PIERWSZE DZIESIĘĆ LAT PRACY WIELKOPOLSKIEGO CECHU RZEŹNIKÓW IWĘDLINIARZY W POZNANIU ( 1989-1999)1
WINCENTY PEZACKI
A. Prawne regulacje społeczno-zawodowej działalności poznańskich rzeźników i wędliniarzy w okresie 1953-1989 Od lipca 1953 roku poznańscy rzeźnicy i wędliniarze byli członkami Cechu Rzemiosł Różnych (CRR). Po 1945 roku była to już piąta prawna regulacja ich , pracy społeczno-zawodowej. Sredni okres działalności kolejnych cechów rzeźnicko-wędliniarskich w Poznaniu, organizowanych przed okresem CRR, trwał dwa lata, faktycznie natomiast od trzech miesięcy do trzech lat. Do Cechu Rzemiosł Różnych grupa rzeźnicko-wędliniarska należała trzydzieści lat, później, w latach 1983-89 działała w Cechu Rzemiosł Spożywczych, a od 1989 roku ma własny, Wielkopolski Cech Rzeźników i Wędliniarzy. Od 1953 roku marzeniem poznańskiej społeczności rzeźnicko-wędliniarskiej był cech, w którego nazwie będzie ponownie podkreślona jej specyfIka zawodowa. Konsekwentne starania rzemieślników rzeźnicko-wędliniarskich w Poznaniu zostały jednak zrealizowane dopiero po 36 latach działalności pod innym sztandarem cechowym. Zwiastunem przyszłych zmian było członkostwo rzeźników i wędliniarzy w nowo organizowanym w Poznaniu Cechu Rzemiosł Spożywczych (CRS)2. Zgoda władz na powstanie tego cechu była związana z postępującym załamywaniem się nakazowo-rozdzielczej gospodarki PRL, w wyniku czego następowała m.in. regeneracja prywatnych przedsiębiorstw rzemieślniczych. Efektywności tych zmian dowodzi porównanie mocy produkcyjnych rzemiosła rzeźnicko-wędliniarskiego i uspołecznionego przemysłu mięsnego. W 1976 roku rzemieślnicze moce produkcyjne przetwarzania surowców rzeźnych były 100 razy mniejsze od przemysłowych, a cztery lata później już tylko 40 
Wincenty Pezackirazy mniejsze, bo ich rozwój był coraz bardziej dynamiczny. Poznańskie środowisko rzeźnicko-wędliniarskie odegrało w tym procesie szczególnie dużą rolę. W roku 1977 było w Poznaniu sześć razy więcej przedsiębiorstw rzeźnicko-wędliniarskich niż w 1955 roku (w 1956 roku pracowało w Poznaniu tylko jedno tego typu przedsiębiorstwo) . N owy Cech Rzemiosł Spożywczych zaczął pracować w połowie 1983 roku. Rzeźnicy i wędliniarze stanowili przeciętnie 14 proc. ogólnej ilości członków cechu, tj. 30-40 osób. Cech nie zrzeszał oczywiście wszystkich rzemieślników trudniących się produkcją i handlowym obrotem żywnością. W 1986 roku do cechu należało 22 proc. rzemieślników z terenu Wielkopolski (4 województwa), a z województwa poznańskiego 50 proc. W tym samym okresie w sekcji rzeźnicko-wędliniarskiej utrzymywała się przewaga ilościowa członków spoza Poznania (w 1988 roku na 40 jej członków w Poznaniu mieszkało i pracowało tylko 14). Mimo branżowego zróżnicowania członków poznańskiego CRS współpraca była wyjątkowo zgodna. Na zebraniu wyborczym członków w dniu 1.09.1983 r. zaproponowano wybór dziewięcioosobowego zarządu, w którym miało zasiadać po trzech członków z każdej sekcji zawodowej. Z sekcji rzeźnicko-wędliniarskiej wybrano Aleksandra Tecława na pierwszego podstarszego, a Jacka Marcinkowskiego i Henryka Knopa na członków zarządu. Wszyscy trzej z takimi samymi funkcjami i zadaniami zostali wybrani ponownie w dniu 30.06.1987 r. W 1985 roku A. Tecław został ponadto wybrany delegatem CRS na zjazd delegatów poznańskiej Izby Rzemieślniczej. W tym też roku J. Marcinkowskiemu zlecono opiekę nad uczącą się młodzieżą. Zorganizowano również trzy komisje cechowe. Dwoma komisjami kierował H. Knop oraz J. Marcinkowski. Pod koniec 1987 roku cechowa sekcja rzeźnicko-wędliniarska nawiązała pierwsze kontakty z zagranicą, tj. z rzeźnikami i wędliniarzami z Kemnitz (ówczesne NRD). Inicjującą rolę w nawiązaniu tych kontaktów pełnił podstarszy CRS A. Tecław. Aktywność organizacyjna rzeźników i wędliniarzy dowodzi, że w CRS czuli się oni o wiele lepiej niż w CRR. CRS to po prostu teren przyjacielskiej współpracy z piekarzami i cukiernikami. Ta harmonijna współpraca nie stłumiła jednak pragnienia zorganizowania własnego cechu rzeźnicko-wędliniarskiego. Po sześciu latach wspólnej pracy, w 1989 roku przystąpiono do organizacji Wielkopolskiego Cechu Rzeźników i Wędliniarzy z siedzibą w Poznaniu. Podczas zgro
Ryc. 1. Hemyk Knop, wieloletni aktywista cechowy 
madzenia CRS w dniu 4.04.89 r. z propozycją taką wystąpiło trzech członków zarządu tego cechu: Aleksander Tecław, Jacek Marcinkowski i Henryk Knop3. Propozycja została zaakceptowana przez cechowe zgromadzenie. Po latach ponownie wpisano na listę społecznych organizacji cech, który swoje pierwsze kroki stawiał przed bez mała ośmiu wiekami. Sukces miał tym razem trzech ojców. Dwóch pierwszych to rodowici poznaniacy, a trzeci pochodzi z południa Wielkopolski.
B. Wielkopolski Cech Rzeźników i Wędliniarzy Organizując nowy cech rzeźnicko-wędliniarski w warunkach wolnorynkowego obrotu towarowego, założyciele zdawali sobie sprawę z okoliczności, które utrudniać będą realizację ich zamiaru. W grę wchodziły przede wszystkim trzy czynniki: brak prawnego przymusu należenia do cechu, niemożność wliczenia opłat członkowskich i innych świadczeń finansowych na rzecz cechu do kosztów pozyskania dochodów przez własne przedsiębiorstwo członka cechu oraz rozpoczynanie samodzielnej działalności przetwórczo- handlowej z małym kapitałem zakładowym. Uzasadniało to wykorzystanie wszystkich zarobionych środków na powiększenie kapitału obrotowego przedsiębiorstwa. Uwzględniając powyższe okoliczności, założyciele cechu rozszerzyli teren działania cechu na całą Wielkopolsk ę 4; problem był zresztą rozważany już w czasie przynależności organizacyjnej do CRS. W następstwie tej decyzji cech przybrał nazwę "Wielkopolski Cech Rzeźników i Wędliniarzy w Poznaniu". Umożliwiono też przynależenie do tworzącego się cechu kuchmistrzom, którzy w okresie CRR tworzyli dobrowolną grupę zawodową, oraz tym, którzy usługowo zajmują się handlem mięsem i wyrobami mięsnymi. N owo powstały cech otoczył sprawną i troskliwą opieką młodzież przysposabiającą się do zawodów rzeźnika, wędliniarza i kuchmistrza, jak również tę, która uczy się zawodu sprzedawcy mięsa i wyrobów mięsnych, czyli zajął się kształceniem trzech grup potencjalnych członków cechu. Dodać można, że zawód rzeźnika i wędliniarza przestano ostatecznie uważać za zawód dostępny tylko dla mężczyzn. Grupa wznawiająca w Poznaniu dawny cech rzeźników i wędliniarzy zaprosiła rzemieślników na zebranie w dniu 18 maja 1989 r. Rozesłano 122 zaproszenia, osiem razy więcej na terenie województwa niż w Poznaniu. Na zebranie
Ryc. 2. Aleksander Tecław, starszy cechu 
Wincenty Pezackiprzybyło 67 osób, w tym pięć razy więcej rzemieślników pochodzących spoza Poznania niż mieszkających w Poznaniu. Proporcje te potwierdzają słuszność decyzji założycieli cechu o szerokim określeniu terenu jego działania.
* * *
Rozstanie organizacyjne z poznańskim Cechem Rzemiosł Spożywczych miało miejsce za obopólną zgodą i w najlepszej harmonii. Po wstępnym uzgodnieniu zasad podziału majątku cechowego sam podział był już tylko realizacją wy. .
negoCjowanej umowy. W pierwszch latach swojej samodzielnej pracy organizacyjnej Wielkopolski Cech Rzeźników i Wędliniarzy w Poznaniu za podstawowe swoje godło uznał dotychczasowy symbol rzemiosła polskiego: młot trzymany w ręku na tle półkola; napis "Rzemiosło" zamyka to półkole do pełnego koła. Umieszczony na obwodzie takiej kompozycji napis "Wielkopolski Cech Rzeźników i Wędliniarzy w Poznaniu" specyfikuje godło (ryc. 3A). Była to w istocie radykalna zmiana godła cechowego, tradycyjnie bowiem godłami cechów rzeźnickich były przede wszystkim głowy bydła, rzadziej trzody chlewnej. Godło Wlkp. Cechu Rzeźników i Wędliniarzy z roku 1989 było jednak bardzo podobne do symboliki ogólnokrajowych związków rzemieślników w Polsce. Z tego też powodu jesienią 1995 roku poznańska społeczność rzeźnicko-wędliniarska powróciła do symbolu swego cechu z lat 1950-53. Poza oczywiście zmienioną treścią napisu jedyną różnicąjest wskazanie na nim roku początku pracy cechowej, tj. roku 1257. Rysunek głowy bydlęcej na nowej, okrągłej pieczątce cechu jest natomiast identyczny z tym z lat 1950-53. Jest to zarazem symboliczny dowód tego, że wznowiony cech rzeźników i wędliniarzy jest kontynuacją trwającej już kilka wieków tradycji tego rzemiosła (ryc. 3B).
Ryc. 3. Okrągła pieczęć godłowa Wielkopolskiego Cechu Rzeźników i Wędliniarzy w Poznaniu: A - używana w latach 1989-95, B - aktualnie używana od jesieni 1995 r.

W dniu wznowienia działalności cech liczył 60 członków. W pierwszym roku pracy opuściło jego szeregi 13 członków. Przeciętnie do cechu należało 50 rzemieślników trzech specjalności zawodowych. Przez pierwsze trzy lata liczba członków cechu stale malała (w 1991 roku było ich tylko 42), natomiast od 1992 początkowo wolno, później coraz szybciej powiększała się, by w 1995 roku osiągnąć dotychczas największą liczbę członków (66). Jedną z przyczyn tego stanu jest niewątpliwie rozszerzenie naboru członków o kuchmistrzów i sprzedawców. Ponad 80 proc. członków cechu to rzemieślnicy pochodzący z terenu Wielkopolski (tylko co piąty to mieszkaniec Poznania, ale ta grupa charakteryzuje się większą stałością przynależności do cechu i z roku na rok powiększa się). Najwięcej członków cechu pochodzi z miejscowości położonych blisko Poznania, nie brakjednak wśród nich również mieszkańców Dolska, Gronowa, Śremu czy Pniew. Rzeźnicy i wędliniarze stanowią zasadniczą grupę członków cechu (ok. 70 proc), kucharze ok. 20 proc, a sprzedawcy sklepowi ok. 10 proc. W1994 i 1995 przyjęto do cechu 13 kuchmistrzów, co stanowiło 65 proc. ogólnej ilości nowych członków przyjętych do cechu w tym okresie (dla porównania w roku 1998 przyjęto jedynie sześciu nowych kuchmistrzów). Wśród członków cechu jeszcze mniej liczna jest grupa sprzedawców sklepowych (w 1998 roku przyjęto sześć osób). Pracę cechu regulują trzy zespoły członkowskie (zarząd, komisja rewizyjna i sąd koleżeński). Zespoły te są wybierane przez walne zgromadzenie członków, które - zgodnie z wymogami statutu - organizuje się regularnie co roku. Regularnie i z odpowiednią częstotliwością zbiera się także zarząd cechu. W ciągu dziesięciu lat pracy skład osobowy zespołów wybieranych przez walne zebrania członków zmieniał się. Odtworzył się, a częściowo uzupełnił zasadniczy zespół aktywistów. Obecnie funkcję starszego cechu pełni Aleksander Tecław, Jacek Marcinkowski i Hieronim Maryniak - podstarszych, a Bronisław Mączyński i Ireneusz Nielcarek są członkami zarządu. Przez pewien czas swoją aktywną pracę kontynuowali Henryk Knop, Roman Bartkowiak i Stanisław Politowicz; dwóch ostatnich już nie żyje. Wielkopolskim Cechem Rzeźników i Wędliniarzy kierują w coraz większym zakresie ludzie młodzi, ale doświadczeni w pracy zawodowo-społecznej. Jak w przypadku każdego innego cechu wznowiony cech utrzymuje się z opłat członkowskich. Otwierając w budynku tutejszej Izby Rzemieślniczej ce
Ryc. 4. Jacek Marcinkowski, podstarszy cechu 
Wincenty Pezackichowa restaurację, cech ten próbował w pierwszym roku działalności zwiększyć swoje fundusze. Podobnie jak przed laty z cechową restauracją w budynku przy ul. Masztalarskiej 8 próba ta skończyła się fiaskiem. Od samego początku wartość opłat członkowskich nie jest stała, lecz uzależniona od przewidywanych potrzeb cechu. Aktualnie miesięczna składka wynosi 30 zł. Każdy wpisujący się na listę członków cechu wpłaca ponadto 50 zł wstępnego. Pewne opłaty wnoszą także wpisujący się na listę uczniów. Na rzecz Izby Rzemieślniczej w Poznaniu cech przekazuje 15 proc. od kwoty zebranych opłat członkowskich. Wpływy finansowe równoważą na ogół rozchody. Jak dotąd nadwyżkowymi były tylko dwa lata. Nadwyżka przekroczyła wówczas o 4-8 proc. rozchody. W sytuacji niedoboru budżetowego bilans wyrównują wpływy z opłat za egzaminy lub członkowie zarządu cechu z własnych funduszy. Wznowiony cech jest cechem średnim, a nie tak wielkim, jakim był w okresie II RP, ale pracuje zgodnie i harmonijnie, co przynosi ewidentne i coraz większe korzyści.
PRZYPISY:
1 Tekst powstał na podstawie protokołów z posiedzeń zarządów i walnych zgromadzeń oraz innej dokumentacji trzech poznańskich cechów, tj. Cechu Rzemiosł Różnych, Cechu Rzemiosł Spożywczych, a także Wlkp. Cechu Rzeźników i Wędliniarzy.
2 Walne zgromadzenie członków Cechu Rzemiosł Różnych z dnia 28.06.1983 r. wyraziło zgodę na organizację Cechu Rzemiosł Spożywczych (CRS) z członków CRR, którzy zdecydują się wstąpić do tego cechu. Cech ten rozpoczął swoją pracę dnia 1.09.1983 r. Wówczas też z funkcji w zarządzie CRR zrezygnowało pięciu członków, w tym dwóch rzeźników - H. Knop iA. Tecław. 3 Aleksander Tecław urodził się w Poznaniu w dniu 28.10.1940 r. Należy do znanej w Poznaniu rodziny rzeźnickiej, która swoją działalność zawodowo-gospodarczą rozpoczęła w 1928 roku (Teofil Tecław - protoplasta współczesnego rodu rzeźnickiego w Poznaniu, "Kromka Miasta Poznania", 1-2;94, s. 113). Z dyplomem technika-technologa mięsa A. Tecław ukończył naukę w 1959 roku i złożył egzamin czeladniczy. Po służbie wojskowej rozpoczął w 1963 roku pracę zawodową w Poznańskim Przedsiębiorstwie Mięsno-Garmażeryjnym, pół roku później awansował na kierownika. W 1965 roku złożył egzamin mistrzowski przed komisją, której od wielu lat przewodniczył E. Pospieszaiski, a członkiem był Wł. Marcinkowski. Po siedmiu latach najemnej pracy zrezygnował z niej w 1970 roku, a po dalszych sześciu latach, tj. w 1976 roku uruchomił własne rzemieślnicze przedsiębiorstwo rzeźnicko-wędliniarskie. Tecław i Knop jako pierwsi w kraju uzyskali zgodę na hodowlę zwierząt rzeźnych oraz sprzedaż bez kartek mięsa i wyrobów mięsnych. A. Tecław w 1977 roku wstąpił do CRR. W poznańskich kręgach rzeźnicko-wędliniarskich miał widocznie bardzo dobrą opinię, gdyż po śmierci Wł. Marcinkowskiego byłjednym z trzech, którzy przejęli jego funkcje. Pierwszą funkcją cechową A. Tecława było kierowanie sekcją rzeźnicko-wędliniarską, a więc również członkostwo w zarządzie CRR. Od tego czasu, przez bez mała 20 lat A. Tecław bezustannie pełni odpowiedzialne funkcje społeczne: od podstarszego w CRS, przez starszego WCRW, do przewodniczącego Kraj. Kom. Rzeźn.-Wędlin. w Warszawie (1981-89) i prezesa Stów. Rzeź. i Wędlin, w Polsce (Warszawa 1989-95), na którą to funkcję nie zgodził się ponownie kandydować w 1995 roku. W 1995 roku został członkiem Izby Rzemieślniczej w Poznaniu (wtedy po raz pierwszy rzeźnik z zawodu wszedł do jej składu). 
Jacek Marcinkowski. Życiorys i charakterystyka działalności w publikacji W. Pezackiego, Władysław Marcinkowski ijego ród, "Kronika Miasta Poznania", 4/98. Henryk Knop urodził się 28.06.1933 r. w południowej części Wielkopolski. W 1948 roku zaczął naukę zawodu rzeźnickiego w Pawłowieach, którą przerwał po dwóch latach (wywłaszczenie właściciela). Poszukuje pracy, w latach 1950-61 zmienia często miejsce zamieszkania (Grudziądz, Zielona Góra, Poznań). W tym czasie dokończył naukę zawodu (1951 - czeladnik, 1957 - mistrz), jako żołnierz - górnik pracował m.in. w kopalni "Wujek", a ponadto na różnych stanowiskach w spółdzielczym przetwórstwie mięsnym (Zielona Góra, Poznań). W 1956 roku otworzył własne przedsiębiorstwo w Zielonej Górze. Tutaj też rozpoczął pracę społeczno-zawodową w Cechu Rzem. Różnych (członek zarządu, przewodniczący cechowej sekcji rzeźnicko-wędliniarskiej, zastępca przewodniczącego komisji egzaminacyjnej). W 1975 roku otworzył w Poznaniu własny warsztat rzeźnicki, a skoro tylko zaistniała możliwość prawna - również własny sklep. W ten sposób powstało trzecie w Poznaniu i jedno z największych dotąd pracujących przedsiębiorstw rzeźnicko-wędliniarskich. Od tegoż roku pracuje w CRR w Poznaniu, pełniąc te same funkcje, co w Zielonej Górze. Jeden z założycieli poznańskiego Cechu Rzemiosł Spożywczych, a od 1989 podstarszy cechu w Wlkp. Cechu Rzeźników i Wędliniarzy, członek komisji egzaminacyjnej, rzeczoznawca w poznańskiej Izbie Rzemieślniczej, członek komisji odwoławczej przy Urzędzie Skarbowym w Poznaniu i sekretarz Komisji Branżowej Rzeźników i wędliniarzy w Centr. Zw. Rzemiosł w Warszawie. Jako jedyny przedstawiciel cechu rzeźników i wędliniarzy był członkiem Komisji ds. Rozdziału Surowców w Wydz. Handlu i Usług UW w Poznaniu. W 1993 roku z powodu choroby wycofał się z życia zawodowo-społecznego. 4 Historycznie jest to trzecia zmiana statutowo wyznaczonego zasięgu terenowego działania cechu. Do początków II RP ogólnie obowiązywała zasada "jedno miasto, jeden cech", a w okresie II RP - "jeden powiat, j eden cech". Aktualnie nie jest możliwe "odgórne" ustalenie terenowej wyłączności organizacyjnej cechu. Terenjego działania ustala tylko zatwierdzony statut tego cechu, który jest sprawą zainteresowany.