ZBIOROWY PORTRET POZNANIAKÓW W NACZELNEJ RADZIE LUDOWEJ
ZYGMUNT KACZMAREK
D roga poznaniaków do Naczelnej Rady Ludowej (dalej: NRL) wiodła przez Obwodowe Komitety Wyborcze dzielnic: Stare Miasto, Wilda, Łazarz, Górczyn i Jeżyce, które ustalały listy swych kandydatów na Polski Sejm Dzielnicowy. Następnie kandydatury te trafiały do Komitetu Wyborczego miasta Poznania.
Ów Komitet, po ich akceptacji, przedstawiał je z kolei na wiecach wyborczych organizowanych w poszczególnych dzielnicach miasta. To wiece wyborcze miały decydować, kto będzie reprezentował Poznań na Sejmie Dzielnicowym. Ostateczną instancją był Sejm Dzielnicowy, który wybierał członków NRL. Miasto było podzielone na dziesięć obwodów wyborczych. Stare Miasto podzielono na cztery obwody. Pierwszy i drugi obwód zbierał się w sali Cińskiego przy ul. Wrocławskiej (Zielona Kawiarnia), a trzeci i czwarty w sali Bazaru. Na Wildzie były dwa obwody. Wyborcy zbierali się w sali Golona (Dolna Wilda).
Górczyn i Łazarz wybierały swych delegatów na wspólnym wiecu w Zameczku przy ul. Głogowskiej. Na Jeżycach, podobnie jak na Wildzie, były dwa obwody, które spotykały się w sali na terenie Ogrodu Zoologicznego. Stare Miasto wybierało 15 delegatów na Sejm Dzielnicowy, a pozostałe dzielnice po siedmiu. W wyznaczonym terminie, tj. 26 listopada, odbyły się wiece wyborcze. Sprawozdawcy prasowi zgodnie podkreślali, iż zainteresowanie poznaniaków było tak duże, że sale nie mogły pomieścić wszystkich przybyłych. Wyborami szczególnie zainteresowane były kobiety. W wiecu w starej sali Bazaru uczestniczył sam przewodniczący Komitetu Wyborczego m. Poznania K. Rzepecki, który wygłosił referat programowy. Instrukcję wyborczą i listy kandydatów na Sejm Dzielnicowy przedstawił w imieniu Komitetu Wyborczego Roman Leitgeber.
Z listy tej wycięto kilka osób ("Dziennik Poznański" wymienia trzy osoby, nie podając nazwisk). "Kurier Poznański" pisał, iż zebranie trwało blisko trzy godziny, miało przebieg poważny lecz ożywiony, zwłaszcza gdy omawiano kandydatury na Polski Sejm Dzielnicowy. 
Zygmunt Kaczmarek
N a drugim wiecu na Starym Mieście (sala Cińskiego) udział wyborców był tak liczny, że już godzinę przed rozpoczęciem zebrania sala była pełna, a pozostali zapełniali przedsionki i korytarz. Zebraniu przewodniczył członek Komitetu Wyborczego i radny miasta Teodor Krauze, a referat wygłosił radny miasta Zenon Lewandowski, który poddał krytyce system pruski i przedstawił polskie dążenia i nadzieje. J ednocześnie zalecał spokój i rozwagę oraz apelował o opodatkowanie się na rzecz Rady Ludowej (zebrani złożyli składkę w wysokości 797 marek). Po przemówieniu Lewandowskiego wzniesiono okrzyki na cześć narodu polskiego. Listy kandydatów do Sejmu Dzielnicowego przedstawił Krauze. N ad proponowaną listą kandydatów rozwinęła się dyskusja z udziałem Stanisława Koniecznego, W. Jakóba i Weymanna, w wyniku której usunięto trzech kandydatów, a na ich miejsce wybrano inne osoby (prasa nie podała nazwisk). Na Wildzie przewodniczył zebraniu członek Komitetu Wyborczego Stefan Dobrowolski, a referaty wygłosili dr Stanisław Mroczkowski i Kazimierz Kraj na.
Instrukcję wyborczą przedstawił Słomiński, a listy kandydatów K. Kraj na. Także na Wildzie nie wszyscy kandydaci spotkali się z pełną aprobatą. Nie wybrano Karola Poradowskiego, a jego miejsce zajął Jan Woźnicki, na miejsce Zofii Starko wny wybrano Marchlewską. Zebraniu wyborców Łazarza i Górczyna przewodniczył Stanisław Stolpe, a referat wygłosił Wacław Cegiełka. Podniosłe przemówienie wygłosił też ks. Franciszek Maliński. Proponowaną przez Komitet Wyborczy listę delegatów do Sejmu Dzielnicowego przyjęto bez zmian. Wyborcy z Jeżyc (1,5 tys. osób) wysłuchali referatu redaktora Józefa Siemianowskiego, który wezwał do wstępowania do Straży Bezpieczeństwa i Straży Ludowej oraz do składania ofiar na podatek narodowy. Instrukcję wyborczą i listę kandydatów do Sejmu Dzielnicowego przedstawił przewodniczący Obwodowego Komitetu Wyborczego na J eżycach Józef Tucholski. N ad propozycją listy kandydatów do Sejmu Dzielnicowego rozwinęła się długa dyskusja, w której uczestniczyło 10 osób, a wywołał ją przewodniczący Zjednoczenia Młodzieży Kupieckiej Czesław Bugzel. Ostatecznie z listy kandydatów usunięto dwie osoby. Po tej dyskusji przemawiał jeszcze ks. Ruciński, który wezwał delegatów do Sejmu, aby bronili katolickiego ducha przyszłej Polski. Wiec trwał dwie i pół go
Ryc. l. Karol Rzepeckidżiny, a prasa pisała, że "jak J eżyce J eżycami I'\.. I'\.. » 1 - f e I'\.. nie pamiętano takiego wiecu" i na koniec dodano: "lud polski dobrze wie dokąd dąży, umie być karnym i łatwo da się kierować, jeśli ma zaufanie do swoich przywódców". N a wszystkich wiecach dzielnicowych Poznania głosowano na całą listę delegatów, tj. 36 osób. Jednak każda dzielnica miała swych reprezentantów, których wcześniej zgłaszano Komitetowi Wyborczemu m. Poznania. Ze sprawozdań prasowych wynika, iż z pierwotnej listy, którą przygotował Komitet Wyborczy m. Poznania, nie zostało wybranych 10 osób. Powstał dość trudny problem, gdyż listę delegatów przygotował "stary" Komitet Wyborczy m. Poznania, a zatwierdzał już "nowy", wybrany na tychże wiecach. N a jego czele stanął ponownie K. Rzepecki, jego zastępcą został Witold Hedinger, sekretarzem Czesław Bugzel (K. Krajna wyboru nie przyjął), a skarbnikiem Józef Tucholski. Nowy Komitet Wyborczy zebrał się 27 listopada 1918 r., lecz dopiero 30 listopada w komunikacie do V- 2_ Czesław Meissner prasy podano nazwiska delegatów Poznania na Sejm Dzielnicowy. Stare Miasto reprezentowali: Teodor Krauze, Władysław Mieczkowski, Antoni Michalak, Zofia Rzepecka, Władysław Seydlitz, Jan Woźnicki, Jadwiga Woźniak, Bolesław Wybieraiski, Bolesław Krysiewicz, Czesław Meissner, Karol Rzepecki, Marian Seyda, Anna Smoczyńska i Aniela Tułodziecka; Wildę - Stefan Dobrowolski, Ludwika Dobrzyńska- Rybicka, Jan Frąckowiak, Bolesław Kliszczyński, Kazimierz Krajna, Zenon Lewandowski i Zofia Stark; Łazarz i Górczyn - FranciszekAdamczak, Stanisław Bresiński, Roman Leitgeber, Stanisław Michalski, Jadwiga Olejniczak, Stanisław Stolpe i Agnieszka Urbaniak; Jeżyce - Edmund Banc, Wacław Cegiełka, Bernard Chrzanowski, Witold Hedinger, Celestyn Rydlewski, Franciszek Skołoda i Zofia Sokolnicka 1 . W opublikowanym równocześnie "Dzienniku Polskiego Sejmu Dzielnicowego" na liście delegatów z Poznania pojawiło się dalszych siedem nazwisk: Tadeusz Kłos, Edward Jeske, ks. Franciszek Maliński, Stefan Laube, Kazimierz Bajoński, Tadeusz Szulc i Zofia Bajońska.
Na liście tej nie ma Mariana Seydy, który wówczas przebywał w Paryżu, gdzie był członkiem Komitetu Narodowego Polskiego. Nie mógł powrócić do Poznania, gdyż ciążył na nim zaoczny wyrok roku więzienia za uchylanie się od służby wojskowej warmii niemieckiej. Natomiast znalazła się na niej Zofia Stark, którą miała zastąpić Marchlewska. Wobec braku źródeł trudno jest podać przyczynę tej nadreprezentacji delegacji poznańskiej. Z "Dziennika Polskiego Sejmu 
Zygmunt Kaczmarek
Dzielnicowego" wynika, iż wpłynął do Komisji Wyborczej bliżej nieokreślony "protest poznański", który uznano za niesłuszny (referentem Komisji Wyborczej był Karol Rzepecki)2. Do zadań Sejmu Dzielnicowego, który odbył się w Poznaniu w dniach 3-5 grudnia 1918 r., należał wybór N aczelnej Rady Ludowej. W tym celu powołano Komisję, która przygotowała listę kandydatów do NRL. W skład Komisji wchodziło 19 osób. Poznań reprezentowali: Cegiełka, Rzepecki, Nowicki, Krysiewicz i Bolesław Marchlewski (ten ostatni nie był delegatem). Przewodniczący Komisji Kazimierz Karaśkiewicz z Tucholi przedstawił na plenum Sejmu listę kandydatów do NRL. W dyskusji ujawniły się partykularne interesy środowisk zawodowych i lokalnych. Na pierwotnej liście dokonano kilku zmian. W 80-osobowej Naczelnej Ryc. 3. Bernard Chrzanowski Radzie Ludowej Poznań reprezentowało 12 osób. Byli to wspomniani delegaci Poznania: Nowicki, Cegiełka, Sokolnicka, Krysiewicz, Meissner, Rzepecki, Mieczkowski, Chrzanowski oraz - z "dodatkowej listy" - Kłos. Ponadto w Radzie znaleźli się: Wojciech Trąmpczyński, ks. prałat Antoni Stychel i Władysław Seyda 3 . Wszyscy przedstawiciele Poznania w NRL posiadali korzenie wielkopolskie, urodzili się lub pochodzili z historycznej Wielkopolski. Mieczkowski pochodził z powiatu bydgoskiego, a Meissner spod Kruszwicy. Pozostali urodzili się w małych miejscowościach, z wyjątkiem Krysiewicza, który przyszedł na świat w Czarnkowie. Jedynym rodowitym poznaniakiem był Rzepecki. Natomiast Sokolnicka, choć pochodziła z powiatu średzkiego, urodziła się w Krakowie. Wszyscy dość wcześnie osiedlili się w Poznaniu, podejmując tu naukę w szkołach średnich lub rozpoczynając pracę zawodową. Nowicki, urodzony w Stęszewie, szkołę powszechną kończył już w Poznaniu, podobnie pochodzący z Grabowa Cegiełka, choć na stałe osiadł w mieście dopiero w czasie I wojny światowej.
Siedmiu członków NRL miało już ponad 50 lat, byli więc doświadczonymi działaczami społecznymi i politycznymi. Najstarszy z nich, Stychel, dochodził lat 59. Powyżej 40 lat miały trzy osoby, a najmłodszymi członkami NRL byli Cegiełka (31 lat) i Meissner (39 lat).
Pochodzenie członków NRL było dość zróżnicowane, choć dominowali przedstawiciele ziemiaństwa. Nie byli to jednak synowie i córki wielkich właścicieli ziemskich, a raczej średniej szlachty (Chrzanowski, Sokolnicka, Meissner, Mieczkowski, Trąmpczyński). Ojciec Trąmpczyńskiego utrzymywał się z dzierżaw, a Chrzanowskiego z administrowania dobrami ziemskimi. Sokolniccy z córkami osiedlili się już w 1879 roku w Poznaniu. Kolejną grupę stanowili przedstawiciele inteligencji - ojcowie Kłosa, Rzepeckiego i Seydy byli nauczycielami, a ojciec Sty chla urzędnikiem sądowym. Krysiewicz pochodził z rodziny kupieckiej, a Cegiełka i Nowicki mieli rodowód robotniczo-rzemieślniczy. Członkowie NRL w większości należeli do pokolenia popowstaniowego, gdzie w rodzinach żywe były tradycje powstańcze lat 1830,1848, 1863. Ojcowie Meissnera, Chrzanowskiego i stryj Mieczkowskiego walczyli w powstaniu styczniowym. W rodzinie Sokolnickiej było dwóch generałów napoleońskich - Michał uczestniczył w bitwie pod Raszynem i Lipskiem, był adiutantem Napoleona i teoretykiem wojskowości, drugim był Tadeusz Suchorzewski. Nie mniej znani są członkowie rodu Rzepeckich. Ojciec Ludwik walczył z Prusakami w 1848 roku i został ranny w bitwie pod Wrześnią, stryj Bolesław uczestniczył w powstaniu 1863 roku, dziad Kajetan Władysław Rzepecki w stopniu podporucznika bił się pod dowództwem gen. Macieja Rybińskiego, a w 1848 roku dowodził kompanią kosynierów, natomiast pradziad Maciej walczył pod Kościuszką. Poza tymi, którzy bili się o niepodległość, było też wielu w tych rodach zasłużonych działaczy społecznych i gospodarczych. Należy wymienić znane działaczki kulturalno-oświatowe Helenę, Stanisławę i Zofię Rzepeckie, Lucynę i Marię Sokolnickie, architekta Stanisława Mieczkowskiego (projektował kościół na Sołaczu, przebudował fabrykę Cegielskiego i Bank Handlowy), wybitnego bankowca Augusta Mieczkowskiego (dyrektora Vesty i członka Rady Nadzorczej Banku Handlowego), prałata Józefa Kłosa (redaktora naczelnego "Przewodnika Katolickiego", posła na Sejm, autora poczytnych książek), a także Zygmunta i Mariana Seydów. Zygmunt Seyda był posłem polskim do parlamentu Rzeszy i wicemarszałkiem sejmu, Marian - redaktorem naczelnym "Kuriera Poznańskiego", ministrem spraw zagranicznych oraz ministrem w rządzie gen. Sikorskiego i S. Mikołajczyka na emigracji. Obaj Seydowie spoczywają na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha.
Część poznańskich członków Naczelnej Rady Ludowej dość wcześnie rozpoczęła działalność polityczną i społeczną. Jedni uczynili to już w gimnazjum, inni podczas studiów. Stychel, Chrzanowski i Meissner w Gimnazjum św. Marii Magdaleny należeli do Towarzystwa Tomasza Zana, organizacji, której nazwę przyjęto od koła w gimnazjum gnieźnieńskim. Była to organizacja samokształceniowa, na zebraniach której uzupełniano wiedzę z zakresu języka polskiego i historii Polski. Stanowiłajednocześnie zaplecze polityczne ruchu narodowo-demokratycznego. Chrzanowski był prezesem koła w Gimnazjum Marii Magdaleny, a Meissner należał jeszcze do tajnej organizacji Czerwona Róża, nadzorującej pracę TTZ. Nazwa wywodziła się stąd, iż członkowie rozpoznawali się na spotkaniach po noszonej czerwonej róży. Pieczę nad TTZ sprawowała Sokolnicka. Spośród młodzieży należącej do TTZ rekrutowali się później członkowie Straży Bezpieczeństwa organizowanych przez Sokolnicka wykładów naukowych w Poznaniu. Zebrania TTZ pod opieką Sokolnickiej odbywały się m.in. w pod
Zygmunt Kaczmarek
ziemiach kościołów Matki Boskiej Bolesnej na Łazarzu, św. Wojciecha i św. Marcina, a także Banku Ziemskiego. Sokolnicka pisze, iż patrzyła z podziwem, jakjej wychowankowie kończyli uniwersytety i stawali się nauczycielami, duchownymi, lekarzami, prawnikami. Na uniwersytecie berlińskim w studenckim kole naukowym wygłaszał odczyty na temat Komisji Edukacji Narodowej Chrzanowski. Stychel był prezesem Towarzystwa Akademików Polaków w Berlinie i Wiirzburgu, a Meissner za działalność polityczną został usunięty ze studiów w Gryfi i zmuszony do przeniesienia się do Monachium, gdzie założył Towarzystwo Studentów Polaków. We Wrocławiu działali w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim Trąmpczyński i Seyda. Trąmpczyński piastował stanowisko skarbnika i był autorem odczytów dla studentów (referował problematykę Konstytucji 3 Maja i wygłosił koreferat "Napływ Żydów do Polski od XI do XN w."). Większość członków NRL miało gruntowne wykształcenie. Dominowała inteligencja, a wśród niej wolne zawody. W Radzie było czterech prawników (Chrzanowski, Mieczkowski, Seyda, Trąmpczyński), którzy kończyli prawo na uczelniach niemieckich w Berlinie i Wrocławiu oraz dwóch lekarzy po studiach medycznych w Lipsku i Monachium (Krysiewicz, Meissner). Krysiewicz, Meissner, Trąmpczyński i Chrzanowski byli absolwentami Gimnazjum św. Marii Magdaleny, Mieczkowski ukończył gimnazjum w Chełmnie, a Seyda w Wałczu.
Kłos ukończył berlińską szkołę rolniczą, Stychel (także absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny) rozpoczął naukę na politechnice berlińskiej, a potem odbył studia teologiczne w Wiirzburgu. Rzepecki był absolwentem szkoły realnej w Poznaniu, a Sokolnicka po ukończeniu Wyższej Szkoły Żeńskiej Danyszówien odbywała studia muzyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jedynie Cegiełka (murarz) i Nowicki (drukarz) zakończyli edukację na poziomie zawodowym.
Prawnicy dopiero po ukończeniu czteroletniej praktyki mogli się osiedlić w Poznaniu. Władze pruskie dbały, aby praktyka prawnicza odbywała się w prowincjonalnych miasteczkach Niemiec lub zaboru pruskiego. Po wprowadzeniu w Niemczech wolnej adwokatury, mogli osiedlić się tam, gdzie im się podobało, uzależnieni byli jedynie od własnej klienteli. Najwcześniej w Poznaniu zamieszkał Trąmpczyński (1886) i rozpoczął pracę w kancelarii adwokackiej swego szwagra Władysława Jażdżewskiego, aby po jego śmierci przejąć klientelę ziemiańską. Był adwokatem, a od 1894 roku również notariuszem (notariusze sprawowali swój urząd dożywotnio i byli mianowani przez władze sądowe). Trąmpczyński przygotował akt notarialny Nowej Drukarni Polskiej, wydającej "Kurier Poznański" i "Orędownika", w której to spółce pracowali Chrzanowski, Mieczkowski i Krysiewicz. W latach 1905-12 Trąmpczyński piastował stanowisko jednego z dyrektorów Spółki Akcyjnej "Bazar", był współautorem statutu "Bazaru" i prowadził sprawy procesowe. Oparcie w rodzinach wcześniej osiadłych w Poznaniu mieli Seyda i Mieczkowski. Pierwszy z nich otworzył kancelarię adwokacką w 1891 roku (później prowadził kancelarię wspólnie z adwokatem żydowskim Zygmuntem Lewińskim), a Mieczkowski w 1905 roku wspólnie z Chrzanowskim. Spółka adwokacka Chrzanowski - Mieczkowski prosperowała dość miernie i z czasem Chrzanowski porzucił adwokaturę i został prokurentem Banku Przemysłowego,a Mieczkowski syndykiem w Banku Związku Spółek Zarobkowych. Pod koniec XIX w. urzędowało w Poznaniu 10 adwokatów polskich, 4 niemieckich i 23 żydowskich. Konkurencja była więc znaczna. Dodać należy, iż wyżej wymienionym adwokatom dużo czasu zajmowało zaangażowanie w procesach politycznych, jakie wytaczały władze pruskie organizacjom polskim. Było to zajęcie bezpłatne, wynikające z obowiązku patriotycznego. Do bardziej znanych rozpraw sądowych należał proces 13 poznańskich studentów, których bronili w 1901 roku Seyda i Chrzanowski. Z materiałów dowodowych zebranych przez sąd wynikało, iż oskarżeni studenci brali udział w pracach organizacji młodzieżowych działających na uniwersytetach niemieckich (m.in. Concordia, Adelfia Unitas, Zjednoczenie Towarzystw Młodzieży Polskiej Zagranicą), które były powiązane z Ligą Narodową, "Sokołem" i Towarzystwem Pomocy Naukowej w Poznaniu. Na owym procesie Chrzanowski doprowadził do tego, że przed sądem odczytano sprawozdanie z kongresu Ligi Narodowej, z którego dowiedziano się np. o przygotowywanych uroczystościach poświęconych Mickiewiczowi i Słowackiemu, o działalności Ligi i jej funduszach. Ponieważ proces szeroko relacjonowała prasa poznańska i niemiecka (na sali sądowej było 20 korespondentów prasowych z Kolonii, Berlina i Wrocławia), była to swoista reklama dla rodzącego się ruchu narodowego. W procesie tym oskarżono znanych później działaczy poznańskich, lekarzy Celestyna Rydlewskiego i Bronisława Szulczewskiego. Lekarze Meissner i Krysiewicz rozpoczynali pracę zawodową w Szpitalu Przemienienia Pańskiego. Krysiewicz został naczelnym lekarzem w Szpitalu Dziecięcym Św. Józefa, a Meissner objął dyrektorstwo Szpitala Przemienienia Pańskiego. Ze wskazówek Krysiewicza korzystano przy budowie nowego gmachu szpitala Św. Józefa, który od 1958 roku nosi jego imię. Był on pierwszym specjalistą chorób dziecięcych w Poznaniu, a ponadto ogłosił pionierską pracę dotyczącą narkozy eterowej. Udzielał się też społecznie w Wydziale Lekarskim PTPN i Niemieckiej Izbie Lekarskiej. Rzepecki i Nowicki związali swe losy z drukarstwem i dziennikarstwem. N 0wicki rozpoczął karierę zawodową w Poznaniu w drukarni ojca Rzepeckiego, Ludwika, aby następnie przenieść się do drukarni "Orędownika", wydawanego przez Romana Szymańskiego, gdzie doszedł do stanowiska kierownika tech
Ryc. 4. Zofia Sokolnicka 
Zygmunt Kaczmareknicznego. Pracował też w redakcji "Siły", organu Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, i "Kuriera Poznańskiego". Pisywał artykuły do "Ruchu Chrześcijańsko- Społecznego" na tematy związane ze związkami zawodowymi. Natomiast Rzepecki objął po ojcu wydawnictwo "Gońca Wielkopolskiego" i księgarnię oraz prowadził pierwszy w Poznaniu kantor ogłoszeń. W 1912 roku założył własną Wielkopolską Księgarnię N akładczą i własne wydawnictwo przy ul. Piekary 7. Wydał ponad 400 książek i broszur. W 1914 roku za wydanie "Słownika narodowego" został skazany na miesiąc więzienia. Sokolnicka była nauczycielką, Stychel kapłanem przy kolegiacie św. Marii Magdaleny, kanclerzem kurii i prepozytem kolegiaty, Kłos zarządzał majątkiem ziemskim probostwa św. Jana w Poznaniu, był Ryc. 5. Bolesław Krysiewicz rzeczoznawcą do spraw rolnych w bankach poznańskich, a także działaczem spółdzielczym, natomiast Cegiełka urzędnikiem w agendach ZZP. Większość członków Naczelnej Rady Ludowej z Poznania to politycy z pierwszych stron gazet. Było wśród nich sześciu posłów do sejmu pruskiego lub parlamentu Rzeszy w Berlinie (Chrzanowski, Mieczkowski, Nowicki, Seyda, Stychel, Trąmpczyński). O ich wystąpieniach na forum sejmowym szeroko rozpisywała się prasa. Seyda był wiceprzewodniczącym, później prezesem Koła Posłów Polskich w Berlinie, a Trąmpczyński wiceprezesem Koła Posłów w sejmie pruskim. Poza Cegiełką, Kłosem i częściowo Trąmpczyńskim wszyscy pozostali posłowie byli zaangażowani w ruchu narodowo-demokratycznym. Członkami Ligi Narodowej byli: Chrzanowski, Krysiewicz, Meissner, Mieczkowski, Rzepecki, Seyda i Sokolnicka. Pozostali należeli do Towarzystwa Demokratyczno- N arodowego, a Nowicki był skarbnikiem w tej organizacji. Najwybitniejszym działaczem był Chrzanowski. Był on pierwszym członkiem Ligi Narodowej w zaborze pruskim (od 1889 roku) i, jak twierdzi Jakóbczyk, zajmował stanowisko przewodniczącego tej tajnej organizacji w Poznaniu oraz otrzymał od władz Ligi prawo przyjmowania nowych członków. Cegiełka należał do współzałożycieli N arodowego Stronnictwa Robotniczego (NSR), do NSR w okresie I wojny światowej przeszedł także Nowicki i objął w nim stanowisko prezesa. 
Poza działalnością polityczną członkowie NRL angażowali się w "Sokole", skautingu, Towarzystwie Czytelni Ludowych, Radzie Narodowej i Straży. Chrzanowski był prezesem "Sokoła" na Rzeszę Niemiecką, a Rzepecki prezesem okręgu poznańskiego "Sokoła" i pierwszym redaktorem pisma o tej samej nazwie. Ponadto Chrzanowski utworzył Towarzystwo Krajoznawcze i był jego prezesem.
W 1918 roku ujawnił się Centralny Komitet Obywatelski (CKO) i Komitet Obywatelski na m. Poznań, w którym działali: Krysiewicz, Meissner, Mieczkowski i Rzepecki. Rzepecki i Meissner wchodzili też w skład Wydziału Wojskowego CKO. Komitet Obywatelski miał przygotowane kadry do przejęcia przez Polaków administracji niemieckiej, n p. tworzono oddziały Straży Obywatelskiej, których organizatorem był Rzepecki. Objął on później urząd prezydenta policji w Poznaniu. Członkowie Komitetu Obywatelskiego doprowadzili już 10 listopada do usunięcia niemieckiego gubernatora wojskowego ze stanowiska przewodniczącego Rady Żołnierzy. Natomiast w Radzie Robotniczej w Poznaniu zasiadł Cegiełka.
W listopadzie 1918 roku Komitet Obywatelski na m. Poznań przekształcił się w Radę Ludową. Na czele Wydziału Wykonawczego Rady Ludowej Poznania stanął Meissner. W skład Rady Ludowej Poznania wchodziło 10 członków przyszłej NRL (z wyjątkiem Sokolnickiej i Kłosa). Z ramienia NRL Trąmpczyński prowadził rozmowy z Józefem Piłsudskim w sprawie pomocy wojskowej. Trąmpczyński, Seyda, Nowicki przebywali w Warszawie i negocjowali kwestie tworzenia rządu. Wcześniej Trąmpczyński ustalił w Berlinie termin zwołania Sejmu Dzielnicowego, a po wybuchu powstania wielkopolskiego wraz z Cegiełką wchodził w skład delegacji, która rozmawiała w Poznaniu z władzami niemieckimi. Natomiast Krysiewicz i Meissner uczestniczyli w rozmowach berlińskich z delegacją niemiecką dotyczących rozejmu między powstańcami a wojskami niemieckimi (2-5 lutego 1919 r.). Bieżące kontakty nawiązano z Komitetem Narodowym Polskim (dalej: KNP) w Paryżu. Szczególną rolę odegrał Seyda, który już w okresie I wojny światowej uczestniczył w rozmowach polityków w Solurze, Caux i Lozannie.
Rolę emisariuszki między NRL a KNP pełniła Sokolnicka. Dzięki fenomenalnej pamięci szybko uczyła się tajnych instrukcji i informacji. Z narażeniem życia przedzierała się przez
Ryc. 6. Wojciech Trąmpczyńskii: II: -I 
Zygmunt Kaczmarek
front rewolucyjnych Niemiec i w styczniu 1919 roku znalazła się w Paryżu. Wielce pomocny okazał się wtedy poznański chemik Stanisław Krzyżankiewicz, który wymyślnymi środkami chemicznymi potrafił utajnić przewożone dokumenty.
* * *
W okresie II Rzeczypospolitej niemal wszyscy członkowie NRL zajmowali eksponowane stanowiska w strukturach władzy państwowej lub samorządowej. Na pierwszym miejscu należy wymienić Trąmpczyńskiego, który, po krótkim okresie pracy na stanowisku naczelnego prezesa prowincji i rejencji poznańskiej, w lutym 1919 roku został wybrany marszałkiem Sejmu. Był faktycznie drugą osobą w państwie. Jemu zawdzięczamy, że Sejm Ustawodawczy funkcjonował bez większych zakłóceń. On zorganizował kancelarię sejmową, powołał straż marszałkowską, wprowadził listy obecności dla posłów, przewodniczył sądowi marszałkowskiemu. W 1922 roku został wybrany marszałkiem Senatu. Od podstaw tworzył strukturę organizacyjną izby senackiej. Stanisław Cat Mackiewicz nazwał go akuszerem polskiego parlamentaryzmu. Ten ład i porządek wprowadzony przez Trąmpczyńskiego nie wszystkim posłom się podobał i nieraz padały pod jego adresem zarzuty, iż stosuje "dryl pruski". W Sejmie pomagali mu Nowicki i Stychel, których wybrano wicemarszałkami. Stychel był także wicemarszałkiem Senatu. Do wybitnych poznańskich parlamentarzystów należy też zaliczyć Seydę, który był przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej, a następnie objął urząd ministra b. Dzielnicy Pruskiej, który od 1919 roku od podstaw tworzył i organizował. W 1924 roku powierzono mu stanowisko I prezesa Sądu Najwyższego. Parlamentarzystami byli także: Sokolnicka, Meissner, Chrzanowski, Rzepecki i Cegiełka. Sokolnicka w swej pracy poselskiej zajmowała się szkolnictwem, wiele zawdzięcza jej Uniwersytet Poznański. Meissner przewodniczył komisji, która przeprowadziła weryfIkację byłych wojskowych i referował ustawę inwalidzką. W okresie kiedy nie pełnili funkcji parlamentarnych, piastowali różne stanowiska państwowe. Cegiełka kierował Departamentem Pracy i Opieki Społecznej w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej, a następnie był starostą powiatowym w Kościanie, Czarnkowie i burmistrzem Ostrowa Wielkopolskiego. Chrzanowski zajmował się problematyką oświatową w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej, a w latach 1922-28 pełnił funkcję kuratora szkolnego w Poznaniu. Kłosowi powierzono stanowisko starosty powiatowego w Poznaniu. Rzepecki po ustąpieniu z funkcji prezydenta policji poznańskiej zatrudniony został w Urzędzie Wojewódzkim na stanowisku kierownika Wydziału Aprowizacyjnego. Mieczkowski był pierwszym przewodniczącym Rady Miejskiej w Poznaniu i organizatorem jej struktur, a następnie w latach 1924-34 kierował Bankiem Polskim w Warszawie. W 1934 roku wybrany przez Radę Miejską prezydentem Poznania, nie został zatwierdzony na to stanowisko przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. U podstaw tej decyzji legły względy polityczne. We władzach Poznania pracował także Nowicki. Jemu miasto zawdzięcza zmotoryzowaną straż pożarną i nowoczesne służby oczyszczania. 
ANEKS
l. Cegiełka Wacław (1887-1966). Murarz, działacz Zjednoczenia Zawodowego Polskiego na terenie Niemiec, sekretarz Oddziału Rzemieślniczego ZZP w Poznaniu, członek Zarządu Narodowego Stronnictwa Robotniczego. W 1918 roku był członkiem Wydziału Wykonawczego Rady Robotników i Żołnierzy. Delegat Poznania na Sejm Dzielnicowy, wybrany do NRL. Kierownik Departamentu Pracy i Opieki Społecznej w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej. Poseł na Sejm Ustawodawczy. W 1923 roku był delegatem do przeprowadzenia wyborów do sejmu gdańskiego. W latach 1921-29 starosta powiatowy w Kościanie i Czarnkowie, burmistrz Ostrowa Wielkopolskiego (1929-39). W czasie okupacji przebywał w Skarżysku Kamiennej, gdzie również piastował urząd burmistrza. W roku 1945 aresztowany przez Niemców. Po wyzwoleniu starosta powiatowy w Pile i pracownik spółdzielni inwalidzkiej. Zmarł w Lesznie, gdzie jest pochowany. Dwukrotnie żonaty, pozostawił trzy córki i syna. 2. Chrzanowski Bernard (1861-1944). Prawnik. Po ukończeniu Gimnazjum św. Marii Magdaleny studiował historię w Krakowie i prawo w Berlinie. Po odbyciu praktyki osiadł w Poznaniu, gdzie prowadził kancelarię adwokacką. Działał w Towarzystwie Pomocy Naukowej, TCL, "Sokole" (prezes przez 30 lat), współwydawał "Przegląd Poznański". W latach 1901-10 poseł do parlamentu Niemiec, członek Ligi Narodowej, przewodniczący Towarzystwa Demokratyczno-Narodowego i Towarzystwa Krajoznawczego. Organizował odczyty i wycieczki młodzieży do Krakowa, autor popularnych gawęd dla harcerzy. Delegat Poznania do Sejmu Dzielnicowego i członek NRL. Kierował sprawami oświatowymi w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej, a następnie w latach 1922-28 był kuratorem Okręgu Szkolnego Poznańskiego. W 1935 roku został senatorem z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego. W czasie okupacji przebywał w Warszawie. Zmarł na atak serca w Konstancinie. Był żonaty, zostawił córkę. 3. Kłos Tadeusz (1868-1931). Rolnik. Po ukończeniu szkoły rolniczej w Berlinie administrował majątkami ziemskimi na terenie Wielkopolski, był działaczem spółdzielczym, pracownikiem bankowym. Uczestniczył w pracach Sejmu Dzielnicowego, był członkiem NRL. WII Rzeczypospolitej starosta poznański, organizował Radio Poznańskie. Zmarł w Poznaniu, pochowany został na dawnym cmentarzu przy ul. Bukowskiej. Był żonaty, zostawił trzech synów i córkę. 4. Krysiewicz Bolesław (1862-1932). Lekarz. Absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Studia medyczne w Lipsku zakończył doktoratem. Pracował w szpitalu Przemienienia Pańskiego, a od 1893 był naczelnym lekarzem szpitala św. Józefa w Poznaniu. Działacz Wydziału Lekarskiego PTPN i Izby Lekarskiej. Należał do Ligi Narodowej i był współzałożycielem Towarzystwa Demokratyczno- Narodowego i Nowej Drukarni Polskiej. Działał w "Sokole", TCL, Towarzystwie Młodych Przemysłowców, Radzie Narodowej i Prowincjonalnym Komitecie Wyborczym (sekretarz). Członek tajnego Komitetu Obywatelskiego w Poznaniu, delegat Poznania na Sejm Dzielnicowy, przewodniczący prezydium NRL. Uczestniczył w rozmowach z władzami niemieckimi w Berlinie po wybuchu powstania wielkopolskiego. W latach 1920-25 był przewodniczącym 
Zygmunt Kaczmarek
Zarządu Wojewódzkiego ZLN w Poznaniu. Zmarł w Poznaniu, pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha. Był żonaty, pozostawił dwie córki. 5. Meissner Czesław (1879-1950). Lekarz. Absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Doktorat z medycyny otrzymał w Monachium. Po studiach osiadł w Poznaniu, gdzie podjął pracę w szpitalu Przemienienia Pańskiego, w którym został później dyrektorem. Członek tajnej Ligi Narodowej, działacz TCL, "Sokoła", skautingu. Członek Wydziału Wojskowego Centralnego Komitetu Obywatelskiego, kierownik Wydziału Wojskowego Rady Ludowej w Poznaniu, sekretarz NRL, negocjator z ramienia NRL z rządem w Berlinie. Poseł i senator z ramienia endecji. Prezes Zarządu Wojewódzkiego Stronnictwa Narodowego (1928-39) i członek władz centralnych SN. Działacz PCK, Związku Powstańców Wielkopolskich i Legionu Wielkopolskiego (prezes). Uczestnik kampanii wrześniowej w randze majora, przeszedł na Węgry, a stamtąd do Francji i Anglii. W rządzie gen. Sikorskiego delegat Ministerstwa Spraw Wojskowych do spraw PCK. W 1946 roku powrócił do Poznania, pracował w szpitalu im. Pawłowa.
Zmarł w Poznaniu i pochowany został na cmentarzu na Sołaczu. Był żonaty, pozostawił trzech synów i dwie córki. 6. Mieczkowski Władysław (1877-1959). Prawnik. Po ukończeniu gimnazjum w Chełmnie studia prawnicze, które odbywał w Berlinie, Lipsku i Paryżu, zakończył doktoratem. Początkowo praktykował, później otworzył kancelarię adwokacką w Poznaniu. Był posłem do parlamentu Rzeszy. Działał w Straży, Radzie Narodowej, był współzałożycielem N owej Drukarni Polskiej wydającej "Kurier Poznański" i "Orędownika". Członek Ligi Narodowej i Towarzystwa Demokratyczno-Narodowego. Delegat Poznania do Sejmu Dzielnicowego i członek NRL, pierwszy przewodniczący Rady Miejskiej Poznania, dyrektor Banku Związku Spółek Zarobkowych (1918-24) i dyrektor naczelny Banku Polskiego w Warszawie (1924-34). W 1934 roku wybrany prezydentem Poznania, nie został zatwierdzony przez władze państwowe. Powrócił do adwokatury, był prezesem Związku Polskiego. Okupację spędził w Warszawie, gdzie był adwokatem i radcą prawnym w Towarzystwie Kredytowym Przemysłu Polskiego. Po zakończeniu wojny powrócił do Poznania. Zaangażował się w tworzenie nie legalnego Stronnictwa Narodowego. W 1947 roku wyrokiem sądu został skazany na cztery lata więzienia. Zmarł w roku 1959, pochowany na cmentarzu Junikowskim. Pozostawił dwóch synów i dwie córki. 7. Nowicki Stanisław (1870-1948). Drukarz. Praktykę drukarską zdobywał w Poznaniu w oficynach Rzepeckiego i Szymańskiego. Działacz Stowarzyszenia Drukarzy Polskich (prezes), Związku Towarzystw Rzemieślniczych, Polskiego Związku Zawodowego, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, Towarzystwa Demokratyczno-Narodowego (skarbnik). Pracował w redakcjach "Kuriera Poznańskiego" i "Siły". W latach 1910-18 był posłem z okręgu poznańskiego do parlamentu Rzeszy. Należał do Centralnego Komitetu Obywatelskiego, był delegatem Poznania na Sejm Dzielnicowy (marszałek) i członkiem NRL. W 1918 roku objął prezesurę Narodowego Stronnictwa Robotniczego. Witał Paderewskiego na dworcu w Poznaniu w dniu 26 XII 1918 r. W 1919 roku wszedł w skład Sejmu 
Ustawodawczego, w którym został wicemarszałkiem. Był zwolennikiem współpracy NSR z endecją, co spowodowało jego ustąpienie z władz stronnictwa i sejmu. W latach 1919-31 pracował w magistracie Poznania, kierując sprawami technicznymi i Wydziałem Opieki Społecznej. Okres okupacji spędził w Poznaniu. Po wojnie był doradcą prezydenta Poznania. Zmarł w Poznaniu w 1948 roku, został pochowany na cmentarzu Gorczyńskim. Żonaty, pozostawił siedmiu synów i córkę. 8. Rzepecki Karol (1865-1931). Księgarz i wydawca. Ukończył w Poznaniu gimnazjum realne, po czym praktykował w firmach handlowych i bankach. Po śmierci ojca Ludwika w 1894 roku powrócił do Poznania i objął wydawnictwo i księgarnię, a w 1913 roku założył własną Wielkopolską Księgarnię Nakładczą przy ul. Piekary 7, która przetrwała do 1929 roku. Wydał ponad 4 tys. książek i broszur, wśród których były dzieła pisarzy i historyków polskich. Działał w Związku Księgarzy Polskich, "Sokole" (prezes okręgu poznańskiego), Polskim Towarzystwie Demokratycznym, Obronie Narodowej, Straży, Związku Towarzystw Kupieckich. Należał do Ligi Narodowej. Przez 20 lat zasiadał w Komitecie Wyborczym w Poznaniu. Współtworzył Tajną Organizację Niepodległościową i Straż Obywatelską, był członkiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego i delegatem do Sejmu Dzielnicowego, sekretarzem NRL. Był pierwszym prezydentem policji w Poznaniu, a następnie pracował w Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu (1920-21). W latach 1922-27 zasiadał w Sejmie. Działacz Stronnictwa Narodowego, "Sokoła" (sekretarz), prezes Wielkopolskiego Związku Straży Po-' żarnych. Autor wielu cennych publikacji dotyczących wyborów w zaborze pruskim i powstania wielkopolskiego. Zmarł w 1931 roku, został pochowany na cmentarzu Gorczyńskim. Żonaty, pozostawił syna i córkę. 9. Seyda Władysław (1863-1939). Prawnik. Ukończył gimnazjum w Wałczu i prawo we Wrocławiu. W 1891 roku otworzył kancelarię adwokacką w Poznaniu. Należał do Ligi Narodowej, Straży, Polskiego Towarzystwa Demokratycznego. Współpracował z Centralną Agencją Polską w Lozannie i Komitetem Narodowym Polskim. Od 1907 roku poseł do parlamentu Rzeszy i prezes Koła Polskiego (1914-18). Członek Centralnego Komitetu Obywatelskiego i Wydziału Wykonawczego Rady Ludowej w Poznaniu. Negocjował z Piłsudskim sprawę utworzenia rządu polskiego. Otworzył Sejm Dzielnicowy i wygłosił referat polityczny podczas trwania jego obrad. Członek NRL i komisarz (podlegał mu Wydział Sprawiedliwości i Administracji), przeprowadzał rozmowy z delegacją rządu pruskiego w Poznaniu. Brał udział w tworzeniu Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej. W latach 1919-22 był posłem na Sejm i przewodniczył Komisji Konstytucyjnej, a od 1924 do 1929 piastował stanowisko I prezesa Sądu Najwyższego. Po roku 1929 prowadził kancelarię adwokacką w Poznaniu. Zmarł w 1939 roku i pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha. Żonaty, pozostawił córkę. 10. Stychel Antoni (1859-1935). Ksiądz. Po ukończeniu Gimnazjum św. Marii Magdaleny podjął studia teologiczne w Wiirzburgu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1889 roku. Pracę duszpasterską rozpoczął w Poznaniu w kolegiacie św. Marii Magdaleny, po czym został kanclerzem kurii. Należał do pionierów katolickiego 
Zygmunt Kaczmarek
ruchu społecznego. Prezesował Katolickiemu Towarzystwu Robotników Polskich. Był działaczem Straży, Rady Narodowej i posłem do sejmu pruskiego i parlamentu Rzeszy. Członek Centralnego Komitetu Obywatelskiego, uczestnik Sejmu Dzielnicowego, członek NRL. Po wojnie był posłem i senatorem, pełnił funkcję wicemarszałka Sejmu i Senatu. Działał w Komitecie Obrony Górnego Śląska i w Związku Obrony Kresów Zachodnich. Zmarł w Poznaniu. Jest pochowany na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha. 11. Sokolnicka Zofia (1878-1927). Nauczycielka. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Żeńskiej A. Danyszówny odbyła studia muzyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Poznaniu działała w "Warcie", Towarzystwie Opieki Rodzicielskiej, które spełniało rolę tajnego kuratorium, "Sokole", Towarzystwie Pedagogicznym, "Zniczu", Towarzystwie Wykładów Naukowych. Organizowała wykłady i wycieczki młodzieży do Krakowa i Lwowa. Sprawowała opiekę nad tajnym Towarzystwem Tomasza Zana. Należała do Ligi Narodowej. W czasie I wojny światowej bya emisariuszką między Wielkopolską a Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, uczestniczyła w Sejmie Dzielnicowym i NRL. Przewodniczyła komisji dla szkolnictwa średniego żeńskiego przy Wydziale Szkolnym NRL. W latach 1919-27 była posłanką na Sejm, brała udział w opracowaniu ponad 20 ustaw. Działała w Narodowej Organizacji Kobiet i Katolickim Związku Polek. Pozostawiła wspomnienia dotyczące działalności TTZ. Zmarła w Poznaniu. Pochowana została na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu "św. Wojciecha. Rodziny nie założyła.
12. Trąmpczyński Wojciech (1860-1953). Prawnik. Po ukończeniu Gimnazjum św. Marii Magdaleny studiował prawo w Berlinie i Wrocławiu. Odbył praktykę adwokacką i osiadł w Poznaniu, gdzie otworzył kancelarię adwokacką i notariat. Zasiadał w Radzie Miejskiej Poznania i przewodził Kołu Polskich Radnych. Pracował na stanowisku jednego z dyrektorów Bazaru. Zasiadał w sejmie pruskim i parlamencie Rzeszy. Należał do Centralnego Komitetu Obywatelskiego, był negocjatorem z ramienia NRL z J. Piłsudskim w sprawie utworzenia rządu i przedstawicielem władz niemieckich po wybuchu powstania wielkopolskiego. Pełnił funkcję naczelnego prezesa Prowincji i Rejencji Poznańskiej. W latach 1919-22 był marszałkiem Sejmu, a w latach 1922-28 marszałkiem Senatu. Od roku 1928 do 1935 był posłem na Sejm. Okupację niemiecką przeżył w Warszawie. W 1945 roku powrócił do Poznania. Pisał wspomnienia. Zmarł w Poznaniu i został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha. Żona po śmierci przekazała buławę marszałkowską ówczesnemu marszałkowi Sejmu. Ze związku pozamałżeńskiego pozostawił córkę.
PRZYPISY:
1 "Kurier Poznański", nr 273 z 28 XI1918 r.; "Dziennik Poznański", nr 275 z 30 XI1918 r.
2 Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu w grudniu 1918 r., Poznań 1918, s. 45.
3 Ibidem, s. 91-92.