POZNAŃSKA GMINA ŻYDOWSKA ... - Związku Niesienia Pomocy Kobietom Żydowskim w Poznaniu. Organizacja ta, podobnie jak uprzednio pokazane, powstała jeszcze w XIX wieku. Do czasu zatwierdzenia statutu przez wojewodę tj. do dnia 25 stycznia 1938 roku Związek działał w oparciu o stary statut i stare przepisy. W artykule 4 statutu z 1933 roku tak określono główne zadania organizacji: "Celem Stowarzyszenia jest - służyć w miarę potrzeby pomocą materialną i radą chorym kobietom, chorym dzieciom i położnicom". 45 Związek udzielał wsparcia głównie w naturze, zaś pomoc pieniężna przyznawana była tylko w wypadkach niezbędnych na pielęgnowanie chorych i położnic. Statut zastrzegał, że potrawy "udzielane chorym i położnicom przyrządzane być winne zgodnie z przepisami religii mojżeszowej" . Związek był organizacją niezbyt liczną. W roku 1934 należało do niego 100 a w 1939 - 130 członkiń. Pracami organizacji kierował zarząd, na czele którego w ciągu całego okresu stały kolejno: Gertruda Paiser, Helena Wallheim i Stefania Rachwalska. Rocznie Związek przeznaczał na różne formy pomocy środki w kwocie od 1800 do 2000 złotych. 46 Na przypomnienie zasługuje jeszcze jedna organizacja o charakterze kultowym i w pewnym stopniu także opiekuńczym, a mianowicie Stowarzyszenie Przyjaciół Dobroczynności, istniejące już w czasach dawnej gminy. Organizacja miała charakter elitarny, jej członkami mogli być jedynie mężczyźni o nieposzlakowanej opinii, wyznania mojżeszowego, mieszkańcy Poznania. W statucie Stowarzyszenia, posiadającego również osobowość prawną, podkreśla się, że jego celem jest administrowanie nieruchomością przy ul. Dominikańskiej 7, utrzymywanie domu modlitwy w tej nieruchomości i obchodzenie uroczyście rocznic śmierci członków korporacji. Na czele stowarzyszenia stał zarząd a funkcje przewodniczącego od dnia 28 grudnia 1933 roku piastował Maks Wrechinski. W tym krótkim przeglądzie organizacji działających na terenie miasta Poznania w okresie międzywojnia pokazaliśmy jedynie te, których ślad istnienia został utrwalony w zachowanych źródłach archiwalnych. Jak łatwo zauważyć, ta niewielka społeczność potrafiła zbudować jeszcze w czasach zaboru pruskiego pewien specyficzny system religijno-opiekuńczy, który z niewielkimi zmianami przetrwał do końca II Rzeczypospolitej . Jeśli chodzi o aspekt religijny tego systemu, to należy podkreślić, że umożliwiał on zamieszkałym w mieście Żydom w pełni wypełniać normy (obowiązki, nakazy i zakazy) religijne judaizmu, wyłożone najkrócej w Dekalogu i innych przepisach (Tora, Talmud itp.). Religia w życiu wyznawców mozaizmu zawsze odgrywała znaczącą rolę, stanowiła podstawowy element więzi społecznej a wspólna modlitwa w domach modlitw (synagogach) łączyła Żydów bez względu na ich przynależność klasową, społeczną czy zawodową. Tak było również w tutejszej gminie. Więzi te widoczne były zwłaszcza w czasie uroczystości obchodzonych świąt zarówno tych nakazanych przez Torę jak i ustanowionych później. Z drugiej strony, zakłady i organizacje pomocy społecznej, utrzymywane czy też tylko wspierane przez gminę żydowską, pozwalały na egzystencję jednostkom najsłabszym ekonomicznie, chorym, pozbawionym opieki, starcom i sierotom. Pokazany obraz gminy żydowskiej byłby niepełny gdyby pominięto w nim sprawy kształcenia młodzieży. Wprawdzie szkolnictwo podstawowe prowadzone było przez państwo, to jednak sprawy kształcenia młodzieży żywo interesowały nie tylko zarząd Poznańskiej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej ale i jej członków. I. Kowalski Szkoła dla dzieci żydowskich z polskim językiem nauczania powstała w Poznaniu 1 maja 1919 roku z inicjatywy Żydowskiej Rady Ludowej.48 Początkowo mieściła się przy ul. Małe Garbary 11, później przeniesiona została do pomieszczeń stanowiących własność gminy przy ul. Szewskiej. Zabiegi zarządu gminy jak i Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego doprowadziły do zmiany lokalizacji placówki. W dniu 31 sierpnia 1932 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowego obiektu szkolnego przy ul. N oskowskiego 3. 49 W wyniku porozumienia zawartego pomiędzy Magistratem a Zarządem Żydowskiej Gminy Wyznaniowej, ten ostatni wydzierżawił władzom szkolnym własny obiekt dla celów dydaktycznych. Roczny czynsz dzierżawny po wielu targach ustalony został w wysokości 4 tys. zł. rocznie za całość pomieszczeń. Wzrost liczby uczniów i rozwój organizacyjny szkoły nr XIV następował nie tylko wraz z przyrostem liczby wyznawców religii mojżeszowej, ale także w związku z przenoszeniem dzieci żydowskich ze szkół prywatnych i miejskich do tej placówki. W soboty i święta w szkole tej nie prowadzono żadnych zajęć, co gwarantowało młodzieży ścisłe przestrzeganie szabatu (ostatni dzień tygodnia, święty). Tabela 5. Szkoła nr XIV dla dzieci żydowskich w latach szkolnych 1929/30 - 1937/38 Rok Ilość Liczba Liczba . , szkolny nauczycieli ucznlOW oddziałów izb 1929/30 2 2 2 104 1930/31 2 2 2 103 1933/34 7 7 5 208 1934/35 7 7 6 249 1935/36 7 7 6 266 1936/37 7 7 6 278 1937/38 7 7 6 269 Źródło: Rocznik statystyczny Stół. m. Poznania 1929 - 32, tabl. 99; R. S. St. m. Poznania 1933 - 34, tabl. 94; R. S. ST. m. Poznania 1935 - 36, tabl. 113 i R. S. ST. m. Poznania 1937 - 38, tabl. 106. Analizując tabelę należy zauważyć, że faktyczna liczba dzieci wyznania mojżeszowego w wieku szkolnym była wyższa. Część rodziców posyłała swoje dzieci do szkół miejskich, bądź prywatnej szkoły nr 4 (Wielkie Garbary) z niemieckim językiem nauczania. I tak np. w roku szkolnym 1934/35 takich dzieci było 22 a w latach następnych przeciętnie od 15 do 20 uczniów pochodzenia żydowskiego nie uczęszczało do szkoły nr XIV. Szkoła nr XIV dla dzieci żydowskich obok funkcji dydaktycznych pełniła także funkcje opiekuńcze. Prowadzono w niej od jesieni 1930 roku schronisko (świetlicę), w którym znajdowały opiekę dzieci z najbiedniejszych rodzin, nie mające warunków do odrabiania lekcji w domu. W okresie zimowym dzieci te objęte były akcją dożywiania. Dodajmy, że w omawianym okresie obowiązki kierownika szkoły nr XIV pełniła Franciszka Propstowa.