PODZAMCZE Odcinek murów od Zamku do zachowanej dziś jeszcze baszty przy Masztalarskiej należy do najmniej znanych fragmentów obwarowań miasta. Nie ma po nim śladu, gdzieś pod ziemią są jeszcze nie odkopane przez archeologów fundamenty murów. Źródła miejskie pomijają ten teren. Przypuszczano nawet, iż poza starym murem wewnętrznym miasta nie było tam dalszych obwarowań muru zewnętrznego. Przyczyną milczenia jest fakt, iż był to teren podzamcza, czyli przygródka, na którym znajdowały się budynki gospodarcze Zamku nie mieszczące się na szczupłej przestrzeni podwórca przyzamkowego na Górze Zamkowej, jak ją zwano dawniej, czyli Górze Przemysła. Opis tego terenu z poło XVI w. przynosi lustracja budynków Zamku poznańskiego z 1565 r. Czytamy w niej: "Przygródek. Most przez przykop z poręczami z obu stron, którego jest wzdłuż łokci 56. Tamże od tej wieże, która jest w rogu zamku, aż do dworu p. Popowskiego [Pampowskiego] mur wzdłuż łokci 55, wzwyż od ziemie łokci 9, drugdzie wyższy. A za dworem p. Popowskiego [Pampowskiego] stajnia murowana ku temuż murowi, który jest za tym dworem panów Popowskich [Pampowskich], na 100 koni, u niej drzwi na zawiasiech, przywór nie masz, jedno we czwórę[!]. Tamże jest przy tej stajni wieża w tymże murze, na wierzchu tej wieże stoją krokwy i łaty, z których dachówkę zabrano. Na nię wschód jest drzewiany. Tamże w tej wieże jest stajenka, stanie 5 koni."l Okazuje się więc, że na przygródek prowadził most przerzucony nad fosą. Przygródek, położony na międzmurzu, był broniony murem wychodzącym z wieży zamkowej (dzisiejsza tzw. kuchnia królewska). Mur był wysoki na ponad dwa metry, może z krenelażem (drugdzie wyższy). Możemy go zidentyfikować jako część zewnętrznego muru miejskiego powstałego ok. połowy XV w. W murze tym znajdowała się baszta, w której mieścił się w 1565 r. dwór Pampowskich, starościców średzkich. Wykusz ten został nadany przez króla Aleksandra w 1502 r. wojewodzie sieradzkiemu Ambrożemu Pampowskiemu, staroście generalnemu Wielkopolski.' Wcześniejsi jego posiadacze nie są znani, nie wiemy więc jaką drogą przeszedł on w posiadanie królewskie. Był to pierwszy wykusz zewnętrzny od strony zamku i lustracja nie opisuje go bliżej, ponieważ nie był własnością królewską. Za dworem Pampowskich znajdowała się druga baszta pierwotnie kryta dachem, w 1565 jej dachówka była zdjęta. Służyła jako stajenka na 5 koni. Między oboma basztami muru zewnętrznego była ogromna stajnia na sto koni przymurowana do muru miejskiego. Jej wielkość wskazywałaby na dawne Ryc. 18, Mury miejskie na odcinku pn. zach. wg nieznanego przekazu z lat 1725-1783, staloryt ze Wspomnień Wielkopolski E. Raczyńskiego I . " , ' . ' '} " . t;łf b,,"",,,,,, " ,ł < <.c. ;I . -;"",.".---,", :"1 . ;';' ',;, .:. :: ... .",. - .,... :łU: "';""-; ,: '.-¥: \., ;;.. '.f. t. ;II - .A ' l ,. """ ,.'; -'' . ff-;' J - , ,< .' ,jej pochodzenie, z czasów kiedy objeżdżający kraj król Jagiełło zatrzymywał się regularnie w Poznaniu. Raczej nie była to inwestycja ani z czasów Władysława Warneńczyka, który do Poznania nie dojechał, ani też sporadycznie tu bywającego Kazimierza Jagiellończyka. Późniejsze opisy podzamcza nie są znane. W kolejnej lustracji zamku poznańskiego z 1628 nie ma opisu przygródka. Wzmiankuje się tylko: "Przy tym Zamku wieża wielka murowana, w której szlachta siada, gontami nakryta, drzwi do niej z dworu z podzamcza i wschód drzewiany porządny".3 Może jeszcze w opisach dóbr szlacheckich z XVII czy XVIII w. uda się odnaleźć opis baszty po Pampowskich na podzamczu i rozświetlić sprawę przyległych do niej murów. Dodajmy, że zachowały się przypadkowo kafle z pieca herbowego znajdującego się w tym wykuszu, m.in. z herbem Pampowskich Poronia i kilkoma innymi, świadczące dobrze o pierwotnym standarcie jej wyposażenia. Nieco informacji o tym rejonie miasta przynosi opis drogi z rynku przez furtę zamkową poza mury miasta dokonany w 1776 r., kiedy rozważano budowę nowej bramy na miejscu furty zamkowej, która to brama miałaby odciążyć wyjście przez Bramę Wroniecką. "Niżej podpisani, w przytomności prawem mocowanego Marcina Piotrowskiego, woinego przysięgłego, na żądanie szlachetnego magistratu miasta JKMci Poznania, wizyję furtki przy zamku w publicznych murach miejskich będącej i inszych miejsc tamże przyległych wiernie i rzetelnie uczyniliśmy w ten sposób, iż nasamprzód idąc z rynku publicznego ku zamkowi znajduje się ulica [ dziś Zamkowa] wąska tak dalece, iż w samym rogu rynku, dla narożów kamienic jw. starosty konińskiego Uózefa MycieIskiego] z jednej a wp. Korytowskiego z drugiej strony będących, powóz półtoraczny wygodnie przejechać nie może. ,,?>,.:,.<..::".-;.., ......y. +._.: :t. . iii Ryc. 19. Wykusz w murze miejskim zewnętrznym, widok z placu Wielkopolskieego, fragment lit. wg. rys. I.v. Minutoli z 1833 r. .-,, ':+. :. ':-.A :1 ..a " I " ... ...... ... ,;. .: -'f , h , . . ( L ,..:",fJ; i ''', .,').., t.', ! "..A. _.t1\" lit 11 .". , . ....,. "'. ;.: '; ; ".ci ',n-4:t;i'J:łif ' 'I)! ł'. ,; 'j- V,:" .. -2'::,';:;"", . .>{;:...,.. i IV, , <>.... l. .;,.... -' " <>. .:" .),_:_ ""'8'. y- ....\ ,,' :":;.;ji!:": ...... 1'H.ł:' ć;:;a rł.ł{'t ' ., ,./;. ,."ti"'i:-,", l' i :'S"1 ..f"'" ł . c,. '.: a:' };) " ' .-...:. <" :..;," '), -'y r' ",,*, -, -\,. '.,. . . ; :,: ; -'"-ł " r; I: r : I .\i. . ' H,. ' I '- łr #t ,>"';g..r::. '. ,ć,'. ' ..,..,-r.J.. !I.