WITOLD ENGEL WODA DLA POZNANIA Część trzecia PRZED DWUDZIESTU laty pr:zedSltlawiłem w pierwszej CZęSCl .opraciQwania pL Woda dla Poznania histo!"!ę wodociągów poznai:skich, ich ówczesny stan, rozbudowę w P,oJsee Ludowej ,i ,trudnośei, j,a:kioe naopoty.kały, {\ wreszClie pos.zukiwania fu6deł wOdy dla mias't:a. Nadmienić wYlpada, ż,e W'ododągi pozn:ańsk.ie mają j'uż. S!ieden1Sd lat li ISą IlIajSita,rsz,e w BoIsce. W częś'ci druiej .owego 'opraClOlWarua omówiłem przewidywany w ;PT:zy.szLoś(i rOZiwój demografl1czny Foznaln.ia i !na tej !P'odstaWiie ,aok'Onalem 'bUanlSu wody potrzebnej ,miastu; lIlasltę]Ji!1Jie z,arysowałem ,ogó],ne wytyczne r.ozw:oju wodoQiągów. Zie szcz.ególnym 'UwzgJędinreniem budDrwy nowych ujęć 'Wody i !rurociągów, łą,czących je z ,Poznanieim, a Wlres;zoie 'Sli,eci miejs!!Jiej wodocią,gów i kacr1:aEzacji 1.. Trzeba stwierdzić że dawniej na ogół nie doceniano węzłowego znaczenia wodoaiągóiw ,i ,kaalizacH dJa .!1Jor:ma1nego fllJnkJcj.OI!1:OIWla'l1Jia życia ka.żdego mi:asta. W lmnsekJwencji nie otaCZaI110 wododągów miejskich talką OIpieką, jaka im się l!1!ależaLa, a Ita.k:że ;nie uwzgJędn'bano we właściwym stopniu (p'ootu:J:atów kredytDwydl na ,zw'iąza.n.e 'z lIJIimi ,iJn,welstycje. Spmwy te zaczęt,o właśÓWlie doceniać w Polsce Ludoiwej. Doskonałym wzorem inwestYlcji, które fantastycziI1i,e się miasokresowegio w laiaoh 1800 -192:1 r. - 1,£7%; 2. wskaźnik dla mzw,oju siplok,ojonegQ w la-. 1 W. ,Engel: Woda dla Poznania. "Kronika Miasta PoZll1a!1ia", R. 1959, Nr l 3.. Witald Engel ; tach 1811.6 - 1001 - 1,7'1%; 3. IWs:k,aźniik (Ha rozwoju żywego 1-861 - .19:10 r. - 2,3'1 11 /0; 4. wskaźnik dla razwoju gwałtownegO' 1900 - 1910 - 2,96°/0. Prognoza Janusza ł':iółkawskiegO' za najbardziej typowy dla bieżącegc okresu zakłada wskaźnik dynamiki Tabela I DYNAMIKA ROZWOJOWA LUDNOSCI POZNANI I W LATACH 1798 - 1980 I Średm wskaźnik ro- : I Średni wskaźnik roczLata cznego wzrostu lud- I Lata ncgo W7rostu ludności (w %) : , ności (w %) 1798 - 1921 1,95 1890 - 1921 1,81 1816 - 1910 2,04 1900 - 1910 2,96 1816 - 1861 1,71 1900 - 1924 2,09 1861 - 1910 2,31 1950 - 1980 2,3 1871 - 1921 2,25 1980 - 2000 2,3 2,;.\1 Of o rocznie. Z'godrue z 'tym dynamika demograd'iczma Boznal!'1ia - ,w dużej mie.l1ze iPqparrta r:zeczywistY'mi oonymo. - wyglądałaby ,tak, j,a'k to urw:idac.ZiI1iiJa T'abela 2. J::\k VJlięc widać, 'progna.za podaje .nieco wyższ.e IicZlby niż TIO:Z'WÓj rzeczy'.v.isty Iuldnaści. Tabela 2 RZECZYWISTY I PROGNOZOWANY ROZWÓJ DEMOGRAFICZNY POZNANIA W LATACH 1945 -1000 Lata I Liczba udno,ci I Liczba rzeczywisstosowme do pro- I d ., gnozy (w tys.) ta unoscI 1945 309,8 276 500 1950 345,3 337 606 1955 385,0 373 000 1960 429,6 414400 1965 479,6 438 200 1970 535,6 469 600 1975 548,3 515962 1980 555,0 544 400 1985 595,0 1990 635,0 2000 715,0 (750,0) Uwaga: Dane za lata 1945 - 1955 wg Biura Ewidencji Ludności; za lata 1960 - 1980 - Wojewodzkiego Urzędu StatyslycLnego i Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego. Pr:zyj'rzyjmy się teraz, jak wygląda pl'ognoza Stanisława .W,aszal".. Warto jeSiZce 'WISjpomniet, :ż.e według dotychczasowyJch obserwacji 'pr,zyros,t ludn:ośd :PiO wynosił w .o:staltnim dwudzIe's!to.pięcialleciu średnia 8000 .rocznie. Gdyby JWiięc !Włożyć dalszy !podobny .r,ozwój demogra.ficzny, IW '1-990 r. .Plozn.ań liczyłby 6,35 000, a !W 2000 :r. - 7:15000, co jest zbieżne 'pr,zedłuż,eniem 'WIar,ia'nitu W. II pr,o!f. W,asza:kia. Jleślby war.iail'1ty Ite przedłużyć, to ,okazaŁaby Is:ię, że Roznań w warianc.ie W. I 1czyłby w 2000 r. 35 000 Ludności, w wariancie W. II - 750000 ludnoś,ci ;i IW -wariancie W. III - 800000 ludnaści. Najprawdopodobniej sprawdzi się wariant Tabela 3 PROGNOZA ROZWOJU DEMOGRAFICZNEGO POZNANIA WG PROF. DRA STANISŁAWA WASZAKA NA LATA /960 - 1980 (W TYS. MIESZKAŃCÓW), PRZEDŁUŻONA OD 1980 R. DROGA INTERPOLACJI Wariant Rok II III 1960 401,5 401,2 401,2 1965 422,5 433,7 433,7 1970 441,4 471,4 487,7 1975 462,5 520,2 550.5 1980 475,0 535.0 600,0 interpolacja 2000 35,0 I 750,0 800,0 W. II lub jego przybliżenie, tj. 715000 - 750 000 Wspomnieć należy, że dotychczas wariant W. II Stanisława "\'aszaka sprawdzil się z rzeczywistością od 1960 do 1980 r. Dla ostrożności nalcży liczyć się z pn.ekroczeniem wariantu W. II, tj. z liczbą ludności Poznania pOl1k>iej" lub .inlI1ych ujęć. Dla zakładów przemysławy,ch Ina pr.alwy.m brzeg:u Wa.rty zasadinkz,e z.na.col,an,i.e rrw.ją krótkie Turociągi wodne .prow,adzą,ce 'WIodę :z War:ty. ŁagodZJi to .z całą pewnością .zapoltr.z,ehowantLe na wodę wodociągQwą, aLe l!11e ,zmienia w ISjposób Z1aadniczy l107JmiaTÓW :z;aQtr:zClhowaillJia na wodę ZJe str:ony :YOIst,em o 80 l ma tmi,e.szkailcla na dobę pr:zy :podn.ieslieniu s.j liczby mies:lJkańców P[]ZIillll1lia o 100000. Pr,zy doonal1!iu podobl1'eg,o .ralcihunku dla Lodzi (za lata ]!)6:5 - 197\5) wz:r:ost zużycdJa 'Wody wynosoił 58 1. Na.tomi,ast wzrost iZuŻyc:i:a wody w Poz'nIaniu 'W la.bach 1970 - 1 ' 9,80 wy.nosH 65 1, a prz€lWlirdywany 'WZJrost n.a lalta 1'980 - 19'90 - 165 I ,(na mies;z:kańca i dobę). Tern .s.tqpień zużycia Iwody koresponduje mn.iej więcej z 'tak uprzemysł.ow10:nym .regi'o.nem jak Zagłębie Ruhry w Repuhlice Federhllnej Niemiec. Do !podobnych wlniros'ków moma dojść pr,zy :z;a.S't.OISlOlWfl,)]iu "miary Ca.pelllJa", ;tj. okre,śIenia ogólnej ,za,leżn,oś.ci .zai.potrzebOlWarria na wodę na jednego mieszkańca Tabela 5 ROZDZIAŁ WODY TŁOCZOlI'EJ DO SIECI (w procemocll) I Lata Odbiorcy I I Przewidywany . 1957 1980 1990 I 2000 Gospodarstwa domo\'fe 37,2 50,0 38,6 39,8 Przemysł. handel, budownktwo. transport 30,7 23,0 41,9 40,7 Różni odbiorcy 16,9 18,13 6,5 6,8 Straty w sieci i potrzeby wlasne Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa WOdociągów i Kanalizacji 15,2 8,7 13,0 12,7 Źródło: Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. l1a dobę .od Jiezby ,!udnośd .miaslt.a. Liczba ludnośei korzystającej z wodociągu miejskiega kształtowała się w Paznaniu w 1930 r. na paziamie 274700, a zapo,trz,ebo'Wla,nic ma !Wiodę - lolk. '170 :1. na .rni.esz:kańca ma dobę. W 11180 cr:., :przy ludności liczącej 544 500, ma,ksymalne z,apotr,zebawan'ie ;na wodę wynosiło 40.0 1; na QOOO r. sza'0ow,ać je moŻina Ind '1'2'90 ,} (na Imiez.kańca .na ddbę), la śr.ednie zapokzeibowa!!1Iie na wodę - n:a 1080 l. CiągI,e jeldnak IzapatrzebOWl3Jnie na wadę j.es.t i będzJi.e, ca naj,mnej do '1'9!85 T., znacznie WlękJs.Z)e :niż iWlododągi mogą \Plodałać. Jak wyka.zują obserwacje, w Poznaniu .istnieje stas'UiI1k,aWla niewi.elka zmie11il1osc W1spółezynndka :na,ecr:ów.rlomiernaśoi dobO'Wiej, tóry iW latach 1960 - 19 ' 80 kszltałtował się na Iplr:zecięibnym :po:z.io.mie 1,3. l IW ll'1asltępny.m .dziJesięcioledu ('191811 - legO) chyba nie będ7Jie .Q.rl ,miał więks'zy]ch odchyleń. Z3lchow3lIlie Itakiea ;właśnie zaipotrz£ibawa.nia !daje gw.aTalncję rytmilcznaś,ei li ciągłoś,ci dastalw wody dl'a .rnieszk!ańców i ga Tabela 6 ZUŻYCIE WODY W STANACH ZJEDNOCZONYCH AMERYKI PŁN. (według rodzaju odbiorców) Odbiorcy % Gospodarstwa domowe 35 Przemysł i handel 39 Różni odbiorcy 10 Straty wody w sicci i potrzeby własne przedsiębiorstw wodociągowych 16 Źródło: Wg H. E. Babsta i J. J. Dolanda: Water Suppły Enginering, 1956. ,gpod,,:rki Po.zna:nia. Obecne 1(1982) maksym,a1ne ,zapotrzebow.anie dabow,e wynosi 27;3000 mB, ,a 'śr.edne - 2:10000 mB. W ip€:rspekJtYiw:e, W '2000 r., IPraw.dOjpodobnJie wyniesiLe KJt.'1lo7,5!2 000 m 3 , a średnie - 589 9'00 ;mB. Wa:rt.o też 'omówi:ć \Sltrl1'tu.rę ;za'Potr'Zje!bowani:a na wodę, czyli w jakim lSi\ioplIliu poszozeg6łne ,grupy odbim-ców 'Uc.z.es1tniczą d ucz€sltnJiczyć będą w ;r,azdziale lW10dy (I'abe.la 5). Struktura !tego r:ozd.ziału w lata,ch 19 ' 57 - 2000 wy,ka.zuje ,zbiemaśc,i :z wynikmi badań .amery.kań'Sklich 2 . Na >tej ,podstawie można ustalić Toz.dzi,ał WIOdy w 1P€lrspektywie do lInku 2000. Uidział zapOlt.rzebow,anli.a ;na wodę prz,ez luooość . 2 H. !E. B a b s t J. J. D a I a n d: Water Supply Enginering, 1956. Witold Engel Tabela 7 Średnia Maksymalna Wskaźniki Maksymalna I Współczyn- Procentowy I Wskaźniki średniej wzrost średniej Stan dłudzienna dzienna dziennej dzienna I nik nierów- produkcji I wydajności gosci Rok produkcja produkcja produkcja ności produkcji wobec roku ujęcia wody sieci w re wody w m 3 w m' 1948= 100 1948 = 100 dObowej ubiegłego 1948 = 100 1938 25854 36202 66 74 1,40 - - 268 242 1948 38 894 48 750 100 100 1,25 1,3 100 301 466 1953 58 988 72 300 152 148 1,23 6,6 100 335 470 1958 76379 91 285 196 187 1,19 5,3 146 362 985 1960 84013 88180 216 181 1,05 1,6 162 378 35 I 1970 126472 149312 326 306 1,18 4,6 240 490 649 1980 186 284 196 620 477 403 1,06 0,1 336 640 500 1982 186392 209 030 479 429 1,12 1,0 359 678 761 WYDAJNOSC I PRODUKCJA UJĘĆ WODY Źródło: Do 1958 r. wg dra Jozefa Rynarzewsklego i inż. Jerzego Gregoriusa oraz inż. Józefa Kureczki; dane Wojewódzkiel:o Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, od 1960 rw 2000 r. nieco się zmniejszy w porównaniu z 1980 r., ale będzie większy (39,8%) niż w 111957 r. :(37,2.%). N3.tOlffiiast 1l'dZ!iał 'przemysłu w:zrośnie .do 40,7%, wobec 23% w 1000 r. i 30,7% w 1957 !T. ROZBUDOW A I TRUDNOSCI WODOCIĄGOW W POZNANIU Z Tabeli 7 wynika, że w J.altach 19'52 - m5,8 dzi ' e,!1IUia :pmduk'cja wody j[,egula!fc!1Le przekJ:ac,z.ała .Q(gm.l1llJc-w.rJP moiJiwo.ści !illiejski'eo 'ujęda wody. D1ii ,inwe.sty:cjom,. stopn.Lo'Wo 'PToduikcja 'ta w.zn\s:tała, co s:zczegó1l1!i,e za.zillJac-zylo się w 19167 T. (iI1,owe ujęcie rw .Mos.1nie), a w 1970 T. 'W'zr,osła ClZJteroipółkTIO.til1ie w stosunku do 1948 !l'. (średnia; maksymalna - prawie trzyipółkrotnie). Podobnie prz.edstawia się sytuacja, jeśli c'hod'li Q ś:rednią wydajnnść dobową ujęci,a wodl1Jegn. W 1a.ta,ch 1948 - 1980 w.zrosŁa ona Iprzeszło trzykrlotnie, a odo 20.00 r. IID'a ns,iągnąć zawr,obny ipozi.om 13,7kr,dtny wobec r{;'ku 1948, .co ś\\i.a:dic:zy iO wie.lki,ch wysiłka'ch, jakie !podejmowanI} w tej dziedziJnie i jalkiie jes'zcze ;nada!l będzie s.ię ,podejmowało. Tabela 8 uzmysławia, jatk pwduHJc}a wody ,przypadająca .na jednego miJesz:kJańca, plO Ispadku w 'lataich ,119'47 - 19'50, 1P:rzybiera :sta-łą tendencję WLl'OstoWą, regular,nie ,roS1Jląć, ,os:iągając w Hi80 !T. paziłam 2,3 _!'a za rwyższy niż w 194Q r. Jeszcz,e więcej wzr-osło zużycie wody na jednego ,mieszkańca trla ,dOlbę, bo pr;zes,zło 'trzyipółkrotnie. Za'uważyć lJ.u też lIJJale,ży, iż procent 'Wzmas.t'u jest zll'ałcznae -wyżsrz.y niż proc€iI1,towy wzrus,t gLobalnej lilc.zby mie,s.Zikańców ,Poznam.ia. Oczywiście, diui;o wody z wodociągÓw opo.z.nań,s.kkh używał przemysI, ,osią,gając .s_wzyt w '1954 il'. - 53,1°/1)caŁej wody w'ododągów .miejsOieki z mi:as>ta. A :kos.dy 'te kiszta'łtują się na .poZJiomie wyższyim II1liż 1mszty -wodociągowe. Są j1edna'k ruieodZJOWI!1e. POKRYCIE ZAPOTRZEBOWANIA NA WODĘ Dutychchasowe b3ldalni:t ,Slkłalt1!ilają dlo .tWJier,dzerri:a, iż !Pf'GgI1loz,owany l'ozwój ;Bozna.nia pod względem :demograd':iJcznym i okonomic'znym 'powiększa obecnioe średnie zapotrzebowanie dobowe n::l wodę do rozmiarów od :210000 m S w 1980 r. do 452' 800 m S w :11990 r. i 5.89900 m 3 w 2000 T., a m<:.lksyma}ne - do 7528,00 m S na dobę: Tę Itendencję WzrostOllTą .ol::>I'azuj,e Tabela 10. Za=czyć WY'P\1!da, iż moliw05ci pokrY'c:ia Z