ZYGMUNT WITKOWSKI STO LAT SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 64 SZKOŁA W OKRESIE ZABORU PRUSKIEGO (1874 - 1918) HISTORIA szkoły w Zegrzu jest znaną dopiero od 1874 r., kiedy nauczyciel Stanisław Micha1siki zaprowadził kronikę w języku niemieckim. Dowiadujemy się z niej, że budynek szkolmy przy ul. Milczańskiej (dawniej Świętojańskiej) posiadał jedną izbę lekcyjną oraz mieszkanie dla nauczyciela. Wobec stałego wzrostu liczby dzieci, władze pruskie zmuszone zostały do budowy nowego budynku przy ul. Ostrowskiej, na co przeznaczono 13 809 marek niemieckich. Otwarcie nowej szkoły nastąpiło w 1882 r. Budynek posiadał cztery izby lekcyjne i mieszkanie dla kierownika. Powierzchnia boiska i ziemi przyległej wynosiła hektar; użytkownikiem ziemi był kierownik szkoły. Uczęszczało w tym czasie dwuistu pięciu uczniów, nauczało czterech nauczycieli. Rejon szkolny obejmował wsie: Ohartowo. Maltę, Pokrzywno i Zegrze. W 1904 ,r. było w szkole trzystu pięćdziesięciu trzech uczniów, a nauczało sześciu nauczycieli. Jednym z naczelnych dążeń pruskiej polityki było wynarodowienie Polaków; ze szkół wyrugowano język polski, wprowadzono język wykładowy niemiecki. Gdy zabroniono również nauczania religii w języku polskim w 1906 r., wybuchł strajK szkolny we Wrześni. Strajkowały również od dnia 2 września 1906 r. do 16 czerwca 1807 r. dzieci poliskie w szkole w Zegrzu. Na dzieci i ich rodziców spidły brutalne represje. Pruska inspektor szkolny osobiście wyciął z kroniki szkolnej dwie karty mówiące o przebiegu strajku. Działalność szkoły przerwał wybuch I wojny światowej (1914). Była ona okresowo zamknięta, w budynku kwaterowały oddziały wojskowe. Dwóch nauczycieli powołano do służby wojskowej. Z braku siły roboczej stamsze dzieci zmuszano do prac polowych w gospodarstwach rolnych, inne zbierały złom dla przemysłu zbrojeniowego, dziewczęta musiały wykonywać na drutach ciepłe szaliki, rękawice i skarpety dla wojska. W 1915 r. liczba dzieci w szkole wynosiła trzystu osiemidiziesięciu dwóch uczniów. SZKOŁA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM Jednym z pierwszych kroków władz powstańczych była organizacja szkolnictwa polskiego. Lekcje rozpoczęły się w dniu 1 maja 1919 r. Władze szkolne powierzyły kierownictwo szkoły nauczycielowi Janowi Krawcowi. Po jego śmierci w 1923 r., Kuratorium powołało na stanowisko kierownika nauczyciela Ignacego Lehmana. W 1926 r. oirganizacja szkoły przewidywała sześć etatów nauezycie1 2 Kronika m. Poznania 1;83 Zygmunt Witkowski skich. Z każdym rokiem liczba etatów wzrastała: w 1936 r. było dwunastu nauczycieli, a uczniów ponad sześciuset, Szkoła realizowała pełny kurs siedmiokłaisowej szkoły pojw1szecthnej. W 1926 r. zawiąizano drużyny harcerskie męską i żeńską. W 1929 r. rodzice ufundowali szkole sztandar. Rozwój szkoły utrudniał brak odpowiedniego budynku. Placówka rozporządzała w budynku własnym czterema izbami, dwiema w Chartowie przy ul. Łabskiej i dwiema w budynku Kaniewskich przy ul. Ostrowskiej. Rejon szkolny obejmował oprócz Zegrza - Ohairitoiwio, Maltą i Szczepankowo. Grono nauczycielskie stanowili nauczyciele z uzupełnionymi kwalifikacjami oraz młodzi wychowankowie zakładów kształcenia nauczycieli. W 1933 r. na miejsce Dozoru Szkolnego powołano Komitet Rodzicielski, który rozwinął działalność mającą na celu pomoc szkole w zaspokajaniu niektórych potrzeb gospodarczych. W 1931 r. Dozór Szkolny rozpoczął starania u władz miejskich o budową nowej sokoły. Zakupiono grunt przy ul. Świętojańskiej (obecnie Milczańska), otrzymano kredyt w wysokości 30 000 zł, jednak kryzys gospodarczy w latach trzydziestych stanął na przeszkodzie w budowie. Reforma szkolnictwa z dnia 1 lipca 1932 r. nie tylko ujednolicała organizację szkolnictwa w Polsce, ale wydatnie wpłynęła na dailszy rozwój oświaty na wszystkich szczeblach. Przybywali nowi nauczyciele, wychowankowie seminariów i liceów pedagogicznych, wnosząc w życie szkoły nowe metody i formy pracy dydaktyczno-wychowawczej. Konferencje rejonowe były nie tylKo miejscem spotkań nauczycieli, ale przede wszystkim miejscem doskonalenia metody pracy nauczyciela, konfrontacji teorii z praktyką. Stałym przewodniczącym konferencji był doświadczony pedagog Ignacy Lehman. Wkroczenie wojsk hitlerowskich do Poznania w 1939 r. przerwało działalność szkoły. Wielu nauczycieli zostało aresztowanych, inni w obawie przed represjami Tabela 1 LICZBA ODDZIAŁÓW, NAUCZYCIELI I UCZNIÓW W LATACH 1945 - 1974 Lata Oddziały Nauczyciele Uczniowie 1945/1946 11 12 424 1952/1953 16 19 525 1959/1960 22 25 720 1960/1961 14 17 415 1964/1965 14 17 421 1970/1971 16 22 418 1973/1974 15 24 665szukali scihiroindenia w tzw. Generalnym Gubernatorstwie. Książki i podręczniki szkolne konfiskowano i przeznaczano na makulaturę. Dzięki robotnikiom-Po1akom pracującym w Fabryce Papieru na Malcie, wieile książek ze szkolnej biblioteki udało się uratować. Przechowywane przez rodziny poilskie, stały się pamoane w tajnym nauczaniu w latach okupacji. SZKOŁA W POLSCE LUDOWEJ W 1945 r. nauczyciele Adam Barłóg i Elżbieta Zaleska, którym udało się przetrwać lata okupacji, przystąpili do organizacji szkoły. Dzięki pomocy mieszkańców Zegrza, a zwłaszcza Michała Szałaty, późniejszego woźnego szkoły, i żołnierzy radzieckich, którzy zwolnili zajmowany budynek szkolny, skompletowano uratowany sprzęt; ludność znosiła ukryte kisiążlki i podręczniki. Zgłosili się do pracy dawni i nowi nauczyciele: Maria Heydirych, Barbara Me1cer, Marian Strebieszyński, Krystyna Szczepańska, Józef Świetlik, Piotr Wa1uk, Witold Wielicki. W dniu 2 marca 1945 r. szkoła otworzyła swoje podwoje, a dzieci szczęśliwe i spragnione nauki w ojczystym języku wracały do szkoły polskiej. Był to niezwykle wzruszający i wyciskający łzy z oczu imoment dla wszystkich, 'którzy przybyli na otwarcie szkoły. Pod koniec marca 1945 r. wrócił z okupacyjnej tułaczki Ignacy Lehman. Najważniejszym zadaniem w pierwszych miesiącach było zakwalifikowanie uczniów do odpowiednich Mas. Ministerstwo Oświaty zarządzeniem z 1945 r. zobowiązało władze szkolne i kierownictwa szkół do zorganizowania tzw. ciągów przyspieszonych, polegających na tworzeniu zespołów uczniowskich, które przerabiały w jednym roku dwie kolejne klasy programowe: II/III, III/IV, IVjV, VATI. Klasy VII były wyłączone z tej koncepcji. Punktem wyjścia przy organizowaniu ciągu przyspieszonego była orientacyjna selekcja dzieci danego rocznika. Akcja ta zdała egzamin. Ciągi przyspieszone przestały obowiązywać w roku szkolnym 1947/1948. N auczanie oparto na programie dawnej szkoły powszechnej, z dostosowaniem do zmienionych warunków społecznych i politycznych. Realizacja programu nastręczała wiele trudności, brak było podręczników dla wszystkich uczniów, niedostatek przyborów pogarszał pracę szkoły. Istniały ponadto trudności lokalowe. Szkoła nadal posiadała w starym budynku cztery izby lekcyjne, dwie dalsze w Chartowie w dawnym budynku szkolnym, dwie w wynajętym budynku przy ul. Ostrowskiej 125. Brak komunikacji z miastem zniechęcał nauczycieli do podejmowania I» Zygmunt Witkowski Tabela 2 WYKSZTAŁCENIE NAUCZYCIELI W LATACH 1945 - 1974 - *AAA Rok szkolny 1945/1946 1958/1959 1964/1965 1973/1974 Nauczyciele -- A liczba proc. liczba I proc. liczba j proc. liczba I proc. Średnie pedagogiczne 10 83,4 13 52 5 29 4 20 Studium nauczycielskie 2 16,6 5 20 8 47 5 25 Wyższa szkoła pedagogiczna 3 10 Studia magisterskie 7 24 4 24 8 40 Studia doktoranckie 1 5 pracy w Żegirzu. Nauczyciele mieszkający w mleSCle drogę do szkoły musieli przebywać pieszo, moisty na Warcie były zerwane. W czerwcu 1945 r. szkoła liczyła jedenaście oddziaiów, dwunastu nauczycieli i czterystu dwudziestu czterech uczniów. Rejon szkolny obejmował osiedla: Chartowo, Maltę, Szczapanfcoiwo i Zegrze. Liczba dzieci wzrastała, zgłaszały się do szkoły dzieci ,poza wtokiem szkolnym i dla mlich musiało się znaleźć miejsce. Nauka odbywała się na dwie zmiany. Dla młodzieży powyżej lat szesnastu zorganizowano skrócony kurs siedmioklasowej szkoły podstawowej. Kurs ukończyło z wynikiem pomyślnym osiemdziesięciu czterech słuchaczy - dziewcząt i chłopców. Pro b1em lokalowy szkoły stawał się coraz trudniejszy. Klasy przekraczały stany pomad czterdziestu uczniów, podczas gdy izby lekcyjne mogły zapewnić trzydzieści dwa miejsca. Władze miejskie zadecydowały budowę baraku - jako rozwiązanie tymczasowe. W 1948 r. barak oddano do użytku, przybyło sześć izb lekcyjnych, pomieszczenie na bibliotekę, była obszerna świetlica i kuchnia z zapleczem. Złagodziło to sytuację lokalową, problemu jednak nie rozwiązało. Do 1947 r. dzieci pozostawały pod opieką Duńskiego Czerwonego Krzyża. Ekipy lekarzy duńsikioh dokonywały przeglądów stanu zdrowotnego, leczono niektóre schorzenia, wiszy1stkie dzieci podlegały szczepieniom ochronnym. Postępująca stabilizacja życia powojennego pozwoliła na przejęcie opieki nad szkołami przez polską służbę zdrowia. Do 1953 r. wzrost liczby dzieci był stosunkowo niewielki i osiągnął górną granicę trzystu dwudziestu pięciu uczniów. Następny rok zapoczątkował wyż demograficzny i dzieci urodzone już w Poillsce Ludowej podejmowały naukę w klasie I. Według danych spisu ludności, najiMiższe lata miały stopniowo podnosić liczbę Tabela 3 WYNIKI KLASYFIKACJI ROCZNEJ W LATACH 1947 - 1975 (w procentach) Lata Promowani Pozostawieni Lata Promowani Pozostawieni 1947/1948 83,0 17,0 1967/1968 94,3 3,7 1952/1953 87,0 13,0 1969/1970 95,7 4,3 1959/1960 93,0 7,0 1971/1972 94,4 5,6 1962/1963 96,7 3,3 1973/1974 97,3 2,7 1965/1966 97,5 2,5 1974/1975 97,0 3,0 N owa szkoła przy ul. Obotryckiej 25127dzieci w wieku szkolnymi. Górna granica wyżu demograficznego przypadała na lata 1960- 1961. Kierownictwo szkoły, licząc się z trudnościami, jakie wyniknąć mogą w najbliższych latach, w petycji do władz szkolnych zwróciło uwagę na konieczność pilnego rozwiązania problemu loka1o'wego. Odbyło się posiedzenie Komisji Oświaty Rady Narodowej m. Poznania, na którym kierownik szlkoły Zygmunt WitkowsIki złożył informację o stanie szkoły. W wyniku poparcia Komisji, władze miejskie podjęły decyzję o budowie szkół w Szczepanikowie (1957) i w Zegrzu (1959 r.). W celu odciążenia szkoły w Zegrzu, ponad sto dzieci z Malty i Chartowa skierowano do Szkół Podstawowych Nr 3 i 19. N ajważniejszym zadaniem szlkoły była troska o stałe podnoszenie poziomu dydaktyczno-wychowawczego, ze szczególnym uwzględnieniem nauki języka polskiego · - jako przedimioitu osiowego; w klasach I - III przyjęto zasadę nauczania łącznego, metody wypróbowanej, odpowiadającej psychice dziecka i jego możliwościom. W październiku 1955 r. oddano N do użytku dwa ogrody: biologiczny i geograficzny. Przybyły również dwie pracownie: biologiczna i matemaityczno-fizyczna, wyposażone w niezbędny sprzęt i pomoce naukowe. Zespół sportowy zgłosił w 1957 i. swe przystąpienie do międzynarodowych rozgrywek w czwórboju lekkoatletycznymi, przeszedł zwycięsko wszystkie eliminacj e i zdobył pierwsze miejsce w kraju, a ogólnie trzecie - po zespołach Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Informacje o tym zwycięstwie podała z licznymi komentarzami prasa młodzieżowa krajów socjalistycznych. Wychowanie fizyczne pozostawało w rękach doświadczonych nauczycieli, którym w stosunkowo krótkim czasie udało się osiągnąć bardzo dobre wyniki, szczególnie w czwórboju lekkoatletycznym i w piłce ręcznej Zygmunt Witkowski (1957 - 1964). Reprezentacja szkoły utrzymywała palmę pierwszeństwa przez wiele lat. nie tylko w zawodach międzyszkolnych dzielnicy, ale i w województwie. Zasługa to nauczycieli Artura Krzyżostaniaka i Józefa SzebiiotM. Wydarzeniem w życiu szkoły było przybycie w dniu 26 maja 1957 r. Ar1kadego Fiedlera, który przyznaną mu Nagirodę Literacką Miasta Poznania przekazał szkole na uzupełnienie i wyposażenie biblioteki. PieirWsey projekt nowej szkoły, oparty na wzorach angielskich, po wielu konsultacjach został odrzucony, drugi -. architektów Zenona Szrona i Tadeusza Mikuły zastał zatwierdzony. Uwzględnia! on Wszystkie wymogi, jakie stawiano nowoczesnej szkole. Szkołę zlokalizowano pirzy ul. Obotrycfciej 25/27 na obszarze 11 000 m*. Dnia 19 czerwca 1959 r., w obecności dziatwy szkolnej, grona inaujzycielskiego i rodziców, załoga Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3 przystąpiła do budowy szkoły. Społeczeństwo Zegrza powołało Komitet Budowy Szkoły, pod przewodnictwem Mieczysława Remlisza, dla gromadzenia środków niezbędnych na wyposażenie przyszłych pracowni w pomoce naukowe. W ciągu 18 miesięcy istnienia Komitetu zebrano 60 500 zł ze składek i darowizn społeczeństwa. Tymczasem dobiegła końca budowa szkoły w Szczepankowie. Był to pomyślny moment dla szkoły w Zegrzu, albowiem odeiszły dzieci ze Szczepanikcwa, co poprawiło sytuację w przeludnionym budynku szkolnym. Dzień 30 października 1959 r. pczoistał na długo w pamięci dzieci, nauczycieli i rodziców. W dniu tym nastąpiło uroczyste wmurowanie aktu erekcyjnego, czego dokonał inspektor szkolny Hubert Kien. Rok szkolny 1959/1960 był ostatnim w starej 'szkole. W dniu 117 sierpnia i960 r. komisja odbioru obiekt przyjęła. Budynek otrzymał doskonałe rozwiązania funkcjonalne: czternaście izb lekcyjnych, pracownie biologiczna, geograficzna, fizyko-cihemioana, zajęć praktyczno-technicznych dla chłopców i dziewcząt, sala gimnastyczna, aula, gabinety lekarski i dentystyczny, biblioteka, kuchnia z jadalnią, harcówka i in. Korzystnie rozwiązano małą architekturę, zwłaszcza oofi1sika do gier sportowych wraz a. obszernym placem rekreacyjnym. W całość wkomponowano oj rody biologiczny i geograficzny, posadzono wiele drzew i kirze wów. Dnia 1 września 1960 r. młodzież szkolna w programie artystycznym wyraziła wdzięczność obecnym na uroczystości przedstawicielom władz za nową i piękną szkołę, na którą daremnie czekały w przeszłości pokolenia młodzieży. Na wniosek Rady Pedagogicznej, Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego nadało szkole imię Marii Konopnickiej. Wyhudcwarie nowej szkoły zapoczątkowało zwrot w jej histerii. Nauczyciele, mając szerokie możliwości, podejmowali nowe farmy pracy lekcyjnej i pozaszkolnej. Pcwstawały kółka zainteresowań: po1oristyczre, matematyczne, historyczne, geograficzno-turystyezne, biologiczne; działały aktywnie organizacje uczniowskie, samorząd i harcerstwo, Koło Przyjaźni PoLsko-Radzieckiej, Koło Odbudowy Stolicy, szkolne kolo sportowe, spółdzielnia uczniowska, chór szkolny, orkiestra, zespół choreograficzny i recytatorski. Organizacje i koła zainteresowań spełniały doniosłą funkcję kształcącą i wychowawczą, rozwijały uzdolnienia daieoi, były czynnikiem aktywizującym młodzież w życiu szkoły. Poważnym osiągnięciem szkoły już w 1960 r. była próba organizowania wolnego czasu dzieci po zajęciach szkolnych. W ten sposób czas pobytu dziecka w szkole trwał nieprzerwanie do godziny 17.00 i był wypełniony bezpośrednio po lekcjach zajęciami o charakterze rekreacyjnym, z odrabianiem lekcji pod kierunkiem i przy pomocy nauczycieli. Ta forma pracy, pierwsza tego rodzaju w Poznaniu, znalazła uznanie rodziców i władz szkolnych, i zapoczątkowała organizację podobnych zajęć w innych szkołach miasta. W ciągu czterech lat od wejścia do nowej sizkoły osiągnięto znaczną poprafwę wyników nauczania. Wzrosła rola i znaczenie szkoły, podniósł siię autorytet nauczyciela w środowisku, życie szkoły pulsowało bogatym i żywym tętnem, nauczyciele ożywieni duchem pracy doskonalili metody działalności dydaktycznej i wychowawczej. Szeroka i aktywna działalność organizacji szkolnych i kółek zainteresowań wzbogaciła życie szkoły, a młcdziieży dawała możliwości wyżycia się w obranym przez siebie kierumku. Z dniem 1 stycznia 1981 r. nastąpiła reorganizacja władz szkolnych Poznania; powołano Wydziały Oświaty przy Prezydiach Dzie1ricowyeh Rad Narodowych. Decentralizacja władz szkolnych wywarta dodatni wpływ na dalszy rozwój oświaty, zbliżyła władze oświatowe do szkół, kierownicy otrzymali prawo prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej, opartej na własnym budżecie, kierownik stał się gospodarzem szkoły, odpowiedzialnym za swe decyzje w sprawach finansowych. Rada Pedagogiczna na posiedzeniu w dniu 21 'września 1966 r. przyj ęła i zatwierdziła pięcioletni plan unowocześnienia szkoły. Plan zakładał: unowocześnienie bazy materialnej, metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, pracy Rady Pedagogicznej, metod kierowania szkołą. Realizacja tego planu zmieniła oblicze szkoły, i to zarówno pcd względem wyposażenia jak i stylu pracy. Ze stosowanego dotychczas systemu klasowego szkoła przeszła na system pracowni i klaso-pracowni. Kosztem ok. (457 000 zł zmodernizowano bazę materialną, wyposażając pracownie w nowy sprzęt, pomoce naukowe i środki audiowizualne. Nauczyciele stopniowo odchodzili od dawnych metod pracy, coraz śmielej zaczęli stosować nowe, bardziej odpowiadające psychice dziecka, jak np. metcda zespołowo-problemowa, laboratoryjna, programowana, a w klasach I - I I - metcda prof. Jana Moroza. Propagatorką nowych form pracy była nauczycielka naszej szkoły, geograf dr Maria Kanikowska, któira w licznych referatach, publikacjach i na lekcjach praktycznych wykazywała ich wyższość i skuteczność. Pionierami postępu pedagogiczrego byli również inni nauczyciele: Maria Frajtag (biologia), mgr Józef Szebiotko (wychowanie fizyczne), mgr Zofia A1exandrowicz (historia), Maria Mei -sner (wychowanie plastyczne), Jadwiga Misiak (język polski), Wiktoria Mizera Uęzyk rosyjski), Jerzy Stempniak (matematyka), mgr Wanda Hemerling (klasy I i II). Osiągnięcia sizkoły na polu postępu pedagogicznego znalazły uznanie władz szkolnych. W 1965 r. Rada Postępu Pedagogicznego uhonorowała szkołę Medalem i wysoką nagrodą pieniężną na dalszą rozbudowę bazy materialnej. Pcdoibne wyróżnienia spotykały przodujących nauczycieli każdego roku szkolnego. Szczególnym wyróżpieriem, jakie spotkało szKołę, była wizyta kierowników wydziałów nauki i oświaty z kilku republik Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (1967). Po zwiedzeniu szkoły i pracowni, kierownik szkoły Zygmunt Witkowski złożył informację o organizacji szkoły, planach pracy dydaktycznej i wychowawczej, składzie socjalnym środowiska i jego wpływie na współpracę ze szkolą. Gości radzieckich szczegół: ie irterescwały wyniki nauczania. N a pytania odpowiadali także nauczyciele biorący udział w naradzie. Szkoła prowadziła odtąd działalność wiodącą wśród szkół dzielnicy N owe Miasto. Żywo rozwijała się korespondencja uczniów ze swoimi rówieśnikami ze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, a od 1969 r. ze Szkołą Podstawową im. Karola Marksa w Budapeszcie. Z okazji wyzwolenia Węgier spod okupacji hitlerowskiej, zeispoły muzyczny i taneczny bawiły w Budapeszcie w dniach od 4 do 10 Zygmunt Witkowskimaja 1970 r., udział w wyjeździe wzięło czterdzieści dziewcząt i chłopców wraz z pięcioma nauczycielami. Zespoły występowały ze swoim programem w zaprzyjaźnionej szkole, w Ognisku Kultury Polskiej oraz na akademii centralnej dla młodzieży w sali rady miejskiej Budapesztu. Od tego czasu zaprzyjaźnione szkoły utrzymują bliskie kontakty ze sobą. Wokresie wakacji dwadzieścioro dzieci polskich i taka sama liczba młodych Węgrów spędza czternaście dni w Polsce i na Węgrzech. W ciągu dwudziestu dziewięciu lat (1945 - 1974) pracowało w szkole stu dwudziestu sześciu nauczycieli; ukończyło kuiris szkoły podstawowej 2610 absolwentów. Po wyzwoleniu kraju kierownikami szkoły byli: Ignacy Lehman (1945 - 1950), Stanisław Lipiński (1950 - 1955), Zygmunt Witkowski (1955 - 1972), Jerzy Stempniak (1972 - 1974) oraz Jadwiga Gontarczy1k (od r. 1974). Rok 1974 zamyka stulecie Szkoły Podstawowej Nr 64 w Żegrau i otwiera przed nią nowe perspektywy rozwoju.