WYKAZY I WIZJE MURÓW, WYKUSZY I BASZT MIEJSKICH
JACEK WIESIOŁOWSKI
I. Wykazy wykuszy miejskich z XVI i 1 poło XVII wieku
o każdym z wykuszy, każdej baszcie i wieży znajdują się w archiwach miejskich rozproszone wzmianki. Pełnej kwerendy archiwalnej w tym zakresie jeszcze nie robiono. Niejednokrotnie wzmianki nie podają lokalizacji wykusza, a przy płynności ich lokatorów pojedyncze wzmianki także niewiele mówią. Inne znaczenie mogą mieć spisy wykuszy. Docenił to już Adolf Warschauer, wykorzystując w swym Opisie Poznania dane zawarte w naj starszych spisach. Rozbieżności w informacjach poszczególnych spisów spowodowały pewien spadek zaufania do tego materiału źródłowego. Wartość spisów jest rzeczywiście różna. Jedne podają wykazy obiektów, inne z<ffi są wykazami opłat wnoszonych przez użytkowników. Najstarsze wykazy wykuszy znajdują się w spisach opłaty czynszu ziemnego, odpowiednika dzisiejszych opłat wieczystych. Wykazy i księgi z wykazami tego czynszu są najbogatszym źródłem do dziejów wykuszy, dotąd nie opublikowanym i nie wykorzystanym przez badaczy. Zastrzec jednak trzeba, że są to wykazy typu skarbowego, powstałe do innych celów niż podawanie pełnych i aktualnych spisów budynków w murach miasta.
1. [Wykaz 20 wykuszy miejskich z 1515 roku]
Qualibet propugnaculum in ambitu muri civilis sitis per fertonem, exceptis tamen illis, que sunt singulari privilegio dotata et exempta, iuxta loei situaClonem. [Każdy wykusz w obrębie murów miejskich (płaci) po wiardunku, z wyjątkiem tych, które są wyjęte specjalnym przywilejem, według usytuowania]
Propugnacula 1 Retro [Joannem] Sroka Judeus; - Sadowsky in quo Judeus; - Croschewa [Ursula]; - Fabianek [Joannes]; - Pannitextorum [Sukienników]; - PawIowa; - Petri Spalnigk; - Canyney [Barbare]; - Altaristarum [altarystów]; 
- Ex opposiło sacristie [ Naprzeciw zakrystii (fameD]; - Wyerzbynka [Ursula]; - Casper Heydzina [Ursula]; - Ubi schopka retro scolam [ Gdzie szopka za szkołą]; - Gunteri [Nico lai]; - Pellificum [kuśnierzy]; - Budnicorum [budników]; - Camificum [rzeźników]; - Wysenborkowa; - Buschewsky [Mathis]; - (Gambyna - skreśl.) Mleczkowa [Agnes]
AmP I 1834 (Wykaz czynszu ziemnego) k.1-Z. Spis sporządzony został w 1515 r., wykorzystany do brulionowego odnotowania wpłat także w 1517 i 1520 r. Poprzez skreślenie i dopisanie nowych nazwisk aktuaIiwwano spis. W literaturze przedmiotu, od czasów Warschauera, uchodził za spis wykuszy z 1520 r. Odmiennie niż późniejsze spisy rozpoczyna się od wykuszy w dzielnicy żydowskiej i biegnie dalej zgodnie ze wskazówkami zegara. Po wpisie Pawłowej zostawiono celowo wolną 1 linię. Wykaz przynosi nieco dodatkowych szczegółów o posiadaczach wykuszy. Pomija natomiast wykusze znajdujące się w bezpośredniej administracji miasta oraz część wykuszy należących do duchowieństwa i korzystających ze zwolnienia z czynszu. Na uwagę zasługują wykusze będące w posiadaniu bogatych dewotek z patrycjatu miasta (Kanina, Heydowa, Wierzbinka), które to wykusze przeszły potem w posiadanie kleru.
2. [Wykaz 32 wykuszy miejskich z 1532 roku]
Propugnacula in ambitu muri civitatis Thomas Petri Ade a propugnaculo suo gr 12; - Fraternitas dominorum altaristarum a eorum propugnaculo gr 12; - Dominus Fabianus a propugnaculo capelle oHm Georgii Bock gr 12; - Magister Valentinus WrobI Polonorum predicator a propugnaculo altaris ipsius gr 12; - Magister Stanislaus Knobloch a propugnaculo suo, quondam magistri Dankonis gr 12; - Propugnaculum Senkowsky altaris fratemitatis Beate Marie Virginis est liberum a censu; - Predicatori Almanorum a propugnaculo ad ambonam pertinenda gr 12; - Jacobus Wiesba a propugnaculo ipsius gr 12; - Dominus Rogosewski a propugnaculo suo gr 12; - Dominus Joannes Costen a propugnaculo altaris ipsius de collacione fratemitatis Beate Marie Virginis gr 12; - Thomas Lyszypyotr a propugnaculo altaris Geczonum gr 12; - Pelliones [kuśnierze] ab eorum propugnaculo gr 12; - Gregorius Gembiczky a propugnaculo gr 12; - Lanii [rzeźnicy] ab eorum propugnaculo ,gr 12; - Carpentarius quidam, retro area deserta quondam Fridrzichowa inter Koftyr a propugnaculo gr 12; - Propugnaculum Gracz gr 12; - Joannis Koler propugnaculum gr 12; - Wyssemborck propugnaculum gr 12; - Andreas budnik propugnaculum gr 12; - Nicolaus pi stor a propugnaculo empto a Borscewski gr 12; - Agnes Mleczkowa a propugnaculo gr 12; - Propugnaculum retro Uoannem] Sroka gr 12; - Heredes Mrziglot a propugnaculo gr 12; - Krossewa antiqua gr 12; - Pannitextores [sukiennicy] ab eorum propugnaculo gr 12; - Paulowa institrix a propugnaculo in angulo penes monasterium sancti Dominici gr 12; - Joannes Pabianeck a propugnaculo gr 12; - Monachi sancti Dominici a duobus propugnaculis in monasterio existentibus per gr 12 [facił] gr 24; - Koziel sutor a propugnaculo gr 24; - Blasius tinctor a suo propugnaculo gr 12 et ab area sibi adiucta gr 6 facił gr 18; - Gregorius Sobala a propugnaculo suo gr 24. 
Jacek Wiesiołowski
AmP I 1835 k.4v-5v (wykaz czynszu ziemnego). Zgodnie ze starą tradycją skarbowości miejskiej tekst przygotowany jako wieloletni. Po bokach tekstu rubryki z datami 1532, 1533 i z drugiej strony kolumny zapisów 1534 i 1535. Nie zostały one jednak wykorzystane. Rozpoczyna się od wykuszy za Bramą Wodną i biegnie dookoła miasta zgodnie ze wskazówkami zegara aż do wykuszy przy Bramie Wielkiej. Podaje kilka cennych wiadomości o dawniejszych posiadaczach wykuszy. W pełni notuje też budynki zajęte przez duchowieństwo z kościoła farnego, podając częściowo do jakich altarii należało ich użytkowanie, a nie tylko osoby lokatorów. Jest to najpełniejszy ze spisów z 1 poł. XVI wieku. Widoczne jest też, że poborcy podatkowi miasta jako wykusze (propugnacula) traktowali wszelkie budynki dobudowane do muru miejskiego bez względu na to czy miały one jakąś funkcję obronną. Wśród lokatorów na uwagę zasługuje mgr Walenty Wróbel (zm. 22 IV 1537), kaznodzieja polski fary, znany biblista i polemista katolicki, autor pierwszej drukowanej polskiej egzegezy psałterza "Zołtarz Dawidów". Mieszkał on w drugim budynku od domu altarystów, tzw. Psałterii, w kierunku Ciemnej Bramki. Wykaz jako jedyny podaje, że dominikanie posiadali dwa wykusze koło swego klasztoru.
3. [Wykaz 27 wykuszy miejskich z 1535 roku]
Propugnacula muri civitatis Dominus Martinus Peterek solvit a sua habitacione grossum; - Fraternitas altaristarum gr 12; - Magister Valentinus WrobI Polonorum concionator gr 12; - magister Stanislaus Knobloch gr 12; - Dominus Senkowski vel CIeophas gr 12; - Predicator Almanorum gr 12; - Jacob Vyrsba gr 12; - Nobilis dominus Rogoztynsky gr 12; - [Agnes] Strussek gr 12 (wpisane); - (Joannes de Costen - skr.) Stanislaus illuminator gr 12; - Dominus Lysypyotr de fundacione Geczonum gr 12; - Fraternitatis pellificum [kuśnierzy] gr 12; - Greger Gembiczky habet libertatem ad tempora vitae per consulos concessa; - Fraternitas laniorum [rzeźników] gr 12; - Carpentarius a propugnaculo Kopftyr gr 24; - (Gracz a propugnaculo - skr.) [Petrus] Trzaschyglowa gr 12; - (Johannes Kohler advocatus - skr.) Szwyerz gr 12; - Pyotrek a propugnaculo gr 12; - (Andris Budnick - skr.) [Paulus] Kulya gr 12; - Nicolaus pistor a propugnaculo gr 12 item a pistrina penes gr 4; - Agnes Mleczkowa gr 12; - [Joannes] Pabianeck a propugnaculo gr 12; - Albertus Joseph consul gr 12; - Fraternitas pannitextorum gr 12; - PawIowa kramarka in angulo gr 12; - Nigri Monachi a propugnaculo in quo suffraganeus habitat gr 12; - Blasius tinctor a propugnaculo gr 12 idem a area sibi concessa gr 6; - Magister Caspar CIosa gr 24.
AmP I 1837 (wykaz czynszu ziemnego) k5-6. Spis ułożony jest identycznie jak poprzedni i zaczyna wykaz od budynków za Bramą Wodną, co wskazuje na uformowanie się kontynuowanej do poło XVII w. tradycji w spisywaniu budowli. Pozycja "Strussek gr 12" wpisana między linie tekstu. Sufragan, zamieszkały w wykuszu dominikańskim, to Hadrian Żakowski biskup enneński, sufragan poznański (1531-1539). W poło 1534 r. otrzymał od kapituły kurię na Zagórzu.
4. [Wykaz 24 wykuszy miejskich z 1542 roku]
Propugnacula Martinus Peterek gr 12; - altaristarum gr 12; - dominus Fabianus gr 12; - Laurencius Srzoda gr 12; - [Stanislaus] Knobloch gr 12; - Sankowski gr 12; 
- predicator almanorum gr 12; - Jacobus Wyrzba gr 12; - Mokronosky gr 12; - Agnes Struszek gr 12; - Fratemitas pellificum gr 12; - Pykulykowa gr 12; - Petrus Trzanszyglowka gr 12; - Chlastawa gr 12; - Paulus Cula gr 12; - Nicolaus (Gola -skr.) pistor gr 12 item a pistrina gr 4; - Szop cha gr 12; - Nicolaus Schylingk gr 12 item ab area ante gr 13; - Albertus Joseph gr 12; - Uoannes] Pabianek gr 12; - Fratemitas pannitextorum gr 12; - Monasterium sancti Dominici gr 12; - Blasius farbyerz gr 18; - Magister [Caspar] CIosa gr 24
AmP I 1838 (wykaz czynszów ziemnych) k2-2v. Najzwięźlejszy z wykazów. Tak jak poprzednie spisy wylicza wykusze, zaczynając od Bramy Wodnej. Oddaje dobrze wykusze altarystów, natomiast pomija częściowo wykusze cechowe występujące we wcześniejszych spisach.
5. [Wykaz baszt i wykuszów z 1584 roku]
Propugnacula Altaristarum s. Marie Magdalene 12 (gr); - altaristarum s. Marie Magdalene 12; - Michaelis plebani in Sidowo [Żydowo] 12 S(olvit); - d. Thome Kolaczek 12; - Braseatorum 12; - Predicatorum 12; - d. Stephani palatinidis a (C)Hodziesz 12; - idem ab admissione (terre) 12; - penes skolam propugnaculum (Iesuite - dop.) 12; - illuminatorum (Iesuite - dop.) 12; - pellificum (Iesuite - dop.) 12; - fratemitas budnicorum 24 S.; -laniorum novorum 12; - braseatorum per tres annos 12 S; - [doleatorum 12]; -laniorum veterorum per tres annos 12 S; - Simonis ministerialis 12 S idem a pistrina 4 S łońskiego 16 S; - Stanislai servi civilis 12; - Civitatis propropugnaculis tria 1/6; - Casparis bednarz per tres annos 12; - Michel Han(owski) per 2 annos 12 S; - Janussewa per 2 annos 12 S; - Mrzygłodowskie, Bartholomeus sartor per 2 annos 12; - Pannitextorum 12 S łońskiego 12 S; - Pauwlewa za rok dała 12 S; - Pyotr piekarz 18 S idem od farbierni 3 łońskiego 21 S; - Sutoris Kossiei 12 S łońskiego 12 S; - Sutorum propugnaculum 12 S łońskiego 12 S; - Czalny z ramów murowych, nunc est desertus (..); - Sarctorum 12 S
AmP 11839 (księga czynszów ziemnych) kl6v. W 1584 poborca podatku ziemnego Paweł Czamocki sporządził księgę, w której on i jego następcy: aptekarz Mateusz Chudzicz (1596), Kasper Dąbrowski (1597), aptekarz Wawrzyniec Siekiera (1598-1601), aptekarz Szymon Lubicki (1603-1624/5), Gabriel Ginter (1627-1634) i Abraham Bair (1635-1645) wpisywali spisy podatników, Ułatwiało to kontrolę wpłat, gdyż dysponowano na bieżąco wykazami nieruchomości i płatników z poprzednich lat. Schemat wpisu wykuszy kolejno od Bramy Wodnej poprzez budynki przy farze i dalej dookoła miasta utrzymał się i utrwalił. Już w następnym roku poborca wychwycił, iż nie ma w swych materiałach wykuszy bednarzy i panów Naramowskich, wprowadził je więc do wykazów, Zachowana księga wpisów sięga do 1612 roku. Po zapełnieniu wpisami księgi poborca Szymon Lubicki założył następną, w której on i jego następcy Gabriel Ginter (1627-1634) i Abraham Bair (1635-45) kontynuowali zapisy do 1645 r. W spisie z 1584 r., a także mniej konsekwentnie w następnych wykazach, podawano notatki o zapłaceniu podatku - S(olvit), czyli zapłacił - z czego wynika, iż połowa 
Jacek Wiesiołowskipodatników nie płaciła w ogóle lub korzystała ze zwolnień. Zaległości notowano, zaznaczając od ilu lat podatnik nie płaci (per 2 annos, per tres). Spłaty zaległe kwitowano "łońskiego", czyli ubiegłego roku. Płacono również dodatkowo za udzielenie dodatkowego terenu (ab admissione terre) czy od piekarni (a pistrina), czy farbiarni. W pierwszej księdze czynszów znajdują sie też następujące zapisy wykuszy: 1595(k.31), 1586 (k.44-44v), 1587 (k.58v-59), 1588 (k.69v-70), 1589 (k.82v-83), 1590 (k.94v-95), 1591 (k.108v-109), 1592 (k.1222-122v), 1593 (k.135v-136), 1594 (k.149v-150), 1595 (k.165-165v), 1596 (k.183v-184), 1597 (k.201-201v), 1598 (k.217-217v), 1599 (k.247-247v), 1600 (k.265v266v), 1601 (k. ), 1602 - brak spisu, 1603 k.302-302v), 1604 (k.334v-335), 1605 (k.334v-335), 1606 (k.355-355v), 1607 (k.370-37Ov), 1608 (k.389-389v), 1609 (k.407--407v), 1610 (k.423-423v), 1611 (k.442-443), 1612 (k.459 - fragm., większość spisu była na wyrwanej dziś karcie).
Druga księga (AmP I 1840) zawiera następujące spisy wykuszy: 1613 (k.14-14v), 1614 (k.31v32), 1615 (k.50v-51), 1616 (k.68v-69), 1617 (k.87-88), 1618 (k.105v-106), 1619 (k.124v-125), 1620 (k.144-145), 1621 (k.163-164), 1623 (k.197-197v), 1624/5 (k.214-214v), 1626 (k.231v-232), 1627/8 (k.249-249v), 1629/31 (k.263v-264), 1632/3 (k.276-276v), 1634 (k.29Ov-291), 1635 (k.
308v-309), 1636/8 (k.325v-326), 1639-41 (k.341v-342), 1642 (k.358v-359), 1643/5 (k.376v-377).
Zaznaczyć warto, że ostatni zachowany wykaz czynszów ziemnych z 1740 r. (AmP I 1841) nie zawiera wykazu wykuszy, tak jak większości nieruchomości wewnątrz murów miasta. Zebrany materiał zezwala na następujące przedstawienie informacji o poszczególnych wykuszach i ich mieszkańcach, zaczynając od podanego wyżej spisu z 1584 r. 1/ Wykusz altarystów Marii Magdaleny wzmiankowany jest jako wykusz Peterkowski od 1586 r., od nazwiska altarysty Marcina Peterka znanego ze spisów 1535 i 1542 r. Figuruje pod tą nazwą aż do 1645 r. 2/ Wykusz drugi altarystów Marii Magdaleny to znana Psałteria, występuje w spisach do 1645 r. 3/ Wykusz Michała, plebana w Żydowie, występuje do 1598 r. Od 1599 do 1632 mieszkał w nim Piotr z Pyzdr, altarysta altarii Fawków w farze poznańskiej. Od 1623 r. nie występuje w spisach. 4/ Wykusz Tomasza Kołaczka już w 1585 r. zajmował Jan, prepozyt szpitala św. Ducha, choć czasem nadal wymieniany jest Tomasz Kołaczek (1586-8, 1592), Jako wykusz prepozyta św. Ducha wymieniany do 1645 r. 5/ Wykusz piwowarów, stanowił własność altarii piwowarów w kościele farnym. Od r. 1585, wraz z sąsiednim wykuszem kaznodziejów, uzupełniany czasem notą "księża na forcie", w zwiazku z przebudową tych dwóch wykuszy celem pomieszczenia księży z przekazanego jezuitom budynku przy kościele św. Stanisława. Wzmiankowany do 1645 r. 6/ Wykusz kaznodziejski, identyczny z Ciemną Bramką, zwany tak od zamieszkiwania tam od 1503 r. kaznodziejów niemieckich. Mimo połączenia go z poprzednim w jeden budynek, wymieniany jako istniejący do 1608 r. 7/ Wykusz Stanisława Wierzby, już w 1585 r. określony jako "Stanislai Wierzba scola" ,w r. 1586 określony jako "scola farska". Jest to budynek nowej szkoły parafialnej, wzmiankowany jako "scola" lub "scola puerorum" do 1645 r. 8/ Wykusz Stefana Potulickiego z Chodzieży, wraz z przylegajacym kawałkiem gruntu, od 1599 r. wymieniany jako będący w rękach jezuitów (nunc jezuite), od 1603 r. jako kamienica jezuicka (lapidea jezuitarum) wymieniana do 1645 r. 9/ Wykusz koło szkoły (penes scola) był wraz z następnymi dwoma wykuszami w 1584 r. w ręku jezuitów. Od 1598 r. wymieniany najczęściej jako wykusz Staręckiego (Starzeckiego, Starczskiego, Staręskiego), należący do jezuitów do 1645 r, Od 1600 r. między wykuszem Staręckiego a poprzedzającą go kamienicą jezuitów pojawia się w wykazach stara szkoła (scola antiqua) i figuruje w nich do 1617 r. 10/ Wykusz iluminatorów, zwany tak chyba od zajmującego go w 1535 r. Stanisława iluminatora, był w 1584 r, w ręku jezuitów. Wymieniany do 1645 r. 11/ Wykusz kuśnierzy, tak samo w 1584 r. własność jezuitów, wymieniany do 1645 r.
12/ Wykusz budników występuje bez przerwy do 1645 r. W 1. 1632/3 wykazano czteroletnią zaległość płatniczą. 
13/ Wykusz rzeźników z nowych jatek, od 1596 r. mieszkał w nim hetman, czyli dowódca straży miejskiej, co zaznaczano często, gdyż z wykusza nie płacono czynszu. Od 1619 r. mieszkał w nim ks. Kasper, wzmiankowany jeszcze w 1634 r. Wykusz wymieniany do 1645 r. 14/ Wykusz piwowarów (drugi) wymieniany do 1632/3 r.,kiedy wykaz<mo czteroletnią zaległość płatniczą. 15/ Wykusz bednarzy wymieniany od 1585 r., pominięty (pomyłkowo?) w 1616 r, lecz wymieniany do 1645 r. W L 1632/3 zalegał z opłatą za cztery lata. 16/ Wykusz rzeźników ze starych jatek wymieniany jest stale do 1645 r. W L 1632/3 miał zaległość czynszową za 6 lat. Od r. 1588 r. po tym wykuszu rzeźniczym wymieniany jest wykusz kuśnierzy. Czy jest to ich stary wykusz cechowy, czy jakaś budowla dolepiona do murów po przjęciu dawnego ich wykusza koło fary przez jezuitów - o tym wykazy nie informują. 17/ Wykusz Szymona woźnego (miejskiego czy ziemskiego?) wraz z sąsiednią piekarnią i kawałkiem gruntu wymieniano do 1586 r, potem przejął go Andrys murarz, w r. 1617 wzmiankowana jest Andrysowa murarka, zapewne wdowa, w L 1624/5 zajmował tą nieruchomość Jan Kliza, zalegając w L 1632/3 z czynszem za dziewięć lat. Utrzymał go jednak do 1645 r. 18/ Wykusz Stanisława sługi miejskiego, czasem zwalnianego z czynszu przez rajców, w 1606 r. został przejęty przez piekarza Matysa Wrzeszcza, a w 1616 przez Wojciecha Bąkiewicza, od 1627/9 posiadał go Jędrzej Kukawski (do 1645 r). 19 - 21/ Trzy wykusze miejskie wymieniane bez żadnych szczegółów do 1645 r.
22/ Wykusz Kaspra bednarza wymieniany od 1685 jako posiadany przez" panów Naramowskich" lub Naramowskiego. Od 1613 określany jako "pusty", lecz wzmiankowany jeszcze do 1622 r. 23/ Wykusz podstarościego Michela Hana, zwanego później Hanowskim lub nawet Janowskim, w 1586 r. miał swego komornika Kondrata złotnika. W 1617 r. wymieniony jako wykusz miejski, po 1617 r. jako wykusz "pusty" Michała Hanowskiego (Janowskiego) aż do 1645 r. 24/ Wykusz Januszewej był od 1587 r. w posiadaniu Jana Ungra, od r. 1589 Stanisława Ungra, od 1598 r. w posiadaniu Stefanowej Winklerowej. Od 1611 wymieniany jako wykusz miejski (nunc civitatis) i wzmiankowany do 1622 r. 25/ Wykusz Mrzygłodowski występuje do 1617 r. Prócz Bartłomieja krawca mieszkał tam w 1585 r. kolejny komornik Stanisław Suska. W r. 1598 zalegano z opłatami od 13 lat, od 1613 r. określany jako "pusty", po 1617 r. niewymieniany. 26/ Wykusz sukienników od 1611 r. był wykuszem miejskim (nunc civitatis), od r. 1626 określany jako "pusty", występuje do 1645 r. 27/ Wykusz Janowej Pawłow ej użytkowany przez nią do r. 1599, potem zajmowała go Regina Pawłowa do 1609 r., od 1610 r. Katarzyna przekupka. Od r. 1618 określany jako miejski, od 1622 nie figuruje w spisach. 28/ Wykusz Piotra piekarza, obok którego była farbiarnia, w 1589 r. zastąpił go Jan Haska(?), w r. 1590 piekarz Jan Narządzony ( 1600 Janowa Narządzona), w 1609 r. zaś Walenty Narządzony (w 1616 Narządzona). Od r. 1620 posiadał go Wojciech Frydrychowicz, a w L 1627/8 Symakowski, ktory w L 1632/3 zalegał od 6 lat z czynszem, ale jeszcze w 1645 roku był w wykuszu, W 1598 r. farbiarnię przejął Abraham krawiec, a w r. 1601 Dąbrowski browarz, w L 1632/3 zalegał on z czynszem za 9 lat, lecz utrzymał go do 1645 r. 29/ Wykusz szewca Kozła (Kozieła, Koziełka) był w jego posiadaniu do 1609 r., kiedy zajął go Jan Krzączek, od 1613 r. Sebastian, zwany "z wykusza", a od 1629/31 do 1643 r. jakiś Piotr zalegający w L 1632/3 z czynszem za lat cztery. W wykazie 1643/5 wzmiankowany jest Piotr egzekutor (kat?), w ostatnim z wyliczonych wykuszy. Możliwe, że był on identyczny z wzmiankowanym wyżej Piotrem. Może jednak zapis z 1645 r. odnosi się do wykusza katowskiego. 30/ Wykusz szewców występuje bez bliższych szczegółów do 1645 r.

Jacek Wiesiołowski
31/ CzaIny posiadał budynek.. z ramów murowych", który już w 1584 r. był opuszczony, od 1588 był pomijany w spisach. 32/ Wykusz krawców wymieniany jest raz przed budynkiem Czalnego, a kilka razy nawet przed wykuszem szewców; wymieniany do 1645 r.
6. [Wykaz wykuszy miejskich z 1645 r.]
Propugnacula (baszty - dop.) Paterkowski liber ab antiquo 12; - Altariste Marie Magdalene 12; - Prepositi sancti Spiritus 12; - braseatorum 12; - schola puerorum libera; - lapidea Societatis Jesu 12; - ibidem ab admissione 12; - Staręski penes scholam 12; - illuminastorum Societatis Jesu 12; - pellificum eorundem 12; - budnicorum 12; - laniorum novorum 12; - laniorum antiquorum 12; - doleatorum 12; - pellificum civitatis 12; - Jan Klisa 12; - [Jędrzej] Kukawski 12; - Tria propugnacula civitatis; - Michal Hanowskiego pusty 12; - Szymakowski 12; - pannitextorum civitas teneret et locat; - sutorum 12; - sartorum 12; - Oambrowski browarz 3; - Piotr executor ante vel succesores.

AmP I 1840 k.376v-377. Ostatni z wykazów wykuszy w opłatach czynszu ziemnego sporządwny przez poborcę Abrahama Ba ira.
II. Wizja murów miejskich z 1654 roku
Visio moeniorum lapidearum et aliarum circumferentiarum civitatis Posnaniensis [ Wizja murów, kamienic i innych przynależności miasta Poznania] Zacnie sławni panowie Sebastian Oerecki, Grygier Grodzicki z rady, Jakub Han z ławicy i Aleksander Gross z pospólstwa przysiężnych, szafarze dóbr rzeczypospolitej miasta Poznania, także sławni Wawrzyniec Kossowic alias Robaszek, Wojciech Miesik przysiężni, przybrawszy do siebie Jana Zorawia i Krzysztofa Jandera przysiężnych, do urzędu zacniesławnej rady miasta Poznania na rewizją ruiny murów miejskich, jako też kamienic, domów, młynów i mostów i innych circumferencji miasta Poznania deputowani będąc, zeszli na miejsce differentii [ różnicy zdań] niżej opisane i rewizją onych uczynili takim sposobem. Naprzód wszedszy między mury z masztala poczawszy od baszty, widzieli mur na wierzchu oszarpany, na którym dachówki miejscami niernasz aż do bramy Wronieckiej, także i u dołu, po obu stronach mur oszarpany. Baszta, w której czeladź mieszka masztalska, porysowana we troje.
Item [także] drugą basztę, w końcu masztala, podjechać trzeba, w niej rysa wielka od wierzchu do dołu. Item mur od klasztoru panien ś. Katarzyny u dołu i na wierzchu oszarpany.
Item trzecia baszta, którą Panny [dominikanki z tegoż klasztoru] trzymają, porysowana od wierzchu aż do dołu. Item baszta od przykopu na wierzch oszarpana, dokoła ryn(n)y na niej złe i wewnątrz sklepienie nawątlone. 
Ganek murowy, od klasztoru, porysowany, oszarpany i pochylony na przykop, murłaty pogniłe. Mieszkanie dwoje przy murze murowane nad Flisą [wypływ ze stawu Bogdanka do fosy miejskiej] wniwecz spustoszałe. Tama koło Flisy, tak pale jako i deski pogniłe.
Baszta, którą lchMć panowie Naramowscy trzymają nie wiedzieć jakim prawem, spustoszała. Domki przy murze, między basztą a bramą, w drzewo murowane, wewnątrz złe i przecieka mur od miasta przy baszcie ichM. P. Naramowskich, u dołu oszarpany i cegieł nie mało powypadało, których niemasz aż do bramy Wronieckiej.
Ganki na murze około miasta, których tylko po części jest, złe i pogniłe.
W bramie Wronieckiej na murze dachówka oszarpana i druga pospadała.
Ganki z obu stron nie dobre. Mieszkanie w tejże bramie porysowane, wewnątrz ruina wielka, z obu stron porysowany z gruntu. IŁem mur, od stawku forty zamkowej począwszy, aż do młyna albo piły oszarpany i poruinowany. Pod bramą [Wroniecką] od przykopu mur na łokci trzydzieści zrujnowany, który funditus de novo [całkowicie na nowo] podjechać i murow-ać potrzeba i brama sama porysowana. IŁem mur w ziemi za przekopem od bramy Wronieckiej we trzech miejscach wyszarpany, dziury, i cegły powypadały. IŁem sztuki muru w przykopie na łokci dwadzieścia cztery penitus [na wylot] nie masz, od dworca Jego Mci Pana [kasztelana] Poznańskiego [Franciszka Sędziwoja Czamkowskiego].
Kanał, który z jatek żydowskich idzie plugastwem zatkany, którego gromada wielka przy nim leży. Nad tymże kanałem mur na wierzchu oszarpany. Basztę od dołu podmurować trzeba i na wierzchu poprawić. Filary pod murami oszarpane, także i mur u wierzchu aż do młyna [dominikańskiego ?] oszarpany. Baszta ku młynowi poprawy potrzebuje, także i filarki w murze przy młynie.
Podle baszty w ziemi dziura, którą wyjąwszy kilka cegieł, do miasta i z miasta wIeść może. Z filarów nad rzeką powypadały cegły. Basztę, której Ojcowie Dominikani zażywają, przy młynie podjechać z gruntu potrzeba, gdyż porysowana. W forcie u kutlofa żydowskiego filary oszarpane i cegły powypadały także.
Wszedszy tam fortą między mury, kamieni i cegieł na sążeń trzy powypadało z muru u dołu i dalej zaś miejscami u dołu mur poprawy potrzebuje. IŁem druga baszta, którą Ojcowie Dominikani trzymają, oszarpana i porysowana. IŁem trzecia baszta od forty w niwecz spustoszała, mury z obu stron u dołu i li wierzchu oszarpane. Czwarta baszta porysowana i prędkiej znacznej poprawy potrzebuje.
Piąta baszta, przy jatkach żydowskich, w niwecz spustoszona.
W podwórzu Ojców Dominikanów mur u dołu i u wierzchu oszarpany, ganków tylko sztuka i zła. 
Jacek Wiesiołowski
IŁem niedaleko furty [dominikańskiej], idąc do młyna Dominikańskiego, w murze trzy rysy, ganku i dachówki sztuki nie masz i mur oszarpany. IŁem mur od wykuszu Pana Michała Millera wyszarpany, aż go na drugą stronę przejrzeć przy Celstacie [strzelnicy miejskiej], gdzie tafle stoją wedle dachu, nad nimi mur popsowany i cegły powypadały. Także i drugi mur [zewnętrzny] nad rzeką u dołu, od Celstatu począwszy aż do wykusza P. Michała Millera, wszy tek zły i filary wyszarpane.
IŁem przy bramie [Wielkiej] ku farze sztuka wielka na łokci piętnaście z muru cegieł powypadało. W izdebce w tejże bramie ściany porysowane. Podle wykusza krawieckiego mur oszarpany.
W kamienicy miejskiej, gdzie czeladź burmistrzewska mieszka, okna złe, dachówkę przełożyć trzeba. Bruku przed tąż kamienicą niemasz, śdany miejscami u dołu oszarpane. Baszta [katowska] ku Wodnej bramie porysowana i mur aż do bramy spodkiem poprawy potrzebuje z obydwu stron. IŁem dachówki na murach, od bramy [Wodnej] az do Psałterii, niemasz.
Forta [Ciemna], idąc do Wszystkich Świętych kościoła, zła, porysowana.
Sklepienie, gdyby nie podparte było, zawaliłoby się.
Tamstąd poszli Panowie Deputaci wyżej opisani do Forty Zamkowej, tam widzieli mur przy tejze forcie pod zamkiem wyszarpany i cegieł doŚĆ powypadało z niego. IŁem basztę miejską od zamku, podle stajni JegoMd pana [Bogusława Leszczyńskiego, podkanclerzego koronnego] Generała Wielkopolskiego, spustoszałą. IŁem drugą basztę, za tąże stajnią, także w niwecz spustoszała, i mur u dołu podjechać potrzeba, z którego cegły powypadały. IŁem filary od muru poodstawały i mur się we dwoje znacznie na obie strony porysował. Baszta pierwsza od Czerwonej Wieży, którą P. Jędrzej Kakawski przedał Jakubowi Tyrowi, niewiedzieć jakim prawem. Przy niej filary dwa odwstały i mur poszarpany. A w tejże baście !, w izbie i w sieni, kamienie z gruntu tenże Tyra kazał powyjmować, a na tym miejscu piec piekarny i ognisko zbudować. Z drugiej strony tejże baszty, przy murze miejskim, dwie komory i kub, od których mur psuje się. IŁem druga baszta, od wierzchu aż do pół, rysuje się. Także i mur we troje znacznie. IŁem domostwo Klizińskie i baszta w niwecz zrujnowane.
Domek dla sługi miejskiego obalony i spustoszały, filary za tą basztą od muru odwstały. Znowu baszta nowa miejska, za nią filar oszarpany i porysowany, także i mur i filar drugi u wierzchu oszarpany. IŁem podl wykusza rzeźniczego rysa przez wszystek mur wielka, na obie strony i znowu dalej dwie rysy w murze. Pod tymże murem chlewy dwa do chowania wołów. IŁem dalej ku bramie Wrocławskiej mur porysowany i u dołu oszarpany, który nachyla się ku miastu, i ku bramie samej podziurawiony mur i oszarpany. 
Item z drugiej strony bramy Wrocławskiej, ku Ojcom Jezuitom, wykusz kupiecki od Ojców Jezuitów podkopany i w piwnicy pełno wody, która rynsztokiem z mielcucha podczas spustu od P. Wojciecha Pokorowicza, mielcarza, mieszczanina poznańskiego schodzi się i ścieka. Brama Wrocławska w pośrodku, przy wzwodzie, po jednej stronie rozrysowana. Ganki dokoła poprawy potrzebują. Filary w bramie, na Czapniki idąc, oszarpane, podmurować trzeba. Item pod mostem, od drugiej strony od Ojców Jezuitów, w murze na dole dziura wielka, także z drugiej strony tejże baszty nowej, do bramy przez mur dziura. Item w stajni Ojców Jezuitów, przy tejże bramie, dwie dziury wyłamane, któremi wyjąwszy cegły, chłop może wyleść. Item dalej przy miejskim murze budowania różne, aż do kościoła tychże Ojców, w którym budowaniu mury oszarpane. Sklepik ciemny podle wieży rozrysowany i dach zły. Za tąże bramą Wrocławską ścianę domu miejskiego podmurować trzeba.
Item między murami od bramy Wrocławskiej ku zamkowi, w której baszcie posowy niernasz od przedmieścia. Item w drugiej [baszcie] balki podgniłe, posowy także niernasz.
Item trzecia baszta, naprzeciw Czerwonej Wieży, porysowana i w drzewie spustoszała. W czwartej [baszcie] posowy niernasz. Między którymi murami JMć P. Burgrabia od forty ku zamkowi zagrodzić i zakopać kazał. W murze na przeciw wrotom od Podgórcza rysa znaczna. [-] [ Wizję murów zakończono f.3 post dom. Quadragesimalem Judica prox. Następnego dnia opisywano różne budynki i budowle miejskie, z których dla dziejów obwarowań są istotne tylko fragmenty. [-] W kamienicy miejskiej, przy forcie zamkowej, naprzeciw młynowi Bogdance, w której mieszka Juliusz Falbe falbierz, rysy u wierzchu dwie i rynny dwie złe. Domostwo, na trębacza należące i ze stajenką, spustoszałe. Także i ogródek przy nim. Tamy wkoło stawku, tak pale jako i deski w niwecz złe. [-] Na Bramie Miejskiej, tejże ku Chwaliszewowi, gdzie Krystof falbierz mieszka, dach przełożyć trzeba, mury z obu stron porysowane. Na Bramce od Chwaliszewa, na której Pasja, wierzch wszystek zły, murłatu niernasz, który upadł, deski pogniłe, de novo [na nowo] budować trzeba. Naprzód za Groblą przedmieściem idąc na miasteczko Łacina nazwane, widzieli pod Bramką wchodząc na Most Wielki. Tama wszystka zła, przyciesi i balki pogniłe, które mało co trzymają. Posowa na palach pod izbą zła. Pale trzy pod przyciesią, na których wszystka brama stoi, zaraz przy zwodzie, pokręcone, połamane i pogniłe, gdzie wielkie niebezpieczeństwo, by kiedy z wozem jakim ciężkim nie zapadło się w rzekę. Dachy na tejże Bramce złe. Od tejże bramki, od zwodu począwszy, na moście przyciesi z obu stron pogniłe i miejscami ich niernasz. Także i poręcza złe i w samym moście dziury gnojami zatkane, a deskami tylko nakryte aż ku Miasteczku, i spodek pod 
Jacek Wiesiołowskitymże mostem zły i niebezpieczny dla zapadnienia, którego mostu tylko trzy przęsła od Miasteczka są dobre.[-] IŁem przed Bramą Wodną, nad rzeką od Ojców Franciszkanów [na Grobli] tamy niemasz. Rzeka gnojami z obustron zarzucona. Most i przyciesi na nim złe, bramka niedobra. Przed samą Bramą na moście poręcze nie dobre i most wątły.
Druk. M. Mika, Opis murów i budynków miejskich z r. 1654, "Kronika miasta Poznania" T.xXI 1948 s.209-214.

Wizja została dokonana przez szafarzy miasta i jej celem było zarejestrowanie miejsc w murach wymagających naprawy. Opisują oni występujące braki tak w substancji murów miejskich jak baszt. Część zarejestrowanych uszkodzeń nie naruszała grubych na półtora metra murów czy baszt, ale je osłabiała i szpeciła. Opis ten wykazuje, że w wykazach czynszu ziemnego nie uwzględniano baszty katarzynek ( którą Panny trzymają) oraz baszt dominikanów. Wizja zezwala na dokładniejszą lokalizację części wykuszy cechowych znanych z poprzednich spisów.
III. [ Wizja warowni miejskich w 1736 r.]
[-] Za Grochowym młynem, od kutlofa [żydowskiego] idąc, mur wokoło od Dominikanów począwszy, jest na dwa łokcie zebrany, miejscami wyżej, miejscami łokieć, aż do furty zamkowej. Za Franciszkanami mury miejscami porozbierane i tarcice na gankach, aż ku bramie Wrocławskiej, począwszy od Franciszkanów. Zawarcia bram, jako w Wodnej bramie i u ślaków, żelaza, kuny i skoble poobdzierane. Idąc ku ojcom Jezuitom i tam miejscami deski są poobdzierane z ganków przy murach.
Całość wizji druk. J. Łukaszewicz, Opis, T.I s.54. Por. wyżej przy jego opisie miasta.
Wizja została zrobiona po wielkiej powodzi w 1736 r. Część uszkodzeń powstała wskutek zalania fos miejskich wodami Warty. Uszkodzenia drewnianych ganków na murach zostały jednak spowodowane przez mieszkańców, gdyż woda nie sięgnęła korony murów miejskich.
IV. I Wizja murów miejskich w dniu 10 listopada 1756 r przez Ludwika Koczkowskiego i Józefa Czarneckiego dokonana]
Fosy około miasta błotem, gnojem zalazłe i prawie zarzucone. Pierwsze mury [zewnętrzne] od bramy Wrocławskiej aż do furty zamkowej zdezelowane, miejscami obalone, baszty armatnie w tymże murze cztery funditus [całkowicie] zrujnowane. Drugie mury wysokie [wewnętrzne] od tejże bramy aż do fosy naddezelowane i ganków niemasz, tylko znaki w murach. W tymże wysokim murze baszty cztery zrujnowane, gdyż tylko równe z murem. Wieża czerwona w wysokim murze, gdzie panów mieszczanów wsadzają, dobrze wyreperowana. Mury do zamku trochę wyreperowane od ojców Franciszkanów i mieszczan niektórych dla prospektu. 
Od furty za zamkiem, w murze pierwszym [zewnętrznym] trzy baszty armatnie, dachem dobrze pokryte, ale potężnie porysowane. Od tychże basztów zaczynają się mury podwójne aż do bramy Wronieckiej. W pierwszym murze [zewnętrznym] basztów dwie armatne zdezelowane. W drugim wysokim murze [wewnętrznym] basztów cztery mocno nadrujnowanych. Trzeci mur w fosie wcale zrujnowany i świeżo gnojami zawalony, ledwie znaki murów są. Podle Katarzynek drugiego i muru niernasz. W wysokim murze Katarzynki rezydencyje założyły. Item za bramą Wroniecką sztuki muru wysokiego [wewnętrznego] niernasz.
Od tejże bramy Wronieckiej w pierwszym murze [zewnętrznym] baszt cztery armatnich zdezelowanych i mur ciężko nadwyrężony, miejscami kilkadziesiąt łokci świeżo obalony. W drugim zaś murze [wewnętrznym] basztów siedm, jedne wcale zrujnowane, a drugie cokolwiek reperowane przez ojców Dominikanów. Od furty pierwszej [dominikańskiej? żydowskiej?] mur zrujnowany i baszta zrujnowana i przy tejże bramie [której?] mur się kończy, który się ciągnie i ciągnąć się powinien do bramy Wielkiej. W wysokim zaś murze [wewnętrznym] ojcowie Dominikani konwent i cele założyli, i rezydencye. Między temi murami gnojów i gruzów pełno, przez co dezolacya murów.
Fosy pozawalane gnojami, fecesami, przez które fosy pierwsze mury [zewnętrzne] upadły, jakoto od dominikańskiej bramy Wielkiej aż do Wodnej bramy, miejscami tylko mur stoi. Drugie też mury nad tymiż fosami stoją naddezelowane. Od tejże bramy dominikańskiej [Wielkiej?] baszty zaczynają się. Pierwsza baszta cokolwiek zrujnowana, druga, trzecia, czwarta i piąta także zdezelowana. Fosy od bramy Wodnej zalazłe gnojami, gdzie muru pierwszego niernasz. Drugi mur [wewnętrzny] jednemi miejscami od Wodnej bramy aż do Wrocławskiej rezydencyjami księżemi założony.
Druk. Łukaszewicz, Opis, T.I s.55. Wizja ma charakter opisu technicznego stanu murów miejskich. Widoczne są efekty reperowania murów i baszt przez władze i mieszkańcówv. Rewizja gmachów miejskich sporządzona przez Komisję Dobrego Porządku 15 listopada 1779 roku
[-] 2. Baszta na Butelskiej ulicy w murach miejskich w tyłach jmp. Wilanta stojąca, izdebków 4, jedną na dole w okien 2 złe, drugą na pierwszym piętrze w okien także 2, trzecią tylną i nad kanałem czwarta o 1 oknie złym. Co do belek, pieców, kominków reparacyi potrzebujące mająca. W murze tak przy kanale, jako i pod oknami porysowana, w schodach, balkach i dachu z gruntu zła. 3. Baszta kupiecka zwana przy zamku także w murach miejskich stojąca, o 2 izbach, jednej na dole i drugiej na górze, o jednych oknach i ze sklepem z wszystkim dobra będąca, prócz że przy kościele 00. franciszkanów na rogu mur rozwalony i na facyj acie rysę ma. [-] 
Jacek Wiesiołowski
5. Baszta miejska przeciwko mydlarni przy Bramie Wronieckiej stojąca, o 3 piętrach po 1 izbie i o jednych oknach będąca. W fundamentach i dachu reparacyi koniecznej potrzebuje, w której także schody, okna, piece i drzwi nie bardzo dobre. 6. Baszta na Drewnianej [Żydowskiej] ulicy w murach miejskich stojąca, o 2 izbach, w każdej po 1 oknie ze sklepem, jednopiętrowa. Tak w schodach, oknach jako i w innych przynależnościach ze wszystkim dobra. 7. Baszta bednarska blisko Bramy Wrocławskiej w murach stojąca, ma 2 izby, jedną na dole z kominkiem złym podstemplowaną, o 1 oknie, drugą na górze z gruntu złą, w której fundamenta, dach i wszystko złe i prędkiej ruinie podpadłe. 8. Baszta piwowarska zwana, teraz miejska, w której są izba na dole o 2 oknach, i izba druga o 1 oknie złym, i sklep schodów nie mający, w fundamentach dobra, szczególnie tylko dach zły. 9. Baszta budnicza, w której izby, jedna na dole pusta o 1 oknie, druga na górze o 2 oknach dobra. Co do fundamentow dobra, lecz dach przebrania dachówki potrzebuje. 10. Baszta szafarska za masztalem przy stajniach miejskich stojąca, o 1 izdebce z okienkiem, ze wszystkim zła. [-J 12. Brama mieszkalna na Wielkiej ulicy o 2 piętrach, izbę na pierwszym piętrze w jedno okno i piec z\y, na drugim piętrze izbę z gruntu spustoszoną mająca, w której dach nad sienią i balki z gruntu złe, i schody insze dać potrzeba. [-]
Druk. Opisy i lustracje, s.246-248 nr 132. Opisane są tylko baszty znajdujące się w posiadaniu cechów i administracji miejskiej. Widoczny jest brak kolejności opisywanych obiektów
VI. Inwentarz miasta Poznania [-l wraz z tabelą gospodarzów [-l przez Komisyję Dobrego Porządku ułożony.[1779]
[-] Ulica Zatylna przy młynie Bogdanka [-] Baszta miejska, w której mieszkają komornicy: Kazimierz Taszewski bakałarz, nieosiadły [tj. nie mający obywatelstwa poznańskiego], nieliterat [! tj. niepiśmienny]. Baszta druga miejska, w której mieszkają Wojciech Dobrzyński sługa miejski nieosiadły, nieliterat i Antoni Wierzbicki nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik. [-] Wroniecka ulica [-] Ulica Żydowska, w której chrześcijańskie znajdują się posesyj e [-] Ulica Żydowska za murem [-] Baszta przy murze miejska, w której Żydzi mieszkają.
Domek z pruska przy murze miejskim wybudowany. [-] 
Ulica przez Żydów Wroniecka zwana [-] Ulica Śrzednia [-I Ulica Drewniana [-] Baszta miejska pod murem w końcu ulicy, w której Abraham Żyd kuśnierz komornik. Jatki żydowskie między murami za tąż basztą stojące.[-] Miejsce Goldenberg [Złota Góra] zwane [-I Ulica Wielka [-I Baszta szewska, w której komornik Antoni Kutner nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik i komornica Krystyna wdowa nieosiadła. Celstat czyli Brama ku Garbarom, w której komornicy: Zachariasz Sztur nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik, Jan Gronau nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik i Andrzej Haker nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik. Kamieniczka na boku tejże bramy czyli celstatu Franciszka Krauthofera osiadłego, nieliterata, rzemieślnika. Baszta krawiecka, w tej komornice Anna Róża Langnerowa wdowa nieosiadła i Dorota Wypychowa nieosiadła.[-] Ulica Szewska [-I Kamienice przy klasztorze 00. dominikanów [-I Dom z pruska budowany przy murze miejskim Michała Szydłowskiego osiadłego, nieliterata, rzemieślnika, tamże komornicy: Szymon Wesołowski stróż nocny miejski, nieosiadły, nieliterat, Łukasz Michalski luźny [tj. niepracujący] nieosiadły, nieliterat, Krystyna wdowa nieosiadła i Magdalena Egnerowa wdowa nieosiadła.[-] Baszta w murach pusta.
Szpital świętoduski zwany przy murze miejskim.
Ulica Ślosarska [-] Ulica Butelska [-I Baszta miejska, w której komornicy: Antoni Piński nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik, Andrzej Paradowski luźny, nieosiadły, nieliterat, Stefan Jaworski sługa miejski, nieosiadły, nieliterat, Marcin Piotrowski sługa miejski, nieosiadły, nieliterat, Walenty Ulewski sługa miejski, nieosiadły, nieliterat i Stanisław luźny, nieosiadły, nieliterat. Baszta miejska, w której mistrz zostaje, nieosiadły, nieliterat.[-] Ulica Międzynożna [-] Ulica Wodna [-I Budynek z pruska wystawiony w murze miejskim przy Bramie Bernarda Laynwebra osiadłego, nieliterata, rzemieślnika, szynkarza.
Brama Wodna pusta.
Kamieniczka przy tejże bramie między murami miejskimi Daniela Gelinga osiadłego, nieliterata, tamże komornicy: Józef Zaydel nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; Jan Bogumił Beym nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; Jan Bogumił Szperner nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik, Jan Hausenbaur nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik iMaryjanna Małgoska nieosiadła.[-] Ulica Stanisławska [-I 
Jacek Wiesiołowski
Ulica Farska [-l Pomieszkanie w murze murowane czyli kamieniczka jm. ks. Różewicza, gdzie komornik Wawrzyn Osman luźny nieosiadły, literat. Pomieszczenie także Psałteria zwana w murze miejskim imm. ks. ks. farskich, tamże komornicy Józef Nowicki luźny, nieosiadły, nieliterat, szynkarz; Jan Paul muzykant nieosiadły, nieliterat i Maciej Matczewski nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; tamże Stanisław Borkowski muzykant, nieosiadły, nieliterat; Anna Słuszewska nieosiadła i Józef Strzelski luźny, nieosiadły, nieliterat. W tymże murze rezydencyja fundacyjna jm. ks. Brzezińskiego.
W tymże murze przystawiona rezydencyj a jm. ks. Grochowskiego dziekana poznańskiego. W tymże rezydencja fundacyjna, którą zawiaduje jm. ks. Mrukowski.
W tymże rezydencyj a fundacyjna, którą zawiaduje jm. ks. Staniszewski, tamże komornicy: Barbara Felicka wdowa nieosiadła; Teresa przekupka nieosiadła; Antoni luźny, nieosiadły, nieliterat; Tomasz Wojciechowski nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; Rozalia Górecka wdowa, nieosiadła; Stanisław Szymański nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; Józefowa wdowa przekupka, nieosiadła; Ludwik Stroiński luźny, nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; Maciej Derkowski woźny, nieosiadły, nieliterat; Wojciech luźny, nieosiadły, nieliterat; Marianna Janicka, przekupka, nieosiadła; Łucyja wdowa, nieosiadła; Jakub Jasiński luźny, nieosiadły, nieliterat; Marianna Lewandowska przekupka, wdowa nieosiadła. Bramka [Ciemna] z ulicy Farnej ku 00. bernardynom.
Bursza farska fundacyjna, tam Adam Kornatowski organista nieosiadły, nieliterat; Melchior Bartoszewski muzykant, nieosiadły, Maciej Zaworski kalkanista nieosiadły, Ignacy Donacki muzykant, nieosiadły, nieliterat komornicy. [-l Ulica Wrocławska [-l Brama Wrocławska niemieszkalna [-I Ulica Psia zwana [-l Baszta miejska, gdzie komornik Andrzej Ginter nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik; Andrzej Pliszkiewicz nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik i Walenty tragarz nieosiadły, nieliterat komornicy. Baszta bractwa rzeźniczego, tamże komornik Maciej Gawrończyk nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik. Baszta miejska, tamże komornik Michał Sierucki nieosiadły, nieliterat, rzemieślnik. Baszta miejska, w której komornica Franciszka Witkowska, nieosiadła. [-l Baszty i domy na Podgórzu Baszta miejska, w której sami żołnierze moskiewscy się znajdujCL przy której stajnie miejskie do koni obrokowych moskiewskich. Baszta także druga cale pusta. [-l Baszta miejska kominiarska zwana, gdzie komornik Antoni Murkowski, luźny, nieosiadły, nieliterat. Zamek zrujnowany, gdzie kancelaryj a grodzka. [-l 
Druk Opisy i lustracje s. 248-289 nr 133. Jest to wykaz mieszkańców miasta podany według ulic, co ułatwia lokalizację baszt i budynków przymurnych. Wymienienie zamieszkałych w nich komorników zezwala na określenia pojemności wykuszy jako substandardowych mieszkań. Skądinąd taka ilość komorników w basztach świadczy o głodzie mieszkaniowym w Poznaniu i pomyślności gospodarczej, która ściągała do miasta ludzi z innych rejonów. Spis wykazuje liczne budunki przystawione do murów miasta.
VII. Spis baszt i bram miejskich 1780/81
1. Baszta na ulicy Zatylnej przy młynie Bogdanka.
2. Baszta na ulicy Zatylnej.
3. Baszta na ulicy Żydowskiej.
4. Baszta na ulicy Drewnianej.
5. Baszta na ulicy Wielkiej, baszta szewska.
6. Baszta na ulicy Wielkiej, baszta krawiecka.
7. Baszta na ulicy Szewskiej, baszta miejska.
8. Baszta na ulicy Butelskiej, baszta miejska.
9. Baszta na ulicy Butelskiej, baszta miejska mistrzowa.
10. Baszta na ulicy Psiej, baszta miejska.
11. Baszta na ulicy Psiej, baszta rzeźnicza.
12. Baszta na ulicy Psiej, baszta miejska.
13. Baszta na ulicy Psiej, baszta miejska.
14. Baszta na Podgórczu, baszta miejska.
15. Baszta na Podgórczu, baszta miejska.
16. Baszta na Podgórczu, baszta kominiarska.
Na księże mieszkania obrócono 2 baszty.
Bramy: Chwaliszewska [Wielka], Wodna, Wrocławska, Wroniecka.

Druk Opisy i lustracje s.303-304 nr 140. Wymienione są baszty w posiadaniu cechów i w administracji miasta. Pominięto zajęte od dawna przez duchowieństwo i znajdujące się w posiadaniu prywatnym. Prawdopodobnie nie podano budynków przystawionych do murów Wszystkie te baszty są wyliczone w spisie poprzednim.