REKIAMA HANDLOWA W DAWNYM POZNANIU
reklamy były szyldy, afisze, plakaty i napisy umieszczane na wozach kolei elektrycznej, na tramwajach, omibusach, wozach transportowych itp. Podobną reklamę handlową spotkać można było w poczekalniach na dworcach i stacjach kolejowych. Rozdawanie ulotek reklamowych czy próbek towarów na ulicach nie osiągało najczęściej zamierzonego celu. Dostarczanie klientom do domów zakupionych przez nich w sklepie towarów połączone było także z reklamą danej firmy, ponieważ rozwożono je ręcznymi wózkami reklamowymi, często pięknie udekorowanymi. Wózki takie, o różnych wielkościach, posiadały tylko większe firmy kupieckie w Poznaniu. Mniejsze firmy zatrudniały do tych czynności tylko chłopców do posyłek. W bardzo małym stopniu wykorzystywano w Poznaniu tzw. reklamę odczytową w formie wykładów, tak popularną w Zachodniej Europie. 26 Wyjątkową pozycję wśród polskiej prasy o tematyce gospodarczej zajmował naj starszy na ziemiach polskich - poznański dwutygodnik handlowo-przemysłowy - "Kupiec". Założył go i redagował począwszy od 1907 r. Artur Gustowski, który wydał także poradnik kupiecki "Towaroznawstwo" z obszernym dodatkiem zawierającym praktyczne wskazówki dla kupców a w nim rozdział zatytułowany: "Reklama jako niezbędny środek handlowy". 27 W r. 1905 A. Gustowski założył pismo "Mercator" poświęcone głównie polskiej reklamie kupieckiej. Od r. 1908 w pomieszczeniach redakcji "Kupca" przy ul. Wrocławskiej w Poznaniu czynna była tzw. "Stała Wystawa Wyrobów Swojskich", do której zwiedzania zachęcały ogłoszenia w prasie. Na jego ramach drukowano liczne artykuły fachowe adresowane głównie do polskich kupców i fabrykantów a udzielające im m.in. szczegółowych instrukcji dotyczących stosowania najwłaściwszej reklamy. Prawie na każdej stronie tego pisma znaleźć można rozmaite ogłoszenia kupieckie i przemysłowe. W sprawie wyglądu i treści inseratów w gazetach tygodnik ten pisał m.in.: "Kupiec powinien krótko, zwięźle i jasno powiedzieć co sprzedaje i czem się odznaczają jego towary. Odbiorca nie pragnie wyczytać w tnseracie wyszukanych frazesów, lecz chce się dowiedzieć jakie ma kupiec towary i po jakiej cenie. Należy ile możności podać ceny towarów a nie zachwalać ich tylko jako tanie albo po cenach umiarkowanych. Odpowiednie ryciny przyczyniają się do uwydatnienia inscratu, ale powinny być wyraźnie odbite i miłe dla oka sprawiać wrażenie". 28 Dużą wagę pismo to przywiązywało do prospektów pisząc: "Już na pierwszy rzut oka prospekt winien się tak przedstawiać aby nie uległ zwykłemu przeznaczeniu, to znaczy - odrzuceniu. Papier powinien być dobry, jak najlepszy, druk piękny, wyraźny, bez zarzutu ile możności w dwóch lub trzech kolorach. Mogą zdobić prospekt beznagannie albo artystycznie wykonane ilustracje. Ale i treść powinna być niezbyt długa, zwięzła, w stylu poprawnym i tak zredagowana, aby zaciekawić czytelnika". 29 Pismo to zalecało także przesyłanie prospektów w zwykłych kopertach, bez wydrukowanej firmy, gdyż taka koperta przedstawia formę prywatnego listu i zachęca do jej otwarcia. Za najsKuteczniejszy sposób uważało jednak zamieszczanie tych prospektów w gazetach, jako nadzwyczajne dodatki, zaoszczędzając w ten sposób czas stracony na wyszukiwaniu i wypisywaniu licznych adresów. Z tego samego źródła do
W. Karolczakwiadujemy się o stosowaniu prospektów w formie broszur, których treść tylko z pozoru nie była związana z reklamą. Mogły to być rozmaite utwory o treści literackiej, naukowej, artystyczne itp., w których reklamy handlowe stanowiły formę przerywnika. · Wymienione dotychczas formy reklamy zalicza się do grupy reklam pośrednich, ponieważ biorą one udział pośredni w reklamowaniu towarów, opisując je i podkreślając ich zalety. Odrębną grupę stanowią reklamy bezpośrednie, pozwalające nabywcy zapoznać się z towarem bezpośrednio przez jego obejrzenie. Główną formą tego rodzaju reklamy jest wystawa sklepowa i wszelkiego rodzaju pokazy, degustacje i ekspozycje towarów we wnętrzu sklepu. W ścisłym związku z tą formą reklamy pozostają inne jej elementy, jak szyldy i napisy reklamowe, wykwalifikowany personel sklepu oraz fachowa obsługa klientów. 3o Jeszcze w pierwszych dziesięcioleciach XIX w. wygląd sklepów w Poznaniu był skromny i nie odbiegał od stanu z końca XVIII wieku. Jak dowiadujemy się ze wspomnień Marcelego Mottego "handle znaczyły się tylko szyldem, napisem i wnijściem z ulicy (...), drzwi i okien wystawnych nęcącymi i łudzącymi towarami napełnionych nie było wtenczas wcale; czasem gdzieś widziało się w zwyczajnym okienku jakąś cytrynkę, głowę cukru lub flaszeczkę oliwy". 31 Cennym uzupełnieniem literackich opisów M.Mottego jest obraz olejny Juliusza Korra - "Stary Rynek w Poznaniu w 1838 r.". Na obrazie widoczne są szyldy, zawieszone nad drzwiami wejściowymi do sklepów. Napisy na nich są bardzo krótkie, informują o branży danego sklepu (np.Mode Handlung, Piwo Grodziski e ), na jednym umieszczone jest dodatkowo nazwisko właściciela "N cumann Optiker". Szyldy widoczne są również na wcześniejszej o kilka lat litografii Karola Antoniego Simona - "Widok Rynku Poznańskiego ok. 1830 r."32 Niestety napisy na nich są nieczytelne. Jak widzimy to na obu widokach, używane były już w tym czasie markizy, chroniące klientów od słońca lub deszczu. W latach 40-tych XIX w. pojawiły się w Poznaniu pierwsze witryny sklepowe. Początkowo były one na ogół bardzo wąskie a prezentowane towary umieszczano na półeczkach przesłaniających całe okno wystawowe. 33 Większe i bardziej starannie opracowane witryny sklepowe należały jeszcze wówczas do rzadkości, jak np. wystawa w kamienicy Anderschów przy Starym Rynku (nr 50). Sklep ten mieścił winiarnię i "handel" win. W r. 1844 utworzono tam wielkie, segmentowo zamknięte okno wystawowe, jedno z pierwszych w Poznaniu, a wejście ozdobił żeliwny daszek. 34 To dopiero w tym czasie upowszechniać się zaczął w Poznaniu wynalazek szkła przezroczystego w dużych taflach, który przyczynił się do ogromnego wzrostu znaczenia okna wystawowego jako środka reklamy. Na litografii Mariana Jaroczyńskiego, przedstawiającej Hotel Północny przy Placu Wilhelmowskim (Wolności), wybudowany w latach 1854-1856, widoczne są na parterze dwa lokale handlowe, ze starannie opracowanymi witrynami. 35 Stanowią one przykład dekorowania okien wystawowych w poł. XIX w. Oba posiadają wspólny szyld z widocznym po prawej stronie nazwiskiem właściciela - "Schumann". Najwięcej eleganckich i gustownie urządzonych wystaw sklepowych powstało w tym czasie w nowej, górnej części miasta.