POZNAŃSKIE WARSZTATY FOTOGRAFICZNE W LATACH 1844-1914
ELWIRA MODLIBOWSKA
F otografia, czyli jak dawniej mówiono "obraz światłem malowany" stała się w ostatnich latach obiektem szczególnego zainteresowania. W 1989 roku obchodzono 150 rocznicę wynalazku, co dało okazję do zorganizowania wielu wystaw i sesji naukowych poświęconych dziejom fotografii. Przejawem zainteresowania tą dziedziną twórczości jest także powstanie w ostatnich latach Sekcji Historii Fotografii przy Związku Polskich Artystów Fotografików i Stowarzyszenia Historii Fotografii, które zamierza stworzyć "Przewodnik po zbiorach fotograficznych w Polsce". Być może te zdwojone działania przyniosą odnalezienie nowych, nieznanych materiałów źródłowych czy nieznanych dotąd fotografów. Ograniczenie niniejszego opracowania do okresu: od 1844 r., czyli od powstania w Poznaniu pierwszego zakładu fotograficznego, do 1914 roku wynika z faktu, iż wybuch I wojny światowej ograniczył na długie lata rozwój polskiej fotografii a jej powojenny obraz uległ znacznym przeobrażeniom. Poza dominującą w okresie wcześniejszym fotografią portretową wzrosło zapotrzebowanie na fotografię użytkową, dokumentalną, ilustracyjną, krajobrazową i prasową. Ponadto ustabilizowała się sytuacja fotografów. Zaczęły powstawać organizacje zrzeszające osoby uprawiające ten zawód. Powstało ich w Polsce kilka, gdyż na terenach byłych zaborów obowiązywały różne przepisy prawne. W Poznaniu utworzono w 1919 roku, z inicjatywy Romana Stefana Ulatowskiego, Zachodnio-Polski Związek Fotografów Zawodowych. Z wynalazkiem fotografii mieszkańcy Poznania po raz pierwszy zetknęli się zimą 1841 roku, kiedy to księgarz Jan Konstanty Żupański wystawił sprowadzony z Paryża dagerotyp przedstawiający widok Luwru. Natomiast pierwsza odbitka na papierze pojawiła się w 1848 roku. Była to podobizna Karola Libelta wykonana we Frankfurcie. 1 Pierwsze próby samodzielnego wykonania dagerotypów podjęli w Poznaniu Seweryn Mielżyński i Wiktor Kurnatowski. 2 Mielżyńskiemu przypisuje się 
E. Modlibowska
ponadto pierwsze na ziemiach polskich tłumaczenie pracy Daguerre'a "Dagerotyp i dijorama, czyli dokładny i autentyczny opis postępowania i aparatu mojego do utrwalania obrazów ciemnicy optycznej (camera obscura) przy tym o rodzaju i sposobie malowania i oświetlania w dijoramie przez Ludwika Jakuba Mande Daguerre'a wraz z dwoma tablicami rycin"3, wydane w 1841 roku w oficynie braci Szerków w Poznaniu. Materiały do badania historii fotografii poznańskiej są bardzo skąpe. Jedyne dostępne archiwalia to Kartoteki Ewidencji Ruchu Ludności w Poznaniu 4 dostarczające podstawowych danych o osobach wykonujących zawód fotografa. Równie pomocne, szczególnie przy ustalaniu adresów zakładów fotograficznych, częstych zmian ich' lokalizacji, zmian właścicieli i okresów, w których zakłady działały, są księgi adresowe z poszczególnych lae. Wiele cennych danych dostarczają poznańskie oraz wielkopolskie dzienniki i czasopisma z 2 połowy XIX i początków XX wieku. Obok artykułów opisujących zakłady fotograficzne znaleźć w nich można ogłoszenia informujące o powstawaniu nowych firm i charakterze świadczonych przez nie usług. Prowadzone z inicjatywy Instytutu Sztuki PAN w latach 1984-1985 kwerendy w prasie z lat 1848-1862 w ramach problemu węzłowego: "Kultura Polska, jej tendencje rozwojowe i percepcja" przyniosły wiele cennych informacji, głównie w formie ogłoszeń, dotyczących fotografii poznańskiej. Licznych wiadomości o pierwszych poznańskich fotografach dostarcza lektura "Przechadzek po mieście" Marcelego Motteg0 6 . Niektórych z nich znał autor osobiście, o innych słyszał, lecz nie wszystkie podane przez niego fakty są ścisłe a datowanie nie zawsze właściwe. Wzmianki o niektórych mistrzach obiektywu działających w Poznaniu zamieścił w swej pracy obejmującej lata 1839-1893 a wydanej na podstawie maszynopisu na długo po śmierci autora Aleksander Maciesza, lekarz, fotograf i badacz dziejów fotografii z Płocka 7 . Ignacy Płażewski w obszernym dziele pL "Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii"8 wspomina o niektórych fotografach poznańskich. Omawia także rodzący się po I wojnie światowej zawodowy i amatorski ruch fotograficzny. Badaniem dziejów fotografii poznańskiej jako pierwsza zajęła się Magdalena Warkoczcwska we wstępie do albumu "Poznań na starej fotografii"9. W pracy tej znalazło się m.in. omówienie źródeł do historii fotografii poznańskiej, przedstawione zostały także sylwetki kilku fotografów zajmujących się głównie utrwalaniem widoków miasta. W 1989 roku wyszedł długo oczekiwany "Katalog dagerotypów w zbiorach polskich" Wandy Mossakowskiej10 z pouczającym wstępem omawiającym m.in. sposób wykonywania dagerotypów i wymieniający znanych dagerotypistów. Osobą pierwszego w Poznaniu dagerotypisty zawodowego zajęli się w zbiorze esejów pt. "Fotografowie nietypowi" Juliusz Garstecki i Grażyna Pluteckall opierając się na nieznanych dotychczas materiałach źródłowych. Dawny zakład fotografi czny 12 był wielobranżowym przedsiębiorstwem zatrudniającym od kilku do kilkunastu osób. Pracował w nim pozer ustawiający