząd biskupi powierzano poprzez wystawienie bulli. Do ważniejszych etapów starań należało uzyskanie minuty bulli, której tekst zazwyczaj wpisywano do registru, a po sporządzeniu czystopisu bulli porównywano oba teksty. Bullę - w wypadku prowizji konsystorialnych - przekazywano do Kamery Apostolskiej, skąd osoba zainteresowana mogła ją odebrać po dokonaniu opłat związanych z prowizją, względnie tylko po oficjalnym złożeniu zobowiązania ich spłaty. Obok bulli prowizyjnej dla promowanego (bulla principalis) wystawiano z reguły bulle skierowane do kapituły danej katedry, do duchowieństwa, do wiernych danej diecezji, do panującego; ewentualnie też do metropolity. Mają one daty konsystorza, na którym miała miejsce promocja; podobnie bulla uwalniająca promowanego od ewentualnych kar kościelnych. Promowany otrzymywał jeszcze bullę zezwalającą na przyjęcie sakry od biskupa w asyście dwóch lub trzech innych biskupów (wyjątkowo opata), a także bullę dotyczącą prowizji beneficjów w diecezji w miesiącach parzystych 17 . Wystawienie bulli (expeditio) mogło nastąpić przede wszystkim per cancellariam, ewentualnie per cameram (w tym okresie jednak raczej prowizji beneficjów niekonsystorialnych) lub per viam secretam, czyli przez sekretarzy papieskich 18 . j) Uregulowanie opłat. Warunkiem wydania bulli czy niekiedy innego typu dokumentu, jak już wspomniałem, było uregulowanie należnych świadczeń, zwanych servitia communia - na rzecz Kolegium Kardynalskiego i papieża z tytułu prowizji, oraz tzw. servitia minuta, a także pewnych obligationes particulares - opłat za poszczególne czynności wykonywane przez urzędników i inne osoby zaangażowane w ciągu całej procedury. Do wydania bulli nie było wymagane natychmiastowe wpłacenie należności, wystarczyły odpowiednie zobowiązania (obligationes). Wysokość opłat zależała od określonej już w przeszłości taksy, a także od udzielonych dyspens oraz urzędu, który wystawiał dokument nadania 19 . 2. Dokumentacja watykańska dotycząca ustanowienia biskupem Jana Lubrańskiego Jak dotąd znamy tylko część dokumentów dotyczących naszego tematu, jednakże jest to dokumentacja bardzo istotna. Posiadamy zapisy z akt konsystorial Hieronim Fokciński Ryc. 2. Bazylika św. Piotra w Rzymie ok. 300 r., rekonstrukcja /MWMIM$II 'BAs*\. /li/illi/Il ilfPp T Whr,' N\ Ali/i/iH/11 , V \ \ "O Yf# . (fi nl . j »\ v 'o r l r. 1 *» » \ A Ł 'L li / A: ..<> 1( » I I f l "\ \ » \ \ «.. 'W > "v \ «.x " .\ '\ tf , A«;_S \ W \ tV .-.. · ' \ * N /I. . \ \ \ V X >1 y>.-;4.> \ '\ / *"%&# . /* '1," w' , > , r y vnych, które odnotowują sam fakt prowizji zarówno płockiej, jak i poznańskiej, oraz z ksiąg Kamery Apostolskiej, dotyczące podjętych przez pełnomocników Lubrańskiego zobowiązań płatniczych, jak i częściowego już ich uregulowania. Znane są także teksty mandatów papieża, którymi redukuje taksę płocką z 2 tys. florenów na tysiąc najpierw Lubrańskiemu, a po przeniesieniu go do Poznania jego następcy Wincentemu Przerębskiemu, zatwierdzając też układ, jaki został zawarty między nimi w sprawie opłat finansowych z tytułu prowizji płockiej. Z zapisu prowizji konsystorialnej poznańskiej w aktach wicekanclerza (znanych z kopii), możemy wnioskować również o istnieniu dwu dalszych dokumentów: ceduły konsystorialnej kardynała rełatora oraz bulli prowizyjnej, którychjednak nie udało się odnaleźć. Wiemy też, że miała miejsce, dawno już wprowadzona, czynność poprzedzająca powierzenie biskupstwa, a mianowicie referowanie danej sprawy przez kardynała na konsystorzu papieskim, co zakłada istnienie rela.. ... CJl prOWIZYJnej. W celu pełniejszej analizy zachowanych źródeł, mówiących bezpośrednio o powierzeniu Lubrańskiemu biskupstwa poznańskiego, posłużę się również dokumentacją wcześniejszą, dotyczącą ustanowienia go, w marcu tego samego roku, biskupem płockim - a także ogólną znajomością procedury, czyli czynności Ryc. 3. Plan bazyliki św. Piotra w Rzymie, wg stanu z XV w. '"»''' .*.. .'-fi-f>ij T f-r* furta» » « M W » "/tr*. i akt dokumentujących nadawanie beneficjów konsystorialnych pod koniec XV wieku i w początkach XVI stulecia 20. W serii urzędowych akt z posiedzeń konsystorzy, prowadzonych na użytek Kancelarii Apostolskiej, określanej jako Acta Vicecancellaru, za miesiące nas interesujące brak jest wszelkich zapisów; część zachowała się w jednej z kopii, o czym niżej. Obydwie prowizje zostały natomiast odnotowane w 1. woluminie następnej serii urzędowych akt konsystorialnych, prowadzonych dla potrzeb Świętego Kolegium, Acta Camerarii. W trzeciej serii Archiwum Konsystorialnego, zwanej Acta Miscellanea, składającej się głównie z kopii i przeróżnego typu wypisów z dwu poprzednich serii, ale też i innego rodzaju akt, wierne odpisy z Acta Camerarii znajdują się w woluminie 2 i 5. W woluminie 6 natomiast są niektóre odpisy z ksiąg akt wicekanclerza. Odnaleziony w nim zapis prowizji poznań Hieronim Fokciński skiej, nieznany z innych woluminów akt wicekanclerza, okazał się bardzo interesujący. Nadto rok 1498 wchodzi w zakres czasowy kilkunastu jeszcze uoluminów serii Acta Miscellanea 2 ,] oraz jeszcze innych serii Archiwum W atykańskiego 22 . Zapisy o prowizjach konsystorialnych z urzędowych Acta Camerarii, vol. 1 wydał już ponad sto lat temu Józef Korzeniowskf3. W roku 1962 o. Eugeniusz Reczek SI podczas systematycznych prac w Archiwum Watykańskim zarejestrował i wprowadził do kartoteki zapisy prowizji polskich z trzech wyżej wymienionych serif 4 . Ostatnio sporo zapisów prowizji z Acta Camerarii zamieścił J. Lisowski w swej edycji De servitiis 25 , łącznie zzapisami ich kopii z serii Acta. Mise, vol. 2. Ze względu na podstawowe znaczenie tych akt wszystkie Ryc. 4. Papież Aleksander VI Borgia, zapisy dotyczące Lubrańskiego, fresk Pintoricchia w Apartamento Borgia, Watykan także już opublikowane, zostały załączone w Aneksie. W zapisach ksiąg konsystorialnych w pierwszym rzędzie otrzymujemy dokładną datę prowizji poznańskiej: 22 października 1498 r., oraz pewność, że miało to miejsce na konsystorzu tajnym - dzisiaj powiedzielibyśmy raczej "zwyczajnym": Die Lunae XXlloctobris idem S.mus D.nus Noster in consistorio suo secreto... 26 . Wiemy skądinąd, że w tym czasie nie wszystkie prowizje miały miejsce na tego rodzaju naradzie papieża z kardynałami 27 . Z projektów reform, opracowanych w połowie XVI stulecia, oraz debat podczas Soboru Trydenckiego wynika, że obsada biskupstw miała miejsce także na innego rodzaju naradach papieży z kardynałami, a nawet, że decyzja bywała podejmowana przez samego papieża 28 . A A "s ifc*»2 Kolejny, krótki techniczny zwrot w cytowanych Acta Camerarii: "ut moris est", potwierdza fakt utrwalonego już zwyczaju ustanawiania biskupów na konsystorzu, czyli że kardynałowie mieli rzeczywisty współudział w podejmowaniu tego rodzaju decyzji i to od dawna. Jeden z nich przedstawiał sprawę, co akta Kamerariusza odnotowują sformułowaniem: ad relationem Rev.mi D.ni cardinalis Capuani (Aneks, n. 8a). Sam zwrot pojawia się już w pierwszych latach pontyfikatu Eugeniusza IV (1431-1447). Pod koniec stulecia osoba kardynała wskazywana jest już regularnie - najczęściej w postaci przydomka, urobionego na ogół od diecezji,której był biskupem. Na biskupstwo płockie przedstawiał Lubrańskiego cardinalis Segobricensis, aktualny biskup Segorbe, kardynał Bartholomaeus Martini 29 , a na poznańskie cardinalis Capuanus, czyli Johannes Lopez 30 . W aktach konsystorialnych nieco później szych pojawi się dodatkowe określenie, a mianowicie, z jakiego tytułu pełni tę funkcję: jako protektor, wiceprotektor , komprotektor danego monarchy lub regionu, względnie że tylko zastępuje któregoś z tych kardynałów 3l . N a określenie czynności papieskiej przy pierwszej prowizji Lubrańskiego, na Płock użyto w Acta Camerarii słowa najczęściej wówczas stosowanego: providit... ecclesiae (Aneks, n. 1); przy drugiej, na Poznań transtulit et promovit: absolvit [...j a vinculo et prefectione, quibus dictae ecclesiae Plocensi tenebatur et eum ad Poznanienseni ecclesiam [...j transtulit et promovit (Aneks, n. 8a), czyli jak zwykle, także i w późniejszym okresie, w wypadku przenoszenia na inne biskupstwo. Podana została także przyczyna wakatu, a mianowicie śmierć poprzedniego biskupa - i to zmarłego "poza Kurią Rzymską": vacantem per obitum D.ni [pozostawiono puste miejsce] illius Ultimi episcopi extra Romanam Curiam defuncti. Wzmianka o śmierci poza Kurią Rzymską to tradycja szczególnej rezerwacji swobodnego ustanawiania biskupa przez papieża w wypadku śmierci jego poprzednika w samym Rzymie lub najbliższej odległości od Wiecznego Miasta. Po wpisie prowizji poznańskiej następuje bardzo krótki i lakoniczny zapis o ustanowieniu jego następcy w Płocku: Et successive dictae Plocensi ecclesiae modo praemisso vacanti de persona D.ni Vincentii Pleiar [Przerębski] pro v idit 32 . Ks. Józef Nowacki w biogramie biskupa Jana Lubrańskiego podkreśla, że nie wiadomo, kiedy Lubrański przyjął sakrę biskupi ą 33. W zapisie konsystorialnym prowizji płockiej jest on określony zwyczajnie jako sekretarz króla polskiego (Aneks, n. 1), a w bullach, prowizyjnej (Aneks, n. 2), dotyczącej przyjęcia sakry, a także nadań beneficjów (Aneks, n. 4, 5), określony jest jako "electus"- jak zwykle po prowizji, a przed konsekracją; podobnie w dokumencie dotyczącym należnych opłat (Aneks, n. 7). W cytowanym jednak zapisie przeniesienia do Poznania jest już tytułowany biskupem płockim: S.mus... absolvit R.dum Patrem Dominum loannem episcopum Plocensem... (Aneks, n. 8a); podobnie jak w drugim zapisie konsystorialnym, pochodzącym z akt wicekanclerza, w Acta Mise. vol. 6 (Aneks, n. 8b )34. Podobnie też, z dwoma tylko wyjątkami (Aneks, n. 11, 17) jest nazywany biskupem w późniejszych zapisach i dokumentach Kamery Apostolskiej, zarówno w odniesieniu do Płocka, jak i do Poznania (Aneks, n. 12, 15, 18, Ryc. 5. Kanonik Bernard Lubrański, załatwiał bratu Janowi sprawę prowizji w Rzymie, fragment płyty nagrobnej z katedry św. Piotra w Poznaniu Hieronim Fokciński 19, 20). Mogłoby to świadczyć, że przyjął sakrę biskupią jeszcze przed przeniesieniem na biskupstwo poznańskie. Należałoby jednak pod tym kątem szczegółowo przeanalizować akta konsystorialne z tego okresu, aby się upewnić, czy nie byłby to zwrot formularzowy, stosowany przy każdym przenoszeniu osoby już wcześniej zatwierdzonej konsystorialnie, bez względu na to, czy promowany przyjął już sakrę, czy jeszcze nie. Uwzględnić należy również określenie Lubrańskiego jako "frater", zwłaszcza w adresie bulli poznańskiej dotyczącej alternatywy miesięcy (Aneks, n. 12, 13), podczas gdy Przerębski określony jest zwyczajnie jako "electus" (Aneks, n. 14). Należy też zaznaczyć, że niektóre zapisy kameralne mają tylko określenie "dominus" (Aneks, n. 6,16). W biogramie biskupa Lubrańskiego ks. Nowacki informuje: Postulacja królewska, stosowana od blisko pół wieku wobec innych stolic, obejmuje odtąd również poznańską jako czynnik decydujący. Nie znosi elekcji kapitulnej, jednakże ogranicza jej swobodę i sprowadza ją do aktu czysto formalneg0 35 . Otóż, w zapisie wicekanclerza wzmiankowany jest akt postulacji - przypisany jednak wprost kapitule poznańskiej: postulatum a capitulo Posnaniensi (Aneks, n. 8b). W porównaniu z aktami Kamerariusza zapis ten przynosi pewne szczegóły: określona została przynależność państwowa i metropolitalna biskupstwa, a także wskazane zostało imię zmarłego poprzednika: Transtulit... de ecclesia Plocensi ad ecclesiam Posnaniensem in regno Poloniae sub archiepiscopatu Gnesnensi, vacantem extra Curiam, perobitum Domini Urielis ultimi episcopi (Aneks, n. 8b). Również kolejna informacja jest interesująca i to nie tylko ze względu na omawianą tutaj prowizję, ale w ogóle w odniesieniu do całej procedury stosowanej w Kurii Rzymskiej, jak i dalszych zagadnień, które się z tym łączą. Ktoś, kto sporządzał tę notatkę, nie podający jednak żadnych danych o sobie, pisze: Sanctissimus D.nus noster commisit mihi, ut expedirem omnia prout in Ceduła R.mi D.ni Capuani. Zatem piszący jest uprawniony, co więcej zobowiązany do zajęcia się przygotowaniem dokumentu nadania (ut expedirem), co normalnie należało do obowiązków kardynała wicekanclerza. Ponadto określenie mihi w Acta VicecanceUarii oznaczało właśnie kardynała wicekanclerza (potwierdza to dodatkowo, że fragment z wpisem prowizji Lubrańskiego został skopiowany z jego akt). Dlaczego jednak powołuje się on na zlecenie papieża? W ramach normalnego, ustalonego już trybu postępowania kardynał relacjonujący sprawę, w naszym przypadku kardynał Capuano, powinien był przekazać wspomnianą cedułę konsystorialną kardynałowi wicekanclerzowi, na podstawie której tenże wystawiał kontracedułę, będącą podstawą sporządzenia bulli prowizyjnej. W naszym wypadku nie bardzo wiadomo, jak należy interpretować wzmiankę o poleceniu papieża, aby przygotować i wysłać akt nadania według ceduły kardynała relatora. Być może na cedule były wskazane dodatkowe informacje o warunkach nadania, jak np. udzielone dyspensy, kwestia opłat itp., które nie były zadecydowane w czasie konsystorza, a które kard. Capuano uzyskał później i stąd wicekanclerz mógł mieć wątpliwości i zwrócił się o wyjaśnienie wprost do papieża. Dokumentacja z zakresu regulowania spraw finansowych nie odbiega w niczym od czynności i zapisów wówczas stosowanych 36 . Przypadkiem szczegółowym, stąd interesującym z wielu racji, jest rozstrzygnięcie kwestii dokonanej jużczęściowej wpłaty przez Lubrańskiego z tytułu prowizji na biskupstwo płockie (Aneks, n. 6, 7). Ponieważ do czasu przeniesienia go na biskupstwo w Poznaniu nie upłynął jeszcze rok, więc "electus Plocensis" nie poczuwał się do obowiązku wpłacenia drugiej części "servitii communis et 5 servitiorum minutorum" , którą normalnie powinien był wpłacić w ciągu drugiego półrocza. Z vol. 6 Acta Miscellanea dowiadujemy się, że rozstrzygnięcie tej sprawy zostało na konsystorzu powierzone kard. Sanctae Crucis, czyli kamerariuszowi Świętemu Kolegium 37 . Akta Kamery informują natomiast, że Lubrański zawarł umowę z Przerębskim, mocą której już wpłacona przez niego rata zostanie w Kamerze Apostolskiej zaliczona na poczet zobowiązań nowego elekta płockiego (Aneks, n. 12,16,19). Na pełnomocników Lubrańskiego w Kurii Rzymskiej wybrano według ustaleń ks. Nowackiego "bawiących tam kanoników Mikołaja Czepia, Mikołaja Bedleńskiego i Tomasza Goczałkowskiego"38. Jednak zobowiązania płatnicze z tytułu prowizji na biskupstwo poznańskie podpisał Joannes Luzurier alias de Belleyo clericus Verdunensis, a bulla została przekazana przedstawicielowi domu bankowego Fuggerów (na płockie podpisał Jan scholastyk płocki - Aneks, n. 7). Brak tzw. relacji konsystorialnej, zapisu, jakim się posługiwali kardynałowie relatorzy przy spełnianiu swej funkcji, nie daje nam niepodważalnego potwierdzenia faktu przeprowadzenia procesu informacyjnego i pozbawia wielu dalszych interesujących szczegółów. Zupełnie tak samo należy widzieć i ocenić fakt nieznajomości przez nas ceduły i kontraceduły. Opierając się na dotychczasowym doświadczeniu kwerend w Archiwum Watykańskim, nie wykluczałbym jednak możliwości ich odnalezienia. Inaczej ma się kwestia z bullą prowizyjną. Na podstawie notatek typu finansowego wiemy, że została wystawiona właśnie bulla, a nie innego typu dokument, i to bardzo szybko, bo w dziewięć dni po dokonaniu prowizji na konsystorzu w dniu 22 października. Bulla prowizyjna na biskupstwo w Płocku została wciągnięta do tomu Registra Lateranensia, vol. 1014. Bulla prowizyj na na Poznań trafiła do jednego z tomów Registrów Laterańskich, które niestety nie wróciły do Rzymu po ich wywiezieniu w okresie napoleońskim do Francji. Na jej istnienie wskazuje indeks tej serii z XVIIIw. 39 oraz Schedario Garampi 40 . Z bliżej nie wyjaśnionych powodów nie jest ona wymieniona na dwóch zestawieniach dokonanych w Kurii Rzymskiej na przełomie lat 70. i 80. XVI w., gdy próbowano ustalić, czy i w jakim znaczeniu królom polskim przysługiwały uprawnienia do nomi. .41 nacJI . Podsumowując powyższe uwagi, należy stwierdzić, że jesteśmy w posiadaniu mimo wszystko dość bogatych i różnorodnych informacji o poznańskiej prowizji Jana Lubrańskiego. Z odszukanej i przedstawionej dokumentacji wynika, że nadanie miało miejsce przy zachowaniu w pełni, normalnie obowiązującej wówczas procedury. Zatem wolno wnioskować, że i pozostała dokumentacja, czyli prośba kandydata, listy króla i innych dygnitarzy do papieża oraz do kardynałów, i różnego typu pełnomocnictwa musiały być przesłane i przedstawione w czasie starań, i być może jeszcze zostaną odnalezione. Jedynie bullę papieską, czyli jej wpis do Registrów Laterańskich, wypada uznać raczej za utraconą. Hieronim Fokciński Aneks Redakcja z żalem dokonała skrótów w tekstach dokumentów odnoszących się do działań Jana Lubrańskiego jako biskupa płockiego. Źródła publikowanych dokumentów: Archivum Secretum Vaticanum (ASY) Archivio Concistoriale, Acta Camerarii, vol. 1 Archivio Concistoriale, Acta Miscellanea, vol. 2, 5, 6 Camera Apostołka, Diversa Cameralia vol. 52 Camera Apostolica, Introitus et Exitus, vol. 530, 531, 532 Camera Apostolica, Obligationes et Solutiones vol. 85 Camera Apostolica, Obligationes pro Communibus Servitiis vol. 11,12 Registri Lateranensi, vol. 1014,1027,1033 Cytowane indeksy ASV: Indice 343; 503 (Schedario Garampi) Uw. Przy dokumentach publikowanych ponownie noty tekstowe potwierdzające (tak.) dotyczą nowego odczytu słowa, innego niż w tekściejuż wydrukowanym. Przy tekstach innych potwierdzają/ormę błędną w źródle lub charakterystyczną. - W transkrypcji dokumentów zachowano pisownię e lub ę zamiast ae, oraz e lub o zamiast oe; zachowano także różnicę ti lub ci, o ile była wyrazista, a w rozwiązaniu skrótów dan%rmę analogiczną lub powszechniejszą. W nawiasach () pozostały niektóre rozwiązania skrótów, w [ ] litery wątpliwe lub brakujące. 1 Ustanowienie biskupem płockim fana Lubrańskiego - według zapisu w aktach kardynała kamerariusza Świętego Ko legium 42. [Rzym] 5.3.1498 ASVArch. Concist.:Acta Cam., vol. 1, £ 84v, Acta Mise. vol. 2, £ 126v, kop., vol. 5, £ 109, kop. Wyd. Analecta Romana (Korzeniowski 1.), s. 80, n. 24 z Acta Cam.; Lisowski 1.: De servitiis, s. 290, n. 374zActaCam., s. 285, n. 361 z Acta Mise. 2 (£ niedokładne). Die Lunę V-ta martii Sanctissimus in Christo Pater et Dominus noster Dominus Alexander divina Providentia papa VI 43 in suo consistorio secreto, ut moris est, ad relationem Reverendissimi Domini cardinalis Segobricensis 44 providit de persona Domini Ioannis secretarii regis Polonie 345 ecclesie Plocensi vacanti per obitum Domini Petri illius ultimi episcopi extra Romanam Curiam defuneti 46 . Na marginesie prawym: Plocensis; - na górnym rok: MCCCCLXXXXVIII. a następuje wykreślone: metropolitane. 2 Papież Aleksander VI do fana Lubrańskiego - ustanawia go biskupem płockim, bulla prowizyjna (principalis); bulle towarzyszące: do kapituły, do kleru, do wiernych diecezji płockiej, do króla; - do Lubrańskiego, uwolnienie od ewentualnych kar kościelnych. Rzym, 5.3.1498 ASY Reg. Lat. vol. 1014 £ 211-212; 212-212v; 213v-214. Alexander etc. dilecto filio Iohanni electo Plocensi salutem e tc.Dudum siquidem bonę memorie Petro episcopo Plocensi regimini ecclesie b Plocensis presidente nos cupientes eidem ecclesie cum vacaret per Apostolice Sedis providentiam utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ordinationi et dispositioni nostre duximus ea vice specialiter reservandam decernentes ex tunc irritum et inane si secus super hiis a quoquam quavis auctoritate scienter vel ingnoranter C contingeret attemptari. Postmodum vero prefata ecclesia per obitum dicti Petri episcopi, qui extra Romanam Curiam debitum naturę persolvit, pastoris solatio destituta nos I (f. 21 Iv) vacatione huiusmodi fidedignis relatibus intellecta, - demum ad te prepositum ecclesie Posnaniensis, decretorum doctorem, in presbyteratus ordine constitutum, de nobili genere ex utroque parente procreatum, cui apud nos de nobilitate generis, vite munditia, honestate morum, spiritualium Providentia et temporalium circumspectione aliisque multiplicum virtutum donis fidedigna testimonia perhibentes direximus oculos nostre mentis, quibus omnibus debita meditatione pensatis de persona tua nobis et eisdem fratribus nostris ob dictorum morum exigentiam meritorum accepta, eidem ecclesie Plocensi de fratrum ipsorum consilio auctoritate apostolica providimus e teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem dicte ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, - Iugum igitur Domini tuis positum humeris prompta devotione suscipiens, curam et administrationem predictas sic exercere studeas solicite, fideliter et prudenter, quod ipsa ecclesia gubernatori provido et fructuoso administratori gaudeat se commissam, tuque preter eterne I (f. 212) retributionis premium nostram dicteque Sedis benedictionem et gratiam exinde uberius consequi merearis. Dat(um) Romę apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominice millesimo quadringentesimo nonagesimo septimo, tertio nonas martii, anno sexto. a następuje wykreślona sylaba, może: re. b następuje wykreślone może: Plac. c tak. d następuje sylaba przekreślona e tak, zamiastformy czasu teraźniejszego (providemus). Hak. Simili modo. Di1ectis fIliis capitulo ecclesie Plocensis, salutem etc. Hodie ecclesie vestre tunc per obitum bonę memorie Petri olim episcopi Plocensis extra Romanam Curiam defuncti pastoris solatio destitute de persona di1ecti filii Iohannis electi Plocensis nobis et fratribus nostris ob suorum habebimus et faciemus auctore Domino usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. - Dat(um) ut supra. a tak, forma czasu przeszłego. b tak,forma czasu teraźniejszego. Simili modo: Di1ectis filii s clero civitatis et diocesis Plocensis salutem etc. Hodie ecclesie Plocensi etc. Quocirca discretioni vestre per apostolica scripta mandam us quatinus eundem Iohannem electum tamquam p(at)rem animarum vestrarum grato admittentes affectu ac exhibentes ei obedientiam et reverentiam debitas et devotas eius I (f. 212v) salubria monita et mandata suscipiatis humiliter et efficaciter adimplere curetis, alioquin sententiam, quam idem Iohannes rite tule rit in rebelies ratam habebimus et faciemus auctore Domino usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. Dat(um) ut supra. Simili modo: Di1ectis fIliis populo civitatis et diocesis Plocensis salutem etc. Hodie ecclesie Plocensi etc - Simili modo: Carissimo in Christo filio Iohanni Alberto Polonie regi 47 illustri salutem etc. -, Serenitatem tuam rogamus et hortamur attente, quatinus eundem Iohannem electum et prefatam ecclesiam sue eure commissam habens a pro nostra et Apostołkę Sedis reverentia propensius commendatos -, quod idem 10hannes electus tue celsitudinis fultus presidio sibi eure pastoralis offitio possit -. Hieronim Fokcińskia tak ms., może zamiast: habeas. Na! 211 na marginesie prawym przed powYższYmi wpisami wskazany jest minutant (abbreviator): S. de Castello; - na lewym u początku wpisu inicjał imienia: B. - protonotariusza ("magisterregistri' "registrator'') własnoręcznie; - naj 212v, na końcu wpisu powyższegojego podpis i taksy - wpisane międzY inicjałem imienia i nazwiskiem: B. XX.X.X.X.X. Bagarothus Protonotarius. (f. 213v) Alexander etc. di1ecto filio Iohanni de Ludbrancz preposito ecclesie Posnaniensis salutem etc. -. Cum itaque nos hodie de persona tua nobis et fratribus nostris ob tuorum exigentiam meritorum accepta ecclesie Plocensi certo modo pastoris solatio destitute, de fratrum predictorum consilio apostolica auctoritate providere teque illi in episcopum et pastorem prefuere intendamus, nos ne provisio et prefectio predicte, si forsan aliquibus sententiis, censuribus et penis ecclesiasticis ligatus sis, valeant propterea invalide reputari, providere volentes, te a quibusvis excommunicationis, suspensionis et interdicti aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris et penis a iure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existis, ad hoc dumtaxat, ut provisio et prefectio predicte nee non singule desuper conficiende littere suum consequantur effectum, auetoritate predieta tenore presentium absolvimus I (f. 214) - Dat(um) Rome apud Sanctum Petrum, -. Noty kancelaryjne analogicznie jak wyżej - na początku wpisu: S. de Castello; - B.; na końcu: B. xx. Bagarothus Protonotarius. 3 Motu proprio (mandat) papieża Aleksandra VI, którym dokonuje redukcji aktualnej taksy związanej zprowizjąpłocką Lubrańskiego Z 2000florenów na 1000 - "pro hac vice dumtaxat' polecając kardynałowi Kamerariuszowi Rafałowi Riario oraz urzędnikom Kurii wystosowanie bulli prowizYjnej. [RzymJpo 5.31498 ASY Cam. Ap., Div. Cam., vol. 52, f. 79v-80 (dawne f. 69v-70), kop. w registrze. Cum sicut accepimus ecclesia Plocensis que alias in libris Camere Apostolice ad florenos quadringentos taxata reperiebatur, per nonnullos predecessores Vestros ad duo milia taxa ipsius aucta et in libris Camere descripta et annotata existit, licet bonę memorie Petrus ipsius ecclesie ultimus possessor et alii ad eandem ecclesiam promoti ad rationem mille ducatorum duntaxat annatam ipsius ecclesie et alia iura Camere semper solv( erin)t. Et ita expedita fuerat. N osque nuper de fratrum nostrorum consilio de persona di1ecti filii Iohannis de Ludbraniz ipsi ecclesie providimus, - Vobis, di1ecto filio R(aphael) Sancti Georgii ad Velum Aureum diacono cardinali, Camerario nostro 48, nec non clericis et gentibus Camere Apostolicae, -, mandamus, quatenus - ad rationem mille ducatorum duntaxat prout hactenus ut prefertur semper solvit. Cum quo ad commune nostrum et Venerabilium fratrum nostrorum S(ancte) Romane Ecclesie cardinalium et eorundem ac clericorum ipsorum minutum et prothonotariorum ac minuta servitia sac(rar)ia subdiaconum nec non omnia alia iura ratione dicte provisionis debita expediatis a pro hac vice dumtaxat\ -. c Placet et ita motu proprio mandam us. R. c49 a_a dopisane na końcu tekstu, ze znakiem wstawienia w tym miejscu. b zprzekreślonym e. c,,-,c przYtoczony podpis papieża. Ryc. 6. Zamek św. Anioła - 2.... w Rzymie, F-> tys. Hartmann Schedel, 1493 r. :r: . I '.A. I II I . "\'''''''''\ł_,UM /.uJt& ma * 4 PapieżAleksander VI do Jana Lubrańskiego - bulla dotyczqca przYjęcia sakry biskupiej, zformułq przYsięgi. Rzym, 7.3.1498 ASY Reg. Lat. 1014, £ 213-213v, kop. w registrze. Alexander etc. Di1ecto filio Iohanni electo Plocensi salutem etc. Cum nos pridem ecclesie Plocensi tunc per obitum bonę me morie Petri episcopi Plocensis extra Romanam Curiam defuncti pastoris solatio destitute de persona tua nobis et fratribus nostris volumus, quo d formam huiusmodi a te tunc prestiti iuramenti nobis de verbo ad verbum per tuas patentes litteras tuo sigillo signatas per proprium nuntium quantotius destinare procures quodque per hoc venerabili fratri nostro archiepiscopo Gnesnensi cui prefata ecclesia metropolitico iure subesse dinoscitur I (213v) nullum imposterum preiuditium generetur. Forma autem iuramenti quo d prestabis hec est: Ego lohannes electus Plocensis ab hac hora inantea fidelis et obediens ero beato Petro Sancteque Romane Ecclesie et Domino nostro Domino Alexandra papę VI suisque successoribus canonice intrantibus, etc. Sic me Deus adiuvet etc. - Hieronim Fokciński Noty kancelaryjne analogiczniejak w n. 2-na początku wpisu: S. de Castello; - B.; - na końcu wpisu: B. XXVIII. Bagarothus Protonotarius. 5 Bulla dla Jana Lubrańskiego, dotycząca prowizji beneficjów w diecezji płockiej, w miesiącach parzystych - zwana "super alternativa mensium". Rzym, 24.3.1498 ASY Reg. Lat., vol. 1027, £ 239v-240, kop. w registrze. Alexander etc. Di1ecto filio Iohanni electo Plocensi salutem etc. Exigentibus meritis tue devotionis ... (tenor bulli, Z drobnymi różnicami formularzowymi, taki jak w bulli poznańskiej Z 28.10.1498, zob. n. 13.) ... Dat(um) Rome apud Sanctum Petrum anno Incarnationis Dominice millesimo quadringentesimo nonagesimo septimo, nono kalendas aprilis, anno sexto. 6 Zapis opłaty - pro communi et minutis servitiis - dokonanej przez Jana Lubrańskiego Z tytułu prowizji płockiej [Rzym) 7.4.1498 ASY Cam. Ap., Mr. et Ex., vol. 530, £ 59v (dawne £ 58v). Wyd. Lisowski I.: De servitiis, s. 286, n. 363. Die VII dicti a habuit 50 florenos quatringentos septuaginta quinque a Domino Ioanne pro communi b pape ecclesie Plocensis per manus societatis de Fugheriis c5l . Na marginesie górnym: Aprilis, - na prawym: fi. V-c LXXXXlll-54, - na lewym: Pro communi pape ecclesie Plocensis. Ita est L. Ag(nellus). a na tej stronie są wpisy Z kwietnia 1498. b W ms. commune. c tak. 7 Zobowiązania Jana Lubrańskiego dotyczące opłat Z tytułu prowizji płockiej [Rzym) 10.4.1498 ASVCam.Ap., Oblig. Comm., vol.II, £ 215 (dawne £ 211). Wyd. Lisowski L: De servitiis, s. 285, n. 362. Die X aprilis 1498 Dominus Iohannes de K[r...]osia a scolasticus Plocensis 52 vice et nomine Reverendi Patris Domini Iohannis electi Plocensis obtulit Camere Apostolice et Sacro Collegio Reverendissimorum Dominorum S(ancte) Romane Ecclesie Cardinalium pro communi servitio ecclesie Plocensis ratione prefectionis b de persona ipsius domini electi eidem ecclesie auctoritate apostołka facte per buUas Domini Alexandra pape VI sub data Rome apud Sanctum Petrum tertio nonas martii anno sext0 53 , florenos auri de Camera duo milia ad quos dicta ecclesia in libris Camere taxata reperitur et quinque minuta servitia consueta, eorundem d autem communis et minutorum servitiorum medietatem e infra sex menses ex nunc sequentes, aliam vero medietatem infra aliosf sex menses ex tunc etiam proxime sequentes solvere promisit h , submisit etc., iuravit etc., seque in forma Camere solemniter obligavit, et Reverendus Pater Dominus An. de Spir(iti)bus tulit sententias. Die XI dicti mensis datę fuerunt bulle dicte ecclesie dieto Domino Iohanni qui solvit omnia iura. Patet per cedulas omnium' depositariorum, videlicetJ ad rationem mille ducatorum ad quos dicta ecclesia reducta fuit k pro hac vice du(m)taxat k pee mandatum Sanctissimi l Domini Nostri, registratum fi libro tertio diversarum folio 70 54 . Na prawym marginesie: Cardinales XlIII, na lewym: Plocensis fi. II-m a litery środkowe trudne do zidentyfikowania - może kopiowana/orma KrotoszYn?b tak. c tak. d tak. e tak. f tak. s tak. h bez etc.' tak w ms. i tak. k""k dopisane na końcu ze znakiem wstawienia w tym miejscu.' tak.' tak. fi tak. 8 Przeniesienie Jana Lubrańskiego Z biskupstwa płockiego na biskupstwo poznańskie. [RzymJ 22.10.1498 a) - według zapisu w aktach kardynała kamerariusza Świętego Kolegium. ASY Arek. Omast: Ada Cum., vol. 1, f. 91,Acta Mise, vol. 2, f. 137-137v, kop., vol. 5, f 118v, kop. Wyd. Analecta Romana (Korzeniowski L), s. 80, n. 25 z Acta Cam.,. Lisowski L: De servitiis (Lisowski 1.), s. 289, n. 372 z Acta Cam., s. 289, n. 371 z Acta Mise. 2 (£ niedokładne). Die Lune XXII octobris idem Sanctissimus Dominus Noster in consistorio suo secreto ut moris est, ad relationem Reverendissimi Domini cardinalis 3 Capuani 55 absolvit Reverendum Patrem Dominum Ioannem episcopum Plocensem 56 a vinculo et prefectione quibus dicte ecclesie Plocensi tenebatur et eum ad Ponznaniensem b ecclesiam vacantem per obitum Domini. . . . illius ultimi episcopi extra Romanam Curiam defuneti 57 transtulit et promovit. Naprawym marginesie: Ponznaniensis; - na górnym rok: 1498. a następuje wykreślone: Perusini. b tak. c zostawione miejsce na imię. b) - według zapisu w aktach kardynała wicekanclerza 58 . Rzym, 22.10.1498 ASY Arch. Concist., Acta Mise, vol. 6, £ 105vkop. Romę in die Lunę XXII octobris 1498 fuit consistorium, et expedita fuerunt infrascripta. Referente Reverendissimo Domino Capuano . Transtulit Dominum Ioannem Lumbrachi episcopum Plocensem postulatum a capitulo Posnaniensi, de ecclesia Plocensi ad ecclesiam Posnaniensem in regno Polonię sub archiepiscopatu Gnesnensi, vacantem extra Curiam per obitum Domini U rielis 59 ultimi episcopi. Sanctissimus Dominus Noster commisit mihi 60, ut expedirem omnia prou t in ceduła Reverendissimi Domini Capuani. Redditus flo. 3000. Taxa flo. 400. Na lewym marginesie: Ecclesia Posnaniensis. 9 Informacja o rejestracji bulliprowizYjnej Lubrańskiego - według indeksów ASV [Rzym, 22.10.1498J a)ASV Indice 343 (indeks alfabetyczny z XVIII w. do serii Registń Lateranensi), £ 161v - bulle cytowane sqpod zapisem woluminu w formie: "II, Anni XII". "Ecclesia Posnaniensis. Ioannes episcopus Posnaniensis. Ecclesia per obitum 168. Eadem.Idem Idem Idem Idem Commissio171". £>)ĄSV Indice 503 (Schedario Garampi, Vescovi 59) £ 96v - Z cytacjq sygnatury: ,,AB A1.VI. 121.2 p. 168,171". - Tzn. Archivum Bullarum (= obecnie Registri Lateranensi), Alexander PP. VI, rok pontyfikatu lub numer grupy woluminów, numer woluminu (tomus, czY liber) ifolia. - Według konkordancji cytacji Garampiego i sygnatur obecnych = wolumen zaginiony6l. "Ioannes fit episcopus Posnaniensis, per obitum" "Pro eodem commissio" . 10 Ustanowienie biskupem płockim Wincentego Przerębskiego. a) - według zapisu w aktach kardynała kamerariusza Świętego Kołegium. [RzymJ 22.10.1498 ASY Arch. Concist.:ActaCam., vol.1, f. 91,ActaMise, vol. 2, f.137-137v, kop., vol. 5, f 118v, kop. Hieronim Fokciński Wyd. Analecta Romana (Korzeniowski 1.), s. 80, n. 25 z Acta Cam.; - Lisowski 1.: De servitiis, s. 290, n. 375 z Acta Mise. 2. Et successive dicte Plocensi ecclesie modo premisso vacanti, de persona Domini Vincentii Pleiar a62 providit. Na marginesie: Plocensis. a tak w Acta Cam., w kop. raczej Plerar. b) - według zapisu w aktach kardynała wicekanclerza. Rzym, 22.10.1498 ASY Arch. Concist., Acta Mise, vol. 6, f. 105v. Providit in titulum Domino Vincentio Preramb decano ecclesie Sandomiriensis a regni Polonię vicecancellario de ecclesia Plocensi in provincia Gneznensi in regno Polonię vacante per translationem supra b scriptam cum reservatione beneficiorum. Sanctissimus Dominus Noster mandavit mihi, ut expedirem omnia prout in ceduła Reverendissimi Domini Capuani 63 . Redditus flo. 2000. Taxaflo. 2000. Na marginesie łewym: Ecclesia Plocensis. a ms. Sandomicensis. b ms. sub. 11 Na konsystorzu papieskim sprawa annały płockiej Rzym, 22.10.1498 ASY Arch. Concist., Acta Mise, vol. 6, f. 106. Fuit factum verbum de annat a ecclesie Plocensis, de qua ecclesia superioribus diebus et(iam) facta fuit expeditio, et fuit dictum quod electus Plocensis 64 non intendebat solvere annatam, asserendo quod nundum 3 transactus erat annus alterius expeditionis, cuius rei demandata est cura Reverendissimo Domino Sanctę Crucis 65 , ut diligenter se informaret. Na marginesie prawym: De annata Plocensi. a tak. Ryc. 7. Wzgórze kapitolińskie, widok z XV w 12 Motu proprio (mandat), którym papieżpoleca kardynałowi Kamerariuszowi oraz biskupowi Skarbnikowi przepisanie opłat do których zobowiązał się Jan Lubrański 10.4.1498 Z racji prowizji płockiej - na rzecz Wincentego Przerębskiego, któremu też redukuje taksę związaną z prowizją płocką Z 2000 dukatów na 1000, podobniejak dokonał tego wcześniej Lubrańskiemu [Rzym] 22.10.1498 ASV Cam. Ap., Div. Cam., vol. 52, f. 135 (dawne f. 124), kop. w registrze. Motu proprio. Dilectis filii s Raphael Sancti Georgii diacono cardinali Camerari0 66 ac Francisco episcopo Theanensi Thesaurari0 67 - mandamus, quatenus communia nostra ac Venerabilium fratrum nostrorum Collegii nec non minuta servitia ac sac(rar)ia aliaque omnia iura per Venerabilem fratrem nostrum Iohannem Poznaniensem, tunc Plocensem episcopum die X-ma mensis aprilis presentis anni ratione provisionis de persona sua per nos facte eidem ecclesie, - et quam nos ad dictos mille ducatos in personam dilecti filii Vincentii de Przeranis, de cuius persona dicte ecclesie Plocensi de eorundem fratrum consilio hodie providimus, reducimus, -. aPlacet et ita motu proprio mandam us R. a68 Na marginesie lewym: Super communibus. Plocensis. a""a przYtoczony podpis papieza. 13 Bulla dla Jana Lubrańskiego, biskupa poznańskiego - zwana "super alternativa mensium". Ostia,28.10.1498 ASV Reg. Lat, vol. 1033, f. 92v-93, kop. w registrze. Alexander etc. Venerabili fratri Iohanni episcopo Poznaniensi salutem etc. Personam tuam nobis et Apostolice Sedi devotam tuis exigentibus meritis paterna benevolentia prosequentes illa tibi favorabiliter concedimus, per que tibi obsequentibus et devotis ac aliis benemeritis personis te possis reddere gratiosum. Hinc est quod nos te a quibusvis excommunicationis etc., et absolutum fore censentes, tuis in hac parte supplicationibus inclinati, tibi quam diu ecclesie tue prefueris I (£ 93) de quibusvis dignitatibus, personatibus, administracionibus, officiis, canonicatibus et prebendis nec non aliis beneficiis ecclesiasticis cum cura et sine cura, secularibus et regularibus, ad tuam videlicet tibi soli, et ad tuam una cum dilectis fI1iis capitulo dicte ecclesiae collationem, provisionem, presentationem, electionem, seu quamvis aliam dispositionem communiter pertinentibus, que inantea 3 in singulis februarii, aprilis, iunii, augusti, octobris et decembris mensibus vacare contigerit, dummodo disposicioni apostolice b generaliter reservata non fuerint, etiam si presentaciones, nominaciones vel electiones aliorum que salve sint precedere consueverint, perinde ac si alique a nobis et predicta Sede vel eius legatis expectative gratie ac super Ulis reservaciones nullatenus emanassent vel in posterum non emanarent, una cum dict(o) capitulo liberę disponendi auctoritate apostolica tenore presentium concedimus facultatem, ita tarnen quod alia facultate per nos prelatis et aliis ecclesiasticis personis conferendi beneficia ecclesiastica ad eorum collationem pertinentia in certis tunc expressis mensibus vacatura per quandam regulam seu constitutionem nostram generaliter concessa deinceps te ipse non utare, nec capitulum h(uiusmo)di eodem mensę quo consensum ut prefertur prestiterint eadem facultate utantur, decernentes irritum et inane si secus super hiis a quoquam quavis auctoritate scienter vel in Hieronim Fokcińskignoranter C contigerit attemptari. Dat(um) Ostie, anno Incarnationis Dominice millesimo guadringentesimo nonagesimo octavo, quinto kalendas novembris, anno septimo. Na marginesie prawym u początku wpisu wskazany jest minutant (abbreviator): F. de Parma; na lewym - L. inicjał imienia korektora (magister registri, registrator); na końcu tekstu jego podpis, własnoręcznie: L. L( quinquagin)ta Dulans - ze wskazaniem taksy, pomiędzY imieniem i nazwiskiem. a następuje przekreślone powtórne: inantea, Z inicjałem L. b następuje przekreślone dwa razy: specialiter, Z inicjałem L. c tak. 14 Bulla dla Wincentego Przerębskiego - zwana "super a ltern a tiva mensium". Ostia,28.10.1498 ASY Reg. Lat., vol. 1033, £ 92-92v, kop. w registrze. Alexander etc. Di1ecto filio Vincentio electo Plocensi salutem etc. Personam tuam nobis et Apostolice Sedi devotam tuis exigentibus meritis paterna benevolentia prosequentes illa tibi favorabiliter concedimus ... (tenor i data jak wyżej dla Lubrańskiego; także ten sam pisarz i ten sam korektor; natomiast u początku tekstu na marginesie prawym wskazany jest minutant: S. de Castello). 15 Zobowiązanie dotyczące opłat Z tytułu prowizji poznańskiej Jana Lubrańskiego; informacja o spełnieniu go. [Rzym] 31.10.1498 ASY Cam. Ap., Oblig. Comm., vol. 12, £ 12 (i dawne £ 12). Wyd. Lisowski 1.: De servitiis, s. 289-290, n. 373. Die ultima octobris 1498 dominus Iohannes Luzurier alias de Belleyo clericus Verdunensis diocesis nomine Reverendi Patris Domini Iohannis episcopi Posnaniensis obtulit Camere Apostolice 3 et Sacro Collegio Reverendissimorum Dominorum S(ancte) Romane Ecclesie cardinalium pro communi servitio ecclesie Poznaniensis ratione translationis de ecclesia Plocensi ad ecclesiam Poznaniensem per bullas Domini Alexandri pape VI sub databbXI-mo kalendas novembris anno VII-mo, florenos quadringentos auri de Camera ad quos dicta ecclesia Poznaniensis in libris Camere taxata reperitur et quinque minuta servitia consueta, eor(un)dem autem communis et minutorum servitiorum medietatem infra sex menses proxime sequentes, aliam vero medietatem infra alios sex mensesc tunc sequentes C solvere promisit, submisit etc. seque in forma Camere obligavit. Et Reverendus Pater Dominus L. archiepiscopus d Cusentinus 69 clericus mensarius e etulit sententiam f in scriptis, presentibus etc. Att(anantis). Dicta die bulle dicte ecclesie datę fuerunt societati de Fucher, quia promiserunt solvere omnia iura ads statim. Deinde solverunt. Patet per cedulas. Na marginesie prawym: Cardinales XlIII; - na lewym: Ecclesia Poznaniensis, :fi. cccc. a tak. b"b tak. c< tak. d tak. elle tak. f raczej tak. 8 tak. 16 Zobowiązanie dotyczące opłat Z tytułu prowizji płockiej Wincentego Przerębskiego; informacja o spełnieniu go dzięki cesji opłat Lubrańskiego i redukcji taksy płockiej dokonanej przez papieża 22.10.1498. [Rzym] 31.10.1498 ASY Cam. Ap., Oblig. Comm., val. 12, £ 12v. Wyd. Lisowski I: De servitiis, s. 291, n. 378. Dicta die 3 dominus Iohannes Luzurier alias de Belleyo clericus Verdunensis nomine Reverendi Patris Domini Vincentii electi Plocensis obtulit Camere Apo Ryc. 8. Ruiny Koloseum w Rzymie, ok 1500 r. stolice et Sacro Collegio Reverendissimorum Dominorum S(ancte) Romane Ecclesie Cardinalium pro communi servitio ecclesie Plocensis ratione provisionis et prefectionis de persona sua eidem ecclesie auctoritate apostolica facte sub data XI b kalendas novembris anno septimo florenos auri de Camera duo milia ad quos dicta ecclesia in libris Camere taxata reperitur et quinque minuta servitia consueta, eor(un)dem autem communis et minutorum servitiorum medietatem infra sex menses, aliam vero medietatem infra alios sex menses proxime c tunc sequentes C solvere promisit, submisit etc., iuravit etc., et Reverendus Pater Dominus Ludovicus archiepiscopus Cusentinus Camere prefate clericus mensarius tulit sententiam d in scriptis, presentibus etc. eCampania rog(atuS)e70. Dicta die bulle dicte ecclesie datę fuerunt societati de Fucher, quia Reverendus Pater Dominus Iohannes translatus ad Poznaniensem per dictum dominum lohannem de Billeyo£ procuratorem suum vigore mandati manu domini Pauli Sumislay de Gnezna clerici et notarii publici Gneznensis diocesis subscriptis recognitis et in Camera dimissi consensit expresse ut solutio communium h et iurium ecclesie PlocensisNa marginesie prawym: Cardinales XlIII; - na lewym: Ecclesia Plocensis, fi. II-m. a wyżej wpisany tekst na tymże f ma datę: ultima octobris 1498. b W ms. błędnie: X-mo Kalendas. c< tak. d tak. e_e tak; dopisane własnoręcznie przez Alojzego de Campania notariusza Kamery. f raczej tak. ss tak. h tak.' następuje wykreślone: dieta, i tak. k tak. l następuje wykreślone: dice (n) s.' tak. fi tak. n tak. o tak. P tak. i tak. r tak. s_s tak. 17 Zapis opłaty dokonanej przez Jana Lubrańskiego Z tytułu prowizji poznańskiej [Rzym] 3.11.1498 ASY Cam. Ap., Mr. et Ex., vol. 531, f 18v. Wyd. Lisowski L: De sewitiis, s. 291, n. 377. Hieronim Fokciński Die III dicti a habuit 7l florenos centum nonaginta simi1es a domino Iohanne electo Poznaniensi pro communi papę dicte ecclesie per manus de Fucheris. Na marginesie prawym: fl.CCXXXVII; - na marginesie lewym: Pro communi ecclesie Poznaniensis. Ita esL (rękqpodpisujqcego się przY innych pOzYcjach: Octavianus). a na marginesie górnym: novembris 1498, i poprzedzajqcy wpisjest Z tegoż miesiqca. 18 Pokwitowanie kardynała kamerariusza Kamery Apostolskiej Rafała Riario opłaty dokonanej Z tytułu prowizji poznańskiej Jana Lubrańskiego. [RzymJ 3.11.1498 ASV Cam. Ap., Oblig. et Sol, vol. 85, f. 36v, kop. w registrze. Wyd. Polonica ex libris (Lisowski L), s. 238, n. 644. Universis etc. Raphael etc. Universitati etc.,a quod Reverendus b Pater Dominus lohannes episcopus Poznaniensis ratione translationis de ecclesia Plocensi ad Poznaniensem pro totali etc. communis servitii ecclesie Poznaniensis florenos auri de Camera centum nonaginta ipsi Camere Reverendo c Patre Domino Francisco) de Borgia recipiente die presenti per manus de d Fucher, et pro totali etc. unius minuti servitii nobis et clericis debiti, florenos XlIII, solidos XV, et pro totali etc. trium minutorum servitiorum familiaribus et officialibus palatii debitorum florenos XLV, solidos XV, solvi fecit realiter et cum effectu, ut patet ad or( dinarium) intro(ituum) libro VII, folio XVII, die III novembris 1498, anno septimo 72 . F1.I, gr.II. Visa: An. de Vit(er)bio. eN(icolaus) de Castello e . Na marginesie lewym: Ecclesie Poznaniensis; - w słupku: 190,14-15, 45-15. a pierwszY dokument w vol.,f. 1, maformułę rozwiniętq: " U niversis et singulis presentes litteras inspecturis, Raphael Sancti Georgii ad Velum Aureum Sacrosanct( e) Roman( e) Ecc(1esie) diaconus cardinalis domini papę Camerarius. Salutem in Domino. Universitati Vestre notum facimus per presentes, quod Reverendus in Christo Pater Dominus ...". b skrót słowa napisany na wykreślonym: c u m. c tak. d tak, nie inicjał imienia. e e jego rękq dokonany jest cały zapis. 19 Kardynał kamerariusz potwierdza opłaty dokonane Z tytułu prowizji płockiej Wincentego Przerębskiego, zrealizowane dzięki cesji opłat poprzednika, Jana Lubrańskiego, oraz mocq specjalnego mandatu papieża. [Rzym, 3. 11. 1498J ASV Cam. Ap., Oblig. et Sol, vol. 85, f. 37, kop. w registrze. Wyd. Polonica ex libris (Lisowski L), s. 239, n. 645. Universis etc. Raphael etc. Universitati etc., quod cuma Reverendus Pater Dominus lohannes nuper Plocensis, nunc vero Poznaniensis episcopus de ecclesia Plocensi ad Poznaniensem translatus, tempore prefectionis sue ad dictam ecclesiam Plocensem, pro totali et integra solutione communis servitii per eum tunc Apostolice Camere debiti ratione dicte prefectionis florenos auri de Camera quadringentos septuaginta quinque, ad rationem mille ducatorum iuxta reductionem per b Sanctissimum Dominum N ostrum papam pro illa vice dumtaxat vigore c specialis mandati factam d , ipsi Camere Reverendo Patre Domino Francisco de Borgia Sanctissimi Domini Nostri papę et dicte Camere Thesaurario generali pro ea recipiente, sub die videlicet VII aprilis proxime preteriti, ut patet e ad or( dinarium) intro(ituum) eiusdem Camere libro 6 folio 58 73 , et pro totali etc. unius minuti servitii nobis et dominis f clericis ipsis Camere debiti florenos XVII, solidos VII, denarios 8, et pro totali etc. trium minutorum servitiorum familiaribus et officialibus palatii apostolici etc. florenos CVII, solidos 7, denarios 8, ipsis dominis clericis, h nostro et h eorum propriis ac familiarium et officialium predictorum nominibus recipiente, per manus spectabilium virorum societatis de Fucher solvi feceri(n)t' realiter et) cum effectu. Cumque post(remo) dieto domino Iohanni de ecclesia Plocensi ad Poznaniensem huiusmodi ut prefertur k translato, dicte ecclesie Plocensi provisum fuerae de persona Reverendi Patris Domini Vincentii, nunc electi Plocensis, 'ipseque l dominus Iohannes Poznaniensis repetendo ab ipsa Camera dictas solutiones tunc per eum factas pro ecclesia Plocensi, q uam fi infra 6 menses vel circa dimisit, ac demum ex pacto expresso inter eum et prefatum dominum Vincentium electum, accedente beneplacito Sanctissimi Domini Nostri pape vigore mandati manu Sue Sanctitatis signati et n in Camera dimissf 4 , per Venerabilem virum Dominum Iohannem Luzuirer alias de Belleio procuratorem suum, ut constat de huiusmodi procurationis mandato publico instrumento etc. consens(er)it O expresse, quod solutiones communiumP et minutorum prefatorum aliorumque iurium dicte ecclesie Plocensis per ipsum dominum Iohannem Poznaniensem ut preferturi facte, cede(re)f in favorem ipsius domini electi et compense[n]tur S in solutione, quam ipse electus facere debebat' pro sua provisione et prefectione, et Cameram ipsam ipsumque dominum electum in forma" iuris valida quitav( er)it W lecito vigore prefati mandati iuxta illius tenorem prefatum dominum Vincentium electum de communibus et minutis servitiis ac iuribus dicte ecclesie Plocensis sie per dictum Iohannem p(re)X assensum suumy solutis, perinde z ac si ipse electus illa omnia actualiter solvisseC a tenore presentium quitamus etc. Datum etc. aa FI. II, gr.III. Visa: An(tonius) de Viterbo bb . N(icolaus) de Castello cc . a tak. b tak. c tak. d tak. e tak.! tak. s skrót identyczny jak wyżej. h_h tak.' tak wg skrótu, i tak. k tak.' lub: fuerit, wg skrótu. u tak. m tak. n tak. o tak, consens( er)it, z wyraźnym znakiem skrótu, P raczej tak, wg skrótów, i raczej tak, wg skrótu. r tak wg skrótu. s w ms. (com)penset(ur). t tak. u następuje przekreślona sylaba: so; stqd pewnie odczyt w ed.:facta. w tak. x tak. Y tak. z tak. aa_aa tak. bb tak. Cjego ręką dokonany jest cały zapis. 20 Zapis opłaty dokonanej przez Jana Lubrańskiego Z tytułu prowizji poznańskiej [Rzym] 15. Z 1502 ASV Com. Ap., Mr. et Ex., vol. 532, f. 57 (dawne 58). Dicta die a habuie s similiter vigore similis mandati florenos nonaginta quinque similes a domino Iohanne episcopo Posnaniensi b pro communi pape ipsius ecclesie per dictas mao nus , patet ut supra. Na marginesie górnym rok: MVcII, na łewym: Pro communi pape e(cclesie) - i nie wpisana nazwa; niżej inną ręką: Ita esL V. - i tą samą ręką wpisana została nazwa biskupstwa w tekście zapisu; - na marginesie prawym: fi. CXXVIII. 46. a na tej stronie są zapisy z: XV iulii. b nazwa wpisana ręką sprawdzającego. c w zapisach wyżej - podobnie, - w pierwszym na stronie: per manus Societatis de Fucharis. (Fuggerowie). Skróty częściej cytowanych publikacji: Anałecta Romana (Korzeniowski I.) = Anałecta Romana ąuae historiom Poloniae saec. XVI illustrant ex archivis et bibłiothecis excerpta. Ed. Korzeniowski Ioseph. Hieronim Fokciński Cracoviae 1894 (Scriptores Rerum Polonicarum T. XV), praca ogłoszona wcześniej pod tytułem: Excerpta ex libris manu scriptis Archivi Consistorialis Romani 1409-1590. Expeditionis Romanae cura anno 1887 collecta. Cracoviae 1890. Fokciński H: Udział kardynała = Fokciński H: Udział kardynała protektora w nadawaniu wyższYch godności kościelnych w Kurii Rzymskiej w XVI wieku. Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych. Rzym-Warszawa, 2: 1980, s. 55- 71. HC = Hierarchia catholica medii aevi, T. II, 1431-1503. Oprać. Eubel C. Monasterii 1914. Lisowski L: De servitiis = Lisowski Ioannes: De servitiis: communi et minutis episcoporum Poloniae. Romae 1982. Polonica = Polonica ex libris «Obligationum et Solutionum» Camerae Apostolicae ab a. 1373. Lisowski Ioannes collegit. Romae 1960 (Elementa ad Fontium Editiones 1). Sussidi = Sussidi per la consultazione deli 'Archivio Vaticano. Lo Schedario Garampi, i Registri Vaticani, i Registri Lateranensi, le» Rationes Camerae«, l Archivio Concistorialeo Nuova edizione riveduta e ampliata a cura di Germano Gualdo. Cittą dei Vaticano 1989 (Collectanea Archivi Vaticani 17). PRZYPISY:l Urzędowe diariusze spraw omawianych na konsystorzach, tzw. akta konsystorialne, zachowały się dopiero od początków XV wieku. Pierwszy wolumen, obejmujący lata 1409-1434 zachował się w Archiwum Watykańskim w serii Acta Miscellanea. Do lat 30. czynności poprzedzające prowizje są wzmiankowane raczej rzadko. Jak dotąd, brak jest omówień całościowych, a nawet dla poszczególnych okresów. Będę się więc odwoływał do swoich wcześniejszych opracowań, w których podana też została dotychczasowa literatura: Procesy informacyjne w Kurii Rzymskiej przed nadaniem wyższych beneficjów kościein) do początków XVI wieku. Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych. Rzym-Warszawa, 1:1976, s. 74-85; oraz: Conferimento dei benefici ecclesiastici maggiori nella Curia Romanafino allafondazione delia Congregazione Concistoriale. Rivista di Storia de ia Chiesa in Italia, 35:1981, n. 2, s. 334-354. 2 Prawo prezentacji było powszechnie przyjętą formą wysuwania kandydatów na beneficja niższe, niekonsystorialne. Jednakże przez wielu autorów bywa też odnoszone do beneficjów konsystorialnych. Wydaje się jednak, że w omawianym przez nas okresie (ale też i później), uprawnienie do prezentacji nie wypływało Gak w wypadku beneficjów niekonsystorialnych) z ogólnego prawa kościelnego, konkretnie z ius patronatus, lecz miało, względnie papieże starali się mu nadać, charakter wyjątkowego przywileju. 3 Postulacja (postulatio) stanowi odmianę elekcji; jest to bowiem wybór połączony z prośbą wyborców, skierowaną do kompetentnego przełożonego, o dopuszczenie do urzędu kandydata, który ma jakąś przeszkodę kanoniczną. 4 Sporo informacji, lecz dopiero z połowy XVI w., znajdujemy np. w korespondencji agenta polskiego w Rzymie Jerzego z Tyczyna, zob. Georgii ricinii ad Martin um Cromerum epistulae (a. 1554-1585). Ed. Axer G. Wratislaviae 1975. 5 Pierwsze omówienie tego typu dokumentacji zob. H. Fokciński, Le relazioni concistoriali nel Cinquecento. Archivum Historiae Pontificiae, 18:1980, s. 211-261. Zob. też PropozYcje konsystorialne w XVI wieku, wyd. H. Fokciński, Rzym 1994, s. 9-11 (omówienie); s. 167-180 (teksty relacji dotyczących polskich biskupstw z lat 1543-1546). Wcześniej opublikowałje, lecz nie zawsze w całości, Józef Korzeniowski [w:] Analecta Romana, s. 5-10. 6 Zob. przyp. 1. Historię procesów informacyjnych omówił ostatnio Dante Gemmiti: U processo per la nomina dei vescovi. Ricerche su U'elezione dei vescovi nel sec. XVIII. N apoli, ROI 1989. W rozdziale pierwszym: II periodo pretridentino, s. 19-48, zbiera informacje oparte na dotychczasowej literaturze, ale raczej starszej, powtarzając sporo wiadomości już niezbyt aktualnych. 7 Zob. przyp. 5. 8 Conciliorum oecumenicorum decreta, a cura di G. Alberigo, G. A. Dossetti, P. P. Joannou, C. Leonardi, P. Prodi, ed. 3, Bologna 1973, s. 614-625. 9 Zob. H. Fokciński, Udział kardynała, s. 58-60. 10 Zob. przyp. 5. 11 Podstawowe wiadomości na temat kardynałów pełniących funkcje relatorów na konsystorzach papieskich oraz szczegółowe wykazy dla poszczególnych dworów i terytoriów podaje J. Wodka, Zur Geschichte der nationalen Protektorate der Kardiniile an der romischen Kurie, Innsbruck-Leipzig 1938. Por. też H. Fokciński, Udział kardynała, s. 55-71. 12 Bardziej szczegółowe informacje podaje H. J edin: Die Reform des bischojlichen Informativprozesses aul dem Konzil von Trient, [w:] Kirche des Glaubens- Kirch e der Geschichte, T. II, Freiburg-Basel 1966. Jest to przedruk z: Archiv fur Katholische Kirchenrecht, 116:1936, s. 389-413. Nowsze informacje zob. H. Fokciński, La procedura da sequire nel conferimento dei benefici concistoriali secondo i decreti deI Concilio Tridentino. Archivum Historiae Pontificiae, 29:1991, s. 173-195. 13 Bliższe informacje zob. w literaturze podanej w przyp. l i 5. 14 Takie nazwy serii podaje także opracowany ostatnio przez Archivio Segreto Vaticano Indice deifondi e relativi mezzi di descrizione e di ricerca. Cittą deI Vaticano 1998, pod nazwąArchivio Concistoriale, s. 10. 15 Pierwsze wiadomości oraz gros zapisów odnoszących się do Polski, do końca XVI wieku, opublikował J. Korzeniowski, [w:] Analecta Romana. - Por. też H. Fokciński, Udział kardynała, s. 32-35 i 41, oraz H. Fokciński, Akta konsystorialne w »Bullarium Poloniae«, Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych, 5:1991, s. 147-151. 16 Podstawowym do dzisiaj opracowaniem obydwu typów dokumentacji jest praca L. Pasztor, Le cedole concistoriali, Archivum Historiae Pontificiae, 11:1973. Nieco informacji o funkcji ceduły zob. H. Fokciński, Akta konsystorialne w»Bullarium Poloniae«, Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych, 5:1991, s. 155 nn. 17 Por. Aneks, n. 2, 4,13 i 14. 18 Najbardziej podstawowe informacje oraz bibliografię przedmiotu zob. Paulus Rabikauskas SI, Diplomatica Pontijicia (Praelectionum lineamenta). Roma 1980, zwłaszcza: Periodus III: A Leone IX (1049) usque ad ordinationem cancelłariae sub Ioanne XXII (1331), s. 35-75, oraz Periodus IV: Ab anno 1331 usque ad institutionem Sacrarum Congregationum (1588), s. 75-140. 19 Z polskich opracowań obszerne wiadomości podaje Jan Lisowski: De servitiis: communi et minutis episcoporum Poloniae. Romae 1982, zwłaszcza [w:] Pars 1. Introductio s. 7-40 (o typach dochodów Stolicy Apostolskiej), Pars II, ss. 41-54,106 (opłaty obowiązujące z tytułu prowizji konsystorialnych) oraz s. 70-92 (wykazy taks zobowiązań kościołów katedralnych i opactw obsadzanych na konsystorzach papieskich), zob. też przykłady zapisów opłat w Appendix (s. 149-292 passim), a także w jego wcześniejszej publikacji dokumentów watykańskich: Polonica ex libris "Obligationum et Solutionum CameraeApostolicae ab a. 1373, Romae 1960. (Elementa ad Fontium Editiones l). 20 Ogólne informacje o poszczególnych cytowanych woluminach będą podawane za naj nowszym opracowaniem Archiwum Konsystorialnego [w:] Sussidi, s. 333-362. 21 Są to woluminy według dzisiejszej numeracji: 3,6,20,22,44,54,56,58, 59, 61,64 i 70, zob. Sussidi, s. 348. 22 M.in. w Armadio XXXVII, vol. 40, ff. 294-353 za lata 1498-1572, zob. Sussidi, s. 348; Arch. Concist., Atti Concistoriali (Consisto , riii) (Sostituto deI Concistoro) vol. za lata 1498-1644, zob. Sussidi, s. 350; Miscellanea: ArmadioXII, vol. 105 A, 139,223, Armadio vol. 4, zob. Sussidi, s. 359. 23 Analecta Romana. Nieco ogólnych uwag na temat publikacji akt konsystorialnych zob. H. Fokciński, Udział kardynała, s. 37-40. Hieronim Fokciński 24 N owa rejestracja okazała się bardzo użyteczna, por. H. Fokciński, Udział kardynała, s. 37-40. 25 De servitiis. Publikacja (w Appendix) obejmuje dokumentację archiwalną za lata 1375-1499 (styczeń). Zestaw poszczególnych akt z Archiwum Konsystorialnego poda! autor na s. 293. Zob. też wcześniejszą publikację źródeł tegoż autora: Polonica ex libris »Obligationum et Solutionum«; de facto niektóre woluminy w publikowanej serii są zapisami prowizji konsystorialnych, a mianowicie vol.: 66 (za lata 1433-1443), 72 (za lata 1443-1457), 75 (za lata 1446-1457), 82 (za lata 1466-1483) oraz 83 (za lata 1466-1488). 26 Aneks, n. 8a, por. też 8b. 27 Zob. n p. Vetera Monumentu Hibernorum et Scotorum historiam illustrantia. Ed. A. Theiner. Romae 1864, s. 401-402, n. 779, s. 394-395, n. 771, s. 417-418, n. 791, s. 426-427, n. 802 itd. 28 Zob. H. Fokciński: La procedura da seguire nel conferimento dei benefici concistoriali secondo i decreti deI Concilio Tridentino. Archivum Historiae Pontificiae, 29: 1991, s. 178-182. 29 HC 2, s. 73, 234 przyp. 5,6. 30 HC2, s. 71,118. 31 J. Wodka, Zur Geschichte der nationalen Protektorate der Kardiniile an der romischen Kurie. Innsbruck - Leipzig 1938, Publikationen des ehemaligen Osterreichischen Historischen Instituts in Rom Bd. 4/1, ss. 20-21,114. 32 W zapisie jego prowizji w Acta Mise, vol. 6, (o którym w przyp. 34) jest forma "Preramb" . 33 Dzieje archidiecezji poznańskiej, T. II, Poznań 1964, s. 89. 34 Wolumen 6 z Acta Miscellanea, jak wspomniałem wyżej, jest kopią i chronologicznie obejmuje zapisy z Acta Vicecancellarii, vol. l, la i 2, ale zapisów od 6 czerwca do 26 października 1498 r. w tamtych brak, za ten więc okres fragment z vol. 6 stanowijak dotąd jedyny przekaz zapisów wicekanclerza. 35 Dzieje archidiecezji poznańskiej, T. II, Poznań 1964, s. 88. 36 Zob. obydwie pozycje Jana Lisowskiego wskazane w przyp. 19. 37 Zob. Aneks, n. 11. 38 Dzieje archidiecezji poznańskiej, T. II, Poznań 1964, s. 88. 39 ASV lndice 343, f. 161 v; por. też Sussidi, s. 261, 258. - Zob. Aneks, n. 9a. 40 ASV lndice 503, f. 96v. - Zob. Aneks, n. 9b. 41 ASV AA Arm. I-XVIII n. 3457 f. 1-9; zob. Władysław Abraham: Prawne podstawy królewskiego mianowania biskupów w dawnej Polsce, Kraków 1938, s. 2. 42 W roku 1498 funkcję tę pełnił kard. Bernardinus Carvajal, HC, T. II, s. 59; - zob. n. 11. - Nie zachowały się z tego okresu (od końca marca 1493 do początku czerwca 1498) zapisy spraw konsystorialnych z akt kardynała wicekanclerza. 43 Aleksander VI, papież (Rodrigo de BoJja), wybrany 11.8, koronowany 26.08.1492, zm. 18.08.1503. 44 Kardynał relator, aktualny biskup Segorbe, Bartholomaeus Martini, HC, T. II, s. 73, 234, przyp. 5, 6. 45 Jan Lubrański, bp płocki od 5.03.1498, bp poznański od 22.10.1498, zm. 22/23.05.1520. HC, T. II, ss. 217, 219, Polski słownik biograficzny, T. XVIII, Wrocław-Warszawa 1973, s. 81-84. Zob. n. 8. 46 Piotr z Chodkowa bp płocki od 15.12.1480, zm. 15.08.1497, HC, T. II, s. 217. 47 Jan Olbracht, król polski 1492-1501. 48 Raphael (Sansonus) Riario kard. (od 1477), kamerariusz Kamery Apostolskiej, zm. 1521, HC, T. II, s. 18. 49 R. - inicjał imienia chrzestnego papieża Aleksandra VI: Rodrigo (de BoJja). 50 To znaczy Thesaurarius generalis, Franciscus Borgia; por. analogiczne zapisy z wcześniejszego okresu wyd. przez J. Lisowskiego, De servitiis passim. Zob. w n. 19 cytację tego zapisu. Por. też n. 12. 51 Bankierzy, Fuggerowie. 52 Jan Krotoski (?). 53 Zob. n. 2. 54 Zob. n. 3; por. też n. 16 przyp. 2. 55 Kardynał relator Iohannes Lopez - kard. od 1496; od 29.12.1492 bp Perugii, od 15.10.1498 abp Capui, zm. 5.8.1501, HC, T. II, ss. 23, 71,118, 214. 56 Zob. n. 1. 57 Górka Uriel, bp poznański od 26.5.1479, zm. 24.1.1498, HC, T. II, s. 219. 58 Wicekanclerzem - po kardynale Rodrigo de BoIja, który 11(26).8.1492 został papieżem (Aleksander VI) - był kardynał Ascanius Maria Sfortia de Vicecomitibus, kard. od 17.3.1484, zm. 27.5.1505, HC, T. II, ss. 20, 21,83. 59 Zob. wyżej przyp. 3. 60 Informacja dotyczy kard. wicekanclerza w sprawie ekspedycji bulli prowizyjnej . 61 Sussidi per la consultazione deli 'Archivio Vaticano. ho Schedario Garampi, i Registri Vaticani, i Registri Lateranensi, le "Rationes Camerae' L'Archivio Concistoriale. Nuova edizione riveduta e ampliata a cura di Germano Gualdo. Cittą deI Vaticano. Archivio Vaticano 1989, s. 285, por. też s. 261 - indeksy, a także s. 86 - rozwiązanie skrótów stosowanych w Schedario Garampi. 62 Wincenty Przerębski, bp płocki od 22.10.1498, bp włocławski od 29.11.1503, zm. 20.9.1513, HC, T. II, s. 217, T. III, s. 336. 63 Zob. takie samo zlecenie wyżej w n. 8b. 64 Jan Lubrański. 65 Kard. Bernardinus Carvajal, który w 1498 sprawował funkcję kamerariusza Świętego Kolegium, HC, T. II, s. 22, 59, 62, 72. 66 Zob. n. 3. 67 Franciscus Borgia, bp Teano od 19.08.1495-1508, od 6.11.1499 także Cosenzy, od 28.09.1500 kard., zm. 4.11.1511., HC, T. II, s. 24, 242, 249. - Por. n. 6,17,18,19. 68 Por. n. 3. 69 Ludovicus de Agnellis abp Cosenzyod 16.10.1497, HC, T. II, s. 142. 70 Aloisius de Campania notariusz Kamery Apostolskiej. 71 Zob. n. 6 przyp. 1. 72 Zob. n. 17. 73 Zob. n. 6. 74 Por. n. 12 i 16. 75 Tzn. Thesaurarius generalis. W pierwszym zapisie w woluminie (f 2) z 1.9.1501 jest on wymieniony: "Hadrianus Castellensis protonotarius apostolicus, Camere Apostolice clericus, Sanctissimi Domini Nostri pape generalis Thesaurarius"; został biskupem 14.2.1502, kardynałem 31.5.1503, HC, T. II, s. 25,70,163.