HENRYK WILLA PROBLEMY STOMATOLOGII POZNAŃSKIEJw latach 1945 - 1985 Przedmiotem niniejszego opracowania będzie próba ukazania dynamiki rozwoju lecznictwa stomatologicznego, wyników działalności oraz określenia potrzeb organizacyjnych stomatologicznej służby zdrowia w PoznanIU. Szczupła kadra lekarzy-dentystów i techników dentystycznych, brak podstawowego sprzętu i instrumentarium uniemożliwiały w latach powojennych zorganizowanie lecznictwa stomatologicznego odpowiednio do istniejących potrzeb. Pierwszym organizatorem opieki stomatologicznej w Poznaniu w latach od 1945 do 1950 był dr med. stomatolog Romuald Kajkowski, pełniący funkcję inspektora do spraw stomatologii, który gromadził i chronił specjalistyczny sprzęt poniemiecki, reaktywował przychodnie dawnej Ubezpieczalni Społecznej i organizował nowe. Kiedy w 1949 r. powstawała Centralna Wojewódzka Poradnia Lekarsko-Dentystyczna, R. Kajkowski był jej organizatorem i pierwszym dyrektorem. W 1946 r. dr Kajkowski zdołał także uruchomić pierwszy ruchomy ambulans dentystyczny, dzięki któremu możliwe stało się świadczenie pomocy dentystycznej ludności wiejskiej. W latach następnych liczba ruchomych ambulansów stopniowo wzrastała. W latach 1950 - 1953 stanowisko dyrektora Centralnej Wojewódzkiej Przychodni Lekarsko-Dentystycznej zajmował dr med. Kazimierz Stawiński, a w latach 1953 - 1955 trud prowadzenia nadzoru lecznictwa stomatologicznego przypadł lek. storn. Krystynie Muszyńskiej i lek. storn. Bogdanowi Koczorowskiemu. W tym okresie wysiłki organizatorów lecznictwa stomatologicznego skierowane były głównie na rozszerzenie sieci placówek stomatologicznych, zarówno w Poznaniu jak i w województwie. «N astępne lata przyniosły wzrost liczby poradni stomatologicznych, rejonowych, miejskich i wiejskich ośrodków zdrowia a także poradni szkolnych i przyzakładowych. Henryk Willa W 1960 r. z inicjatywy dra med. Zdzisława Szulczewskiego i dra med. Tadeusza Wiśniewskiego rozpoczęta została coroczna akcja oświatowo-sanitarna pod nazwą: "Tydzień Higieny Jamy Ustnej". Inicjatywa ta wyprzedziła "Dzień Stomatologicznej Oświaty Sanitarnej" w Poznaniu w 1961 r., którego organizatorami były: Ministerstwo Zdrowia, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Wojewódzka i Miejska Przychodnia Specjalistyczna. W Zjeździe tym wzięli udział organizatorzy opieki stomatologicznej szczebla ministerialnego oraz z szeregu województw i niektórych powiatów woj. poznańskiego. Zjazd był okazją do wymiany doświadczeń, podsumowania działalności oświatowej i zaprezentowania różnych form oświaty zdrowotnej stosowanych już w Poznaniu i województwie. Wojewódzki inspektor dr med. Zdzisław Szulczewski był także InIcjatorem rozpoczętej w 1962 r. w całym województwie akcji profilaktyki fluorowej, przeprowadzanej metodą kontaktową. W roku szkolnym 1962/1963 akcją tą objęto 21 150 dzieci, a w następnym roku szkolnym (1963/1964) aż 141 929 dzieci. Było to osiągnięcie bez precedensu, ponieważ nigdzie w kraju dotąd masowej profilaktyki fluorowej nie prowadzono. W oparciu o rozległą sieć poradni stomatologicznych, rozszerzono opiekę nad dziećmi i wprowadzono pierwsze leczenie planowe dla dzieci szkolnych, tj. zgodnie ze z góry ustalonym planem co do kolejności leczenia całymi klasami. Do podstawowych zadań lekarza stomatologa włączona została również stomatologiczna oświata zdrowotna. Istotnym wydarzeniem w dziejach stomatologii poznańskiej było ukazanie się z inspiracji Z. Szulczewskiego kwartalnika "Biuletyn Inforfacyjny Pracowników Służby Stomatologicznej Województwa Poznańskiego" (1957). Wydawcą tej publikacji był Wydział Zdrowia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. W 1958 r. "Biuletyn" zyskał cenne wsparcie w poznańskim oddziale Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Ukazywał się on regularnie jako kwartalnik od 1964 r. i ukazuje się nadal jako rocznik. W 1964 r. na stanowisko wojewódzkiego inspektora do spraw stomatologii powołany został lek. storn. Jan Talikowski, który pełnił tę funkcję do chwili śmierci (1975). W tym dziesięcioleciu opieka stomatologiczna ujęta została w nowe formy organizacyjne. Przy dość dużej (aczkolwiek jeszcze nie wystarczającej) sieci różnego typu poradni stomatologicznych, główną uwagę zwrócono na: 1. Opiekę stomatologiczną nad dziećmi i młodzieżą szkolną; 2. Opiekę nad pracownikami przemysłowych zakładów pracy; 3. Opiekę nad środowiskiem wiejskim i pełną dostępnością świadczeń, łącznie z rehabilitacją protetyczną; 4. Rozszerzenie opieki specjalistycznej w zakresie: a) chirurgii, b) protetyki, c) profilaktyki ortodontycznej, d) ortodoncji; 5. Masową profilaktykę fluorową kontaktową, tabletkową i poprzez fluoryzację wody do picia. M. in. zbudowano nowe wodociągi z urządzeniami do fłuoryz acji wody w Czarnkowie, Ostrowie Wlkp. i Lesznie, a w Poznaniu rozpoczęto pierwsze próby fluorkowania wody, lecz bez. zadowalających efektów, co było powodem zaniechania prób; 6. Oświatę zdrowotną skierowaną głównie do kobiet ciężarnych, matek karmiących i dzieci. Rozwój sieci poradni stomatologicznych i kadry lekarskiej ilustrują Tabele 1 i 2. Wykazują one, iż nastąpiły nie tylko korzystne zmiany w liczbie poradni, ale również w strukturze organizacyjnej służby zdrowia. I tak, w związku z powołaniem w 1973 r. zespołów opieki zdrowotnej, w miastach powstały powiatowe poradnie stomatologiczne z gabinetami o różnych specjalnościach stomatologicznych. Dzięki takiej strukturze organizacyjnej gabinety specjalistyczne, poza działalnością konsultacyjną, stały się również bazą szkoleniową lekarzy-stomatologów. Istotne zmiany do lecznictwa stomatologicznego przyniosła również Tabela 1 PORADNIE STOMATOLOGICZNE W LATACH 1950 - 1980 (miasto i województwo) Tą,bela 2 WZROST KADRY LEKARZY-STOMATOLOGÓW (miasto i województwo) Rodzaj poradni 1950 1960 1970 1980 Ośrodki zdrowia 119 180 55 67 Poradnie: rejonowe i obwodowe 63 103 123 127 szkolne i międzyszkolne 20 181 159 188 szkolne i przyzakładowe - 40 30 25 ortodontyczne l 7 7 8 profilaktyki ortodontycznej - 15 15 15 przyzakładowe w przemyśle 27 108 73 97 Pracownie Protetyki stomatologicznej 16 16 16 16 Ambulanse 8 21 6 2 Rok 1950 1960 1970 1980 Liczba 319 406 708 709 Henryk] Willa integracja polegająca na włączeniu rehabilitacji protetycznej do podstawowych zadań lekarza-stomatologa. Dotychczasowe zakłady protetyki stomatologicznej zostały zamienione na pracownie stomatologiczne, które łącznie z poradniami powiatowymi wykonywały wszelkie prace protetyczne dla zintegrowanego lecznictwa. Szczególną troską otoczono dzieci w wieku przedszkolnym. Do opieki nad nimi włączono wszystkich lekarzy-stomatologów pracujących przede wszystkim w poradniach szkolnych, przedszkolnych oraz w poradniach rejonowych i ośrodkach zdrowia w wydzielonych na ten cel godzinach pracy. Ogółem na dzień 31 grudnia 1972 r. 476 lekarzy-stomatologów sprawowało opiekę nad dziećmi, udzielając podstawowych świadczeń w zakresie stomatologii zachowawczej, chirurgii stomatologicznej, profilaktyki próchnicy i ortodontycznej oraz prowadziło czynną działalność wychowawczo- zdrowotną. System planowej opieki, w połączeniu z profilaktyką i aktywną oświatą zdrowotną, zapewnił stopniowy spadek zapadalności na próchnicę oraz systematyczne doskonalenie metod zapobiegania wadom narządu żucia i leczenia ich. Przy końcu roku 1980 zapadalność na próchnicę u dzieci objętych planową opieką spadła do 65°/», zaś do końca lat sześćdziesiątych zapadalność na próchnicę wynosiła 95 %. W» historii poznańskiej stomatologii niezwykle ważną rolę odegrała Wojewódzka Przychodnia Lekarsko- Dentystyczna, której organizatorzy zapisali się w dziejach nowoczesnego lecznictwa stomatologicznego w PoznanIU. Przychodnia Lekarsko- Dentystyczna została w 1954 r. przeniesiona do nowo wybudowanego gmachu Wojewódzkiej Przychodnia Specjalistycznej przy ul. Słowackiego 8/10, zmieniając jednocześnie nazwę na Wojewódzką Przychodnię Stomatologiczną (1954). Wojewódzka Przychodnia Stomatologiczna rozpoczyna swoją działalność specjalistyczną posiadając dwie poradnie: Stomatologii Zachowawczej i Chirurgii Stomatologicznej. Do końca 1980 r. utworzono w niej sześć poradni konsultacyjno-specjalistycznych. Wszystkie poradnie, poza działalnością specjalistyczno-konsultacyjną, sprawują fachowy nadzór nad podległymi im poradniami w mieście i województwie, i prowadzą szkolenia dla lekarzy stomatologów i pomocy stomatologicznych. Kilkakrotnie przeprowadzone zostały egzaminy państwowe dla pomocy stomatologicznych (długoletnich pracowników), które wszystkim co zdali dały tytuł wykwalifikowanej pomocy stomatologicznej i automatycznie włączyły ich do kadry fachowych pracowników służby zdrowia. W 1958 f., na polecenie Wydziału Zdrowia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej i na skutek starań ówczesnego inspektora do spraw stomatologii, oddelegowano lekarza stomatologii Zofię Degórską do pracorganizacyjnych związanych z utworzeniem wojewódzkiej protezowni dentystycznej. Pierwsi pacjenci protezowni zostali przyjęci w dniu 2 styczna 1959 r. Oprócz podstawowej pracy usługowej świadczonej dla miasta i województwa, protezownia była jednostką konsultacyjną i odwoławczą w stosunku do dziesięciu protezowni, jakie istniały wówczas na obszarze miasta i województwa. Była bazą szkoleniową dla lekarzy-stomatologów, prowadziła również nadzór fachowy i metodyczno-organizacyjny nad protezowniami i punktami protetycznymi. W 1960 r. wojewódzka protezownia dentystyczna, zgodnie z zarządzeniem Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, została przekształcona w zakład protetyki stomatologicznej. W ślad za tym rozpoczęto organizowanie zakładów protetyki stomatologicznej przy przychodniach obwodowych, zwiększając w Poznaniu ich liczbę pod koniec roku 1960 do pięciu. W oparciu o kadrę lekarzy-stomatologów, techników dentystycznych i innych pracowników oraz dzięki ścisłej współpracy z Katedrą Protetyki Stomatologicznej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej, rozszerzony został zakres działania zakładu protetyki. Poza działalnością kontrolną, organizacyjno-metodyczną, szkoleniową, uzupełnień braków w uzębieniu, wprowadzono leczenie protetyczne artropatii, chorób przyzębia, parafunkcji, leczenie ortodontyczno-protetyczne dorosłych, jak również leczenie protetyczne dzieci i młodzieży. Na oddzielną uwagę zasługują ruchome ambulanse stomatologiczne, które organizacyjnie związane były zawsze z Wojewódzką Przychodnią. Ambulanse działały głównie na wsi, w miejscowościach najbardziej oddalonych od stałych poradni stomatologicznych, a ekipy lekarskie w nich pracujące udzielały pomocy przede wszystkim dzieciom w wieku szkolnym oraz ludności wsi. Nadzór i kierownictwo nad ruchomymi ambulansami objął w 1956 r. Jan Talikowski. Liczba ambulansów wzrosła do czterech, stopniowo zaś osiągnęła w 1971 r. szesnaście gabinetów. Z taką liczbą gabinetów, stworzono cztery zespoły ambulansowe. Każdy ambulans posiadał odpowiednią liczbę lekarzy i pomocników, miał też swego kierownika, do zadań którego należał wybór odpowiedniej placówki (zazwyczaj szkoły wiejskiej) dla zapewnienia locum dla gabinetu i mieszkań, zaopatrzenie materiałowe wszystkich gabinetów i nadzór nad nimi. Na ogół każdy kierownik miał przydzielonych kilka powiatów, na terenie których działał. Kierowcy ambulansów byli przeważnie długoletnimi i doświadczonymi pracownikami. Należeli do nich lekarze stomatologii: Stefania Góralczyk, Maria Piela i Leonard Koczorowski. Dd 1972 r. ruchome ambulanse zaczęto stopniowo przekazywać przychodniom obwodowym w powiatach. W roku 1973 w gestii Wojewódz