EDMUND JAWOROWICZ STUDIO DRAMATYCZNE W POZNANIU (1945 - 1949) Tuż po wyzwoleniu Poznania, w lutym 1945 r., sprawa utworzenia szkoły dramatycznej dorastała szybko do rzędu ważnych i pilnych. Braki kadrowe w zespołach aktorskich, będące następstwem krwawych represji okupanta i trudów lat okupacji, dostrzegalne były na każdym kroku. Przed Poznaniem otworzyła się nadto perspektywa stania się ważniejszym niż dawniej ośrodkiem kultury. Starania o utworzenie tego typu szkoły artystycznej rozpoczęła z powodzeniem Nuna Młodziej owska-Szczurkiewieżowa, aktorka o dużym doświadczeniu artystycznym i pedagogicznym w dwudziestoleciu międzywojennym. W założeniach miała to być trzyletnia szkoła artystyczna, na poziomie średnim lub półwyższym, przyjmująca kandydatów po maturze (wyjątkowo "małej"), pozostająca pod organizacyjną i merytoryczną opieką resortu kultury, a koncepcyjnie podobna do tej, jaką Henryk Szletyński otworzył w Łodzi już w dniu 5 marca 1945 r. * Poznańska szkoła powstała w dniu 22 maja 1945 r., pod nazwą: "Studio Dramatyczne w Poznaniu" 2. Na pierwszy kurs zostało przyjętych 48, a na kurs następny, rozpoczynający się we wrześniu - 49 słuchaczy. Obowiązywało czesne w wysokości 300 zł miesięcznie, na które nie wszyscy kursanci mogli sobie pozwolić. O sytuacji finansowej Studia może świadczyć fakt, że w okresie od 22 maja do 1 sierpnia 1945 r. pozyskało ono środków własnych 10 620 zł, a dotacja z Ministerstwa Kultury i Sztuki wyniosła 42 tys. zł. Warunki lokalowe, którymi dysponowało Studio, były skromne. Mieściło się ono w podnajętych pomieszczeniach w gmachu Powszechnej Kasy Oszczędności przy pi. Wolności, a składało się z jednej większejl H. Szletyński: Widok Z drugiego planu. "Polityka" m 50 (1441), 15 XII l r. 2 Fragment z materiałów sprawozdawczych za rok 1945/46. Brudnopis sprawozdania dla Głównego Urzędu Statystycznego posiada datę: 20 V 1945. Edmund Jaworowicz i drugiej mniejszej sali wykładowej, poczekalni dla słuchaczy oraz kancelarii. "Duża" sala (ok. 40 m 2 ) nie posiadała nawet podium do ćwiczeń scenicznych. Mimo wszystko, zapaleńcy do pracy znaleźli się. Należeli do nich -. obok dyrektorki Nuny Młodziejowskiej-Szczurkiewiczowej - Zygmunt Noskowski (lektor wymowy), mgr Felicjan Brzoskwiniewicz (polonista), mgr Ludwika Rodziewicz (dziennikarka i kostiumolog), mgr Ignacy Jakubowski (polonista), mgr Roman Nowicki (polonista), Stefan Drewicz (aktor), Marcella Hildebrandt-Pruska (nauczycielka rytmiki i plastyki ruchu), dr Jerzy Młodziejowski (geograf i muzykolog). Podstawową grupę przedmiotów nauczania stanowiły: historia kultury polskiej, historia sztuki, historia teatru, kostiumologia, plastyka, umuzykalnienie, analityczny rozbiór ról, ćwiczenia mimiczne, dykcja i deklamacja. Wykładowcy realizowali program nauczania na podstawie własnych konspektów. I chociaż ogólna koncepcja Studia była trzyletnia, już w trakcie pierwszego roku szkolnego Ministerstwo Kultury i Sztuki zasygnalizowało, że kursy w Studio Dramatycznym będą wyjątkowo jednoroczne, i że po pierwszym roku nauczania oraz po egzaminach selekcyjnych wybrani słuchacze będą mogli poddać się egzaminowi zawodowemu s. Można sobie wyobrazić, jak duże było zapotrzebowanie na adeptów sztuki aktorskiej, jeśli władze resortowe zdecydowały się na taki krok. Tymczasem w Studiu po roku pracy z dwóch kursów nauczania pozostało: 28 słuchaczy na kursie "starszym" oraz 24 na kursie "młodszym". N. Młodziejowska-Szczurkiewiczowa i członkowie jej zespołu pedagogicznego zdawali sobie sprawę z nie dostatecznego przygotowania słuchaczy do zawodu. Potrzeby sceny polskiej były jednak argumentem silniejszym. Zgodnie z zarządzeniem Ministerstwa Kultury i Sztuki, powołano Komisję Kwalifikacyjną z naczelnikiem Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego Marianem Weigtem, która wyselekcjonowała 18 kandydatów do egzaminu zawodowego w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Łodzi, pod dyrekcją Aleksandra Zelwerowicza 4 . Nie było niespodzianką, iż z 18 kandydatów zaledwie 7 uzyskało prawo zaangażowania się w teatrze. Dwom absolwentom zaproponowano wstęp do Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, z obietnicą uzyskania stypendiów. Przyśpieszona metoda kształcenia oraz wyniki egzaminów końcowych nie usatysfakcjonowały zespołu pedagogicznego, a szczególnie dyrektorkę Studia. Przedkładała ona sensowne argumenty, złożyła nawet rezygnację. 8 Z pisma N. Młodziejowskiej-Szczurkiewiezowej do Departamentu Teatru Min\Sterstwa Kultury i Sztuki z dnia 4 VII 1946 r. Protokół egzaminacyjny z dnia 24 VI 1946 f. STUDIO DIAMATYCZNE W POZNANfl Fotokopia afisza Studia Dramatycznego, zapowiadającego Poranek poezji i plastyki na scenie Teatru Polskiego (17 III 1946) : Um INaMBa«»c Mwnatwm M Edmund Jaworowicz nę. Pracownica administracyjna i sprzątaczka zatrudnione były na ryczałtach etatowych. » Zarysowała się natomiast przed Studiem Dramatycznym pod koniec roku szkolnego 1946/1947 lepsza perspektywa lokalowa, bowiem Rejonowa Centrala Aprowizacji przy pi. Wolności 11, zaproponowała mu przejęcie pomieszczenia, składającego się - obok zaplecza - z trzech sal, które mogły być przeznaczone na sale wykładowe, przy czym jedna z nich posiadała powierzchnię ok. 60 m 2 . "Podniosą się oczywiście koszty wynajmu, ale Studio będzie rozporządzało lokalem oddzielnym, a przede wszystkim będzie dostateczna ilość miejsc na wszystkie zajęcia i wykłady" -. tym optymistycznym akcentem rozpoczęła dyrektor Młodziejowska-Szczurkiewiczowa swoje sprawozdanie za rok szkolny 1946/1947. Rok szkolny 1947/1948 zapowiadał więc polepszenie warunków lokalowych, które po planowanej przeprowadzce, z dniem 1 października, miały już być bardzo dobre, nawet "reprezentacyjne". Przyjęto na pierwszy kurs 26 słuchaczy. W tej jednak - wydawałoby się korzystniejszej - sytuacji dyrektorka Studia w dniu 15 września 1947 r. złożyła rezygnację. Młodziejowska-Szczurkiewiczowa przeniosła się do pracy w Szczecinie. Od drugiej połowy września aż do grudnia włącznie nauka w Studiu była zawieszona; dokonano jednak planowanej przeprowadzki. Nominacja nowego dyrektora nosi datę 28 listopada 1947 r. Został nim znany reżyser Emil Chaberski. Ze względu na ferie świąteczne, nauka rozpoczęła się w dniu 3 stycznia 1948 f., już w nowej siedzibie przy pi. Wolności 11. Studio podjęło pracę z 33 słuchaczami, z tym że na kursie pierwszym było ich piętnastu, na drugim - dziesięciu, na trzecim - ośmiu. Wśród słuchaczy wymienia się grupę studentów z Uniwersytetu Poznańskiego, Akademii Handlowej, a także ze Szkoły Operowej. Niemal wszyscy musieli pracować "na życie", co było zresztą przyczyną dużego ich wyczerpania, częstych chorób i nie najlepszej frekwencji na zajęciach. Dużo czasu zajmowały im praktyki w teatrach. Nie wszyscy jednak słuchacze mogli przechodzić normalną praktykę sceniczną, ze względu na możliwości repertuarowe, organizacyjne, czasowe 8 . Skrócenie nauki w roku szkolnym 1947/1948 z dziesięciu do sześciu miesięcy postawiło nową dyrekcję przed koniecznością takiego zorganizowania zajęć dydaktycznych, aby możliwie bez większych strat materiał programowy został przerobiony. Jako podstawę nowego planu zajęć przyjęto obowiązującą siatkę godzin, wprowadzając jednak, ze względu na trudności (kadrowe, pewne ograniczenia w zakresie przedmiotu gra sceni Sprawozdamie E. Chaberskiego za pielWszy okres roku szkolnego 1947/48. czna, natomiast zwiększono wymiar godzin nauczania takich przedmiotów teoretycznych jak: historia dramatu, psychologia, nauka o wierszu. Zestaw przedmiotów nauczania w Studiu w roku szkolnym 1947/1948' wyszczególniał: Przedmiot Historia teatru Historia drama tu Psychologia ogólna Analiza psychologiczna tekstu Wprowadzenie do socjologii Historia kultury Kostiumologia Fonetyka N auka o wierszu Umuzykalnienie Historia sztuki Technika wokalna Dykcja Ćwiczenia ruchowo - taneczne Szermierka Język francuski Zagadnienia prawno-administracyjne teatru Gra sceniczna Wykładowca dr Zdzisław Grot dr Stanisław Drabiński dr Zofia Skorupska dr Tadeusz Strumiłło dr Lesław Eustachiewicz dr Bogdan Zakrzewski mgr Zygmunt Du1czewski prof. Witold N avratil dr Zofia Skorupska mgr Ludwika Rodziewicz mgr Ignacy Jakubowski prof. Witold N awratil dr Jerzy Młodziejowski dr Jerzy Koller Maria J anowska- Kopczyńska Maria d'A1phonse Emil Chaberski Marcela Hildebrandt- Pruska Stanisław Zagacki mgr Irena Filipowskamgr Ignacy Jakubowski Emil Chaberski Zygmunt Noskowski Józef Andrzejewski Hanna Różańska Przejściowo w zakresie nauczania gry scenicznej współpracowali także , Mieczysława Cwiklińska i Andrzej Szczepkowski. W tym też roku Studio doczekało się obsady etatowej. Stanowili ją: dyrektor - Emil Chaberski, zastępca - Ignacy Jakubowski, sekretarka - Stanisława Mannówna, księgowa - Halina Chrzanówna, woźna - N atalia Rzepa 9 . Emil Chaberski opracował na nowo założenia organizacyjne placówki, których podstawowe tezy brzmiały: "I. Studio Dramatyczne jest trzyletnią szkołą zawodową, przyjmUjącą kandydatów wykazujących się przynajmniej "małą maturą" l nIe przekroczpnym wiekiem 25 lat. * Wykaz personelu pedagogicznego i administracyjnego. ł» Edmund Jaworowicz Fotokopia afisza zapowiadającego Poranek Artystyczny w Teatrze Wielkim (24 X 1948) z udziałem słuchaczy Szkoły Dramatycznej, którzy przedstawili akt II z Ożenku Mikołaja Gogola 7. X. 1 9 4 a 7, XL 1 94 8 MIESIĄC POGŁĘSIENrA PRZYJAŹNI KNUSIK3 . R&CZiBCKIEJ W NIEDZI ELĘ DMA 24. Ł 1848 o 00S2.11» W TEATRZE WIELKIM .. »ORANEK ARTYSTYCIM¥ ? » C ..-.» '" ". w a N y P R Z E Z n i i c 8 > c z r; 2KOŁT DRAMATYCZNEJ PAŃSTW. WYŻSZEJ JZKOŁY MUZYCZNEJ PAŃSTW. WYŻSZE} SZKOŁY OPEROWEJ ?AKSTW WYŻSZEJ S2KC -" SZTUK PLAStTCZSTCK SŁOWC WSTŁTJTE: B.' ilCHAI 82 AL AG AD P I E S N AI\CYBUSZEWA - CZAJKOWSKIEGO n :C2ANINOWA i 8IMSKIJ-KORSAKOWA :££SOWWtcTW£« 2EŁŁ60WSSJ8G» OSWIADCZYNY OZENEK-AKTUtt**Ret*w oo<3aL4 ŁJ J S A w WWKHJAU\1tt «MJCHACXf BZKOS.« MUMUUrrcZMgJ - - A-l"- t K o l f a t l l * MJE H v . , - S«*r* i nt* * & * *>>> <%- f« W«-- M _,\/\'Vi€ II. Kandydatów obowiązuje egzamin wstępny, składający SIę z interpretacji przynajmniej dwóch wierszy i dwóch fragmentów prozy. III. Studio jest odpłatne. Wpisowe wynosi 300 zł, egzamin wstępny - 500 zł. Czesne - 500 zł. IV. W drugim i trzecim roku nauki słuchacze odbywają praktykę sceniczną w teatrach poznańskich w charakterze statystów albo w rolach epizodycznych. Za pracę w teatrze otrzymują słuchacze wynagrodzenie, ale tylko za przedstawienia i to w wysokości uzależnionej od umowy z dyrektorem teatru. V. Po ukończeniu trzeciego roku słuchacze zdają egzamin przed Państwową Komisją Egzaminacyjną. Dodatni wynik egzaminu daje prawo ubiegania się o stanowisko aktora (aktorki) w teatrach zawodowych. Ten egzamin upoważnia także do wstąpienia do Związku Zawodowego Artystów Scen Polskich w charak - terze aspiranta, a po roku pracy w teatrze otrzymuje się stopień kandydata. VI. Warunki mieszkaniowe w Poznaniu są dość trudne i szkoła w tej sprawie nie może przychodzić słuchaczom z pomocą. Istnieje jedynie możliwość znalezienia pokoju w "Gospodzie Targowej" i to za niezbyt wysoką opłatą. VII. Do szkoły należy się zgłaszać osobiście i przedłożyć: ostatnie świadectwo szkolne, życiorys oraz świadectwo lekarskie, które można uzyskać w Opiece Zdrowotnej nad Młodzieżą Akademicką" la. W ciągu najbliższych sześciu miesięcy Studio pracowało bardzo intensywnie. Pod koniec roku szkolnego 1947/1948 przygotowało do egzaminu końcowego ośmiu słuchaczy, spośród których sześciu uzyskało dodatnie oceny i wspomniane wyżej prawa aktorskie przed komisją egzaminacyjną, działającą w 1948 r. wyjątkowo w Poznaniu. Przy okazji przeprowadzono także egzaminy eksternistyczne i poprawkowe u. W czasie wakacyjnym podjęto tradycyjną akcję naboru na kurs pierwszy, ale tuż przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego Studio otrzymało informację z resortu, iż ze względu na przewidzianą zmianę ustroju szkolnictwa teatralnego poleca się częściową likwidację "Szkoły Dramatycznej" w roku 1948/1949. W związku z tym zarządza się: ,,1. Nie ogłaszać wpisów na rok szkolny 1948/1949; 2. Połączyć kurs drugi z kursem trzecim; 3. Opracować program tak, aby uczniowie przerobili materiał drugiego i trzeciego kursu w ciągu jednego roku. Uczniowie, którzy zapisali się do Szkoły Dramatycznej w roku szkolnym 1946/1947 oraz 1947/ /1948 - po przerobieniu materiału - zostaną dopuszczeni do egzaminu ostatecznego przed Państwową Komisją Egzaminacyjną w sesji letniej w Łodzi" 12. Rok szkolny 1948/1949 był więc ostatnim rokiem istnienia poznańskiego Studia oraz bliźniaczej szkoły w Lublinie. Z danych statystycznych wynika, że w trakcie roku szkolnego wydzielono jeszcze kurs drugi, składający się z dziewięciu kobiet oraz jedenastu mężczyzn, i kurs trzeci - dla jedenastu kobiet i pięciu mężczyzn. Z ogólnej liczby trzydziestu sześciu słuchaczy - jedenastu mieszkało u rodzin w Poznaniu, dwudziestu na różnych stancjach, a pięciu wykazywało się własnymi mieszkaniami. Ogółem siedemnastu słuchaczy kont y , 10 Projekt w maszynopisie, poprawiany i uzupełniany ręcznie; pierwszy ślad o wprowadzeniu nazwy: "Szkoła Dramatyczna". 11 Po raz pierwszY egzaminy aktorskie w Poznaniu. "Głos Wielkopolski" nr 195, 17 VII 194« r. 12 Pismo Ministerstwa Kultury i Szituki z dnia 26 VII 1948 r. Edmund Jaworowicz nuowało pracę stałą lub dorywczą, najczęściej w instytucjach artystycznych, urzędach lub przez udzielanie korepetycji. Zarobki pracujących kształtowały się od 5 tys. do 15 tys. zł. Stypendiów na ten rok szkolny już nie planowano. Praca w Studiu przebiegała planowo i rytmicznie. Hasło starannego przygotowania do egzaminu końcowego przyświecało i pedagogom, i słuchaczom - chociaż szanse słuchaczy nie były i nie mogły być równe. Odpadło "po drodze" pięciu słuchaczy. Pod koniec roku z trzydziestu jeden do egzaminu końcowego (7 - 9 VII 1949) przystąpiło dwudziestu czterech, a zdało czternastu. Emil Chaberski w ostatnim swoim lapidarnym sprawozdaniu wyraża z jednej strony zrozumienie, że "Studio Dramatyczne w Poznaniu jako szkoła średnia zostało zlikwidowane", z drugiej jednak pisze o żalu i daje wyraz przekonaniu, że "z uwagi na przyszły rozwój kultury teatralnej w zachodnich i północnych częściach kraju konieczna winna być dążność do zorganizowania w stolicy Wielkopolski Wyższej Szkoły Aktorskiej" 13. Poznańskie Studio Dramatyczne ukończyło - zdając pomyślnie przed komisjami egzaminy trzykrotnie w Łodzi i raz w Poznaniu - trzydziestu trzech absolwentów oraz jedenaścioro eksternistów, w tym sześciu składających egzaminy poprawkowe. Brak w materiałach archiwalnych pełnego spisu absolwentów, jak i konkretów dotyczących egzaminów. Natomiast wśród nazwisk słuchaczy znajdujemy i takie, które odegrały lub jeszcze odgrywają znaczącą rolę w życiu teatralnym Poznania oraz innych ośrodków w kraju. Są wśród nich: Bożena Buchwaldówna, Wanda Bykowska, Maria Deskur, Henryk DrygaIski, Jerzy Hoffmann, Zofia Jamry, Henryk Korbut, Zygmunt Maciejewski, Elżbieta Marzinkówna, Marta N owosadówna, Władysław Olszak, Janina Ratajska, Krystyna Skuszanka, Zbigniew Starski, Józef Strumiński, Józef Szczublewski, Jerzy Waiden i Jerzy Zegalski. Nie pomniejszając znaczenia ilościowego dorobku dydaktycznego Studia, należy pamiętać, że jego rola polegała w nie mniejszym stopniu na tym, iż wspierało ono doraźne potrzeby kadrowe instytucji teatralnych w Poznaniu, bez którego dynamiczny ich rozwój w latach czterdziestych nie byłby możliwy. Studio Dramatyczne uczestniczyło także w stosunkowo szerokim zakresie w upowszechnianiu kultury przez własne imprezy i widowiska, zaspokajając autentyczny głód kulturowy polskiego społeczeństwa po okresie wojny i okupacji. J ego dorobek organizacyjny i pedagogiczny nie został zaprzepaszczo 18 Sprawozdanie E. Chaberskiego na temat działalności Szkoły Dramatycznej w Poznaniu, w okresie od 1945 f. do 22 VII 1949 f. ny wraz z likwidacją szkoły. Korzystała z niego otwarta w mIejSCe Studia Dramatycznego Państwowa Szkoła Instruktorów Teatrów Ochotniczych, która wyszła naprzeciw nowym i ważnym potrzebom bujnie rozwijającego się na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych amatorskiego ruchu teatralnego. W tym też czasie ugruntowały już swoją działalność Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Łodzi oraz Państwowe Wyższe Szkoły Aktorskie w Krakowie i Warszawie.