ROZSZERZENIE GRANIC POZNANIA
Z. ZALESKI
Mało było miast tak ścieśnionych jak Poznań w wieku XIX. Dzięki reformom socjalnym pierwszej połowy ubiegłego stulecia straciło miasto swe średniowieczne płuca: wsi podmiejskie, a zamiana miasta na silną fortecę uniemożliwiła mu właściwy rozwój terenowy. Wszystko, co skłaniało się ku miastu i w niem chciało się zagnieździć a miejsca nie znalazło, musiało sadowić się w okolicy. Poznań należał, dzięki ograniczeniom fortecznym, w ostatnich dziesiątkach lat ubiegłego wieku do miast najbardziej przeludnionych w ówczesnej Rzeszy Niemieckiej. W pierwszym rzędzie poszukał sobie przemysł stanowisk poza miastem, a więc dział gospodarczy tąk ściśle z miastem związany. Jak dalece wsie podmiejskie korzystały z faktu, że graniczyły z wielkim miastem, udowodnić łatwo choćby kilku liczbami. Weźmy jako przykład włączone obecnie do mista gminy Główne, Winiary, Rataje i Dębieć. Gminy te liczyły mieszkańców: w r. 1871 w r. 1921 Główna 676 6200 Winiary 716 w r. 1910: 5189 Rataje 358 1426 Dębieć 281 1386 (Przy Winiarach przyjęto liczbę z r. 1910, ponieważ w r. 1921 liczba ogólna nie obejmuje wojska, dzięki czemu obraz byłby w tym przypadku fałszywy), jeżeli liczbę ludności danej gminy w r. 1871 określi się cyfrą 100, na ten czas wzrosły gminy do r. 1921: Rataje do cyfry 398 Dębieć do cyfry 493 Winiary do cyfry 725 Główna do cyfiy 917 Przyrost ten jest zupełnie niezwykły, tak dalece niezwykły, że np. samo miasto Poznań w tymże czasie wzrosło w stosunku 100 do 320. Nie z Poznaniomjednak należy rozwój gmin tych porównać. Weźmy natomiast dla porównania liczby ludności tych miast wielkopolskich, które w r. 1871 liczyły mniej niż tysiąc mieszkańców i dotąd charakter miast zachowały, a zatem nie należą 
Z. Zaleski
do podupadłych. Było miast takich na obecnym terenie województwa Poznańskiego czternaście. Oto ich rozwój: zba mieszkańców: 1871
Stosunek .
1871:1921 100:65 100:88 100 : 98 100 : 114 100 : 118 100 : 136 100 : 138 100 : 138 100 : 142 100 : 148 100 : 176 100 : 255 100 : 373 100:444
Kopanica Rynarzewo Gąsawa Rostarzewo Miasteczko Wyrzysk Mieścisko Gebice Ostroróg Rogowo Barcin Piaski Janowiec Kruszwica 791 854 897 979 955 949 928 898 633 936 649 645 683 698 835 1022 1155 1309 1318 1282 1276 935 1648 1653 2405 3033
Z pośród wszystkich tych miasteczek żadne ani w przybliżeniu nie może rozrostem rywalizować z Główną ni Winiarami, żadne też nie dosięga chyżości rozwoju liczby mieszkańców Dębca, jedyna zaledwie wyjątkowa Kruszwica (cukrownia, nowa kolej) prześciga Rataje, Janowiec (węzeł kolejowy) zbliża się do Rataj w swej cyfrze rozrostowej, dalej już tylko Piaski wykazują pewną siłę rozwojową, wszystkie zaś inne (a wśród nichjedno miasto powiatowe) nie zdołały nawet podwoić liczby mieszkańców w ciągu 50 lat, trzy najspokojniejsze słabsze są nadto dzisiaj niż ongiś. A przecież średnio rozwój wszystkich tych miasteczek jest wcale dostateczny. Tylko sąsiedztwo Poznania rozwijało w niezwykle żywe m tempie pobliskie gminy. Poznań średniowieczny dzielił się na kilka osad autonomicznych. Poznań królewski sam posiadał jednak włości tak rozległe, że jeszcze dotąd, mimo powiększenia najnowszego nie osiągnął granic swej jurysdykcji z czasów średniowiecznych. W r. 1253 już należały do miasta np. Zegrze, cała Starołęka itd. Jedyną gminą, która - o ile wiadomo - nigdy nie była w jakiejbądź postaci zależna od władz miejskich w Poznaniu, jest Główna. Wszystkie inne do tej chwili włączone należały dawniej do Poznania, czy to jako wsie miejskie czy też jako jurysdykcje odrębne, do Poznania w szerszym znaczeniu wliczane. Teren, na którym wedle pewnych hipotez misto Poznań wzięło swój początek, "przedmieście św.Jana" , Komandorja, wraca dopiero obecnie do miasta. Winiary, Rataje, Dębieć i Starołęka były wsiami miejskiemi i oddzielone zostały przez separację, uwłaszczenie włościan. Naramowice złączone były z Poznaniem tylko pośrednio i krótko przez obywateli miejskich, którzy wieś tę posiadali. Za czasów pierwszej Rzeczypospolitej terytorjum władzy miejskiej zostało zawsze