PRZEMIANY W STREFIE PODMIEJSKIEJ POZNANIA
EWA MAŁUSZY'ŃSKA
O bserwowane obecnie przemiany zachodzące we wszystkich sferach życia w Polsce wykazują szczególnie duże natężenie na obszarach wielkich aglomeracji miejskich. Przyczyną tego jest bardzo silna koncentracja zasobów, działalności społeczno-gospodarczej oraz potencjału innowacyjnego na stosunkowo małym obszarze. Efekty powstających w wyniku tej koncentracji korzyści, tzw. korzyści aglomeracji, widoczne są nie tylko w centrach aglomeracji, a więc w dominującym wielkim ośrodku miejskim, lecz również w strefie zewnętrznej aglomeracji. Strefę zewnętrzną tworzą obszary otaczające ośrodek miejski i silnie z tym ośrodkiem powiązane. Ze względu na te powiązania otoczenie miasta możemy określać jako: - obszar obsługiwany przez miasto - miasto zaopatruje ludność tej strefy w określone dobra i usługi, - obszar współpracujący z miastem w ramach podziału pracy - następuje tu wymiana osób, dóbr i informacji między miastem ijego otoczeniem, - obszar zmieniający się pod wpływem oddziaływania miasta - wychodzenie procesu urbanizacji poza granice miasta 1 . Szczególnie ciekawy jest trzeci z wymienionych punktów, tzn. pojawianie się elementów charakterystycznych dla obszarów miejskich na terenach otaczających miasta. Proces ten analizowany może być w czterech aspektach: funkcjonalnym, ekologicznym, społeczno-zawodowym i społeczno-kulturowym 2 . Najbardziej wyraźne i jednocześnie istotne dla ludności tego obszaru są przedstawione poniżej przemiany o charakterze społeczno-zawodowym i funkcjonalnym. W obydwu przypadkach proces urbanizacji jest wyraźnie zróżnicowany przestrzennie, tzn. wykazuje istotną zależność od odległości od wielkiego miasta. Urbaninłcja społecmo-zawodowa. Na obszarach położonych blisko miasta w szybkim tempie zmienia się liczba ludności oraz jej struktura zawodowa. Powstaje tu urbanizująca się pod względem społecznym i zawodowym strefa intensywnego zaludnienia. Obszary dalej położone charakteryzują się ubytkiem 
Ewa Matuszyńska
Ryc. 1. Gmina Swarzędz (I strefa) - nie uporządkowana, wielofunkcyjna zabudowa strefy podmiejskiej Poznanialub mnIejSzym przyrostem liczby ludności oraz słabszymi zmianami w sferze struktury zawodowej, zwłaszcza dotyczy to obszarów wiejskich. Zmiany liczby ludności są wynikiem przyrostu naturalnego oraz ruchów migracyjnych. Wielkość migracji oraz jej kierunki zmieniają się w określony sposób wraz ze wzrostem odległości od miasta centralnego. W strefie bezpośrednio otaczającej miasto widoczne są przede wszystkim przemieszczenia pomiędzy miastami. Liczba ludności napływającej do miast tej strefy i emigrującej do miast jest większa od liczby ludności napływającej ze wsi i przenoszącej się na tereny wiejskie 3 . Urbanizacja funkcjonalna. Podczas gdy wykształcanie się strefy intensywnego zaludnienia o określonej strukturze zawodowej ludnościjest bardzo wyraźne, zjawisku urbanizacji społecznej i zawodowej na terenach zewnętrznych aglomeracji nie wszędzie towarzyszy z takim samym natężeniem zjawisko urbanizacji funkcjonalnej, czyli rozwój funkcji charakterystycznych dla miast. Wyposażenie w ośrodki handlowe, usługi podstawowe oraz usługi wyższego rzędu, infrastrukturę gospodarczą i społeczną obszarów leżących w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji może być nawet gorsze, niż w miejscowościach i na terenach położonych w większej odległości od miasta centralnego. Jest to tzw. efekt miejskiego "cienia". Zróżnicowanie przestrzenne procesów urbanizacji w obszarach zewnętrznych aglomeracji wskazuje więc na istnienie tam przynajmniej dwóch, różniących się od siebie stref. Pierwsza, przylegająca bezpośrednio do miasta, nazywana jest często strefą podmiejską. Termin strefa podmiejska, czyli teren położony 
w pobliżu miasta, zastępowany jest określeniami: obszar podmiejski, strefa przymiejska, obszar zurbanizowany albo strefa obrzeża miasta. Wszystkie te określenia, jakkolwiek często używane, nie sąjednoznacznie zdefiniowane. Najbardziej ogólną definicją może być określenie, iż jest to obszar, który musi się czymś różnić zarówno od miasta, jak i od terenów typowo wiejskich, posiadając jednocześnie ich niektóre cechy. W takim ujęciu jest to obszar przejściowy pomiędzy miastem a wsią. Fakt, że obszar zewnętrzny aglomeracji nie jest obszarem jednorodnym, podkreśla się we wszystkich pracach dotyczących badań nad aglomeracjami miejskimi, w różny sposób określając poszczególne części tego obszaru 4 . N a terenach otaczających miasto centralne aglomeracji wyróżnia się więc n p. strefy określane jako obszar zurbanizowany i obszar urbanizujący się. W innym ujęciu, wg G. Mohsa i H. Schmidta, na całość aglomeracji składa się rdzeń aglomeracji (w tym rdzeń miejski i strefa obrzeżna miasta), pole aglomeracji oraz obrzeże aglomeracji. W jeszcze innym podejściu wyróżnia się: strefę ściśle miejską, strefę intensywnej urbanizacji, strefę potencjalnej urbanizacji oraz strefę oddziaływania miejskiego. Bez względu na przyjęte ilości i określenia (nazwy) stref istniejących w aglomeracjach miejskich istotnym problemem, wspólnym dla wszystkich badaczy tych obszarów, pozostaje wyznaczanie ich zasięgu. Najczęściej przyjmowanymi kryteriami delimitacji poszczególnych stref aglomeracji jest liczba ludności,
Ryc. 2. Gmina Suchy Las (I strefa) - bezpośrednie sąsiedztwo granicy miasta Poznania. N owe inwestycje funkcji nierolniczej wypełniają wolne przestrzenie pomiędzy istniejącą zabudową. 
Ewa Małuszyńska
Ryc. 3. Gmina Tarnowo Podgórne (I strefa). Gęsta zabudowa związana z nowymi funkcjami zmienia charakter rolniczy obszarów położonych blisko granicy miasta Poznaniagęstość zaludnienia, wskaźnik zatrudnienia w przemyśle, liczba mieszkańców utrzymująca się z zawodów pozarolniczych oraz liczba ludności dojeżdżającej do pracy w mieście centralnym. Rzadko spotykanym kryterium jest kierunek migracji ludności.
Jedną z największych aglomeracji miejskich w Polsce jest aglomeracja miasta Poznania. Prezentowane opracowanie przedstawia porównanie strefy podmiejskiej Poznania z obszarami położonymi w większej odległości od miasta. Podejście takie, poza charakterystyką wybranych aspektów społecznych i gospodarczych obszarów otaczających Poznań, pozwala na sprawdzenie założenia o ciągłym istnieniu "cienia" miasta Poznania. N a przyjęcie takiego założenia pozwoliły badania przeprowadzone dla okresu 1975-85, na podstawie których stwierdzono, że miasto Poznań, jako duży ośrodek miejski, wytworzyło strefę charakteryzującą się cechami obszarów leżących w zasięgu "cienia" miejskieg0 5 . Jeżeli "cień" miasta nadal istnieje, to przedstawiona analiza pozwoli sprawdzić, czy jest on równie wyraźny, jak 10 lat temu. Aby umożliwić porównanie obecnych wyników z poprzednimi badaniami, przyjęto, iż strefę podmiejską Poznania (strefę I) tworzą gminy bezpośrednio przylegające do miasta, strefę II tworzy następny pierścień 13 gmin. Strefę podmiejską Poznania (strefę I) tworzy 12 gmin: dwie gminy miejskie - Luboń i Puszczykowo, trzy gminy miejsko-wiejskie - Kórnik, Mosina i Swarzędz oraz siedem gmin wiejskich - Czerwonak, Dopiewo, Kleszczewo, Komorniki, 
Rokietnica, Suchy Las i Tarnowo Podgórne. Obserwowane w tych gminach zmiany o charakterze społeczno-zawodowym były następujące: 1. Obszar 1118,5 km 2 zamieszkuj e 172,6 tys. osób, w tym p o nad 73 tys. osób (51,3 proc.) stanowi ludność mieszkająca w miastach 6 . Różnica pomiędzy liczbą ludności miejskiej i wiejskiej jest niewielka. W ciągu dziesięciolecia 1986-95 ludność strefy podmiejskiej miasta Poznania wzrosła o 9 proc. W tym samym czasie liczba ludności województwa poznańskiego powiększyła się o 4 proc, a miasta Poznania zaledwie o 1 proc. Dużym tempem wzrostu charakteryzuje się przede wszystkim liczba ludności miast. Wzrosła ona o 13,8 proc, podczas gdy na obszarach wiejskich przybyło 6 proc mieszkańców. Zmiany liczby mieszkańców strefy podmiejskiej Poznania nie wszędzie były jednakowe. W dwóch miastach, Puszczykowo i Luboń, oraz na terenach wiejskich gmin Komorniki, Rokietnica i Swarzędz ilość ludności się zmniejszyła. Wszystkie pozostałe obszary wykazały wzrost liczby ludności.
2. Gęstość zaludnienia całej strefy jest wysoka i wynosi 283,6 osób/km 2 , przy przeciętnej dla województwa (razem z miastem Poznaniem) 166 osób/km 2 i 97,9 osób/km 2 dla województwa (bez miasta Poznania). 3. Trzecią cechą charakteryzującą ludność w strefie otaczającej miasto centralne w wielkich aglomeracjach miejskich jest wielkość i kierunek migracji. Saldo migracji dla okresu 1986-95 wynosiło + 13 589 osób. Podobnie jak przyrost ludności, wynik ruchów migracyjnych na terenie strefy podmiejskiej Poznania jest zróżnicowany przestrzennie. Pięć gmin charakteryzuje ujemne saldo migracji, a mianowicie gminę Luboń, Kórnik, Mosina, Kleszczewo i Komorniki. Największy odpływ zanotowano w Luboniu (-386) i gminie Kórnik (-376), największy napływ natomiast w gminach Swarzędz (6362 osoby), Czerwonak (6996 osób) i Tarnowo Podgórne (792 osoby). 40 proc. ludności napływającej do gmin otaczających Poznań meldowało się w miastach tego obszaru, a 60 proc. kierowało się na obszary wiejskie 7 . Tak w jednym, jak i w drugim wypadku przeważała tu ludność napływająca z miast. Obszary wiejskie leżące w pobliżu dużego miasta są atrakcyjne dla mieszkańców miast położonych w większej odległości oraz dla mieszkańców tego miasta, szukających bardziej atrakcyjnego miejsca zamieszkania. Inaczej mówiąc, tereny wiejskie strefy otaczającej Poznań mogą być etapem przejściowym dla ludności migrującej z dalej położonych obszarów. Sąsiedztwo wielkiego miasta jest na tyle atrakcyjne, że rekompensuje przemieszczenia z miasta na wieś. Dotyczy to głównie mieszkańców miast mniejszych. Dla nich oraz dla osób mieszkających dotychczas na wsi kolejnym etapem jest zwykle migracja do miasta centralnego. Sytuacja taka jest zgodna z obserwowanymi ogólnymi tendencjami w kierunkach migracji pomiędzy miastem a wsią. Bezpośrednie sąsiedztwo wielkiego miasta jest również atrakcyjne dla jego mieszkańców. Migracje z miasta (wielkiego) na wieś (strefa podmiejska) są jednak w tym przypadku zwykle ostatnim krokiem w zmianach miejsca zamieszkania. Wśród osób emigrujących z gmin I strefy zdecydowanie przeważa ludność wiejska. Odpływ ze wsi stanowił 60 proc. wszystkich przemieszczeń. 67,4 proc. wszystkich osób emigrujących z gmin strefy podmiejskiej Poznania przeniosło się do miasta. 
Ewa Małuszyńska
4. Struktura płci ludności pierścienia gmin otaczającego Poznań jest bardzo wyrównana - 51 proc. stanowią kobiety (52 proc. w województwie i 53 proc. w Poznaniu). Odpowiednie proporcje kobiet do mężczyzn w mieście wynosiły 51,8:48,2 i na wsi 50,4:49,6. Zróżnicowanie wewnątrz pierścienia jest również bardzo małe. Udział kobiet we wszystkich gminach, tak w mieście jak i na wsi, mieści się w przedziale 49,4-52,5 proc. 5. Strefę przejściową pomiędzy wielkim miastem i terenami wiejskimi tworzą, wg przyjętych założeń, obszary, na których zachodzi zjawisko urbanizacji zawodowej, czyli pojawienia się obok zawodów rolniczych również pozarolniczych. W strefie podmiejskiej Poznania w zawodach pozarolniczych w 1995 roku pracowało 37 597 osób, co stanowiło 21,8 proc. ludności tego terenu 8 . Z tej liczby 50 proc. pracowało w przemyśle, 13,9 proc. w handlu i naprawach, 36,1 proc.
w działach pozostałych 9 . W całym województwie poza rolnictwem pracowało 27,9 proc. mieszkańców, w tym w miastach 34,7 proc. i na wsi 11,5 proc. Szczególnie duży w strefie podmiejskiej Poznania jest udział pracujących w przemyśle, co wskazuje na istotne zmiany, jakie dokonały się na tym obszarze w ostatnich latach. Maksymalny udział pracujących w tym dziale zanotowano w gminie Czerwonak - 60 proc. i Suchy Las - 53 proc, minimalny w gminach Kleszczewo - 16 proc. i Rokietnica 25 proc. 10 Zmiany te widoczne są również w krajobrazie tego obszaru. 6. Obszar podmiejski Poznania, pomimo pojawiania się tam nowych, nierolniczych funkcji, nie zatracił całkowicie swojego rolniczego charakteru. Struktura użytkowania gruntów wskazuje na to, że tak, jak całe województwo poznańskie, gminy podpoznańskie, łącznie z terenami miast, mają wciąż w dużej mierze charakter rolniczy, ponieważ 60 proc. ich ogólnej powierzchni zajmują użytki rolne (w całym województwie 66 proc). Na wsi użytki rolne zajmują 65 proc. powierzchni (w województwie 68 proc), 88 proc. użytków rolnych stanowią grunty orne. Zróżnicowanie przestrzenne udziału użytków rolnych w powierzchni gmin jest jednak znaczne. Najmniejszy udział mają gminy Suchy Las - 28 proc, Czerwonak - 45 proc. i Mosina 49 proc, największy Kleszczewo - 90 proc, Rokietnica - 83 proc. i Tarnowo Podgórne - 73 proc. Skalę rozwoju i charakter rolnictwa indywidualnego określa liczba indywidualnych gospodarstw rolnych i ich struktura wielkościowa. W strefie podmiejskiej Poznania zarejestrowanych jest 4090 indywidualnych gospodarstw rolnych, w tym 25 proc. najmniejszych, tj. o powierzchni 1,01-1,99 ha i 0,7 proc. największych o powierzchni równej 50 ha lub większej. N owe funkcje widoczne są w krajobrazie strefy podmiejskiej Poznania. Inwestycje o charakterze przemysłowym i usługowym zlokalizowały się zwłaszcza wzdłuż dróg o znaczeniu międzynarodowym prowadzących z Poznania do Warszawy i Berlina. Drogi te przecinają tereny gmin Swarzędz i Tarnowo Podgórne. Wyraźne zmiany, choć nie o tak dużym natężeniu, widoczne są również przy pozostałych drogach wylotowych z Poznania, szczególnie przy drogach prowadzących w kierunku Krakowa, Wrocławia i Piły. Dla mieszkańców gmin otaczających Poznań poza możliwością zatrudnienia w nowo powstających i rozwijających się w tych gminach oraz w Poznaniu 
..11]1 jM
. a.»j'. ,«*<.» mJ
Ryc. 4. Duże inwestycje przemysłowe i usługowe, coraz częściej lokalizowane na terenach nie zabudowanych, zmieniają rolniczy krajobraz gmin wiejskich. W przyszłości przyciągną kolejne inwestycje, wypierając coraz bardziej funkcję rolniczą z bezpośredniego otoczenia miasta; a - gmina Tarnowo Podgórne, b - gmina Kórnik. 
Ewa Matuszyńska
przedsiębiorstwach istotne są warunki życia, które poza dochodami indywidualnymi zależą również od rozwoju urządzeń i instytucji tworzących infrastrukturę techniczną i społeczną. Informację o wyposażeniu strefy podmiejskiej miasta Poznania w te urządzenia, do celów porównawczych, przedstawiono na tle drugiego pierścienia gmin w strefie zewnętrznej aglomeracji Poznania, tzn. obszarów leżących w większej odległości od miasta. Pierścień ten tworzy 13 gmin, w tym dziewięć gmin miejsko-wiejskich, tj. gmina Buk, Kostrzyn, Murowana Goślina, Oborniki, Pobiedziska, Stęszew, Szamotuły, Śrem i Środa Wielkopolska, oraz cztery gminy wiejskie - Brodnica, Duszniki, Kaźmierz i Zaniemyśl. Analiza podstawowych informacji dotyczących zmian liczby ludności, wielkości i kierunków migracji oraz struktury zatrudnienia wskazuje, iż jest to strefa istotnie różniąca się od omówionej strefy podmiejskiej. Przyrost liczby ludności w okresie 1985-96 był wprawdzie taki sam, jak w strefie I, tj. około 9 proc, jednak liczba ludności miast wzrosła tu aż o 19 proc, zmalała natomiast o 1 proc. liczba mieszkańców wsi. W 1995 r. obszar ten zamieszkiwało 220,6 tys. osób. Mniejsza jest gęstość zaludnienia. Odpowiednie wskaźniki to 95,9 osób/km 2 dla całego obszaru, 1408,7 osób/km 2 dla miast i 47,5 osób/km 2 dla obszarów wiejskich. Inaczej również przedstawia się wielkość i kierunki migracji. Saldo migracji jest wprawdzie dodatnie, lecz zdecydowanie, bo prawie dwukrotnie mniejsze niż w strefie I (dla okresu 1986-95 wynosiło ono +7446 osób). Napływająca ludność kierowała się prawie w 60 proc. do miast, a więc odwrotnie niż na terenach położonych bliżej Poznania. Dominujący jest tu udział ludności ze wsi w napływie migracyj
Ryc. 5. Gmina Buk - wieś Kałwy (II pierścień). Kilkanaście kilometrów od granic miasta Poznania spokojna ulica o starej, wiejskiej zabudowie. Nie widać tu oznak wkraczania nowych funkcji na tereny wiejskie. 
Ryc. 6. Mosina - w odległości 25 km od Poznania, w starej części miejscowości, nie widać zachodzących zmian charakterystycznych dla strefy graniczącej bezpośrednio z wielkim miastem
Ryc. 7. Mosina - centrum starej zabudowy Mosiny nie zmieniło w wyraźny sposób swojego charakteru 
Ewa Małuszyńska
nym (57,2 proc), podczas gdy w strefie podmiejskiej przeważała ludność przybywająca z miast. Przeważający kierunek odpływu ludności strefy II jest jednak taki sam, jak w strefie I, tzn. do miast. W zawodach pozarolniczych pracuje niecałe 20 proc mieszkańców strefy, w tym około 43 proc. w przemyśle i 7 proc. w dziale handlu i napraw. Podobnie jak w przypadku innych wskaźników, strefa bardziej oddalona od Poznania wykazuje mniejsze natężenie cech charakterystycznych dla miast i wiążących się z pełnieniem funkcji pozarolniczych. Większy jest natomiast udział użytków rolnych w całości gruntów. W13 omawianych gminach wynosi on średnio 70 proc, w tym grunty orne - 88 proc. Minimalny udział użytków rolnych występuje w gminie Murowana Goślina - 45 proc, maksymalny w gminie Buk i Duszniki - 86 proc. Na terenie wszystkich gmin są 7562 indywidualne gospodarstwa rolne, w tym 17,6 proc. gospodarstw najmniejszych i 1 proc. gospodarstw największych, tj. o powierzchni powyżej 50 ha.
Wskaźniki charakteryzujące poziom rozwoju infrastruktury technicznej również wskazują na istotne różnice występujące pomiędzy I i II pierścieniem gmin otaczających Poznań!! (tab. 1). Zakładając, że rozwój dróg międzynarodowych i krajowych nie zależy w decydującym stopniu od gminy, pod uwagę wzięto tylko drogi gminne i lokalne miejskie. Długość dróg (mierzona w km/100 km 2 )
Tab. 1
Wskaźniki infrastruktury technicznej Województwo 28 5617 185 Miasto 55 7798 227 89,0 78,0 84,0 Wieś 19 3343 80 Pierścień I 28 5205 138 Miasto 40,6 6631 136 56,7 24,0 44,0 Wieś 22,9 5016 118 Pierścień II 24 4404 119 Miasto 51 6112 166 77,6 39,0 57,3 Wieś 19 J 4281 86
1. Drogi o nawierzchni twardej ulepszonej w ogólnej długości dróg gminnych i lokalnych miejskich 2. Liczba osób przypadająca na 1 placówkę pocztowo-telekomunikacyjną 3. Liczba telefonów na 1000 mieszkańców 4. Procent ludności miast korzystającej z sieci wodociągowej 5. Procent ludności miast korzystającej z sieci kanalizacyjnej 6. Procent ludności miast korzystającej z sieci gazowej Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Województwa Poznańskiego 1996, Urząd Statystyczny w Poznaniuw strefie podmiejskiej Poznania jest większa niż w województwie i w pierścieniu gmin bardziej oddalonych od miasta. U dział dróg o nawierzchni twardej ulepszonej w ogólnej długości dróg gminnych i lokalnych miejskich w gminach podpoznańskich jest bardzo zróżnicowany. Wynosi on od 6 proc. w gminie Komorniki do 55% w gminie Suchy Las. Wskazuje to na większą wagę dostępności przestrzennej na obszarach położonych bliżej wielkiego miasta. Duże przepływy towarów i ludności na tym terenie wymuszają m.in. poprawę jakości dróg. Analiza wartości pozostałych wskaźników wskazuje jednak na lepszą sytuację (w siedmiu przypadkach na dziewięć) w zakresie elementów infrastruktury technicznej w strefie II, a więc bardziej oddalonej od Poznania. Pierścień I, czyli strefa podmiejska Poznania jest również gorzej wyposażona w urządzenia infrastruktury społecznej niż strefa II (tab. 2). W 15 przypadkach wartości wskaźników opisujących poszczególne elementy infrastruktury społecznej wskazują na lepszą sytuację w strefie II, podczas gdy odwrotna sytuacja występuje 12 razy. Różnica nie jest jednak już taka duża, jak w przypadku wyposażenia obu pierścieni w infrastrukturę techniczną. Strefę podmiejską Poznania charakteryzuje natomiast bardziej ożywiona działalność w zakresie budow
Tab. 2
Wskaźniki infrastruktury społecznejl 2 3 4 5 6 7 8 9 Województwo 24,2 4,9 49,5 5,9 3344 27,7 22,4 13,8 23 Miasto 33,5 6,5 68,4 8,0 3076 29,3 25,0 13,4 26 Wieś 1,7 3,4 0,8 3997 23,9 16,1 15,2 19 Pierścień I 14,7 2,8 34,9 2,1 3507 28,7 18,9 16,1 22 Miasto 29,3 4,5 72,6 2,1 3630 31,8 19,4 19,2 24 Wieś 4,4 2,1 2,1 1,8 4067 26,2 16,1 15,3 20 Pierścień II 9,7 2,9 21,0 2,8 4316 30,3 22,8 16,8 22 Miasto 17,9 4,7 38,0 4,6 3995 35,1 26,9 17,7 26 Wieś 2,8 1,5 6,2 1,3 4541 24,8 16,6 17,4 19
1. Liczba lekarzy/la tys. ludności 2. Liczba stomatologów /10 tys. ludności 3. Liczba pielęgniarek/la tys. ludności 4. Liczba polożnych/lO tys. ludności 5. Liczba woluminów w bibliotekach/lOOO ludności 6. Liczba dzieci w przedszkolach i oddziałach przyszkolnych/lOOO ludności 7. Miejsca w przedszkolach/lOOO ludności 8. Liczba dzieci w przedszkolach i oddziałach przyszkolnych/l nauczyciela 9. Liczba uczniów w szkołach podstawowych/l oddział Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Województwa Poznańskiego 1996, Urząd Statystyczny w Poznaniu. 
Ewa Matuszyńska
Tab. 3
Zasoby mieszkaniowe i mieszkania oddane do użytku Województwo 19,6 82,5 19,3 0,91 Miasto 22,5 75,4 19,4 0,88 Wieś 12,3 113,8 18,9 1,02 Pierścień I 18,1 137,5 20,0 0,95 Miasto 11,2 116,5 20,5 0,89 Wieś 17,1 144,2 19,5 0,99 Pierścień II 17,9 105,0 19,0 0,97 Miasto 21,4 84,0 19,0 0,92 Wieś 8,4 139,4 18,9 1,03
1. Liczba mieszkań oddanych do użytku/lO tys. ludności w 1995 r.
2. Przeciętna powierzchnia mieszkania oddanego do użytku w 1995 r.
3. Zasoby mieszkaniowe - powierzchnia/osobę 4. Zasoby mieszkaniowe - liczba osób/izbę
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Województwa Poznańskiego 1996, Urząd Statystyczny w Poznaniunictwa mieszkaniowego (tab. 3). Liczba mieszkań oddanych do użytku w roku 1995 w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców była większa (ogółem i na wsi), większa też była powierzchnia mieszkań oddawanych do użytku. Ciekawie wygląda w strefie podmiejskiej struktura własnościowa budowanych mieszkań. W 10 gminach na 12 są to wyłącznie mieszkania budowane indywidualnie. Mieszkania poza budownictwem indywidualnym występują tylko w gminie Czerwonak i Swarzędz. Stanowią tam aż 64 proc. wszystkich oddanych do użytku mieszkań w strefie podmiejskiej Poznania. Może to tłumaczyć największe salda migracji, jakie zanotowano właśnie w tych dwóch gminach. Zasoby mieszkaniowe obu stref, pod względem jakości (wielkość mieszkań i liczba osób przypadających na jedną izbę), są bardzo podobne. Ostatni z analizowanych to ogólnie przyjmowany wskaźnik poziomu życia, jakim jest zużycie energii elektrycznej. Tak w przeliczeniu na jedno gospodarstwo domowe, jak i na jednego odbiorcę, wskaźnik ten jest wyraźnie wyższy w strefie podmiejskiej Poznania. Odpowiednie wartości tego wskaźnika to 1996 kWh najednego odbiorcę w województwie, 2603 kWh w strefie podmiejskiej Poznania i 1935 kWh w pierścieniu II. W przeliczeniu najedno gospodarstwo domowe odpowiednie wartości wynoszą 641 kWh w województwie, 769 kWh w strefie otaczającej Poznań i 614 kWh w pierścieniu II.
Przeprowadzona analiza dwóch pierścieni gmin otaczających Poznań wskazuje na wciąż wyraźną zależność procesów i poziomu rozwoju gospodarczego, charakteryzowanego wybranymi wskaźnikami, od odległości od miasta. Najbardziej zróżnicowane są zmiany liczby mieszkańców miast i wsi, wielkość i kierun - ki migracji. Oba obszary różnią się również stopniem wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej oraz stopniem zamożności ludności. Wyraźnie widoczna 10 lat temu strefa "cienia" wokół miasta, charakteryzująca się zdecydowanie gorszym wyposażeniem w infrastrukturę techniczną i społeczną, pomimo wciąż występujących różnic pomiędzy strefami otaczającymi miasto jest jednak mniej wyraźna. Obserwowane obecnie procesy zmian gospodarczych i społecznych doprowadzą prawdopodobnie w kolejnych okresach do dalszego zmniejszania tych różnic. Dalej jednak obserwować będziemy zgodny z tendencją ogólnoświatową intensywny napływ ludności na tereny podmiejskie. Wielkie miasta i ich najbliższe otoczenie, ze względu na intensywność rozwoju, zróżnicowanie i koncentrację działalności, są wciąż najbardziej atrakcyjnym miejscem dla ludności oraz nowych inwestycji gospodarczych i społecznych.
PRZYPISY:
1 W. Maik, Podstawy geografii miast. Skrypty i teksty pomocnicze, Uniwersytet M.
Kopernika, Toruń 1992.
2 E. Małuszyńska, "Cień" wielkiego miasta. Procesy urbanizacyjne w strefie Poznania, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny", R. L: 1988, z. 3.
3 W analizie ruchów migracyjnych wyróżnia się cztery kierunki: napływ z miasta, napływ ze wsi, odpływ (emigracja) do miasta, odpływ (emigracja) na wieś. 4 R. Karłowicz, Rozwój wielkich aglomeracji miejskich w Polsce. Instytut Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Politechniki Warszawskiej, PWN, Warszawa-Łódź 1978. 5 E. Małuszyńska, op. cit.
6 Wszystkie dane statystyczne, jeżeli nie zaznaczono w tekście, dotyczą 1995 r. Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Poznańskiego 1996, WUS, Poznań 1996.
7 lest to tendencja inna niż w całym województwie poznańskim, gdzie dominuje napływ do miast. 8 Ze względu na brak danych dotyczących liczby osób pracujących w rolnictwie indywidualnym, wszystkie wartości odnoszone są do ogólnej liczby ludności, a nie czynnych zawodowo. 9 Działy gospodarki narodowej wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności.
10 Yf 1985 r. udział zatrudnionych w przemyśle wynosił: w gminie Czerwonak - 58 proc, Suchy Las - 9 proc, Kleszczewo - 10 proc. i Rokietnica - 12 proc.
11 Dla lepszego zobrazowania sytuacji, w tabeli zawarto również odpowiednie wartości wskaźników dla województwa poznańskiego.